De Gemeenschap. Jaargang 5

[p. 263]

Boekbespreking

Math. Kemp. De Bonte Storm. Een carnavalsroman. H.P. Leopolds Uitgeversmaatschappij. 's Gravenhage 1929.

Er is een carnavalslied, dat men in Maastricht niet schijnt te kennen, doch dat in West-Brabant, jaarliks herhaald, altijd nieuw blijft, misschien alleen omdat het eeuwig waar is: ‘blij, blij, blij, zoo gaan wij naar den hemel’. Mathias Kemp heeft dit motief voorbijgezien en daardoor doet de luidruchtige grondtoon van zijn roman een beetje onredelik aan en contrasteert zij al te scherp met het goed gevonden zielkundig gegeven ervan. Den afschaffer zal dat bevallen, omdat hij hecht aan onjuistheden in zake carnaval, maar Kemp stelt hem heilig teleur door zijn oprechte nuchterheid, die vaststelt, dat ‘de grootste dwaasheden, ook in de betekenis van zonden, niet op carnaval geschieden’ (blz. 23) en die tegenover de vrome reclame-campagne met vastenavondzonden de even werkelike vergrijpen op Koninginnedag of twede Kerstdag verzwegen ziet (blz. 227.) Verder was het klaarblijkelik niet de bedoeling van de verteller aan zijn verhaal een maatschappelike strekking mee te geven. Hij nam het carnavals-gebeuren eenvoudig als geschikt milieu voor een conflict dat met vrij grote hevigheid wordt uitgevochten.

Zijn boek is goed gebouwd. Het bewegen der menigte vormt er met de telkens naar voren springende verwikkelingen bij de hoofdpersonen een nimmer geschonden eenheid. Voorplan en achtergrond vloeken geen ogenblik tegen elkaar: aan beide kanten is een schadelik te veel vermeden. Door zijn bouw, en soms ook door zijn stijl, herinnert deze roman aan Querido's ‘Jordaan’ (in het bizonder aan het derde deel daarvan) en hij kan die herinnering dragen. Dit is niet weinig gezegd, want er bestaat in Nederland geen boek, waarin het algemene leven en het individuele zo afgewogen en zo klemmend hun onderlinge wisselwerking tegen elkaar uitspelen als in de ‘Jordaan’.

Is Kemp er in geslaagd een roman op uitmuntende wijze te ‘bouwen’, hij blijkt de mindere van Querido, wanneer het geldt zijn hoofdfiguren te beelden. Wie de wijze, waarop Poeleke de Dweil de mannelike hartstocht prikkelt, vergelijkt met die, waarop Cor Scheendert dat vermag, en wie de gemakkelike weerstandloosheid van de brave denker Nes ziet naast de vinnige zelfstrijd van Manus Peet, zal voelen hoe ver Mathias Kemp in dit opzicht beneden zijn meester bleef. Zonder mislukt te moeten heten, heeft zijn boek niet de hoogte gehaald, waartoe met dit gegeven viel te komen.

De voornaamste oorzaak daarvan ligt in de eigenaardige tweeledigheid van scheppend verbeeldings-vermogen en ontbindende schematiseerlust, die men ook in het vroegere werk van Mathias Kemp kan vinden. Uit angst dat zijn verbeelding hem vervoeren zou, zoals dat soms in ‘Ravijnen’ geschiedt, had deze auteur in zijn drama ‘De Groote Drijver’ zich geheel aan zijn schematiserende nuchterheid overgeleverd. In

[p. 264]

‘De Bonte Storm’ tast hij merkbaar naar een samenklank der tegenstrijdigheden van zijn wezen en hij bereikt haar inderdaad in het grote geheel door het romangebeuren samen te vatten in vier dagen en de Zondag daarop volgende. Deze ‘eenheid van tijd, plaats en handeling’ werd voor hem een natuurlik bedwang zijner graag vluchten-nemende verbeelding. Doch hij is niet geheel geslaagd. Zijn personen zijn eerder geformuleerd dan gebeeld en daardoor zijn ze van den aanvang af schematies-vereenvoudigd. Hij stelt ze aan de lezer voor in bondige karakteristieken, die op hun plaats zijn in een ontledend essay, maar schadelik in een bewogen vertelling. Alleen Ser Dulkeners is bestand gebleken tegen de nuchterheid van zijn schepper en deze Cyrano-à-rebours is dan ook verreweg de meest boeiende figuur van het boek. Nes Cloquet, de feitelike hoofdpersoon daarentegen ,is op de meeste plaatsen niet meer dan een mechanies rondlopende samenvatting der vermeende deugden en gebreken van de brave ‘katholieke jongere’, stijl 1922. Tielke beweegt alleen geschokt, als koekbeslag.

De tweeledigheid van Mathias Kemp vindt haar meest merkbare weerslag in de grilligheid van zijn schrijftrant. Zijn boek is uiterst onevenwichtig geschreven. De doorgaans korte, dikwijls elliptiese zinnen, kunnen van de felste bewogenheid dalen tot de banaalste gewoonheid. Beschrijvingen en scènes, die de verbeelding klemmen wisselen af met stukjes krantenproza, die al te doorzichtig-goedkoop zijn. Prachtig bijvoorbeeld is deze fantastiese optocht der maskers: ‘zuigelingsnoeten en vermummelde honderdjaarsbakkessen, verzopen Hongaren en verstarde Friezen, peerachtige boerentesten, muilen van wezens, half hond half stationschef, verzuurde Feldwebelsmoelen en kraaiende toreadorskakementen, koppen van honden en schapen, olifantsnuiten met beweegbaren slurf, reuzenhoofden, cynisch lachend, met front aan beide zijden. Iedere gelaatsuitdrukking tot het waanzinnige overdreven. Valsch blooheid, onaannemelijke onschuld, kartonnen kalmte, razende hilariteit, duister dreigement. En expressies van gevoelens, die bij menschen niet voorkomen: extazen van weekdieren, wanhoop van scorpioenen en jolijt van sponsen’ (blz. 14). Vergelijk deze heerlike vizie nu met de volgende weergave van een schilders-atelier: ‘Het dagblauwe electrische licht geeft gelegenheid tal van doeken in hun origineele kleurwaarde te bewonderen. Hoewel de meesten der gasten niet in stemming zijn voor kunstkritiek, hoort men toch even de namen van Turner en Cézanne mompelen’.... en zo verder (blz. 166). Dat is de taal van een gewestelik dagblad.

Gij vraagt u af hoe het mogelik was, dat twee zo verscheiden-aardige brokken nederlands proza in één zelfde boek terecht gekomen zijn. Het komt omdat de veel te fantastiese Kemp gedurig vecht tegen de veel te nuchtere Kemp. In de laatst aangehaalde passage was zijn nederlaag overvolledig.

Maar dat is geen reden om niet van beide strevingen te verwachten, dat zij elkander nog eens in een prachtige verzoening zullen ontmoeten. ‘De Bonte Storm’ is na ‘De Groote Drijver’ al een stap in deze richting. En ook Mathias Kemp is nog een ‘jongere’.

ANTON VAN DUINKERKEN.