De Gemeenschap. Jaargang 5

[p. 75]

De leeas in het taphuis of de lotgevallen van Pompius Pompoen

Vierde hoofdstuk

Pompius Pompoen, weduwnaar van Mina Das, zoon van Lambertus Theodorus Pompoen, is in Utrecht. Hij ziet het aan de hongerverf van het tramhuisje, hij ziet het aan de Waterstaats-pleister van eigenbouwers huizen. Hij weet, dat achter elke deur een koperen druppel-emmertje hangt onder de kraan; hij weet, dat aan deze huizen Dinsdagmorgen de portefeuille van het Nut gebracht wordt; dat de menschen achter deze deuren niet naar een schouwburg gaan op Donderdag. Dan hebben de Dienstboden hun uitgaans-avond.

Pompius' overjas valt niet op in de massa. Het zijn allemaal de ratiné's van de zes laatste advertenties. Pompius overjas valt niet op, omdat hij niet de figuur is die in zijn jas past. Hij is nooit in zijn leven de figuur geweest, die in zijn kleeren paste. Hij valt niet op, omdat bijna niemand in zijn kleeren past.

Pompius staat stil op een brug. Hij haalt het

[p. 76]

programma van het congres uit zijn zak. Hij schudt de fijne tabak uit de vouwen. Hij leest dat na het openingswoord de groote rede zal worden gehouden, over de ‘Betrekkelijke waarde van graphieken in de practijk der psychologie’. Hij leest de eerste stelling: Er worde geen overdreven waarde toegekend aan de z.g. zielevlek. Pompius constateert een vretende verontwaardiging in zijn binnenste. Hij drukt een draaideur voor zich uit, en drinkt in een schemerig café vijf glazen bier. Hij heeft een moeilijk te onderdrukken zin in nog meer, maar voelt reeds bij elke stap het dunne bier tegen zijn maagwand klokken.

Pompius Pompoen komt de zaal in. Hij ziet langs het middenpad de melkweg der kale schedels, hij vangt het geflonker van de groote beer aan de bestuurstafel. Zijn oog haakt vast aan de Orionglans van de president. Het wetenschappelijk geknister van de allerwegen ontvouwen Stellingen begeleidt zijn schreden. Er komt iets waardigs in zijn gang. De vale jas krijgt de glans van een oer-oude traditie. Zijn bottines kraken honoris causa. Om hem golft een mythische vertelling: Pompoen, de vreemdeling. Hij ziet een bordje: gereserveerd, en zet zich neder. Er kraken boorden rond hem. Vlak voor zijn gezicht is een vleezig-rood nekstuk boven een wit boord. Er loopen paarse en zwarte groeven door, die elkaar scherp kruisen. Het is een kleine reliefkaart met zwakke accidenteeringen, waaruit groepjes van drie en vijf scherpe haren staan. Pompius oog ziet alleen nog de schelknop voor het buffet en het sappig nekvleesch. Het moet gedrenkt zijn met rustige vitaliteit.

[p. 77]

Er is een openingswoord gesproken en een mager man, lang en aandachtig, heeft de katheder beklommen. Hij ziet de zaal rond en glimlacht. Hij glimlacht als een vorst, die de poorten gesloten en bewaakt weet, en die met een wenkbrauwfronsen de moordende lijfwacht kan gebieden. Pompoen weet het bij het eerste woord: deze man is niet te vertrouwen. Het is professor doctor Speld. ‘Dames en heeren,’ zegt hij. Er zijn geen dames in de zaal. ‘Het moet een desillusie zijn voor haar ijverige en enthousiaste beoefenaren, wanneer een jonge wetenschap nog voor haar eerste mijlpaal zijn ongeloovige criticus vindt.’ Er valt een stilte-nevel over de zaal. Een van de kruispunten in het nekvleesch voor Pompius, gaat paars gloeien. Het veld beweegt zich plotseling. Pompius kijkt in een papaver-rood gelaat, goedig, maar angstig en bang vertrokken. In een seconde eischt het dwingend Pompoen's onvoorwaardelijke vriendschap. Pompius weet dat dit een goed mensch is. En hij weet ook, dat het woord van Speld een vriendelijk goed hart heeft geraakt, heeft doen krimpen onder een valsche slag. Het gezicht trilt, de lippen gaan vaneen. ‘Belachelijk, mijnheer’, zegt de Goede. ‘Mijnheer, het is een onbeschaafde manier om een rede te beginnen.’ ‘Blijft U kalm,’ zegt Pompoen. ‘Laat de schurk praten. We tuigen hem af in de solistenkamer.’ Een oogenblik verbazing glijdt over het Goede gezicht. Dan een begrijpen. Dan sympathie. Dan vriendschap. De klapstoel kraakt. De spreker zwijgt een oogenblik, pijnlijk getroffen. De goede dikke man heeft zich naast Pompoen gezet.

‘...zoodat er vooral met het geliefhebber op zulk

[p. 78]

een gevaarlijk terrein uiterst voorzichtig moet worden gehandeld. Niet elke min of meer geslaagde aquarel met krommen en rechten kunnen wij accepteeren als de graphische krystallisatie van een psychologische constellatie.’

Pompius leende zijn oor aan de goede man naast hem. ‘Geen goud zoo goed als een zielevlek. Ik heb voor mijn kinderen op hun verjaardag nooit iets anders gemaakt. Het is het plechtanker van onze waarachtige menschenkennis. Het is de eenigste houvast tegenover de protuberansen eener onzalige puberteits-atmosfeer. Ik kom er rond voor uit mijnheer, dat ik mijn huis vol heb hangen. En wat interessante afwijkingen en vervloeiingen in het centrale veld! Wat fijn-genuanceerde registraties tot zelfs in het ijle gebied der eenvoudige criminaliteit.’

‘Mijn God,’ schrikt Pompoen. Hij weet alles. Het is een ‘stille’. Maar een schichtige blik op het gezicht van de goede geeft hem zijn rust terug. Zijn buurman kijkt met oneindige droefenis en haat naar Dr. Speld. ‘Zoo'n beest,’ hoort Pompoen hem mompelen. En dan nog:... ‘iemands levenswerk.’ De spreker heeft een kaart ontrolt, met een standaard-zielevlek. Het heeft de omtrekken van Frankrijk. Het is gearceerd en bestippeld. De buurman beziet het met scherp turende oogen. Overal in de zaal hakt men de lorgnetten in de neuspunten. ‘Een glasblazer,’ herkent de buurman prompt. Pompius heeft gedacht dat het een dief was. Hij verzwijgt dit. De spreker concludeert: ‘zoodat ik deze wijze van graphisch voorstellen, ook al weet ik die bemind door onze oudere en gevestigde psychologen, als ten eenenmale onjuist en romantisch meen te moeten verwerpen.’ Hij kijkt in de rich-

[p. 79]

ting van de goede man en Pompoen, en gaat triomfantelijk zitten. Er is gelegenheid tot vragen-stellen. Tot debat.

De goede vraagt blazend het woord. Er staat angstzweet in zijn nekslootjes. ‘Mijnheer de voorzitter, de spreker had beter gedaan iets te bewijzen voor hij iets zeide. Hij zeide niets. En hij was onjuist in zijn waardeeringen van de veroordeeling.’ Nog voor hij uitgesproken is, weten de goede en Pompius, dat de eerste onzin staat te praten. Het maakt hen nog woedender op Dr. Speld, die hoonend antwoordt. Pompoen staat op. ‘De heer Pompoen heeft het woord.’

‘Ik zeg alleen mijnheer de voorzitter, dat ik kameraad Speld nog graag persoonlijk over een en ander wil spreken.’ Pompoens aderen staan blauw op. Speld peinst waar zijn polis van de Levensverzekering ligt. Hij zegt altijd gaarne voor hen, die hem niet begrepen hebben, de zaak te willen verduidelijken.

Dan wordt de goede man licht-roze-rood. Hij bijt zijn lippen tot bloeden en zegt ‘zoo'n Leeas’. Pompoen grijpt hem bij de arm. Hij slaat hem de hoed over het hoofd, brult Speld toe: ‘Jou, vader spreek ik later wel’ en rukt hem achter zich als een groot dol dier de trappen af. Hij koopt twee kisten sigaren en drukt hem die onder den arm. Hij koopt een vliegenklap en geeft hem die in de hand. Hij werpt hem in een café-fauteuil en brult als de ober ‘En wat zullen de Hee...’ vraagt: ‘alles!’ Hij heeft de man gevonden, die zijn lot ergens meedraagt in een sluimerende geheugen-cel. Deze man gebruikte het woord leeas. En als de goede zijn lichaam uit de cadeaux heeft los-gekronkeld is het een kinderlijke, een tot tranen bewogen Pompoen, die hem vraagt: ‘Vriend, wat is een leeas?’

[p. 80]

‘Een gluiper’; zegt de goede. ‘Neen’; laat hij volgen, ‘het is nog iets anders. Het is een nuance een verbinding van gemeene eigenschappen. De leeas is luiperig, onbetrouwbaar, wreed, sarcastisch; een kankeraar bij onnoodige gelegenheden; een smuiger, een leugenaar, maar vóór alles een die er behagen in heeft als het een ander slecht gaat. Hij trekt het ongeluk over anderen af, en condoleert ze dan. Hij stookt onrust en wijst daarna de ordebewaarders als de onruststokers aan; als hij nog klein is, slaat hij nog kleinere kinderen en gooit ze tegen de grond om ze juist op te rapen als de moeder 't schreien hoort en toe komt loopen. Hij laat zich bier geven om een bepaald hokje zwart te maken, en stemt dan de candidaat, waarvan hij weet dat die de f 5000.- niet goed zal besteden. Hij vraagt 's avonds het dienstmeisje om een kus en vaart 's morgens tegen haar uit omdat ze zijn schoenen niet goed gepoetst heeft. Hij is de man die ongevraagd slechte informaties geeft. Hij vraagt altijd belangstellend naar dingen waarover hij weet dat men liever zwijgt. Hij is lacherig zonder ooit zijn mond te wijd te openen. Hij geeft iemand een slappe hand.’

‘Dan is de wereld vol... leeassen?’ zucht Pompoen vragend.

‘Helaas’, zei de goede. ‘De man die niet lee is, is een zeldzaamheid. Maar wat gaat het ons aan?’

Pompoen's blik staart. Hij ziet de verleden tijd weer terugkeeren tot de tegenwoordige.

‘Vriend,’ vangt hij dan aan, ‘Ik moet U mijn levensgeschiedenis vertellen.’ En na een half uur zaten zij beide peinzend te zwijgen.

(Wordt vervolgd.)