De Gemeenschap. Jaargang 3

[p. 185]

De aesthetiek der armen

Opgedragen aan Herman de Man, Gerard Knuvelder, Jozef de Haan, Ton Kerssemakers e.a.

Voor ons die armen zijn, en leven van alle rijkdom ontdaan, begint de schoonheid pas als het concert geëindigd, de tentoonstelling gesloten, het boek verkocht is. Wij lezen uw boeken niet goed, want wij hebben geen school gehad, wij bezoeken geen exposities, want daarvoor hebben we geen geld en voor de concerten zijn wij nog nieteens goed-genoeg gekleed. Men zegt wel eens, dat wij intusschen toch nog de schoonheid der natuur hebben, de wolken, de zon en de boomen, maar veeltijds zitten wij in een fabriek, en de vrije dagen brengen ons niet verder dan het armetierige volkstuintje, als dat er is. Nu zijn er die meenen dat wij behoefte hebben aan de dingen die wij niet bezitten, en zij spreken van kunst voor het volk zooals zij spreken van gestichten voor de gekken en tehuizen voor gevallen meisjes. Evenwel ken ik meisjes die nimmer spijt hadden van hun val, en gekken wie het juist te doen was om de veilige rust achter vier muren - tehuis en gesticht krijgen voor dezulken een andere beteekenis als de gewone. Zoudt ge dan denken dat wij uw kunst zullen genieten zooals gij ze geniet? Zeker niet; wij hebben ongewasschen ooren en vervuilde oogen, ons begrip is verdoft voor al uwe subtiliteiten, sinds wij bleven steken in de eenvoudige optelsommetjes van bakker en slager. Wij zijn verhard voor de vloeiende rhythmen sinds onze buiken verdroogden, sinds de lente ons hart niet meer beroert. Welke kunst zou ons leven nog raken? Wij eten uit uw hand - in het gunstigste geval - of van de kruimels welke van uw tafel vallen, of - als het economische systeem volkomen sluit - van het stof onder uwe voetzolen. Geef ons maar ruimte en een beetje vrije lucht, wij hebben dat liever dan uw kunst.

Zigomar, dit aldus gehoord hebbende en verdrietig om den bitteren toon dezer woorden, wendde zich tot de rijken en zeide: Waarom hebt gij het zoo ver laten komen? Zijt gij niet allen broeders onder elkander? En meerdere zulke frazen zei hij. Een groot historicus zette zich het eerst tot antwoorden en sprak: De caesars gaven het volk brood en spelen, en het volk was tevreden; doet gij aldus, en een iegelijk zal content zijn. Maar Zigomar krabde zich achter de ooren, want reeds waren alle bakkers uitgeput, en zelfs als deze te bewegen zouden zijn iets anders te bakken als luxe-brood, wie zouden zich verkoopen om de spelen te houden, tenzij de armen? Nochtans zou-

[p. 186]

den de spelen juist voor de armen moeten zijn. Zigomar wist niet hoe zich uit dit dilemma te redden, en treurig zat hij ter neer.

Toen maakte zich een groot econoom op tot antwoorden, en als de meeting voltallig was zei hij: Geef het volk zóóveel werk dat het geen tijd heeft iets anders te doen als het verdiende geld weer op te maken. Alsdan zal het tevreden zijn. Zigomar was eerst verbluft door de eenvoud van dit systeem; het leek of het ei van Columbus nu zelfs een vouwstoeltje geworden was. Duizend armen werden aan het werk gezet om werkzaamheden uit te denken voor de overige armen; maar de schrandersten onder hen vonden uit dat als allen geld verdienden er na korten tijd niemand meer zou zijn om het loon uit te betalen. En het geheele systeem lag in duigen ....

Niet van plan zijnde de geheele wereldgeschiedenis opnieuw te beleven, richtte Zigomar zich dol van wanhoop tot de armste der armen en vroeg: Wat moet ik doen? De armste der armen bedacht zich niet. en antwoordde rap: Val ons niet lastig met de kunst, want dat is ons hatelijk, en goed voor lediggangers, zatten en verzadigden. Val ons ook niet lastig met werk, want het is allerminst naar vermoeienis dat de arme verlangt. Het is de fout van alle rijken te denken dat de armen überhaupt naar iets verlangen. Geenszins. De arme leeft in een andere orde van dingen, onkennelijk voor hen die zich buiten die orde bevinden. Waarom beklaagt gij onze dochters dat haar vingers geen piano kunnen spelen? Haar heupen zijn breeder dan de modemaat; zij bevolken de wereld. Evenzoo moet gij niets zeggen over het feit dat wij onontwikkeld zijn; wij hebben een kanarievogel, en Beethoven is nooit geel geweest; wij kennen een sprookje dat sinds menschenheugenis duurt, en úw langste roman is Jean Christophe. Wat de schilderijen betreft, wij schilderen onszelf met vuil, en waarlijk niet zoo slecht als gij uzelve met schmink. Het domste is dat de rijken het tegen ons altijd hebben over brood. Eten ze zelf brood? Ook niet; wij hebben ook andere spijzen, een eigen manier van ademen - gij ademt nauwelijks uit hygiëne - van eten (zonder substantie), van digestie, zelfs van slapen. Wij verlangen niets van u, niets, geen kunst, geen brood, niets dan dat gij ons met rust laat.

Zigomar begreep niet alles wat de armste der armen tot hem sprak. maar hij gevoelde het vagelijk, misschien instinctmatig, omdat alle menschen armelui's kinderen zijn. Doch verward in zijn eigen denkbeelden en in de vaagte van zijn gevoelens zei hij nogmaals: Ik zal u met rust laten, en alle menschen vermanen u met rust te laten. Maar vergun mij één vraag: Als gij leeft in een eigen orde van dingen, welke is dan uwe aesthetica?

[p. 187]

De arme haalde zijn schouders op en zei: Ik ben niet school gegaan, en denkelijk weet ik het niet. Maar kijk eens: een koe eet gras; daarom is groen voor hem de schoonste aller kleuren, een vogel echter kent niets beters dan het blauw der lucht. Stilstand is de hoogste schoonheid voor een eik, om hetzelfde princiep echter hebben rijkaards de kunst. Zullen wij dan een andere schoonheid kennen als die van arm te zijn, in luizige huizen te wonen, de afval van de straten te eten, krijtende wurmen ter wereld te brengen, blij te zijn - op onze eigen manier - en te sterven in onze eigen minuut? Wij leven, en ons leven is schoonheid voor ons; gij kunt dat niet begrijpen, want gij hebt de kunst die een vlucht is uit het leven omdat het leven u benauwt.

Zwijg! snauwde Zigomar de arme toe, gij beleedigt de grootste geesten die de menschheid voortbracht, want hunne namen zijn geboekstaafd door de historie. Maar de arme verstond hem niet meer, reeds was hij gestorven van geeuwhonger en spraakzaamheid.

ALBERT HELMAN

(Wordt voortgezet.)