Gard Sivik. Jaargang 4

[p. I]

[Nummer 14]

[p. 1]

 

Dādado dudda-dud-dādī

 

 

 

dādādo duda-dī-da-doh

 

 

 

dud-dādam dadade dudde

 

 

 

dad' -ādada-dado 'da-dah

[p. 2]

‘The giver of gifts, the giver of grief to his foes, the bestower of purity, whose arm destroys the givers of grief, the destroyer of demons, bestower of bounty on generous and miser alike, raised his weapon against the foe.’

7th century poet Māgha, who wrote a long poem on an incident in the life of Krsna, the ‘Slaying of Sisupala’

(Sisupala-vadha)/nineteenth canto.

[p. 3]

de dood van een jazzman
willy roggeman

Dit braak land heet een dag. Het is rijk aan krachten, mogelijkheden. En het grondprincipe is wachten. Ik plan hiernaar mijn dag. Ik teken grenzen aan en snijd dit onbeschreven vierkant uit de tijd.

Bad, ontbijt met of zonder Collins, schaak met Tido, arrangementen met Peterson, experimenteren, goochelen met contrapunt, ontdekken van nieuwe sonore oceanen, enteren als kapers en doorklieven als waterskiërs. Een paar proeven met Kitty White, die 's morgens schor klinkt. De stem een ruige huid, wat haar ongelukkig maakt. Maar Paterson wil opschieten en laat haar door Tedya vervangen, wat Collins stekelig maakt. Maar Kitty weigert te zingen, gaat bij de recorder zitten, en staart afwezig in het groene, nerveuze katteoog. Collins loopt af als een wekker: het is de dagelijkse scheldpartij, teken van blakende gezondheid en goede verstandhouding tussen de musische buffel en de maniak van het sukses. Peterson draait een paar keren op het pianokrukje, trekt zijn broekspijpen op, zodat Collins aan het formaat van Petersons poten kan zien dat de buffel geen duimbreed zal wijken. Het duurt maar een paar minuten, want Byers, Cedric en Malachi spelen in trio harde riffs. Collins vliegt als een Engelse haan op Malachi, de theosoof die hem niet eens een paar uren nachtrust gunt! Maar zijn stem slaat over en eindigt in een gilletje. Iemand biedt hem een sigaret aan, en zegt dat hij gelijk heeft. Gelukkig maar. Peterson lacht, Beppo serveert een aperitiefje. Wij maken een nieuwe proef, maar Tido ontbreekt. Hij ligt op de divan bij het schaakbord, rookt sigaretten die naar peper smaken en de ogen doen tranen. ‘De partij moet remise eindigen’, betoogt hij. Wij spelen ‘Night in Tunesia’, en een nieuwe blues van Peterson, die Beppo ‘The yellow-spotted snail’ doopt. Het is de derde compositie voor het R.C.A.-album dat wij ‘Collins' Jazz’ zullen heten. Dit is zalf op de wonde. Wij zijn prachtkerels. Enzovoort. Tedya zingt de proef in plaats van Kitty White.

Of de R.C.A. geen album gospel-songs zal uitgeven, vraagt Kitty. En zij herinnert Collins aan het plan van de president van de Académie du Jazz, die met de Eerwaarde Heer een akkoord had gesloten om de grote orgels van de kapel in l'Institution des Jeunes Aveugles te gebruiken voor de opnamen. Collins dooft uit. Hij verlaat de studio, komt terug en bestudeert de contracten, die hij toch uit het hoofd kent. Hij veinst zich te verdiepen in juridische en economische problemen. Wij weten hoe dit intermezzo eindigt: Collins verdwijnt met Peterson in zijn bureau. Wat Peterson erover

[p. 4]

denkt? ‘Is Tedya in staat om Mahalya Jackson en Rosetta Tharpe in de schaduw te stellen?’

‘Neen’, antwoordt Peterson, ‘maar dat is immers de bedoeling niet van een gospel-song’.

‘Natuurlijk niet’. Maar Collins staat toch maar sceptisch tegenover de uitsluitend religieuze diepgang van dergelijke dingen. Of zij afzet zullen vinden?

‘Niet zoveel als de Goodman Story wellicht’, oordeelt Peterson, die zijn ironie verraadt in het gebaar van het optrekken der broekspijpen, ‘maar in de States toch meer dan “Collins' Jazz”’. Dit verbaast de dictator, want hij hoopt op de gouden plaat. Hij moet ereens over slapen. Peterson moet alleszins de orgels beproeven en de akoestische waarde van het gebouw testen. ‘Deze namiddag nog, voor de opnamen voor R.C.A. Smakelijk en te veertien uur in de studio’.

Het vel van de dag is halfvol; een grillige tekening, sterk emotionele kurven: onze sessies, afwisselend met lange orgelpunten: de tijd door Collins' geratel gevuld.

Ik schud de parasiet van een bandboy met zijn vettig kuifje vol verveling en slepende schoenen van mij af, en zoek een restaurant om er Vlaams te eten. Toont zich ook in de eetlust het verlangen om terug te keren naar het vochtig land der mislukte genies en blozende onderpastoors? Ik betrap mezelf dagelijks op het verraad aan de gelijkmoedigheid. Tijdens de concerten deze week ben ik geen ogenblik mezelf geweest. Ik bedrieg mezelf door de malaise afhankelijk te maken van Kitty's stroopstem. In deze toestand moet Tido geweest zijn, toen hij voor het eerst ‘rookte’. De blondine zoog langzaam een punt aan zijn kalmte. De relax van Tido was een zuurstok waaraan de tong van de blondine kleefde, waarrond zij speelde, waarvan zij de broze punt kittelde en tenslotte brak. Kende Tido Matta de inzet vooraf? Men kent de inzet nooit vooraf. Tido werd geschoven als de pion. Tido kon niet terug zoals de pion. In het schaakspel van dit bestaan krijgen de pions slechts één kans? Zij lopen te pletter tegen de muur aan de overkant, indien zij op hun weg niet reeds onder de voet werden gelopen. Iedereen droomt het sprookje van de ongelukkige assepoes die koningin wordt of wat ook, maar niemand beleefde het. Pion blijft pion. De metamorfose aan gene zijde, waar de pion koningin wordt, en zichzelf en de andere verlost, is ijdele fantasie van Indische wijsneuzen en karmapredikers. Willy Roggeman zal mij niet meer herkennen, zelfs in mijn wooren niet.

Ik eet een bord soep. En plots is Beppo toch in het restaurant.

‘Wat moet je?’ vraag ik hem.

‘Laat je portie maar staan. Er is iets erg gebeurd!’

Het maakt hem gelukkig jobstijdingen te kunnen brengen. Hij smaakt mijn achterdocht, mijn verwondering, tenslotte de groeiende

[p. 5]

ontzetting, als hij mij in het gezicht blaft, dat Tido Matta voor het hotel werd doodgereden.

Ik kijk in mijn soep, laat de lepel door de dunne brij dwalen. De kleine stukjes kervel drijven in het zog van de lepel. ‘Goed’, zeg ik nerveus, ‘waarop wacht je nog? Je denkt toch niet, dat ik hierop tracteren zal’.

‘Oe- oe, stekelige egel. Ik begrijp je. Smakelijk’.

Hij verlaat gillend het spijshuis. Ik kijk niet op van mijn bord. De groene brei wordt koud en onsmakelijk. Een paar vetogen, die eerst als afzonderlijke eilandjes dwaalden, vloeien in elkaar, raken de boord van het bord, worden schiereiland van een oneindig continent.

Dus, Tido. - Het moest zo gebeuren. Ik zou moeten opstaan, afrekenen en terugkeren naar het hotel. Ik zou moeten rennen. Het is immoreel hier achter een bord te blijven zitten tot de ontzetting voorbij is, en mijn maag opnieuw voedsel aanvaardt. Dadelijk brengt de kelner mij de frites.

Het gebeurde te vlug. Zelfs voor Tido, die ik toch in droom reeds door het raam zag springen, of waanzinnig zag worden. Ik was zelfs al gewend aan zijn wisselvallig geheugen, dat mistig land waarin hij soms moeilijk de weg vond, en dat, indien de zon tot deze geest doordrong, nog van ongemeen sterke denkkracht getuigde. Tido Matta klampte zich in heldere ogenblikken vast aan het schaakspel. Het dwong hem tot concentratie. Het eiste hem volledig op, zodat de schim van de blonde vamp afliet. In Boston moesten wij een harde partij stopzetten om een namiddagconcert te geven. Tido werd woedend, en dreigde Collins door het raam te gooien. Wij speelden een afschuwelijke chase. Tido huiverde in de broeikas van het theater, liep een microfoon tegen de grond en trippelde oven het podium met kleine pasjes, steun zoekend in de plooien van de piano, overvloedig breaks latend en claxonerend als de J.A.T.P.- maniakken. Peterson redde zoveel mogelijk de ballades, maar Tido strompelde in korte zinnetjes verder, hortend en stotend, Byers en Malachi vervelend. Wij stopten hem in bed en schrapten hem voor het concert van die avond. Maar hij kwam onverwacht toch op het podium, speelde uitstekend ‘Off Minor’, en gaf mij tijdens het applaus de repliek op een verlieszet van zijn rechts paard door een dubbelzet-schaak aan mijn koningin. De scherpe vlam van zijn denkvermogen laaide opnieuw op. Ik stond verbaasd, en druppelde langzaam vol met haat tegen de blondine met het irriterend vel, die deze man onttakelde.

[p. 6]

De straat geeft de indruk van meer vrijheid, van een gemakkelijker ademhaling. In het restaurant kijken de spiegels u aan, leven na een paar ogenblikken de glazen en borden, springen de stoelen op u af. Het restaurant is zich bewust van uw aanwezigheid. Alles en iedereen staat tot uw dienst en is vervelend. Wie verdraagt de verhouding met alle voorwerpen, die elk ogenblik intiemer worden, hun diensten aanbieden, zich opdringen? De straat echter biedt niets, biedt alles. Zij is een bekend geheim, een drogue.

Collins draagt reeds een donker pak. Hij telefoneert op hetzelfde ogenblik naar twee personen: aan het linkeroor de directie van de R.C.A., aan het rechteroor het syndicaat de musici, waar men hem een nieuwe Matta moet bezorgen of fabriceren, desnoods toveren, maar dadelijk! Immediatly, messieurs.

‘Dat ontbrak er nog aan, nietwaar?’ roept hij mij na, ‘wat een stommeling, wat een stommeling!’ Ik durf niet vragen, wie hij bedoelt: R.C.A., syndicaat of Tido. In de lift vindt zijn zin een tweede echo in mij. Dat ontbrak er nog aan.

Nog! Is dit alleen een manier van zeggen, of bezit het woord een speciale draagwijdte in verhouding tot mij? Het is duidelijk, dat Collins geen lucht gaf aan onbepaalde gevoelens van rampzaligheid. Dat ontbrak er nog aan, betekent zoveel als: jouw flaters waren nog niet voldoende, maar nu is de maat eindelijk vol.

Ik lig op het bed van Byers, en vraag hoe het gebeurd is. ‘Gewoon, stom. Tido springt links uit de taxi, en wordt tegen het asfalt gesmakt door een volgende bus’.

Ik volg de film op de witte zoldering. Maar het verhaal voldoet mij niet. Ik voel nu, dat ik in het voorbije half uur gedurig gehoopt heb op het relaas van Tido's dood. Het ontgoochelt mij. Ik denk eerst, dat het de fout van Byers' onpersoonlijke journalistiek is, maar de gemonteerde film doet het evenmin. Wij blijven achter met een zuur gevoel in de maag, de indruk van een holte die ook van de alcoholist nooit wijkt. Nu ons geen hevig gekleurd, schril doodsverhaal wordt gegund, en de mythe rond de dood van de ‘roker’ moeilijk wortel zal schieten, staan wij tegen zijn dood zelf aangedrukt als tegen een raam waarachter het absolute nacht blijft. Het bevalt mij niet. De malaise krijgt er een andere kleur door. Ik beeld mij in dat ik ga rillen, even maar, alsof iemand mij met een koud, puntig voorwerp in de nek priemt. Maar de indruk wijkt. Ik lig op het bed van Byers, die wangen en hals inzeept. Weldra geurt de kamer naar hars en parfum, die geen kans tot een ontmoeting met het vergezicht achter het raam in de absolute nacht meer bieden.

Tido wordt nu gewassen. De witte handen van Kitty White glijden behendig over dit donker, dood land. De spons verdwijnt in de plooien van het vlees, komt vlokken schuim opgooiend opnieuw te voorschijn. Tedya kijkt schuw toe. Een pezig lichaam stel ik vast

[p. 7]

En niettegenstaande alles schepen wij een uur later op het sein van de ingenieur in op de oceaan van de blues. You are a yellow-spotted snail. Ik denk aan Big Bill Broonzy, die in een studio aan het huilen ging, de recorders draaiden door, en de opname werd met de huilkramp op de markt gebracht. Wij zetten ons allen schrap tegen de sensatie. Ik zoek de glanzende antennes van Tido's kattesnor. Maandenlang stonden wij ongeveer elke avond tegenover elkaar, steunden wij elkaar bij de improvisaties, trachtten wij zo eerlijk mogelijk van het niets uit alles over te doen. De ogen en de vingers van Tido schijnen mij het blijvend souvenir van deze reis, omdat zij het mij mogelijk maakten mezelf te zijn. Wij waren hoeksteen voor elkaar, suggereerden replieken als de avond van lood werd, en eigenaardig: wij liepen elkaar nooit voor de voeten met verveling, omdat wij die voor onszelf opspaarden, voor de lange namiddagen en de eenzame wandelingen in vreemde steden. Voor ons beiden was de reis iets anders dan een broodwinning. Wij aanvaardden haar als een vrijwillige straf, een pensum dat men eens maken moet om verder te kunnen. Tido, die in de States geen maanden meer te leven had, verzaakte aan de marihuana. Hij kon het, omdat de schaduw van Ellen afliet. Maar etsscherp moet zij in zijn dromen gebleven zijn, duidelijker, zinrijker en dwingender elke nacht. Terug in Amerika kon hij de priemende pijn van de droom aan haar lichaam en in de marihuana doven. Hij heeft deze zelfontkenning geweigerd en tegen de droom zelfbewust stand gehouden. Tido's einde zou in de States de verdrinkingsdood van een bewusteloze geweest zijn. Hier in Parijs is hij kort en droog neergeslagen, verblind door het zonlicht, door de pijn van een tezeer genaderd droombeeld. Dit brengt de vraag betreffende zelfmoord of ongeluk op secundair plan. Het onderzoek wijst wellicht ongeluk uit, het verhaal dat Tido ons gisteravond deed, pleit voor de andere stelling. De moira schaduwt ons, laat ons raden en voorkomt soms ons verraad.

De dood van Tido is voor mij het einde van een maandenlange malaise. Ik ging zo lang een beslissing uit de weg, maar een dergelijk duidelijk teken kan men niet voorbijzien. De dood van Tido slaat de brug van mogelijkheid naar werkelijkheid. Ik ben alleen verbluft door de perfecte wijze waarop het lot ingrijpt. Het bestaan gelijkt in zijn gewrichten, in zijn centrale knopen op een syllogisme. Toen ik in New-York kennis maakte met Tido, was hij het groot vraagteken in de groep van Collins, een Ensormasker, onmenselijk maar boeiend. Nu tenslotte blijft hij als de enige gave figuur temidden van flarden en fragmenten, gebaren, glimlachen en zinfoetussen, zoals Ensor zichzelf schilderde temidden van de maskers. De dood van Tido is een totale som aan werkelijkheid, dwingend en positief uit zichzelf. Het is de osmose van deze werkelijkheid die mij, met alle zuignappen aan het geheim van het verleden hangend, afschrikte. Ik ging remmend mijn leven,

[p. 8]

waarin elke toegemeten druppel werkelijkheid als verlies werd aanvaard. Maar de werkelijkheid maakt toch haar totale som, dwingend en positief als het uterine verlangen. Dit is mijn toekomst: het aanvaarden van het lichaam. Er is geen verder ontkomen.

(Uit: ‘Blues voor glazen blazers’)