De Gemeenschap. Jaargang 1

[p. 251]

Mozart en Strawinsky

Om niet te vergeten de repeteerende breuk van ons onvermogen. Want ons onvermogen wordt - helaas - onze roem. Daarom ontstond dan ook de herhaling van Mozart op Strawinsky.

Wat daartusschen ligt, is bloot een overgangsproces, dat ge als vriend van Werther en St. Preux belangwekkend kunt vinden, of superieur kunt negeeren als een waanwijs Einsteiner. Waar het op aan komt is de herhaling.

De kiemcel van elk muziekstuk van Mozart bezit een afgerondheid op zich, een voltooidheid van gedachte. Het is als een woordstam, die een zeer bepaalde gedachte vertegenwoordigt. Al het overige dat er aan toegevoegd is, heeft de functie van formanten, prefixen of suffixen, die de betrekkelijkheid van die gedachte uitdrukken, samen met de tijdsverhoudingen, in een syntactisch verband. Dit is cultuur. Je zoudt echter ook kunnen zeggen, dat Mozart maar raak musiceert. Een thema komt hem in zijn hoofd, en nog een thema, een melodie en nog een melodie daar tegenin, en zijn rhythme rekt zich uit en krimpt weer in, als de zuigerstang van een reusachtige locomotief.

De muziek van Mozart heeft daarom ook nooit een eind, dat je bij jezelve denkt: ‘zoo, nu is 't afgeloopen’, net als bij Beethoven. Je kunt feitelijk met Mozart nooit uitscheiden. En dat wijst mij zeer sterk op de muziek van de eeuwigheid.

Van Strawinsky heb ik ook nog nooit een slotcadens gehoord, noch een slot in welke vorm dan ook. Hij laat het rhythme zich dooddansen, en dan danst het verder in de eeuwigheid. Allereerst heeft hij met Mozart de eenvoud van stamvormen gemeen. Een klinker van geluid, en een medeklinker van energie, klaar is 't ie. In de kiemcellen-leer en de nieuwe atoom-theorie, zou dat zijn een ion en een electroon.

Dan komt het proces van de celdeeling: entoderm-mesoderm-ectoderm. Wat je met gewone ooren hoort, is niets dan het hoornachtige, doode epiderm: plakpkatjes-spul. Bij zulke gewone hoorders dobbert dan ook de appreciatie tusschen ‘kinderachtig-primitief’, (Sonaten van Mozart, Ouvertures, Cinq-doigts van Strawinsky, Kwartetten) en ‘onbegrijpelijke-gecompliceerdheid’. (Concerten van Mozart, Sacre du Printemps, Pianoconcert). De hoorders die trachten zèlf muzikale kiemcel te worden - alleen door gelijkwording hef je de blinde betoovering op, (‘Durch mitleid wissend’) - splitsen zich mee, deelen zich mee, psychisch, zooals de componisten zelfs somatisch zulke deelende kiemcellen waren.

Want er zijn wel zes Mozarts: die van de liederen, die van de opera's,

[p. 252]

die van de kamermuziek, van de Symphonieën, van het Requiem, van de verliefdheid. Het hadden antipoden kunnen zijn, als het geen antinomieën waren geweest van de eene wet: zichzelf steeds gelijk te blijven. Hoeveel Strawinsky's er zijn, weten we nog niet, maar hun aantal dreigt minstens even groot te worden. Die van de eerste balletten is als een losgebroken Varlaäm uit den Boris Godounow, dol van wodka en verdriet; is er dan een schooner spel als amok te maken?

Maar de dood is nooit het einde van rhythme, omdat dit een zich voortplantende energie is. En de tweede Strawinsky sprong uit de eerste, zooals Anepou uit de splinter van de acaciaboom. Welke mensch weet hoeveel incarnaties hij meemaakt in zijn zelfde colbert?

De Strawinsky van de liederen verscherpt de brute primitiviteit, maar vereenvoudigt zijn middelen tot het uiterste. Dan komt die van de pianomuziek en de kwartetten: omdat de mensch niet alleen leeft bij brood, maar ook bij het woord, dat voortkomt uit de gedachte. En de laatste man is die van het Pianoconcert en de nieuwe balletten, die het meest op Mozart lijkt, den Mozart van Zauberflöte en Cosi fan tutte: evenwichtig, klassiek.

Hoe kon het ook anders, met zulke gelijke tendenzen. Beide maken muziek om niks. Omdat de eene kiemcel nu eenmaal de andere mòet voortbrengen, omdat het woord is om te spreken, direct en duidelijk, niet alléén 'n indogermaansche wortel, met een uitgang daar heelemaal ergens in China. Omdat ons onvermogen de repeteerende breuk is van willen en kunnen. (En ons kunnen faalt, omdat wij nooit heelemaal weten wat we willen).

Als dartele gedachten zich vrij kunnen schikken op de maat en cadans van het verlangen, weerstandloos en zonder ommezien, als menschelijke veelvoudigheid zich spiegelen kan in de éénvoudigheid van doelstelling, als een oud ‘klassiek’ ideaal verlokt tot een orgie van teelt en verwekking, dan bezint zich zulk een mensch op de oneindigheid van herboren worden, op de eindeloosheid van de reeks. Daar geen enkele kunstenaar een Boeddha is.

Hierdoor blijkt het mogelijk, dat Mozart Strawinsky wordt, en dat in de twintigste eeuw de Renaissance begint, misschien bij Benvenuto Picasso, misschien bij een stervende schooier die we nog niet kennen. Als Christus terugkwam, zouden wij het weten of Hij de man was, die 's nachts de rails helpt openbreken in deze straat?

Odi-ooi, mannen aan de overzij, die uzelve gelijk blijft en uitsterft, krachtens de wet die geen repetenten kent; let er op! Hier vaart het rotor-schip sneller dan ooit naar een nieuwe Renaissance, waarvan ons ras de legende zal zijn, kano-vaarders!

LOU LICHTVELD.