De Gemeenschap. Jaargang 3

[p. 1]

JANUARI 1927

NUMMER 1

DE GEMEENSCHAP

ONDER REDACTIE VAN JAN ENGELMAN, HENDRIK KUITENBROUWER, WILLEM MAAS, LOU LICHTVELD EN C. VOS

Verantwoording

Beter dan principes en grondregels, die immers ieder interpreteert naar eigen inzichten en wenschen, kunnen onze daden ter verantwoording strekken van ons bestaan. Het komt er weinig op aan op welk gebied die daden gebeuren: of een daad kunstdaad is of politieke daad, maatschappelijk of onmaatschappelijk, of het de gemeenschap raakt of niet. Elk zal handelen naar zijn eigen aard en aanleg, naar de vermogens waarmee God hem begiftigde en naar de talenten die hij tot woekering ontving. Van waarde is alleen het ‘waarom’ van onze daden, het doel dat wij ermee hebben en de liefde waarmee wij die daad tot uiting brengen. Niet-eens is het van belang of die liefde wordt opgemerkt door menschelijke oogen. Als de afbraak geschiedt, is het uit zelfbehoud, maar niet omwille der kritiek, want niemand zal zich diets maken in dezen tijd, dat er eenig-juiste wegen zijn aan te wijzen waarlangs men slechts komen kan tot het onbetwistbare doel. Veeleer zal hier ruimte wezen voor alles waarbij eerlijkheid een veilige waarborg is van juiste doelstelling. Hierin culmineert de verhouding van leven en kunst; wanneer beide op hetzelfde doel gericht zijn, moéten ze ook in dat èène doel elkander raken. Dat heft natuurlijk niet de moeilijkheden van het vak op, nòch de problemen van de vormgeving. Evenmin zal men ooit tot de valsche gevolgtrekking mogen komen, dat een juist poneeren van het doel noodwendig samengaat met het beantwoorden aan dat doel. Men kan alles omtrent Parijs weten, en al pratende daarover naar Stokholm wandelen. Als men dit in 't oog houdt kan men ook begrijpen, waarom zooveel schijnbaar ‘katholieke’ kunst afkeuring verdient, en zooveel uitingen van niet-katholieken onze waardeering vinden. Daarom willen wij hier tegenover de meeningen van anderen omtrent die verhouding van leven en kunst nadrukkelijk vaststellen, dat gezien de éénheid van einddoel (voor ons samengevat in het ééne begrip: God) van het leven en van de kunst-daad (die voor ons in

[p. 2]

zekeren zin over het leven héén grijpt, aere perennius) - het wel degelijk van waarde is hoedanig het leven is dat tot uiting komt in de kunstdaad. Niet in de dichtheid der vitaliteit ligt dus de waarde, maar in de hoedanigheid daarvan; immers dichtheid is geen waardenorm of de beantwoording aan een doel. Over dat gehalte denke men intusschen niet te beperkt, want het ethische is in een kunstwerk niet superieur aan het aesthetische, maar slechts primordiaal. Een kunstwerk moet dus èn ethisch goed zijn (beantwoorden aan zijn doel) èn aesthetisch goed zijn (beantwoorden aan zijn wezen). De groote fout van velen die hun doel met juistheid bepaalden, is de lacune tusschen weten en uiten; een geheel of gedeeltelijk ontbreken van de primaire functies, van de habitus. Hun weten (proto-creatief) is vaak aannemelijk, terwijl hun uitingen (creatief) verkeerd zijn. Alleen een volkomen beheerscht vakmanschap is voldoende waarborg, dat tusschen weten en uiten de juiste schakel gelegd is; dat de gedachten logisch in daden worden omgezet. Is bijv. de dichter, volgens een beeld van Marman een transformator, die electriciteit op een hoogere spanning heeft te brengen, deze functie is toch slechts een secundaire; het is van geenerlei nut valsche levenswaarden te condenseeren. Hoogere spanning van verkeerde stroomen maakt alleen maar de kortsluiting gevaarlijker.

Alleen door zich te weinig te bekommeren omtrent de soortelijkheid der levenswaarden kan men ertoe komen kunst te beschouwen als ‘het surplus van den overcompleeten mensch’. Eerder is zij, als streving naar het onbereikbare ideaal der goddelijke schoonheid, het vormgeworden tekort van den incompleeten mensch, want een heimwee, en geboren uit het heimwee dat liefde heet, en waarvan het gangbare begrip van ‘Eros’ slechts een enkele zijde aangeeft. Uit dit alles blijkt ook de ondergeschiktheid der vormproblemen. Is de scheppingsdaad in zijn ruimsten zin de levensfunctie bij uitstek? Wij zouden eerder zeggen, voor den kunstenaar: de hoofdfunctie bij gebod. Geen levensfunctie ook, is bij hetzelfde doel meerderwaardig dan alleen in het schijnsel der kortzichtigheid; maar ieder heeft zijn eigen aangewezen functies die voor hem de meestwaardige zijn. Het komt slechts aan op de beantwoording aan het doel; intensiteit, duidelijkheid, behagelijkheid, charme zijn slechts attributen van het uiten, en komen als zoodanig slechts op een tweede plan. Tezamen vormen zij het complex der schoonheid, die de waargenomen innerlijke harmonie van het leven is.

En daar harmonie een samengaan is, dat langs velerlei wegen te benaderen valt, willen wij trachten alle bekrompenheid te bannen, en hier het goede leven en de goede kunst in de veelvormigste uitingen huisvesting te bieden.