De Gemeenschap. Jaargang 3

[p. 33]

Kroniek

Muziek van de maand

Natuurlijk waren er in deze maanden zeer veel gebeurtenissen op muzikaal gebied, doch slechts weinige blijven over in de herinnering. Als men de gewone hoeveelheid concert-voer aftrekt - bestaande uit het onpersoonlijke afdraaien van werken die volkomen sleetsch zijn in hun conventioneele opvatting - dan rest ook maar heel weinig dat de vermelding waard is. En dan is het wel typeerend dat hier het eerst genoemd moet worden het optreden van de ‘Société des instruments anciens’, een vereeniging waarmee wij nu pas in Holland kennis maakten, hoewel zij al bijna vijfen-twintig jaar geleden gesticht werd door Henri Casadesus. De vijf leden, waaronder één claveciniste, en vier bespelers van oude strijkinstrumenten, voerden werk uit van oude Fransche meesters tusschen de 17de en 19de eeuw. Dit zou voor de niet-historici vrijwel onbelangrijk geweest zijn, wanneer ook niet de spelers van dit ensemble zulke voortreffelijke kunstenaars waren, die al dat oude gedoe weer levend wisten te maken. En dat niet alleen, maar zij bewezen ook, hoe betrekkelijk alle vooruitgang is, bij het aanwenden van nieuwe instrumenten. Wat klonken die oude ensembles niet volmaakt; geheel beantwoordend aan de muziek die er toèn geschreven werd, zooals bijvoorbeeld het orkest van vandaag ook beantwoordt aan de scheppingen van een Strawinsky. Want slechts schijnbaar is het omgekeerde waar.

Om op een ander uiterste te komen: op 't gebied van kamermuziek was vooral merkwaardig de interpretatie die de knappe Fransche pianiste Marcelle Meyer gaf van Strawinsky's pianosonate. Zij speelde dit werk met kleine veranderingen in het genoteerde rhythme en fijne klankschakeeringen. In ieder geval was zij in staat een gunstiger beeld te geven van dit pseudo-klassieke werk dan men gemeenlijk krijgt bij een meer ‘absolute’ beschouwing. Ook van de Piano-rag-music geeft zij een vertolking die men niet mag missen.

Het Schachtebeck-kwartet, dat het beste van Duitschland heet te zijn, maar dat inderdaad niet zoo heel bizonder is, bracht onder meer een strijkkwartet van Honegger, opgebakken Mendelsohn-romantiek, groen bijgekleurd zooals oude artisjokken. 't Is van een gruwelijke mediocriteit, waarachter men niet in 't minst den componist van Judith en Le Roi David zou zoeken. Maar de onbestemdheid van zijn ras schijnt Honegger in zijn werk soms geduchte parten te spelen, wanneer zoo opeens een rauw germaansch atavisme opduikt.

Kort geleden bracht het Belgische strijkkwartet ‘Pro Arte’, dat door zijn kranige propaganda voor. modern werk met eere zijn naam draagt, twee nieuwere werken, namelijk een strijkkwartet van den 25-jarigen Italiaan Vittorio Riëti, en ‘Fünf Sätze fur Streichquartet’ (op. 5) van Anton von Webern.

Die mannen van ‘Pro Arte’ vormen misschien het beste kwartet wat er is, en welk werk zij ook spelen, antiek of modern, het geheele wezen daarvan komt zoo rijk mogelijk tot uiting. Het kwartet van Riëti, die een van de groote beloften voor de toekomst is, hoort thuis in een school die na Satie ontstond, en waarbij evengoed de jongens van Arcueil (gelijk Sauguet) als wel de Poulenc van de laatste jaren kan gerekend worden. Het is een groep die een soort van folkloristische music-hall bedoelt, m.a.w. de kunst van de music-hall reduceert tot het volkstümliche. Zij kenmerken zich door de populariteit van hun thema's, door braaf tonaal te zijn, en de Mozartiaansche candenzeeringen, zoowel diens figuratiewerk in eere te herstellen. Ietwat zonderling is het te zien, hoe een phenomeen als Casella, die soms Schönberg en Satie gelijktijdig de hand scheen te reiken, geheel aan Riëti is voorbij gegaan. Dit kwartet was in al zijn terugkeer tot het oude nog wel latest fashion. (van 1926).

In het strijkkwartet van Von Webern toonde deze zich nog een verstokt Schönbergiaan, atonaal bis zum Tode, kort en bijtend, zooals Schönberg eerlang was, en volop practiseerend met de klankkleurmelodieën, het nieuwe serum dat leven zou brengen. Aleen in zijn kwartenharmonie is Von Webern den meester niet gevolgd. De atonaliteit blijft bij hem vrij en onafhankelijk van elke verdere systematiseering, zooals het dan ook wel logisch moet.

Naast de drukke Beethoven-cultus waarmee men nog steeds jubileert, kwam nu opeens een Chopin-huldiging opduiken, goed bedoeld en weinig geslaagd. Het

[p. 34]

geval strandde natuurlijk op officieel gedoe en leeg bombarie. Een echte Chopinhuldiging was anders wel noodig, want geen meester is bij het publiek zóó slachtoffer van zijn eigen deugden geworden als Chopin, suikerbiet in handen van alle klavierende jongedames, die slechts door weinigen gekend wordt als een van de dichterlijkste lyrici, en de grootste wegbereider voor alle hernieuwingen op 't gebied der klaviermuziek.

Pierre Monteux heeft gedurende de maanden dat hij hier vertoefde vrij veel nieuw werk geïntroduceerd; maar hij is niet altijd even gelukkig geweest in zijn keuze; wat ook al kan liggen aan de critieke tijd dien wij in de muzikale productie doormaken.

Van Gustav Holst, momenteel een gearriveerd man in Engeland, en nog altijd, ondanks zijn Skandinavische afkomst, gerekend tot de ‘jongere Engelschen’, werd het bekende werk ‘The Planets’, een zevendeelige symphonie uitgevoerd. er zijn weinig nieuwe gezichtpunten daarin; het is degelijk en serieus werk zooals dat van de meeste ‘jongere Engelschen’, en slechts het laatste deel trekt zeer de aandacht door de prachtige instrumentale aanwending van vrouwenkoor, waardoor een geweldige ruimtesfeer geschapen wordt.

Een ‘Konzert für Orchester’ (op. 38) van Paul Hindemith bracht evenmin veel bizonders Hindemith is iemand met uitstekende invallen, maar hij druipt van muziek; en doordat hij een echte veelschrijver is, wordt de spoeling soms uiterst dun.

Ook de Tweede Symphonie van Maximilian Steinberg, een van de vooraanstaande russen, leerling van Rimsky-Korsakoff en Glazounow, was weinig de moeite waard. Gek is 't, dat wanneer die russen - zooals Skrjabin meestal - zich los willen maken van de nationale elementen, en de volkstümliche reminiscenties willen weren in hun muziek, zij vervallen tot zoo'n rare metafysiek en zulk een zanikend gedaas. Want voor één acte Boris Godounow krijgt men alle Prometheïsche phantasieën cadeau, en de heele symphonie van Steinberg voor acht maten Pétrouchka.

Slechts één nieuw Hollandsch werk kwam op de proppen, namelijk een Poème voor violoncel met orkestbegeleiding van Henriëtte Bosmans. Een beetje wee en slap, zoodat je geneigd zou zijn Hanslick gelijk te geven, die beweerd heeft dat geen vrouw het in oorspronkelijke compositie verder bracht dan de vervaardigster van ‘Das Gebet einer Jungfrau’. Maar daar deed Monteux opeens een gelukkige greep met de introductie van twee Psalmen voor zang en orkest van Lili Boulanger, die al op 25-jarige leeftijd stierf, in 1918. Zij was de eerste vrouwelijke Grand Prix de Rome, maar in haar Psalmen is er niets van blauwkouserij te bespeuren. Integendeel, heftig en gespannen, bijna tè mannelijk en te krachtig, uit zich hier een zuivere en edele emotie. Als ‘geval’ zijn deze twee werken wel de moeite waard in herinnering te blijven. Het Poème van Henriëtte Bosmans wordt ter ruil aangeboden voor twee sijsjes en een klingelkloek. (Beter dan zóóveel celesta met harp!)

Lang niet de minste noviteit was de suite uit het ballet ‘Padmavati’ van Albert Roussel. Die zou men den Pierre Loti van de muziek kunnen noemen als er aan die naam niet iets denigreerends vastzat wat Roussel heelemaal niet verdient. 't Is een steile, alleenstaande natuur, die op geheel andere wijze als Debussy gereageerd heeft op meer directe orientaalsche invloeden. Zijn muziek is lenig en fel en heeft toch de bekoring van een droomerig heimwee. Onder al het orkestwerk dat ging hebben het zijne en de Nocturnes van Debussy de diepste indruk achtergelaten. Die Nocturnes blijken hoe langer hoe genialer te zijn, èn in factuur èn in idee. Daar komen wij nog eens op terug.

De note gaie van de opera had ook niet mogen ontbreken. Na ruim twintig jaar ging weer de première van ‘Iris’ van Mascagni, wiens veristisch bloed met de ‘Cavalleria rusticana’ uitgeput scheen. In ‘Iris’, dat een mixtum is van ‘Butterfly’, ‘Tosca’ en ‘Faust’, doet hij tenminste aardig Verdiaansch. Van literair en tooneelstandpunt beschouwd, is 't ding natuurlijk een hopeloos lor; de muziek is melig en wee. Trouwens, de opera die èn goede muzikale, èn goede tooneel- en literaire kwaliteiten heeft, bestaat slechts in de verbeelding der gesamtkunstwerkextatici.

LOU LICHTVELD

Muziek

Querido en chopin.

Huldigingen zijn in Nederland nog altijd welkome gelegenheden om op zijn rederijkersch te lallen en te brallen; het zit er sinds eeuwen in en het gaat er niet zoo makkelijk uit. Heel de wereld heeft het laatst kunnen hooren (want men zegt dat het tot in Warschau waarneembaar was) hoe Israël Querido bij de Amsterdamsche Chopinhuldiging als Factor van de kamer ‘De bloeiende augurkjesboom’ (blazoen: ‘Misleid den Majesteit’) te keer is gegaan, met aanstellerige rapheid struikelend over zijn woorden, in de wartaal die

[p. 35]

hij zich, stikkend in het samenstel van zijn hybridische (autodidactische) gedachtenwereld, heeft aangewend sinds Het land van Zarathustra tot aan de zwaartillendheid des Misleiden Majesteits. In den trant van deze slechte Queridoniaansche volzin ging heel de huldiging die niets nieuws en niets bizonders zei over Chopin, (voorzoover het verstaanbaar was), dan alleen: dat Chopin net zoo'n slachtoffer van zijn persoonlijken stijl was als Flaubert en Querido.

Ons land moet schoon kunnen huldigen, maar het moest alleen binnenskamers geschieden, en zonder die zondagochtendmarkt waarbij in ratelende radheid de waardij wordt uitgekraamd van: ‘Préludes, Scherzi, Nocturnes, Mazurka's, Sonates, Walzen, Rondo's, Impromptu's, Concerten’. De ijdelheid van Querido is gewoonweg phenomenaal!

Namens Chopin de zooveelste misleide majesteit, dien ik een aanklacht in wegens hinderlijke, achtervolging door onze groote ‘kenner’ en ‘keurder’.

L.L.

Tooneel

Genesius.

Het spel van den speler te schrijven, het drama van den dramaturg op het tooneel te brengen, was opzichzelf reeds een prachtige inval van Henri Ghéon. Hij heeft daaraan verbonden een spel van genade en bekeering, waarmee niemand beter en juister het mysterieuze verloop van beide had kunnen uiteenzetten. Want al is menschelijkerwijze de bekeering van Genesius geheel voorbereid, al zijn alle aanleidingen daartoe ten volle aanwezig, toch vraagt men zich af op het beslissende moment: Waarom hij juist, en niet een ander?

Dit is de vreemde distributie van genade, die wij nimmer achterhalen kunnen; want de geest waait waarheen hij wil. En als dit spel in iets te korf schiet, dan is het in het niet genoegzaam accentueeren van het feit der begenadiging-buiten-eigen-verdiensten. Doch niet eerst de tekortkomingen; er zijn tè veel prachtige dingen in dit spel.

Uit zijn werk zelf, en zooals Ghéon dit aanbiedt, merkt men aanstonds, dat het niet de bedoeling heeft eeuwen te moeten trotseeren, noch dat het een spiegel wil zijn waarin wij heel de wereld zien bewegen. Ghéon's doel is veel beperkter en veel momenteeler. Hij schrijft tendentieus en voor vandaag. Hij gebruikt het tooneel voor apologie, zooals tenslotte Strindberg en Shaw het óók gebruikt hebben voor hùn apologieën. En Ghéon, die heelemaal niet geniaal is, maar wel een talentvolle en handige tooneelrot, en in wien bovendien het geloof geen verstarde leerstelling maar een levend organisme is, Ghéon slaagt erin de vromen te stichten, de onvromen te treffen door zijn werk. Hij heet het geen ‘drama’, hij heet het ‘spel’; als auteur kruipt hij bescheidenlijk terug tot het standpunt der middeleeuwsche mysteriespel-schrijvers, en hij gaat er grootsch op zijn werk te maken ‘pour le peuple fidèle’.

Toch is hij meer dan in zijn vroeger werk geslaagd om in Genesius zijn prachtige gedachten ook een schoone vorm te geven, die geheel beantwoordt aan de materie waarin zij die vorm krijgt: het tooneel. Inderdaad wéét Ghéon scènes in elkander te zetten. Hier de tooneelrepetities, zooals alleen iemand ze schrijven kon die weet van alle jalouzie en alle pijnlijkheid, alle wèrkelijke drama's van achter de coulissen. En kan het ook zijn dat Ghéon als echt middeleeuwer anachronismen maakt, zijn spel kan er alleen maar beter om zijn door een directer contact met de werkelijkheid van het nu. Genesius zelf is een gave kerel, heelemaal van vleesch en bloed. Als mensch haat hij de christenen, en walgt ervan de rol van een christen te spelen. Maar als mensch is hij ook klein genoeg om te buigen voor den gril van een kindsche keizer, en die rol tòch te spelen. In die kleinheid, en middels zijn diepste aard, die van acteur, begint de genade tot hem te komen, Hij is speler uit hartstocht, uit levensovertuiging en levenshouding. Hij moèt leven in het leven van wie hij verbeeldt. En dit instinct van zijn kunstenaarschap - zeer juist samenvallend met zijn instinct naar God - dwingt hem, zich zoo zuiver mogelijk in den christen in te leven. Wordt zijn innerlijk verzet daarbij niet overwonnen door het gebed van zijn broeder? Want wij betalen allen voor elkander.

Zijn broeder vertelde hem hoè en wàt het gebed was: het op éénmaal loslaten van een liefde die omhoogstijgt. En als Genesius neerknielt om het christengebed als acteur te repeteeren, en in een ondeelbaar moment verwart zich zijn ware menschelijkheid met zijn acteurschap, zoodat hij niet meer bidt met de lippen maar met het hart, dan is daar ook plotseling de peripetie.

Even heeft hij omhoog gegrepen en het contact met God gevoeld, en aanstonds doorstroomt hem de genade als een hevige electriciteit. Hij is verlamd in den greep van God. En merk nu hoe dit christenspel het veelgeprezen wezen van het antieke noodlotsdrama nadert. God, onwrikbaar, onvermurwbaar - meer dan heel die Olympos een tastbare, onver-

[p. 36]

zettelijke almacht - wil deze ziel, en Genesius volgt hem stamelend als een kind en buiten zichzelve; hij volgt hem tot voorbij de dood.

Het slot van het spel is slechts een dramatisch aanhangsel, dat je noodig hebt op 't tooneel. Maar vlak vóór de beslissende tooneeluitvoering is het gebeuren van Genesius al geëindigd. Hij handelt verder in de trance der genade, zéker van den weg dien hij volgen moet naar God, terwijl de anderen tasten en struikelen. Een meesterlijke zet is het van Ghéon geweest, aan het slot die onafhankelijkheid der genade duidelijk in 't licht te stellen, door Poppea haar onmacht te doen bekennen Genesius te volgen in zijn geloof, terwijl zij hem toch volgde in den dood Dat was in één flits de Roomsche tragedie van het gemengde huwelijk, tienduizend maal beter dan het sentimenteele lor van ‘Leontientje’.

Wat van de uitvoering te zeggen? Wie een levende fantasie heeft, ondervindt bij de opvoering van een stuk dat hij gelezen heeft altijd teleurstelling in sommige onderdeelen. Zoo-ook was de uitvoering door het ‘Vereenigd Tooneel’ soms te herrie-achtig, soms nog te zeer in de galmende schouwburgtoon.

Maar wie vergeet ooit van Dalsum als Genesius in de eerste bedrijven? Men voelt geheel hoe hij onderschrijft wat Genesius zegt over tooneelspel: de speler moet zijn wat hij verbeeldt. En van Dalsum was het ook. Eén oogenblik vooral, waar hij in het halfdonker neerknielt om te repeteeren en .. te bidden, daar gaf hij, in kleur versmeltend met den achtergrond, zoodat er geen ruimte meer was, ineens een enorme visie, als een groote close-up. Hij gaf toen een maximum, en daarna mòest hij wel zijn eigen spel overschreeuwen en forceeren.

Wij hadden ons een Genesius gedacht die stiller en eenvoudiger zou zijn na de groote ommekeer. Die in de droom der genade waarin hij handelde, reeds het licht der eeuwigheid begon te zien. Verrukt, maar ijzig kalm, gebroken maar bevrijd. Doch het tooneel schijnt angstig vast te houden aan dat soort van realisme dat ‘actie’ uitsluitend ziet in praten en bewegen. En wanneer krijgen wij dan ook een publiek dat op het tooneel niet de werkelijkheid wil, maar de werkelijkheid àchter de werkelijkheid?

Voor de enscèneering en het kijkspel is goed gezorgd, en wij zouden alleen van de vertaling van Willem Nieuwenhuis nog iets heel goeds willen zeggen, wanneer dit niet overbodig was, daar in de komende nummers van dit tijdschrift de hollandsche tekst van Genesius zal worden gepubliceerd.

Teekenend voor dezen tijd van onzekerheid en tasten, van angst en roepen om begenadiging, is de groote belangstelling die dit Roomsche spel trekt, dat eerder werd opgevoerd in het ‘protestantsche’ Nederland dan in zijn land van afkomst. Maar allen vinden er gemeenzaamheid mee, want algemeen menschelijk is het treden uit het tooneelspel van 't dagelijksch leven, om in één moment van supreem zichzelf-zijn te roepen naar zijn Maker en samen-te-breken van een liefde die geen uitweg meer vindt, en monden moet in God.

ALBERT HELMAN

Architectuur

De koe en het vlekje.

Wij zijn geen vurige bewonderaars van Schoonheidscommissies. Er wordt al zóó veel gereglementeerd, tegenwoordig ...... Maar er zijn van die klaarblijkelijkheden in het rijk der architectuur waarop zelfs de meest fossiele Schoonheidscommissie nog een welkome correctie mag genoemd worden en in die klaarblijkelijkheden doen het dapperst mee: de katholieken. De R.K. kerk van Laren: afgekeurd, door de Schoonheidscommissie.

De R.K. kerk van Bilthoven: afgekeurd door de Schoonheidscommissie. (Waarop het kerkbestuur: ‘Dàt is anti-papisme’. Natuurlijk - men moet geen gelegenheid voorbij laten gaan om weer eens de risé van het ontwikkeld publiek te worden). De R.K. kerk op ‘Oudwijk’ te Utrecht: afgekeurd door de Schoonheidscommissie. Er bestaat een gevaarlijk spreekwoord: men noemt geen koe bont of er is een vlekje aan.

Maar het is een gevaarlijk spreekwoord. En welk een onberekenbare schade zullen wij ‘de goede zaak’ weer doen door er hier valschelijk aan te herinneren.

Film

Laten we ons blameeren!

Tot de vele voortreffelijke eigenschappen waaruit wij Roomschen zijn opgebouwd, behoort o.m. de ontembare moed, welke tot roekeloosheid weet op te steigeren. Een moed, welke zich niet tevreden stelt met zoomaar moed zonder meer te zijn, néén, een moed, die méér wil, die uitdagend wordt, uittartend. In de veilige zekerheid van ons te weten de eenige bezitters der waarheid, durven we het aan ons in de oogen der wereld te blameeren, meer nog, wij houden ervan ons te bla-

[p. 37]

meeren, wij snakken er naar, het wordt ons een levensbehoefte!

We vinden gelegenheden te over, maar we stellen ons met hef geringe niet tevreden, we wenschen ons het meest te blameeren met de behandeling van het beste, het edelste, het mooiste wat we in onze groote familie bezitten, met de voortreffelijkste leden van ons ééne, groote gezin: met onze Heiligen.

We doen het op velerlei manieren, we passen ons zelfs aan, we volgen den tijdstroom. Is de een of andere methode verouderd, geen nood, een nieuwe tijd brengt nieuwe middelen! Voortreffelijk blameeren we ons bv. in de afbeeldingen onzer Heiligen, die door een deskundige (een beeldenverkooper) in twee soorten verdeeld werden: heiligen waar wat aan te verdienen valt en heiligen, die niets opbrengen. Tot de eersten behoort b.v. Sint Theresia, tot de laatsten Sint Petrus Canisius. Dus: Sint Theresia is tòch voordeeliger!

Om op de afbeeldingen terug te komen, we zetten étalages vol met gipsen wangedrochten, die we lieve rose kleurtjes gegeven hebben, en de allerbanaalste houding. Zoo'n étalage is een voortdurende blasphemie en smeekt om er straatkeien in te keilen.

Vraagt ons een oningewijde: ‘Wat is dat?’, dan antwoorden we met een stalen gezicht ‘dat is de Heilige Franciscus’. ‘Hé, die had ik me heel anders voorgesteld, veel eenvoudiger, inniger, ontroerender’.

‘Dat moet je zelf weten, maar wij maken hem lekker zóó!’ Durven we ons even te blameeren? O, zoo!

Eenigszins uit de mode geraakt zijn de vroegere levensbeschrijvingen der Heiligen, waarin deze uitnemendste schepselen werden voorgesteld als zoetelijke wezens van suiker en stroop, een soort golems van fondant. Er werd dit mee bereikt, dat we ons heele verdere leven, zooal geen hartgrondige afschuw, dan toch een vage vrees voor deze onmogelijke fondant-scheppingen behielden.

Ja, wat we doen, doen we goed!

Maar in dit soort boeken is de klad gekomen, er zijn nu schrijvers, (van die verdachte moderne schrijvers natuurlijk), die de Heiligen als menschen gaan voorstellen, als menschen met uitzonderlijke hoedanigheden, maar menschen toch als wij, sterker, gelooviger, opofferender weliswaar, maar levend, menschen, die we zouden kunnen tegenkomen.

Hiermee kunnen we ons niet blameeren, dus is dat soort boeken ongeschikt. Maar gelukkig hebben we voor de eerstgenoemde, verdwijnende categorie iets anders in de plaats gekregen .... is er niet zooiets als de film.

Natuurlijk, en waarom zouden we niet met onzen tijd meegaan? Kunnen we ons weer niet op een nieuwe manier prachtig blameeren!

De Kleine Heilige Theresia lijkt ons een voortreffelijk onderwerp, nogal bekend, nogal bemind, dat trekt wel.

Of we het kunnen? Kom, kom, we maken toch ook beelden!

We nemen een aardig intriguetje, goed, degelijk, van de beproefde ouwerwetsche soort.

Een onschuldig meisje en een verrajer zijn natuurlijk de hoofdpersonen.

En dat meisje lief en rijk, natuurlijk een beetje verliefd op de vriend van den broer, een jeugdvriend, dat hoort zoo. Maar de vriend gaat naar verre landen en inmiddels slaat de verrajer zijn slag. Brengt de vader op een ongelooflijke manier aan den rand van een faillissement. En of u my uw dochter nou maar wou geven, anders bankroet.

Wat doe je dan als dochter zijnde?

Je stemt toe met een bloedend hart.

Of de vriend nooit terugkomt? Wacht maar, die verschijnt op het nippertje, dat hoort zoo. De verrajer af, het huwelijk gaat niet door. Dan schildert het lieve meisje in den familiekring het leven der H. Theresia, voor wie ze vereering heeft opgevat. Daar schuiven we dan fijn die vertelling tusschen. We trekken een juffrouw een nonnenkleed aan, laten haar schrobben en boenen en doodgaan. Heel de familie laten we dan snikken bij het verhaal, dat beteekent dan, dat ze zoo ontroerd zijn, ook al omdat het lieve meisje zoo met 'r armen zwaait.

En dan wil ze natuurlijk ook in het klooster, maar dan wordt ze ziek en dan geeft St. Theresia haar raad en dan gaat ze niet in het klooster, maar trouwt met den vriend, net als we in het begin al vermoed hadden. Uit!

De H. Theresia was lief en eenvoudig, daarom moet de geschiedenis in een luxueus décor, we zetten een juffer in de schmink, laten haar hemelsche blikken werpen uit met diep zwart omrande oogen, loopen, knielen en hoofdwenden, zooals dat op de tooneelschool geleerd is en klaar zijn we!

Ontroering, devotie? Maar dat spreekt toch vanzelf, want het is toch een katholieke film!

Klaar, draaien!

Tekstboekjes met gekleurde afbeeldingen aan de kas verkrijgbaar, goede pers gegegarandeerd, volle zalen verzekerd!

Ja, als het op blameeren aankomt ....

C.B.

[p. 38]

Cultureele vernieuwing?

Verschenen is i 10, de internationale revue van Arthur Müller Lehning en Willem Pijper. Ze brengt eclectisch velerlei uitingen samen van, laten we zeggen, den ‘nieuwen stijl’. Wat lang na dato weliswaar, maar we zullen het zeker vele malen met brandende interesse lezen en het wellicht even vele malen vervloeken om zijn kille, objectieve belangstellingen. Want tenslotte, tenslotte blijft het wapperen met de fiere vlag waarop geschreven staat dat ‘geen enkele bepaalde richting dogmatisch’ wordt voorgestaan toch maar een gebaar, waarmee de hoogste mogelijkheid van den menschelijken geest, van ‘de zich voltrekkende cultureele vernieuwing’ wordt genegeerd, - en een klap in het gezicht waard.

Er is een artikel van Piet Mondriaan in het eerste nummer. Een artikel dat niet minder dan tragisch is. Tragisch om zijn zwoegenden ernst, tragisch om zijn uitzichtlooze leegte. Het handelt over het ‘Neo-Plasticisme’, en als dit nu het neo-plasticisme is, dan is het neo-plasticisme de geometrisch-versierde doodkist van het laatste restje cultuur. Want hier is alles wat altijd middel is geweest, en altijd middel zal blijven, verheven tot doel: het absolute nulpunt, een principieel-zich-suf-denken.

De inzet? De ‘menschelijke evolutie’ natuurlijk, maar om te beginnen wordt de mensch (dezelfde mensch die voorloopig nog hartstochten heeft, en een wil, en een transitief verlangen, al mag hij zich daarvoor wegstoppen) op het sterk-water van een uitmuntend-gereglementeerde ‘denaturaliseering’ gezet. Daartoe worden een aantal ‘wetten’ opgesteld, die weliswaar van de architectuur uitgaan, maar direct aan de gesteldheid van den mensch worden verbonden. We zullen nu een klein stukje citeeren en dat is voldooide:

‘De toepassing van deze wetten zal de tragische uitdrukking van de woning, van de straat en van de stad te niet doen. Vreugde, moreele en physieke, dus die van gezondheid, zal zich verspreiden door evenwichtige tegenstellingen van verhoudingen, van maat en kleur, materie en ruimte, die gesteund worden door de verhoudingen van stand. Met een beetje goeden wil zal het niet zoo onmogelijk zijn een aardsch paradijs te scheppen. (Het staat er, mijn God: het staat er!). Dit laat zich niet in één dag tot stand brengen, maar door zijn krachten te concentreeren zonder met den tijd te rekenen, zal men er eindelijk niet alleen toe komen, maar reeds nu zal men in het paradijs leven. Want de abstracte geest wordt niet gehinderd door het verleden, dat zich nog overal vertoont: hij ziet slechts de uiting der toekomst en hij bouwt dit aardsch paradijs op abstracte wijze op, terwijl hij al de uitingen van de toekomst bijeen zamelt. In zijn creaties realiseert hij het en vervormt aldus zonder te verwoesten.’ Etcetera - wij schieten naar het slot:

‘En de mensch? Deze moet niets opzich-zelf zijn en eveneens slechts een gedeelte van het geheel. Wanneer hij, aldus, niet meer zijn individualiteit voelt, zal hij gelukkig zijn in het aardsche paradijs door hem zelf geschapen.’

Wij kennen dit aardsche paradijs: de kuil. En wij willen niet in de kuil, Mondriaan, Müller Lehning, Pijper.

Niet ‘De Gemeenschap’ zal ons helpen om er uit te blijven.

Misschien doet een nieuwe generatie van schurftige pilaarheiligen op zeer oncomfortabele zuilen of een uitgeteerd kankerlijder in zijn laatste zweet het voor ons. Alles kan ‘nieuwe stijl’ worden, maar pest, hongersnood en oorlog vinden op z'n hoogst equivalenten, en de mensch blijft homo sapiens, niet op ùw manier. Maar dit zijn slechts ‘anti-cultureele’ beweringen.