De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 287]

Retour

Marie Antoinette: ‘Wilt gij een glas melk, Lodewijk?’ ‘Neen Marie.’
MAX.

Ze hadden hem verteld, dat de leer van de oude Grieken - die voortreffelijk-evenwichtige vermengingen van Oostersche en Westersche geest, - was: dat je een nieuwe ziel kreeg, met elke nieuwe taal die je leerde. Alzoo was Pablo begonnen met filologie te studeeren: sanskrit, oergermaansch, gotisch, daarna de slavische dialecten.

Ziezoo, na deze ‘geleerde’ inleiding kan ik met de eigenlijke geschiedenis beginnen.

Met de filologie werd het natuurlijk niets. Zeker, je leerde de stammetjes en etymologieën - als het je de keel uithing, ging je voor je plezier vierkantvergelijkingen oplossen; 't was alleen maar om te bewijzen, dat je wel kon doen alsòf er een nieuwe mensch in je geboren was, (o ja, een sanskrit-palimpsest, gevoed met Veda-teksten!) maar tevens ook bewees het, dat dit slechts comedie was: een spel in je eentje. De vrienden (voorzoover dat ‘vrien-den’ waren), bleken slechts toevallige toeschouwers: ze keken door de reten naar binnen, zoolang als het licht gunstig viel.

Intusschen was het zijn roem dat niets menschelijks hem vreemd zou zijn. Op de plantage in Brazilië - zijn geboorteland van ouder op ouder - had hij de cacao-vruchten stukgeslagen tegen de stammen en het witte, zuur-zoete vruchtvleesch daaruit opgezogen. Nog meer. Eens op een Kerstnacht werd hij gevraagd de nachtmis te spelen in een leprozen-dorp. De liefdezuster die verpleegde, was ziek, en hij had Flaubert gelezen, Saint Julien l'Hospitalier, (‘noch ein Zeitschrift für Philologie’), en dan .... 't was zijn volk, hij kende ze bij naam: de zoon van Pereda, het jongste dochtertje van d'Alvarez - en hier was nòch de jongeling van Naïm, nòch het dochtertje van Jaïrus. Daarom was hij eenvoudigweg gegaan, en had gespeeld. De schorre leprozestemmen zongen het ‘hodie genui te’. Bij het Gloria sloeg er een het blad voor hem om, met een dorre, afgevreten wijsvinger, dik ineengewrongen als een neger-teen.

Er was iets voor hem weggetrokken: de bevreemding dat er zooveel leed kon zijn op deze wereld. Na de Mis was hij met hen meegeweest, gewóón, o zoo doodgewoon, om in de huisjes hun kribbetjes te bewonderen; hij zag saamgeschrompelde handen het houten lievevrouwtje koozen. Niets verwonderde hem meer.

Buiten ruischten de lange palmbladeren, een zware vrucht viel op de vochte grond en de zon danste over de wegen. Toen hij weer thuis

[p. 288]

kwam, liet zijn broertje hem een jonge leguaan zien: zijn eerste meesterschot. Zijn vader gaf hem ‘Don Quichotte’ voor Kerstgeschenk. Dit alles was hem een groot, een zeer groot geluk.

Maar hij was veel te jong daarvoor, en ook: omdat elk ding alleen bestaat uit zijn niet-zijn, had hij 's nachts naar buiten gestaard naar het plotselinge donker, en gezucht - één keer maar - en verlangd naar iets heel vers, en kort daarop was hij vertrokken.

Ging Columbus terug naar het oude land?

Was dit de wraak van den Inca?

Was dit ‘de ommezwaai van 't grootsche treurspel’?

‘Paramount’, zeiden z'n nieuwe vrienden.

De mailboot, de wekenlange reis, het was één loome doodsangst; hij voelde dat z'n ziel rekte als verschgetapte rubber: in slierten hing tusschen het oude land en de toekomst.

Hij zag het oude land, dit: zijn vader met een axt, bij een kleine hut, midden in het bosch; verbrande boomstammen lagen verderop; hij rook de versche houtskool. Een hooge vogel riep: koeja-ké-ké-ké-kééé. Zachtjes, van ver antwoordde in zijn hart een andere vogel. Hij zag z'n moeder schreien .... ze stond in de veranda tusschen chrysanten, toen hij wegging. Hij zag het meisje, dat hij eens chrysanten had gegeven, een wit wolkje dat wegdreef aan de late, rose hemel. Het woei zoo hard op zee, tegen dat de avond viel. Dat was alles, wat hij zich van 't verleden herinnerde.

De toekomst was een zoete angst: zal ik haar kussen. Zij zal boos zijn, zij zal schrikken. Maar deze tanden die blinken als witte visch, en deze mond van rijpende oker.

Hij kuste de toekomst, zooals een moede man stapt in een bordeel; achter de horretjes grijnst de geldzucht; ook het schrompelend leed. De dame-van-plezier vraagt: ‘Wilt ge een glas melk, Lodewijk?’ Hij ziet zwarte spikkeltjes drijven, en bruin bezinksel op de bodem. Maar hij is simpel, en antwoordt: ‘Neen, Marie.’ Hij betaalt en gaat heen. De huizenrij siddert achter hem. Aan het eind van de straat, aan het eind van alle straten is de zee, aan het eind van de zee het oude land: Buenos Aires, het goede land, de goede avondlucht.

De toekomst was voor hem: haastig stappen op een overvolle tram. Pas op voor 't afduvelen, en schelden van de binnenstaanders.

Zoolang Pablo in het nieuwe land was, kon hij niet schelden. Dat is niet filologisch noch mathematisch. Ach ja, de nieuwe ziel. Hij had 'n meisje (natuurlijk: hij was twee-en-twintig). 't Ging goed zoolang hij in jas, broek en vest liep, zijn gebedjes in spelling de Vries en te Winkel zei; zoolang hij at met z'n rechterhand, vriendelijk was tegen

[p. 289]

vervelende menschen, wat men appreciëerde met: ‘hij weet zich aan te passen.’

Toen hij van zijn meisje hield, werd hij eerlijk tegen haar. Dan lag hij languit op een divan, te loeien, te kreunen, zoo-maar van plezier. Als ze hem kussen wou, weerde hij haar af. Midden in het hoofdstuk over de bahûvrihi-samenstellingen tapte hij een joden-mop. Hij was weinig serieus. Hij hielp de groenteboeren met hun karretjes tegen de bruggen op, maar de oudste collectant lachte hij in zijn gezicht uit. Arme Pablo. Ze lieten hem kopjes thee slikken (noch ein Zeitschrift, u.s.w.’) Ze zaten met hem te vrijen - in alle eer en deugd. (‘Wilt gij een glas melk; etc.’) Hij liet met zich sollen als een makka-slang, die elke morgen zijn portie maïs-pudding krijgt van het troepje bange negers. Tot een keer: het was guur regenweer. Hij hoorde een auto toeteren door het gesloten raam; de gootsteen riekte, zijn meisje had eau-de-cologne op haar zakdoek. Toen zei hij opeens, bij het derde kopje-thee-met-Verkades-koekje: ‘Ik ga terug naar huis. Ga je mee?’

Zij: ‘Wat zou je in die wildernis willen doen?’

‘Een nis zoeken voor deze wildheid.’

‘Bah, en zulke griezelige dieren.’

Daarop had hij zijn regenjas omgedaan en was naar zijn kamertje teruggekeerd. Het heette dat zijn onbetrouwbare ‘wilde’ natuur het meisje had laten zitten.

Het was koud, maar hij ging wandelen door de haven. Hij zag de schepen vertrekken, en wist waarheen zij gingen. Hij zag de steigers waar zij aanlegden, aan zee-breede rivier-armen, waar de glimmende negers de touwen vastmeerden. Ingesloten in het woud lag het witte stadje; de palmen kromden er overheen, als de kroon van een ananas. Twee dokwerkers kwamen voorbij en zeiden: ‘Kaakuit, potverdomme.’ Even later struikelde hij over een stuk rails. Het begon te regenen, en hij werd geheel verkleumd. Hij keerde naar huis, met 'n omnibus en twee trammetjes. Hij wist dat het tegennatuurlijk was te loopen in een stad van Europa.

Het was een avond die geen avond meer was. Je had er de lichtreclames, de brutale bioscoopdeuren, veel vrouwen die je tegenlonkten. zijn hospita die angstig de deur tweemaal sloot 's nacht.

In zijn bed dansten de graanelevators met Swan-vulpennen.

O, ik haat dit land met zijn liefde: een oude vrouw die zeere beenen verzorgt met zijden kousen en Bally-schoenen.

Kan ik nog haten de comedie die hun ernst is, want geen spel: omdat zij zelf het spel zijn van verschimmelde driften.

Hun praten; dit is het einde: naar de revue te gaan, verliefd te zijn, verbaasd te staan, en bij het rooken van een cigaret de diva te schel-

[p. 290]

den voor een slet. Te treuren om het verval der vrouw: de tochtdeur dicht doen voor de kou.

O, 't is te diep om haat te zijn; uit medelijden spreekt meer verachting. En als deze weemoed er niet was: het verloren land, het verre land waar de aap met de schildpad speelt, een wijzer spel dan dat van Kant en Bach.

En dat dan één mensch schreien kan tusschen een lach en nòg een lach, tusschen de twee banaliteiten van hier te leven en misschien dood te gaan, vóór de boot terugkeert naar de baai tusschen palmen. Pablo draaide het electrische knopje om, en haalde uit z'n portefeuille het laatste souvenir: zijn oude passagebiljet. Het duizelde hem even en hij dacht: wat zou retour beteekenen in het sanskrit? Toen werd hij misselijk van zijn avondeten en liep naar de gootsteen.

Utrecht.

ALBERT HELMAN.