De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 389]

Parijs, Picasso en Kerstmis

Ik zal misschien menigen Hollander, die in de Fransche hoofdstad uiterst genoeglijke vacantiedagen heeft doorgebracht en die er al reeds van droomt komend jaar wederom langs de groote boulevards te wandelen, hors d'oeuvres te eten zooveel hij lust in voortreffelijke restaurants, en de klassiek-geworden bezienswaardigheden van de Notre-Dame tot de Folies bergères toe terug te zien, ietwat verbaasd en nadrukkelijk ongeloovig doen opkijken, door te zeggen dat Parijs brandt.

Hij make zich echter niet ongerust. Het is maar een metaphoor. Parijs brandt, doch onzichtbaar. ‘Paris sera brûlé’, las ik eens in een prophetie. Hoe die woorden bedoeld zijn, weet ik niet. Maar het zou mij niet verwonderen als ze de beteekenis hadden die ik er aan geef.

Parijs brandt. De Pinkstervlam van den hemel slaat er neer, en het vuur van de hel verschroeit de zielen.

Ik wed, dat mijn Hollandsche vacantie-reiziger er niets van gelooft en denkt dat de schrijver dezer Parijsche indrukken aan dwangvoorstellingen en apocalyptische exaltatie lijdt.

Zeker, men kan ook gemoedereerd langs den buitenkant der dingen leven en zich van den heelen boel niets aantrekken. Après nous le délugel is ook een houding, die zeer gebruikelijk is aan den vooravond van de een of andere katastrofe. Edoch men moet wel stekeblind en stokdoof zijn om niets te willen merken van wat er gebeurt.

Vanuit het station wordt je ineens midden in het slagveld geworpen. Parijs is het slagveld van de geesten. Daar wordt de laatste strijd uitgevochten, op leven en dood. En is er nog iets in je wat leeft, dan moet je partij kiezen.

De wereld, zij voor wie Christus niet gebeden heeft - non pro mundo rogo, - daalt de helling af naar den ondergang, de weg is zoo gemakkelijk, en er zijn een menigte knappe gidsen en handlangers, die niet beter weten en naar den sprong in den afgrond verlangen, naar de algeheele vernietiging, omdat toch alles verloren is.

Er is een groote nood en velen zitten neer in bange verwachting. En dezen zijn het die soms opeens, door een woord als met een mes in het hart getroffen, schreeuwen van pijn en als ze opkijken, het licht zien. Dan is er opeens een stilte vol wonderbaar geruisch. De Pinkstervlam van den hemel heeft een ziel getroffen.

Maar er zijn er ook die niet willen, en die de vernietiging aanroepen als een bevrijdenden god, en onderwijl spelen, spelen anderen

[p. 390]

schrikbarend schoon, als gevallen engelen, met een macht over den schijn en de materie, alsof dezen het einddoel waren.

Hoort ge: dit is Parijs. De hemel en de hel. Roekeloos geschreeuw in den jachtigen chaos van een wereld die vergaat te midden van schoonste schijnbeelden. En hier en daar, havens van stilte, van diepe, opene stilte, waar het geheim van den Koning bewaard wordt...

En deze extremen vindt ge overal, in elke menschelijke werkzaamheid. Maar bovenal natuurlijk in de kunst en de litteratuur, deze machten die zichtbaar beeld geven aan de diepste geaardheden van een tijd, ook van een rotten tijd.

Een der hevigste vormgevers van wat ik wil noemen het magische spel van den ontkerstenden geest, is ongetwijfeld de geniale kunstenaar Picasso.

Ik heb veel werk van hem gezien te Parijs: schilderijen, mensch-figuren en stillevens, die de volledige uiterlijkheid hebben van het edelklassieke. Ze zijn gegeven in een schijnbaar uiterst evenwicht. Ze zijn van een zoo gave, volle meesterlijkheid, zoo betooverend, zoo beangstigend schoon, dat je bijna niet merkt dat het door en door voos en schrikbarend leeg is van geest. Maar als je dat begrepen hebt, heb je het gevoel en de zekerheid, dat dit alles, zoo je er het kruisteeken over maakt, in stof in-een-zucht als een demonische fantasmagorie. O het is niet medioker wat Picasso geeft. Op hem, - op wien niet in dezen bangen tijd? - zijn Bloy's woorden van toepassing: ‘Quand vous ne parlez pas à Dieu ou pour Dieu, c'est au Diable que vous parlez ... et il vous écoute dans un formidable silence’.

Zoo in dien kunstenaar eens een vlam van het zuchtende vuur der genade sloeg, en de gruwelijk schoone leegheid van dit werk geladen werd met geest ...

Het kan, het kan.

Er zijn er immers die hun eigen hart niet kennen, die tot God spreken zonder het zelf te weten. En zij ontmoeten Hem op zekeren dag, tegen het vallen van den avond, op een stillen weg. Emmaus ligt overal.

Zoo is het gegaan met Jean Cocteau, met vele zijner vrienden, met onbekenden en menschen die wij allen kennen.

Want dat is het wondere wat je in een brandende stad als Parijs beleeft; terwijl de wereld verzinkt in straffe gonzing van tumult, zijn er boordevolle stilten hier en daar. Maar je moet den binnenkant van het leven weten te vinden. Het moet stil zijn in je hart, om de echo dier stilte op te vangen. Je moet luisteren en je zult het zachte, hevige bloeien van een vuur hooren in afgelegen, onbekende

[p. 391]

oorden, waar menschen wonen die waarachtig en volledig aan de bestemming, waartoe zij geschapen zijn, beantwoorden.

Ga naar 'n klooster. Daar is die stilte. Nu bovenal, in den Kerstnacht. Het is daar stil en goed, als in den warmen stal, waar het Kind van God geboren werd.

Er zijn nog, Goddank, vele, vele, honderden, duizenden dwazen, die weten wat den verstandigen onbekend is.

Het is werkelijk enorm, wat er gebeurt in de onzichtbare wereld van den geest.

Ik weet wel, dat den meesten, en ook - vooral - mijn Hollandschen vacantie-reiziger, die zoo lekker van het leven geniet te Parijs, deze bewering allemachtig overdreven en zelfs absurd lijkt. Ze zeggen: Wat? onzichtbare wereld! Ik heb oogen, versta je? Ik heb een lichaam, begrepen? En wat klets je van ondergang en vernietiging en wanorde. Maar het gaat heel goed. Het verkeer b.v. is buitengewoon best geregeld. Je kunt alles krijgen, natuurlijk voor geld, net als vroeger. De kruideniers-winkels zijn vol heerlijke voorraden; de fabrieken werken; de treinen loopen; de ministers van alle landen vergaderen, in den geest van Locarno. Dat is de geest van de zichtbare wereld. De theaters, koffiehuizen, bioscopen, zijn stampvol. Men trouwt, men wordt begraven, er wordt geld, veel geld verdiend. Alles is weer gewoon, gewoon. Alles is prachtig, prachtig in orde ...

En zij merken niet, dat zij stikken, dat zij gapen als visschen op het droge en wat drukke, stuipige bewegingen maken, alvorens hun ziel (of wat bij hen de ziel geworden is) zoo straks voor den Rechter gaat verschijnen, die zeer zeker oneindig barmhartig, maar ook oneindig rechtvaardig is.

Ga naar 'n klooster in den Kerstnacht.

Daar staan ze samen, de dwazen, met heldere oogen en blijen mond, in de verlichte kerk, heel den Kerstnacht door, en zij zingen, ze zijn stil, zij buigen en knielen, zij luisteren, en alles gaat zoo trouw en gelukkig en eenvoudig, zoo subliem gewoon, als waren zij de herders, die in dien anderen nachtt, hunkerend te hoop geloopen zijn uit het veld naar den warmen Stal.

Er liggen stille lichtende wegen open, van hier naar ginds, en verre en overal, door den donkeren nacht. Hier in deze kleine verlichte ruimte, gloeit een activiteit van den geest, zóó hevig; er waait een aanwezigheid, werkelijker dan al het zichtbare licht, zóó duidelijk, en alles is zóó klaar en doorzichtig, dat je maar stilgedoken luisteren blijft naar de monniken, die zingen naar elkaar toe, als vertellen zij elkander heerlijke geheimen, en naar het schoone rumoer van je eigen hart.

[p. 392]

Uren achtereen gaat het aan, het is of het nooit eindigen mag, het stijgt nog hooger, voller, machtiger dit blije roepen, tot het zich oplost in de stilte van de Geboorte, wanneer de priester het Lichaam heft in den wieg van zijn handen, en dan den menschen het Kind, een God, te eten geeft. Nu is de stilte de som van alle leven, de geduchte liefde-stilte van God.

En onderwijl - makkelijk, maar altijd wanhopig contrast - gloeit de gonzende stad in een vuurzee van verlichte kroegen, danshuizen, eethuizen, kamers, en nog eens kamers, heel den nacht door. Er wordt ‘gereveillonneerd’. Men drinkt, met eet, men zingt, men jubelt, men schreeuwt, er is feest, - evenals in het klooster; alleen: wanneer je niet tot God of voor God spreekt, dan is het tot den Duivel, dat je spreekt ...

Duik onder, vriend, in de lichtende stilte van het klooster. ‘Als ge de gave Gods kendet ...’ - Gaar kracht, en kom dan weer, met de volle stilte in je hart en klare oogen.

En wat beduidt je nu het rondomme rumoer, en heel het ijselijk spel der wereld? Het is minder dan niets. In den nacht is een Kind geboren ...

Nu sta je rustig en met matelooze macht, die niet uit je zelf kwam, maar uit de Bron in je gestort is. Stèrk tegenover de tegenstellingen die, naakt geopenbaard in deze wereldcrisis, waarbij immers alles te vraag gesteld wordt, wel overal elders ook bestaan, maar dan verzwakt, vervaagd door de middelmatigheid, - hièr, te Parijs, je in de oogen en in de ziel branden.

Want het bange oogenblik voor velen is gekomen van de keuze: je moet kiezen, je mag niet meer genoegelijk zwerven van links naar rechts, van boven naar beneden, van achteren naar voren in een kwasi-ruimzinnig eclectisme: je moet kiezen, ‘ja’ zeggen of ‘neen.’.

O, we weten den angst èn het bange wachten van hen die voelen, dat alles voren is en die het einde verbeiden. Wij wachten ook, maar met welk eene hemelvaste zekerhheid, met welk een godszalige vreugde, de Laatste Komst.

En nergens word je zoo onverbiddelijk streng, zoo onontkoombaar voor het dwingend dilemma gesteld, als juist hier te Parijs, op het slagveld van den geest, midden in den eind-strijd tusschen waarheid en leugen.

Parijs is nog iets anders dan mijn gemoedelijke Hollandsche vacantiereiziger, die in een taxi over de place de la Concorde, langs de Champs Elysées naar het Bois de Boulogne tuft, wel vermoedt. Er zijn nog andere plekken, waar hij heen kan rijden ... Laat hij maar voorzichtig zijn in die brandende stad! Men kan nooit weten.

P.v.d.M.d.W.

[p. *42]

OTTO VAN REES DE HEILIGE FAMILIE (houtsnede)

[p. *44]

OTTO VAN REES DE STAL (houtsnede)