De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 357]

Nieuwe litteratuur

Penthesileia door H. Marsman. Verschenen in de Palladiumreeks.
De tocht. Henri Bruning. Nijmegen. In eigen beheer.

Bij Marsman groeide, na de uitstortende felheid van z'n eerste bundel, de gespannen rust van deze enkele verzen, waarin elke regel klopt van leven en geen woord 'n dorre rank is. De overstelpende drift van z'n eerste gedichten, de rooftocht van z'n dronken jeugd in 't verblindende leven, werd 'n wanhopige worsteling, om aan het woord dieper zin te ontwringen. Daaruit ontstonden verzen van een geheimzinnige pracht, als refleksies van verbijsterende dromen. Maar toen 't gevaar van verdorring in onmacht nabij was, vond hij, strakker en zuiverder dan vroeger, de vorm, die in deze bundel van een gave volkomenheid werd. Het ‘gewone’ woord bloeit vol. Er is geen versletenheid in deze taal, die nieuw gesproken lijkt. De melodie, waarmee geen gemakkelike zing-zang bedoeld wordt, stroomt zwaar en donker onder de diepe, vloeiende ritmen.

Hoor dit vers:

De nacht gaat over ons heen -
diep onder het raam slaapt het dorp,
ver achter de huizen de zee -

nog lijkt hier alles vertrouwd:
de kamer, het raam, en het licht,
en mijn hand die schaduwen vouwt
om den weemoed van uw gezicht.

De nacht staat tusschen ons in
en de duisternis wordt een gezicht:

O! de engel wiens wrekende hand
ons roept naar het laatste gericht -

O! mijn God, om het lieflijke land
waar de lelie van haar gezicht
sliep in de schaûw van mijn hand -

[p. 358]

 

Nu is alle luister gedoofd.

 

elk gaat zijn eenzaamheid in -

 

was het donker ons niet beloofd

 

als een gemeenzaam begin -

 

en de nacht als een vochtige schaûw

 

die ons, sluimerend flank aan flank,

 

zou drenken met diepen dauw,

 

twee bloemen aan éénen rank?

 

 

 

De duisternis is een gericht

 

en de nacht een tweesnijdend zwaard.

 

 

 

is dit masker uw eigen gezicht?

 

is dit masker mijn eigen gelaat?

 

 

 

de nacht gaat over ons heen -

 

diep onder het raam slaapt het dorp,

 

ver achter de huizen de zee -

Hier werd het woord gezuiverd van alle onbeduidendheid en vervuld van nieuw leven. Zie de prachtige, afgewogen bouw van dit gedicht, waarin niets ontbreekt; dat een gesloten geheel is, volledig gegroeid.

Na ‘De Sirkel’, die hoopvol in een preludium eindigde, is ‘De Tocht’ geen vooruitgang. Naast enkele goede verzen, (‘Gods Gevangenschap’, ‘De Lantaarn-opsteker’) is er 'n te grote overvloed van ‘strompelend proza’, dat met àlle aksenten en stoten, tóch geen poëzie werd. 't Is voor deze verzen-bundel 'n veroordeling, dat 'n navrant proza-schetsje als Mondscheinsonate tot 't beste eruit behoort. 'n Overdaad van woorden, woorden, bewijst, dat 't zuivere woord niet gevonden werd. Als door 'n nog onbeholpen vorm een brandende hartstocht sloeg, zou die vorm toch te bejammeren blijven, omdat de inhoud onvolledig beelding vond. 't Kàn natuurlik aan 't uiterlik liggen, maar zulke regels zeggen ons weinig:

't Is niet mijn schuld:
ik had verdriet,
maar toch nog meer geduld.
Rest mij dan niets? Rest mij dan niets dan armoe en wat kou, -
een zolderkamertje, wat stommele'op donkre gangen?
Rest mij niet méér, niet méér
na al de pijne' en vluchten van mijn zwaar verlangen?

[p. 359]

‘De dode vogel’, waaruit bovenstaande verzen zijn aangehaald, bevat nog deze regels:

‘Maar nu: Gij riept, 'k sprong toe, 'k sprong in een zwaard -
Gij hebt mijn hart in 't hart geraakt.
Mijn hart is koud, mijn hart is dood
- en trekt het nog wat na: 't snikt eve' en is weer dood.’

en:

verbittring is een giftig vocht
en die het dronk, werd er door omgebrocht.’

Er zou nog veel aan te halen zijn, wat niet stijgt boven deze verzen, die in hun krachteloosheid geen verzen heten mogen. 't Gaat er immers niet om, of Henri Bruning 'n durende, harde, verbitterde, strijd voert, en of hij eindelik tot 'n diepe berusting komt, (hoevéél mensen doen dit niet?) 't gaat er om, of hij ons dit als poëzie geeft. Waarom anders verzenbundels? Dat hier wéér de nadruk op de vorm gelegd wordt, zal begrijpelijk zijn. De goede bedoeling wordt altijd nog te veel voor voldoende gehouden. We moeten te veel begeesterende aanprijzingen horen, in de trant van: ‘dit werk is toch zo goed, wànt hij is 'n diep, ernstig, strijdend mens.’

Zo'n kritiek op ‘De Tocht’ zou de werkelike belofte, die in sommige verzen leeft, doen vergeten. Maar juist óm die belofte, en om 't gebrek aan zelfkritiek, dat blijkt uit 't verzamelen van deze bundel, mag Bruning dit woord van Friedrich Muckermann bemediteren:

‘Denn was die Poesie angeht, so vergiszt sie über ihrer Prophetensendung gar leicht die Forderung aller Kunst, dass sie nämlich erst dann als vollendet gelten kann, wenn ihr Gehalt vollkommen durch gestaltet ist.’

H.K.