Fumus. Jaargang 13

[p. 59]

‘Ghy Pyramiden, en gy oude Wonderheên!’ in het Duits vertaald.¹
Elly Groenenboom-Draai²

Dat Focquenbroch ook in onze eeuw nog altijd ‘leeft’, valt behalve uit het bestaan van onze Stichting ook af te leiden uit mijn ‘Signaleringen Willem Godschalck van Focquenbroch’, verschenen in Fumus 11 (2013).³ Verbazingwekkender zijn de vertalingen die ook in onze eeuw nog van zijn werk werden gemaakt: in Fumus 8 (2010) berichtte Karel Bostoen al over Russische vertalingen door Jevgeny Vladimirovitsj Witkovsky,⁴ en nu blijkt er ook nog een moderne Duitse vertaling van één van Focquenbrochs sonnetten te bestaan, waarover straks meer.

In verband met dat sonnet eerst iets over Focquenbrochs schatplichtigheid aan de Franse burleske dichter Paul Scarron (1610-1660). Bekend is, dat zijn Typhon of De reusen-strijd geënt was op diens Typhon ou La gigantomachie, en dat De Aeneas Van Virgilius, In sijn Sondaeghs-pack zwaar leunde op Scarrons Le Virgile Travesti. Dat gedicht berustte trouwens weer op Vergilius' Aeneïs, via een Italiaanse bewerking door Giovanni Battista Lalli, getiteld Eneide Travestita (1633).

Iets dergelijks blijkt nu Scarrons sonnet ‘Superbes Monuments de l'orgueil des Humains’ te hebben ondergaan, dat in het jaar 1650 in diens Poésies diverses verscheen.⁵ Focquenbroch bewerkte dat onmiskenbaar tot zijn ‘klinkdicht’ ‘Gy Piramiden, en gy oude wonderheên!’⁶, zoals hieronder zal blijken. Ter vergelijking geef ik hier eerst het gedicht van Scarron en daarna dat van Focquenbroch.

Scarrons gedicht luidt als volgt:

Superbes Monuments de l'orgueil des Humains,
Pyramides, Tombeaux, dont la vaine structure
A témoigné que l'Art, par l'adresse des mains,
Et l'assidu travail, peut vaincre la Nature!
Vieux Palais ruinés, Chef d'oeuvres de Romains,
Et les derniers efforts de leur Architecture,
Colisée, où souvent ces Peuples inhumains,
De s'entr'assassiner ce donnoient tablature!
Par l'injure des ans vous êtes abolis,
Ou du moins la plûpart vous êtes demolis!
Il n'est point de ciment que le temps ne dissoude.
Si vos Marbres si durs ont senti son pouvoir,
Dois-je trouver mauvais qu'un méchant Pourpoint noir,⁷
Qui m'a duré deux ans, soit percé par le coude?

1 De vertaling is van Ard Posthuma, een veelzijdig literatuurvertaler met een breed oeuvre. Voor zijn poëzie-vertalingen naar het Duits ontving hij in 2015 de tweejaarlijkse James Brockway Prize. Naar het Nederlands vertaalde hij o.a. beide delen van Goethe's Faust en de beroemde Oudfranse Graal-roman Perceval van Chrétien de Troyes. Zie ook zijn website: http://www.ardposthuma.nl.

2 Met dank aan Karel Bostoen en Ard Posthuma voor het kritisch meelezen en de daaruit voortgevloeide opmerkingen.

3 P. 36.

4 P. 16-20.

5 In: Troisième partie des OEuvres burleskes (1650), in Paul Scarron, Poésies diverses, éd. Maurice Cauchie, Paris, Didier, S.T.F.M., 1947, T. 1, p. 496.

6 Daarop werd ik nog eens opmerkzaam gemaakt door de hierna nog te noemen heer Ard Posthuma.

7 un méchant Pourpoint noir: een afgedragen, zwart wambuis (of rok als voorloper van het jasje).

[p. 60]

Overigens was Scarrons sonnet volgens Lessing (1729-1781) ook niet origineel, maar ging het waarschijnlijk terug op een epigram van een onbekende klassieke dichter. Lessing vertelt daarover in zijn ‘Zerstreute Anmerkungen über das Epigramm’:⁸

‘Ich könnte hier anführen, dasz das Original dieses Scarronschen Sinngedichts, oder Sonetts, das Epigramm eines alten unbekannten Dichters zu sein scheine, welches Barth zuerst bekannt gemacht hat und das noch lächerlicher ausfällt, wenn es anders wahr ist, was Cicero irgendwo anmerkt, dasz das Obscöne das Lächerliche vermehre. Denn anstatt der durchgestoszenen Weste - Doch wer Lust hat, kann es bei dem Barth selbst nachsehen.’

Volgens C.J. Kuik echter, samensteller van een bloemlezing uit Focquenbrochs gedichten en brieven, ligt de oorsprong ervan bij een serieus sonnet van de Italiaan Giovanni Guidiccioni (1500-1541), die daarin het vervallen zestiende-eeuwse Rome vergelijkt met dat uit de vroegere glorietijd.⁹ In Spanje werd dit sonnet meermalen vertaald; in Frankrijk gebeurde dat door Du Bellay (eveneens ernstig).¹⁰ Het was de Spanjaard Lope de Vega die het bewerkte tot een burlesk sonnet,¹¹ dat op zijn beurt weer werd nagevolgd door Scarron en vervolgens door Focquenbroch.¹²

Deze laatste maakte er het volgende van:

8 P. 373.

9 Incipit: ‘Superbi colli e voi, sacre ruine’. Zie: B. de Ligt, ‘Uit de geschiedenis van een sonnet.’ In: De Nieuwe Taalgids 68 (1975), p. 368-376, i,h,b, p. 368. Hierna: De Ligt 1975.

10 Het betreft het zevende sonnet uit Les Antiquités de Rome (1558); incipit: ‘Sacrez costaux, et vous sainctes ruines’. Zie De Ligt 1975, p. 369.

11 In zijn onder schuilnaam uitgegeven Rimas humanas y divinas del licenciado Tome de Burguillos (1634: ‘A imitacion de aquel soneto: Superbi colli’, incipit ‘Soberuias torres, altos edificios’. Zie: De Ligt 1975, p. 371. Bij Lope de Vega is de pointe een versleten soutane (toog). Scarron heeft die vervangen door een rok (als voorloper van het jasje); bij Focquenbroch is die gepreciseerd tot een fluwelen rok.

12 Bloemlezing uit de gedichten en brieven van Willem Godschalck van Focquenbroch. Met inleiding en aantekeningen door C.J. Kuik. Zutphen z.j. (Klassiek Letterkundig Pantheon), p. 60. Hierna: Kuik z.j.

Klinkdicht.

Ghy Pyramiden, en gy oude Wonderheên!
Ghy trotse graven! vol van overdaet der outheyt,
Die door de groote pracht, met welke ghy gebout zijt,
Toont, hoe somtijts de Kunst kan de Natuur vertreên.

En ghy Paleysen der Romeynen! die voor heen
Soo vaeck hebt kunnen sien (schoon ghy maer steen en hout zijt),
Hoe dat de Luy somtijts, door reuckelose stoutheyt
In enckle moordery, malckaer verpogjes deên¹³;

Hoe siet men door de tijdt nu uw cieraet verslonden?
Daer eer uw glorie blonck, daer pissen nu de honden;
En uw vermaerst Gebouw lijckt nu een varckens hock.

Wijl selfs uw Marmer dan is door de tijdt ghespleeten,
Waarom verwondr-ick my, dat dees mijn fulpe Rock,
Die 'k al twee jaren draegh, is aen de mouw versleeten?¹⁴

Het gedicht is dus uitvoerig door tijd en ruimte gereisd, en onderging daarbij essentiële veranderingen. Focquenbroch zal zich daar geheel of ten dele van bewust zijn geweest. Maar wat hij

13 Malkaar verpogjes doen: elkaar intimideren (WNT XX^[1] kol. 1931 (met citaat Focquenbroch).

14 Overgenomen uit: Kuik z.j., p. 60. Kuik is echter van mening dat Focquenbrochs versie voor die van Scarron onderdoet. Zie tevens de door Kuik genoemde publicaties van B. de Ligt (Kuik z.j., p. 60, noot).

[p. 61]

nimmer zou weten, en wat hem ongetwijfeld van trots vervuld zou hebben, is dat zijn sonnet nog in onze tijd in het Duits is vertaald, en wel door de literaire vertaler Ard Posthuma.¹⁵ In diens vertaling klinkt het als volgt:

Ihr Pyramiden und ihr alten Wunderbauten!
Ihr Mausoleen, reich verziert, aus stolzer Zeit,
Denkmäler längst verblasster Glanz und Herrlichkeit,
Werke der Kunst, die uns gleich der Natur erbauten,

und ihr, Paläste, deren Augen oft erschauten
(obgleich ihr allesamt aus Holz und Marmor seid),
dass hemmungslos die Völker sich an Dreistigkeit
und schierem Mordgelüst zu überbieten trauten;

wie geht nun eure Pracht am Zahn der Zeit zugrunde!
wo eh der Ruhm erglänzte, pissen heut' die Hunde,
zum Schweinestall verkommt, was Tempelsäulen waren.

Ist euer Marmor schon mit Rissen ganz durchsetzt,
was Wunder, dass mein Samtrock innerhalb zwei Jahren
zerschlissen ist und an den Ärmeln abgewetzt!

Tot slot: wat Focquenbroch evenmin geweten heeft, is dat ook Juliana Cornelia de Lannoy (1738-1782) zich door dit gedicht liet inspireren en zich aan een bewerking waagde.¹⁶ Of ze zich daarbij baseerde op Focquenbroch, of teruggreep op Scarron, is niet bekend, al valt het laatste ook zeker niet uit te sluiten. In elk geval maakte zij er, eveneens in sonnetvorm, een geheel eigen (vrouwelijke) versie van¹⁷:

15 Zie over de vertaler noot 1.

16 Ook de dichter mr. Willem den Elger (1678-1703) heeft een poging tot bewerking gedaan, maar is daarin volgens De Ligt slecht geslaagd . Zie: De Ligt 1975. p. 373-374.

17 Informatie ontleend aan K. Poll: ‘“Onbestendigheid” van de baronesse de Lannoy’. In: Taal en Letteren 3, 1893, p. 372.

Onbestendigheid

Moest eindelijk Babylon in puin en asch verkeeren,
Die stad, die 't gansch Heelal verwondering heeft gebaard
En gij, o Ninivé! dat zoo voortreffelijk waart,
Kon niets den ondergang van uw Paleizen weeren?
Moest Titus' Zegeboog zijn luister ook ontbeeren!
Is Piza's heerlijk Beeld door d' eeuwen niet gespaard!
Ja, zag men 't woedend vuur, dien Tempel zo vermaard,
Epheze's wonderstuk in eenen nacht verteeren!
ô Pharos! wierp de tijd uw trotsche vuurbaak neêr?
Mauzool, is van uw Graf het minst bewijs niet meer?
In 't kort, kan niets op aard zijn eersten glans bewaaren,
Wat reden heb ik dan om zoo verbaasd te staan,
Dat, naa den trouwen dienst van agt of negen jaaren,
Van mijn balijnen-rok de haak is afgegaan?