De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 327]

De bourgeois en de nieuwste kunst

Wij zijn, slechts enkele jaren vóór den oorlog, gaan voelen het wonderlijke van de materieële behoeften en de technische perfectie der moderne samenleving; onze oogen gingen langzaam open en zagen, hoezeer ons leven geketend was aan de techniek; geen jager in de wildernis, maar aviateur boven de miljoenenstad, werd de karakteristiek van den mensch van onzen tijd. Het smachten naar een natuur-leven, niet meer te bereiken voor de talrijke bevolking, moest worden opgegeven; het artificiëele van de technische installatie onzer maatschappij begon men te aanvaarden. Weerklanken daarvan in de beeldende kunst: futurisme en cubisme, in de dichtkunst Apollinaire en Cocteau.

De oorlog kwam en maakte een einde aan de ideaallooze, doffe gang in den tredmolen van daarvoor; uiterste van techniek en uiterste van verzaking van de rechten én de nooden van het individu. Daarna de chaos: dan langzaam zichtbaar worden van een hergroepeering der menschheid om te komen tot een gemeenschap van deemoedige, ernstig levende, door idealen bezielde leden. De groep der hoogmoedigste individualisten, der liberale bourgeois, is op geestelijk terrein, volledig op den achtergrond gedrongen, niet meer in staat dezen tijd te beleven; zonder sterke overtuiging en geestdrift vermag niemand voor te gaan in de voorste gelederen.

In de architectuur teekent zich deze geestesgesteldheid af in den drang naar orde en eenheid; niet meer het detail, maar het geheel van het uitwendige met het inwendige is belangrijk en de wonderlijke, ijle, koele, zakelijke fijnheid onzer werktuigen, heeft tot bezinnen geleid en heeft gegeven een eerbiedige schroom voor het stille wezen van het dienende, doelmatige voorwerp.

Zonder de idealen van onzen tijd te vermoeden, is het onmogelijk de nieuwste architectuur te begrijpen en te aanvaarden. De bourgeois, altijd slechts van de kunst datgene willende bezitten, dat ongevaarlijk en niet lastig is voor zijn geestelijk loome, geestelijk genotzuchtige levenshouding, wil daarom nu minder dan ooit de architectuur aanraken en beperkt zich hoogstens tot de vrije kunst, die op elk gewenscht oogenblik door hem kan worden uitgeschakeld (hij kan zich aan een schilderij onttrekken door er niet naar te zien - maar aan een geheel intérieur kan men op die wijze niet ontkomen). Maar ook de vrije kunst biedt hem op dit oogenblik weinig; de kunst is altijd spiegel van het heden en dat heden is voor hem ongunstig en zijn kunst dus gehaat, zoozéér gehaat, dat hij - het is uiterst begrijpelijk - agressief wordt. Denk aan Treub en Weremeus Buning over Parijs

[p. 328]

in de Amsterdammer; zij vragen om het ‘gewone’, dat niet bestaat, omdat alles, door den mensch gemaakt, een idee uitspreekt. Maar inderdaad bedoelen zij een onbeduidenden achtergrond, waartegen hun ideaalloos intellect zich scherp afteekent; de bourgeois wil altijd zèlf de ‘persoonlijke noot’ aan zijn woning geven in plaats van te trachten te verwerkelijken het sublieme van de gemeenschappelijke idee.

Zij, de door hun tijd niet bezielden, vluchten in het veilige verleden en ver van het heden droomen zij strelende droomen, in ‘het huis eener kunstenares’!

De arbeiders en de maatschappelijk daarmede gelijkstaanden, zullen, zoodra hun aandacht voor de nieuwe kunst kan worden gewonnen, meer openstaan om te aanvaarden; hun levenshouding is, door de soberheid van het bestaan, bewuster, strenger en ongecompliceerder dan van den bourgeois. Vergelijk beider geestesgesteldheid bij eenzelfde doel: het verkrijgen van meer geld en zie het verschil: hoe de arbeider dit in gemeenschap doet met zijn kameraden en openlijk een bepaald bedrag eischt, tegenover den bourgeois, die - om het meest ongunstig uiterste te beschrijven - alléén, popelend en broeiend in het verborgen speculeert om onbegrensde rijkdommen te verwerven. Hoeveel minder gecompliceerd en hoeveel minder vuig is door het gemeenschappelijke van den strijd en de limiet van de verwachting, de daad van den arbeider.

Het moge schijnbaar vreemd klinken, maar ook de aristocraten zijn in staat de nieuwe kunst, die immers een strenge, geordende levenshouding volledig in al het den mensch omringende, wil beelden, juist daarom te waardeeren. Zij cultiveeren immers zelve, zoo noodig ten koste van offers, het bezit van een geestelijke levenshouding, zij het dan ook in de sfeer van het isolement en wortelende in het verleden. Vandaar ook dat nu, zooals Rosenberg, de Parijsche cubistische kunsthandelaar mij vertelde, de Picasso's, de Léger's, de Metzinger's en de Bracque's, door de aristocraten (en de Amerikanen: de Voraussetzungslosen!) worden gekocht, en destijds de impressionisten door de gegoede burgers.

Wij beleven de inzet van een nieuw tijdperk, in de architectuur, en in de kunst; klaarheid, helderheid, fijnheid van schaal en geordende rust zijn in dit begin de nagestreefde doelen.

Zooals in alle voorgaande groote tijdperken der kunst, willen wij weer menschen worden, die, met beide voeten vast en vanzelfsprekend in hun eigen tijd staande, daaruit de kracht putten om de samenleving van hunne generatie te veredelen en te doen bloeien.

S. VAN RAVESTEIJN.