De Gemeenschap. Jaargang 6

[p. 208]

Kroniek

Dichters in de Staatskunst

Er is over ‘de jongeren en de politiek’ honderd maal meer geschreven dan over ‘de jongeren en de cultuur’ en hierdoor is een keer te meer het overbodig bewijs geleverd van de stelling, dat ieder geestelijk goed kwalijk besteed is aan het gros der katholieken van ons vaderland. Immers iemand, die in deze lage landen opklom tot de duizelingwekkende hoogte van redacteur der ‘Nieuwe Haarlemsche Courant’, kan zich hier uit den aard zijner voornaamheid ongestraft veroorloven, neer te zien op alle jongere auteurs. Deze immers hebben alleen maar wat boeken geschreven op het gebied van de litteratuur, de cultuurhistorie, de hagiographie en de geloofsverdediging, benevens wat gedichten, doch met zulke beuzelarijen behoeft geen enkel oprecht katholiek Nederlander zich bezig te houden. Iemand is hier pas overtuigend groot als hij veel stemmen krijgt. Immers ‘de politiek is de hoogste zaak, waarmee wij ons kunnen bezighouden op aarde’, heeft een man, wiens naam ik Goddank weer vergeten ben, te Arnhem gezegd. (En de kranten, die deze uitspraak afdrukten, meenden toch nog te mogen besluiten, dat niet deze man een figuur sloeg, doch de anderen, tegen wie hij zich richtte!) Terwijl in geen enkel land van Europa de staatskunst in dieper verval is dan hier, is zij nergens in hoger eere!

Wij, dichters, hebben ons met zekere regelmaat verzet tegen de fatale sloomheid van degenen, die men onze ‘leiders’ noemt, omdat wij die sloomheid gevaarlijk achtten voor de toekomst van een land, dat wij beminnen. Wij deden dat toevalligerwijze, tusschen ons eigenlijk werk door. Want wij zijn geen politici, maar dichters. Wij wenschen ook geen politici te worden, maar dichters te blijven. Men heeft ons dat verweten. ‘Gij zijt afzijdig’ heeft men gezegd. ‘Gij breekt af, maar gij bouwt niet op.’

Dit leek verschrikkelijk juist, maar het sloot niet bepaald in, dat wij ongelijk hadden. De man, die zijn medemensch op het laatste oogenblik waarschuwt voor een afgrond, behoeft geen bruggenbouwkundige te zijn. Het is genoeg, dat hij een mensch zij. En als de medemensch tóch in den afgrond zou loopen, omdat hij zijn waarschuwer te jong acht of te oneerbiedig of te onbelangrijk, dan is het de medemensch, die zich belachelijk maakt.

Het schijnt, dat men dit heel langzaam heeft ingezien. Nadat we vijf

[p. 209]

jaar gewaarschuwd hadden, zijn we plotseling au serieux genomen. Er zijn zelfs jongeren gekomen, wier roeping het zijn zal, bruggen te bouwen, om onze waarschuwing overbodig te maken. Zij worden de jongeren in de politiek. Wij blijven de jongeren buiten de politiek. (Zoo iets kàn! Men mag katholiek zijn en toch buiten de politiek blijven. Het klinkt vandaag wel onwaarschijnlijk, maar het is toch de waarheid.) Daarom diende er tegen ons een andere tactiek te worden toegepast. De ‘Nieuwe Haarlemsche Courant’ heeft het oude Roomsche strijdmiddel van den broodroof voorgesteld, maar de naastenliefde is klaarblijkelijk grooter geworden dan ze was en, hoe onwaarschijnlijk het klinke, men heeft ons niet collectief aan den dijk der haveloosheid gezet, voor zoover we niet zelf verkozen daar te staan.

De nieuwe tactiek was: ons te overtuigen, dat we moesten studeeren. Zoo werd ons ‘politiek gezag’ op derden ondermijnd en zoo werden wij, dacht men, binnen de practische politiek gesleept. Doch we studeeren van nature liever op de regels van den alexandrijn en op de schema's van het rhythme dan op het tabakswetje. Immers we zijn maar dichters. Andere menschen, die meer met de zaak te maken hadden dan wij, hebben gestudeerd en zijn tot het besluit gekomen, dat wij, waarschuwend, gelijk hadden gehad en dat het misloopt met de Roomsche politiek, wanneer het doorgaat zooals nu. Toen is er maar weer naar een nieuwe tactiek uitgezien tegen de lastige waarschuwers, die wij zijn. Deze maal was het de sluwe tactiek der harteloosheid. Men zou ons ideaal zelf vernietigen. Men zou ‘het sprookje stelen’. Beenbrekerij op andermans idealisme is altijd de strijdwijs der kleinste ploertjes geweest. En zoo hebben we dan eindelijk te doen met het meest subalterne scribaille, dat denkbaar was: de artikelen over ‘Politieke Belangstelling’ in het dagblad ‘De Maasbode’.

Moeten wij ons daartegen gaan verweren? Is het waarachtig zoo ver gekomen, dat in dit land de geestdrift een verdediging behoeft, het idealisme een pleidooi? Wij worden in die artikelen gedoodverfd als ‘de subjectieve negeerders van alle (let wel: àlle!!) objectiviteit’. Wij zullen vergeten wat we elders verdedigd hebben aan objectieve waarheid, waarover het bij dezen schrijver heet:

‘Deze laatste missen zij dan ook èn tegenover het heden èn tegenover het verleden, maar zij voelen of beseffen dat gemis niet, of liever: zij zullen het nooit als een gemis erkennen.

En toch blijft het een gemis, ook tegenover hun vaak voor een deel juiste intuïtie.

Een gemis dat hen vaak onrechtvaardig maakt èn tegenover de leiders - van het verleden! - die zij aanbidden èn tegenover de

[p. 210]

leiders - natuurlijk van het heden! - die zij verfoeien. Dat leidt tot de wonderlijkste ontdekkingen, wanneer men hun hartstochtelijke uitingen koel-nuchter gaat ontleden. Neem onze artistieke jongeren: voor hen is Schaepman de figuur. Hij de man van het beginsel - de meer vertrouwen dan bezieling wekkende Nolens daarentegen de priester der opportuniteit’.

Voordat we daarop antwoorden, zouden we toch wel eens willen weten, wáár de schrijver van dezen rimram gelezen heeft, dat Schaepman voor ons de figuur zou zijn. Ik daag hem uit, den tekst aan te wijzen. Hij zal dien niet vinden. Hij zal niet eens weten, waar hij dien moet gaan zoeken. Want dit soort handhavers der beschaving schrijft tegen ons zonder ook maar iets meer van ons te kennen dan onze wereldsche namen, onze baantjes en de lasterpraatjes hunner collega's over onze personen. Zij hebben ons werk niet gelezen. Zij kennen ons werk zelfs niet bij name. Zij gaan af op loopende geruchten over ons. Niemand van ons heeft over Schaepman gezegd, dat hij de figuur zou zijn. Maar ook heeft niemand van ons verondersteld, dat Schaepman minder vertrouwen zou hebben verdiend dan hij bezieling gewekt heeft. Tusschen bezieling en vertrouwbaarheid een tegenstelling te maken, ligt niet bepaald in ònze lijn. Het is de methode van een heel ander soort menschen dan wij zijn. Doch nu het gebeurd is, - nu eindelijk iemand gekomen is tot dit walgingwekkend uiterste der polemiek, willen wij toch een kleinigheid daartegen in brengen. Het is waar, dat Schaepman, Kuyper en Troelstra de drie eenige politici zijn uit de laatste jaren, die kans hebben dat hun namen blijven leven in de geschiedenis van de vervalperiode der Nederlandsche staatskunst. Gij vraagt: waarom? Omdat zij een hart hadden, omdat zij de bezieling wekten. die de hoogste vorm van het vertrouwen is, omdat zij zelf geloofden in de zaak, die zij verdedigden en omdat zij openbare getuigenis aflegden van dat geloof. Noem mij den man uit ons huidig parlement, die tegen het coalitie-gekonkel met den gezant ten Vaticane, met artikel 177 en met het processieverbod in werkelijke geestdrift heeft geprotesteerd, zooals Schaepman protesteerde in de Kamer, toen het Maagdelijke Moederschap van Maria daar ter godslasterlijke sprake kwam! Noem mij den man, die zich zelf eerst dàn beleedigd acht, wanneer de hem heilige ‘zaak’ wordt beleedigd!

De persoon, die gij vinden zult voor uw repliek, is er een, die een dank-telegram zond naar Hoorn, toen men daar kwaad was geworden, omdat hij persoonlijk belachelijk gemaakt was.

O, als men uw konkelig geschrijf over ‘bezieling’ en ‘vertrouwen’ geloofde, hoe zou dit land verduisteren! Hoe zou de laatste vlam

[p. 211]

uitwalmen in den dikken smook van ùw verstikkend opportunisme: het opportunisme van wie de geestdrift vreest!

Gij wilt dat wij het oordeel der geschiedenis zullen verbeiden en eerst zullen schrijven, wanneer wij honderd jaar dood zijn? Welnu: is u nooit de angst beslopen, dat de nagedachtenis van uwen vertrouwen wekkenden staatsman in die dagen alleen nog zal voortbestaan door den tekst van een gedicht, waarover gij uwen lezers beloofdet te zwijgen, maar dat u zoo obsedeert, dat gij het moet aanhalen of ge wilt of niet? Ook Trigland gold onder zijn soortgelijken groot, en zoo wij hem nog kennen is het als ‘Haen Kalkoen’ bij Vondel. Maar zulke dingen weet gij niet, want Vondel was slechts een dichter en de kunst van het bereikbare is de hoogste zaak, waarmee wij ons kunnen bezighouden, nietwaar? Doch nu gij het wekken van bezieling tegenover het wekken van vertrouwen gesteld hebt, willen wij één ding vragen: Is u nimmer de waarheid opgevallen van het feit, dat Schaepman, Kuyper en Troelstra ook slechts ‘letterkundigen’ genoemd werden? Omdat hun staatskunst geleid werd door een waarachtige liefde, die maar een onderdeel was van de vervoerende liefde, waardoor men de dwaasheid der dichtkunst begaat. Die menschen met een hart mogen weinig vertrouwenwekkende menschen geweest zijn voor u en de uwen; zij waren in dit land van dorre minutentellers tenminste: menschen. En dáárom zijn zij groot geweest, ook in de staatskunst, die - naar gij gelezen kondt hebben - ‘slechts wint door hart en vurigheid’.

A.v.D.