Gard Sivik. Jaargang 5

[p. 16]

willem frederik hermans | dope: mana, manie en taboe

Taboe, een polynesisch bijvoeglijk naamwoord, betekent letterlijk ‘getekend’. In het taalgebied waar het woord vandaankomt. duidt het aan dat iets verboden is. Bijvoorbeeld: op het gras lopen. Op Hawaiï staan bordjes Tabu in de plantsoenen.

Maar er zijn ook talloze taboe's waaraan iets geheimzinnigs kleeft. Hun achtergrond is duister voor wie in een andere culturele omgeving is opgevoed. Verboden bepaalde spijzen te eten, zich met zijn eigen zuster in het openbaar te vertonen, een vrouw uit de eigen clan te trouwen, een vrouw uit een andere clan te trouwen, zich met zijn schoonmoeder in hetzelfde huis te bevinden en zo meer.

Het overtreden van zulke verboden wordt niet alleen door de gemeenschap bestraft, zoals op het gras lopen. Het verwekt bovendien gruwelijk onheil langs bovennatuurlijke weg. Boze goden nemen wraak door middel van tornado's, aardbevingen, vulkanische uitbarstingen en ziekte. ‘Het komt erop neer, dat primitieve volken de bestraffing van een aantal overtredingen zelf in de hand nemen en die van andere aan de goden of geesten overlaten; als wij de zaak zo stellen, geldt dit voor een modern christelijk volk nog net zo.’ (v. Baaren, Doolhof der Goden).

Verdovende en opwekkende middelen, met uitzondering van alcohol, tabak en koffie, zijn alom ter wereld verboden. Is er aanleiding te zeggen dat zij, behalve verboden, ook taboe zijn? Niet alleen dat sommige personen door langdurig gebruik van deze middelen ziek worden (wraak der goden), maar het Nederlandse volk neemt bovendien zelf de bestraffing in de hand, die zich voorzien heeft van Mr. W.K. baron van Dedem, substituut-officier van justitie te Amsterdam.

Narcotica zijn dus wel degelijk taboe.

Het woord taboe is in het westerse taalgebruik meer dan een volkenkundige term.

Diefstal, flessentrekkerij en lustmoord zijn verboden, maar niet taboe. Taboe is men die dingen gaan noemen waarvan men een bepaald onbehaaglijk gevoel heeft dat ze slecht zijn, terwijl men niet precies weet waarom. Het geheimzinnige dat de taboe's van uitheemse volkeren aankleeft, al hebben deze volkeren zelf er een uitleg voor in hun (pré-) logica en godsdienst, bezitten ook onze taboe's, maar bij ons is de fundering in de godsdienst dikwijls problematisch en de logische beredenering is duidelijk tendentieus; eerder een rationalisatie dan rationeel.

Het is, voor wie redelijk denkt, onmogelijk in te zien waarom ‘dope’ aan een zo strenge vervolging door alle politieorganen ter wereld onderworpen is en waarom de kranten er zo opgewonden over schrijven.

Voor Charles Baudelaire, beroemd dope-gebruiker, berouwvol zondaar, maar zondaar zonder ophouden, bestond deze moeilijkheid niet. Wie zijn kinderen liefheeft kastijdt ze, was een bekende wijsheid in zijn dagen en wie op zijn liefhebberijen is gesteld, noemt ze zondig, moet hij hebben gedacht. Dus somt hij in zijn ‘Paradis Artificiels’ zonder mankeren alle bezwaren op die er uit hoofde van de christelijke moraal tegen het gebruik van narcotica zijn ingebracht en hij onderschrijft ze: ‘ieder die de voorwaarden van het leven niet aanvaardt, verkoopt zijn ziel’.

Waarderend vermeldt hij dat Balzac niet moe werd ‘met kinderlijke nieuwsgierigheid’ haschischgebruikers uit te horen over hun ervaringen, maar zelf weigerde er gebruik van te maken. ‘De liefde tot de menselijke waardigheid bleek de sterkste.’

Amen.

In deze tijd (1851) werd zelfs het gebruik van ether en chloroform bij operaties niet onbedenkelijk geacht door de christelijke zedemeesters. Baudelaire schaart zich bij deze denkers, de guit.

‘Het komt mij voor dat uit spiritualistisch filosofisch oogpunt dezelfde morele veroordeling toepasselijk is op alle moderne uitvindingen die ertoe leiden de menselijke vrijheid en de onmisbare pijn te verminderen.’ (Over welke vrijheid beschikt iemand wie

[p. 17]

bij volle bewustzijn een been of arm wordt afgezaagd?)

Baudelaire vervolgt: ‘Niet zonder een zekere bewondering hoorde ik eens van een officier het paradoxale verhaal over de wrede operatie, ten uitvoer gebracht op een Franse generaal bij El-Aghouat, operatie waaraan deze overleed, ondanks chloroform.

Deze generaal was een zeer dapper man en wat meer zegt, een van die zielen waarop geheel onopzettelijk de term chevaleresk kan worden toegepast. - Geen chloroform had hij nodig, zei mij de officier, maar oog in oog staan met het gehele leger en de regimentsmuziek. Op die manier zou hij misschien gered zijn.

De chirurg was het niet eens met deze officier; maar de aalmoezenier zou dit gevoelen ongetwijfeld hebben bewonderd.’

Dit soort bewondering blijft ook nu nog niet tot aalmoezeniers beperkt. Wij bewonderen de benauwde belastingbetaler die in plaats van stilletjes een tranquillizer te gebruiken een hoofdprijs uit een voetbalpool trekt.

Niet een opiumpijp doet ‘de voorwaarden van het leven’ aanvaarden door de vermoeide koelie, maar een bed vol blote vrouwen in combinatie met eindeloze erecties; niet de marihuanasigaret is voorgeschreven voor de gedeprimeerde koperblazer, maar een talent dat hem voortdurend nieuwe ideeën ingeeft.

Of zou het allemaal toch maar op hetzelfde neerkomen?

De mens is een wezen dat verdoofd moet worden en verblind. Als zijn ogen werkelijk open gaan, ziet hij geen reden meer te leven. Voor wie niet aan een hiernamaals gelooft en alleen leeft wegens de ingeschapen doodsangst die op zichzelf evenmin naar iets verwijst als de blinde darm, maar bestaat, is alles wat erop aankomt: zich er zo goed mogelijk doorheenslaan.

De tijd dat narcose bij operaties zedekundig veroordeeld werd, is voorbij, maar de bedwelmende middelen zijn nog altijd taboe voor het gevoelen van de meerderheid der krantenlezers. Het woord bedwelming alleen al verwekt morele brokken in de keel. Toch is het in feite niet meer de moralist of theoloog die ons vertelt waar en wanneer narcotica verboden zijn, maar de arts.

Onlangs heeft de farmakoloog O.M. de Vaal erop gewezen dat er in de medische literatuur van de laatste twintig jaar geen enkel geval beschreven staat van ziekte of verslaving veroorzaakt door marihuana.

Maar wat heeft dit feit te betekenen in het oog van een Nederlands substituut-officier van justitie?

De omvang van wetenschappelijke litteratuur en medische litteratuur in het bijzonder, is iets wat verre buiten zijn wereldje ligt. Hij weet niet dat er wekelijks tonnen en tonnen wetenschappelijke publicaties gepubliceerd worden met uitvoerige discussies over zelfs de nietigste, de meest problematische verschijnselen en dat dus, als er twintig jaar over een bepaald hypothetisch fenomeen niets verschijnt, er echt wel een sterke aanwijzing is dat dit fenomeen helemaal niet bestaat.

Een dergelijke magistraat zal eerder een studiereis naar Amerika ondernemen en zich dan op Schiphol laten interviewen door Het Parool op 26 sept. '61.

Hij verklaarde: ‘De grootste aanvoer van verdovende middelen komt uit Rood-China, waar men over de beste heroïne beschikt. In Amerika beschouwt men het als een middel van de communisten om de weerstand van de Amerikaanse bevolking te ondermijnen.’

Ik heb er met opluchting kennis van genomen; wanneer de leiders van Rood-China zulke plannen smeden, zijn ze immers werkelijk zwakzinnig en een heleboel minder gevaarlijk dan ik wel eens heb gedacht.

Trouwens, de Amerikaanse bevolking zal zo langzamerhand toch wel op apengapen liggen door het gebruik van verdovende middelen! Er gaat geen dag voorbij of wij lezen

[p. 18]

in onze krantjes, dat de kleuterscholen aldaar blauw staan van de marihuanarook en dat bijna geen filmster zich meer in bikini vertonen kan omdat deze blootheden geheei met injectienaaldprikken zijn overdekt. En hoeveel jaren is dit al niet aan de gang, daar in Amerika! In het boek van Prof. Dr. Knud O. Möller ‘Stimulantia’, lezer wij op p. 19: ‘... in 1936 bleek dat 60% van alle misdaden die in New Orleans begaan werden voor rekening van marihuanarokers kwamen. De openbaarmaking in 1926 (sic) verwekte een geweldige sensatie... In de loop van enkele jaren verbreidde het gebruik van marihuanasigareten zich over alle staten van de U.S.A. en in 1938 kenschetste een vooraanstaand politieman de toestand als uiterst ernstig.’

In 1938 was de toestand dus al uiterst ernstig! Kun je nagaan welke uitersten van ernst de toestand vierentwintig jaar later heeft bereikt!!

Nauw verband met ‘taboe’ houdt een ander volkenkundig begrip, waarvan de naam ditmaal afkomstig is uit melanesië, nl. ‘mana’. Mana, is, in tegenstelling tot taboe, geen gemeengoed geworden in het westerse spraakgebruik.

Mana betekent zoiets als prestige, of spirituele krachtstof. Wie zijn vijand opeet, vermeerdert zijn eigen mana. Een vorst, een priester, bezit veel mana. Zij die veel mana bezitten, zijn dikwijls aan de strengste taboe's onderworpen. Vorsten bezitten veel mana, maar mogen bij sommige volkeren zelfs niet slapen, omdat anders de vissersvloot zal vergaan. Er zijn primitieve volkeren geweest die zich met geweld een koning moesten verschaffen, aan zo talrijke taboe's was de arme man onderworpen. Deze koppeling van taboe en mana geldt ook weer niet alleen voor uitheemse culturen: de paus bezit veel mana, maar mag niet trouwen of een kop koffie bestellen in een espressobar.

Mana sleept taboe met zich mee, maar omgekeerd taboe ook mana.

Bedwelmende middelen zijn niet alleen taboe, maar bezitten ook veel mana. Dit betreft vooral de ouderwetse, exotische narcotica als opium, marihuana, cocaïne. De tranquillizers, de wekaminen en andere moderne preparaten zijn niet alleen veel minder taboe, maar hebben ook veel minder mana, zelfs al is hun uitwerking sterker en doeltreffender.

In de Orson Welles-film ‘Touch of Evil’ wordt een door ‘dope-addicts’ gekidnapte vrouw slapend op een hotelkamer gevonden. Zij heeft een injectie gekregen. Heroïne?

Wanhoop van echtgenoot en politie. Maar gelukkig. Naderhand blijkt het natrium-penthotal geweest te zijn. Opluchting. Klaarblijkelijk is het in Amerika vanzelfsprekend dat iemand die eenmaal en nog wel tegen zijn wil een heroïne-injectie heeft gekregen, dag met zijn handje zegt en verdwijnt. Maar natrium-penthotal (het onderschrift zei sodium-penthotal om het mooier te maken, denk ik) laat ruimte voor een liefderijke omhelzing na het ontwaken.

Hoe meer schandaal de kranten over de marihuanasigaretten schoppen, hoe zelfgenoegzamer politieautoriteiten die een studiereisje naar Washington hebben gemaakt, zich laten interviewen, des te groter wordt de suggestieve kracht van de narcotica, des te meer mana krijgen zij.

Iedereen die wel eens in een land geweest is waar alcohol van overheidswege bestreden wordt, kent dit uit eigen ervaring. Nog onlangs ben ik in de gelegenheid geweest waar te nemen hoe de Noren op een bepaald ogenblik van de avond iets troebels in hun blik krijgen, vervolgens een paar minuten even stoer zwijgen als in hun romans, om ten slotte een scheut koetsiercognac in een kop opgewarmde koffie te gieten (kafé doktor).

Zij worden dronken van een hoeveelheid alcohol die in onze ogen belachelijk is.

[p. 19]

Kawa-eten is al honderd jaar uitgestorven, sirih kauwen vernietigt het gebit en de verwestering van de sirih-eters vereist een goed gebit, zoals zij in elk Amerikaans tijdschrift dagelijks zien.

Marihuana en peyote waren ook in Mexico bijna geheel door de alcohol verdrongen, tot de regering van de U.S.A. op het idee kwam de drooglegging in te voeren en de Noord-Amerikanen naar andere stimulantia begonnen uit te zien.

Tabak, alcohol en koffie, onuitroeibaar en alom ingeburgerd, hebben zonder hulp van de politie en de journalistiek de andere narcotica overal grotendeels verdreven.

Het gebruik van wat ik gemakshalve maar exotische narcotica zal noemen, is en blijft beperkt tot zeer kleine groepen, zoals andere kleine groepen er een eer in stellen een Bugatti 1920 of een Darracq uit het jaar 1903 te bezitten. Er is, ook al zou de politie helemaal niets doen - laat staan zich laten interviewen - even weinig kans dat marihuana inburgert als er kans is dat de Darracq 1903 het moderne snelverkeer zal ontwrichten. Het is een gril, een manie. Verdovende middelen zijn onderhevig aan mode. Zij verkrijgen mana en verliezen het zonder aanwijsbare reden. In de twintiger jaren kende Parijs een veelbesproken, geromantiseerd en verfilmd cocaïneprobleem. In de dertiger jaren verdween de cocaïne en niemand wist waardoor. Het raakte uit de mode, net als de charleston en de volledig afgeschoren wenkbrauwen.

Fantastische verhalen doen in de sensatieliteratuur de ronde, over handelaars in narcotica die fantastische bedragen verdienen en opmaken in fantastische villa's aan de Rivièra. Maar, als ik de kranten van de laatste jaren goed gelezen heb, bestond tot dusver de oogst van Mr. W.K. Baron van Dedem, substituut-officier van Justitie te Amsterdam alleen uit een stuk of wat armzalige matrozen en een enkele werkloze drummer. Maar dat zal natuurlijk heel anders worden nu Baron van Dedem het zilte nat is overgestoken naar Washington om ‘veertien dagen deel te nemen aan een cursus van het Federal Bureau of Narcotics’ en dat nog wel ‘als enige Europeaan’!

De overige Europeanen, lichtzinniger zeker dan Baron van Dedem, waren veel te blasé om het zilte nat over te steken. Te lui om iets te gaan opsteken! Nee, geen marihuanasigaretje, flauwerds, maar informatie!

De snode streken van Rood-China, waar men te Washington college over geeft, noemde ik al. Het deed mij denken aan de Luxemburgse boeren die toen ik in hun land gaten boren liet voor een geologisch onderzoek, rondvertelden dat ik een Russische spion was, speurend naar plaatsen waar strakjes het gemakkelijkst loopgraven zouden kunnen worden aangelegd. - Vreemde associatie! Afdwaling die nergens op slaat.

Terug dus naar Washington, sorry Schiphol, waar de substituut-officier van Justitie een verslaggever van Het Parool toespreekt.

‘De Amerikaanse recherche beschikt sinds kort over nieuwe technische apparatuur die het opsporingswerk zeer kan vergemakkelijken. Ik heb deze apparatuur bekeken en zij lijkt mij ook wel iets voor de Amsterdamse politie; om begrijpelijke reden zal ik niet in détails treden, zei Mr. Van Dedem lachend.’

Hij had schik. Want zulke geheimzinnige toestellen bestaan! Het zou werkelijk de eerste machinerie van die soort niet wezen! Tussen 1933 en 1940 werd, herinner ik mij, rondverteld dat de Gestapo in Duitsiand over een apparaat beschikte waarmee men op grote afstand kon vastellen of iemand ergens zijn radio op een verboden zender had afgestemd.

Maar toen de Gestapo in 1940 hier kwam om zijn apparaten aan onze directe waarneming te onderwerpen, verdween dit verhaal uit de circulatie. Het geheimzinnige toestei bleek niets anders te zijn dan b.v. een N.S.B.-buurvrouw of een Jeugdstorm-dienstbode die vond dat zij niet genoeg zwarte boter op haar boterhammen kreeg.

Ik zou niet graag de geheimzinnige apparaten van de Amsterdamse politie vergelijken

[p. 20]

met die van de Gestapo. Het is veel verkwikkender zich Mr. W.K. Baron van Dedem voor te stellen in een aardsatelliet of desnoods een substituut-aardsatelliet van waaruit hij de Nieuwmarkt en het Leidseplein uur in uur uit in het feodale argusoog houden kan.

aantekening

Théophile Gautier bevestigde Baudelaire's verhaal over Balzac's weigering haschisch te gebruiken, maar voegde er dit ‘karakteristieke detail’ aan toe: ‘Balzac zei, toen hij het lepeltje dawamesk dat men hem aanbood weigerde, dat de proefneming nutteloos was, omdat hij zeker wist dat het op zijn hersens geen enkele uitwerking zou hebben.’

(Geciteerd bij: W.T. Bandy et Claude Pichois, Baudelaire devant ses contemporains. Monaco 1957, p. 66.)

W.F.H.