De Franse Nederlanden / Les Pays-Bas Français. Jaargang 2006

[p. 172]

André Demedts (1906-1992) Foto/Photo Jean Mil

[p. 173]

Een leven van openheid en voorzichtigheid
André Demedts (1906-1992)
Dirk van Assche

Op 8 augustus 1906 werd in Sint-Baafs-Vijve André Demedts geboren. Het cultureel centrum in Sint-Baafs-Vijve, dat zijn naam draagt, heeft een heel programma opgezet naar aanleiding van deze honderdste verjaardag. Het valt te betwijfelen of deze organisaties meer dan wat regionale belangstelling zullen kunnen bewerkstelligen. Hopelijk vergis ik mij hierin, want André Demedts is deze belangstelling zeker waard.

De meeste mensen zullen zich Demedts vooral herinneren als de auteurvan een omvangrijk literair oeuvre dat bestaat uit gedichten, romans, novellen en essays. In 1990 ontving hij, twee jaar voor zijn dood, een Staatsprijs als bekroning van zijn hele oeuvre. In 1995 publiceerde uitgeverij Davidsfonds/de Clauwaert nog een herdruk van De eer van ons volk, in een band samengebracht met zijn Verzamelde gedichten. Naar aanleiding van deze publicatie typeerde de Nederlandse criticus P.H. Dubois het werk als volgt: ‘...vanaf de eerste tot de laatste bladzijde [komt men] dezelfde man tegen, peinzend, melancholiek, kwetsbaar, bewogen, met een moedige wil tot leven, wiens geest steun zoekt in historische perspectieven als om rechtvaardiging te vinden voor een relativerend scepticisme, waarin teleurstelling en ontmoediging gepaard gaan met hoop en geloof.’¹ Het werk is echter nog moeilijk ver-

1 Cfr.: p.h. dubois, ‘Een epos van André Demedts’, in Ons Erfdeel, 1996, nr 4, pp. 585-587

Une vie placée sous le signe de l'ouverture d'esprit et de la prudence. André Demedts (1906-1992)
Dirk van Assche

André Demedts est né à Sint-Baafs-Vijve le 8 août 1906. A l'occasion de ce centenaire, le centre culturel local qui porte son nom a programmé toute une série de manifestations. Cependant, il est à craindre que celles-ci ne rencontrent guère plus qu'un écho purement régional. Ceci dit, j'espère me tromper car André Demedts mérite pleinement notre attention.

La plupart des gens se le rappelleront surtout comme l'auteur d'une oeuvre littéraire abondante comprenant des recueils de poèmes, des romans, des nouvelles et des essais. En 1990, deux ans avant sa mort, il reçut un prix d'État couronnant l'ensemble de son oeuvre. En 1995, les éditions Davidsfonds/de Clauwaert rééditèrent en un volume De eer van ons volk (L'honneur de notre peuple) et ses Verzamelde gedichten (Poésies complètes). Dans un compte rendu consacré à l'ouvrage, le critique néerlandais P.H. Dubois écrivait notamment: ‘...de la première à la dernière page, on rencontre le même homme, songeur, mélancolique, fragile, sensible, prenant courageusement la vie à bras-le-corps, quelqu'un dont l'esprit cherche à s'appuyer sur des perspectives historiques comme pour justifier un scepticisme relativiste où déception et découragement se doublent de foi et d'espoir.’¹ Reste qu'à l'heure actuelle, le livre en question est devenu quasi introu-

1 Cf. p.h. dubois, ‘Een epos van André Demedts’, in: Ons Erfdeel, 1996, n^o 4, pp. 585-587.

[p. 174]

[Nederlands]

krijgbaar. In de onlangs verschenen ‘Vlaamse Bibliotheek’, een reeks van 37 Vlaamse romans uit de periode 1927-1970, is geen boek van Demedts opgenomen. In sommige bloemlezingen worden er nog wel gedichten van hem geplaatst.

André Demedts was een bekende auteur, maar een groot deel van zijn betekenis ligt volgens mij in zijn cultuurpolitieke activiteiten. Hij heeft aan de wieg gestaan van heel wat culturele initiatieven die tot op de dag van vandaag waardevol werk leveren. Hij beheerste als geen ander de kunst om mensen enthousiast te maken. Op deze manier wist hij de negentienjarige Jozef Deleu ervan te overtuigen, samen met andere jongeren, een tijdschrift op te richten waarmee belangstelling

‘Het André Demedtshuis’ in Sint-Baafs-Vijve Foto Carlos Pauwels
Le Centre culturel ‘André Demedtshuis’ à Sint-Baafs-Vijve Photo Carlos Pauwels

[Frans]

vable. Dans la série ‘Vlaamse Bibliotheek’, regroupant 37 romans d'auteurs flamands parus dans la période 1927-1970, ne figure aucun ouvrage de Demedts. En revanche, on trouve encore certains de ses poèmes dans diverses anthologies.

André Demedts n'était pas seulement renommé en tant qu'auteur. Il doit l'essentiel de sa notoriété, me semble-t-il, à ses activités menées dans le domaine de la politique culturelle. Il a été le promoteur de toute une série d'initiatives culturelles qui aujourd'hui encore continuent à porter leurs fruits. Il possédait plus que tout autre l'art de mobiliser et d'enthousiasmer les gens. C'est ainsi qu'il sut convaincre Jozef Deleu, alors âgé de dix-neuf ans, de fonder avec un certain nombre d'autres jeunes une revue qui aurait vocation à attirer l'attention sur la si-

[p. 175]

[Nederlands]

zou worden gewekt voor de moeilijke situatie waarin de Nederlandse cultuur in Noord-Frankrijk zich bevond. Het eerste nummer van Ons Erfdeel, dat in augustus 1957 verscheen, kwam er met de financiële steun van Demedts en hij schreef er ook een bijdrage in. Ons Erfdeel handelde in de beginjaren voornamelijk over de relatie met Frans-Vlaanderen, maar al vanaf het tweede nummer kwamen Nederlanders in de redactie en werd het blad langzamerhand wat het nu nog altijd is: een cultureel tijdschrift over de taal en cultuur van Vlaanderen en Nederland. In 1976 groeide uit Ons Erfdeel het tweetalige jaarboek De Franse Nederlanden-Les Pays-Bas Français, waarin de belangstelling voor Noord-Frankrijk en de relaties met de cultuur van Vlaanderen en Nederland centraal bleven staan.

Essentieel is dat Demedts van begin af aan pleitte voor een pluralistische aanpak. In een brief van 19 december 1956 waarin hij Jozef Deleu uitnodigde om bij hem thuis te komen praten over de oprichting van een tijdschrift, schrijft Demedts dat hij ‘een jonge man zocht die zich los van partijpolitieke overwegingen wilde inzetten voor Frans-Vlaanderen’². In de bloeitijd van de verzuiling - in België woedde op dat ogenblik de schoolstrijd en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de repressie waren nog lang niet vervaagd - was een dergelijke houding uitzonderlijk.

In de samenwerking met Frans-Vlaanderen pleitte Demedts niet alleen voor openheid, maar ook voor voorzichtigheid en realiteitszin. De Vlaamse beweging

2 Cfr: jozef deleu, ‘André Demedts 60 jaar. Zijn betekenis als cultuurpoliticus’, in Ons Erfdeel, 1966, nr. 4, pp. 22-27 en ‘Afscheid van een leermeester. Bij de dood van André Demedts (1906-1992)’, in Ons Erfdeel, 1993, nr 1, p. 107.

[Frans]

tuation difficile dans laquelle se trouvait la culture d'expression néerlandaise dans le nord de la France. Le premier numéro de la revue Ons Erfdeel (Notre Patrimoine), sortit en août 1957, grâce notamment au soutien financier de Demedts, et comportait un article signé de ce dernier. Durant les premières années de sa parution, Ons Erfdeel traitait essentiellement des relations avec la Flandre française. Toutefois, dès la deuxième livraison, des Néerlandais firent leur entrée dans l'équipe rédactionnelle et, peu à peu, la revue devint ce qu'elle est toujours à l'heure actuelle: une publication culturelle consacrée à la langue et à la culture de Flandre et des Pays-Bas. Dans la lignée de la revue Ons Erfdeel, les annales bilingues De Franse Nederlanden-Les Pays-Bas Français, nées en 1976, allaient continuer à se focaliser sur le nord de la France et sur les relations entretenues par cette région avec la culture de Flandre et des Pays-Bas.

Ce qu'il importe de souligner, c'est que, dès l'abord, Demedts a plaidé pour une approche pluraliste. Dans une lettre, datée du 19 décembre 1956, dans laquelle il invitait Jozef Deleu à venir s'entretenir chez lui de la fondation d'une revue, il se dit ‘à la recherche d'un homme jeune qui, libre de toute allégeance politique, serait prêt à s'engager pour la Flandre française’². A l'époque où florissaient les clivages idéologiques et politiques - la guerre scolaire faisait rage en Belgique et le pays ne s'était toujours pas remis des séquelles de la Seconde Guerre mondiale et de la répression - une telle attitude était plutôt exceptionnelle.

S'exprimant sur la coopération avec la Flandre française, Demedts, prônait non seulement l'ouverture d'esprit mais également la prudence et le sens des réalités.

2 Cf. jozef deleu, ‘André Demedts 60 jaar. Zijn betekenis als cultuurpoliticus’, in: Ons Erfdeel, 1966, n^o 4, pp. 22-27 et ‘Afscheid van een leermeester. Bij de dood van André Demedts (1906-1992)’, in: Ons Erfdeel, 1993, n^o1, p. 107.

[p. 176]

[Nederlands]

in Frankrijk was tijdens de Wereldoorlog grotendeels in de collaboratie verzeild geraakt en Jean-Marie Gantois, de belangrijkste leider, was veroordeeld. Na de oorlog was de Vlaamse beweging in Frankrijk dan ook gecompromitteerd. Voor Demedts stond het vast dat de samenwerking moest plaatsvinden ‘in een sfeer die vanaf het begin het vermoeden van een politieke inmenging uitsloot’³ en dat het op de eerste plaats om een culturele samenwerking moest gaan. Samen met Luc Verbeke organiseerde hij in 1948 een Frans-Vlaamse begroetingsdag in Waregem, waaruit later het Komitee voor Frans-Vlaanderen groeide, waarvan Demedts zelf tot 1969 voorzitter was. Dank zij zijn voorzichtige optreden wist hij verschillende Frans-Vlamingen ervan te overtuigen opnieuw samen te werken. Mensen als de Franse Streuvelskenner Pierre Berteloot en de docent Nederlands Maxime Deswarte steunden hem daarbij. Figuren als J.M. Gantois vonden hem te voorzichtig en hebben in hem dan ook nooit een volwaardige gesprekspartner gezien.

Naast zijn vele activiteiten voor Frans-Vlaanderen was Demedts ook in Vlaanderen zelf zeer actief. Met zijn meer dan drieduizend voordrachten oefende hij een belangrijke invloed uit op het culturele leven in Vlaanderen. Hij was directeur van de gewestelijke openbare omroep West-Vlaanderen, stond aan de wieg van het tijdschrift Vlaanderen (vroeger West-Vlaanderen), was redacteur van Dietsche Warande & Belfort en ook lid van de Kultuurraad voor Vlaanderen. Daar werkte hij nauw samen met socialistische en liberale vrijzinnigen als Ger Schmook en Adriaan Verhulst. Voor hen was Demedts een van de weinige katholieken in wie ze vertrouwen hadden.

3 Cfr: andré demedts, ‘Tien jaar kontakten met de Franse Nederlanden’, in jaarboek De Franse Nederlanden-Les Pays-Bas Français, 1976, pp. 170.

[Frans]

Au cours de la Seconde Guerre mondiale, le Mouvement flamand s'était englué dans la collaboration et son principal leader, Jean-Marie Gantois avait été condamné. Aussi, au sortir de la guerre, le Mouvement était-il compromis en France. Demedts était persuadé que la coopération devait se faire ‘dans un climat qui dès le départ écartait tout soupçon d'ingérence politique’³ et qu'elle devait s'exercer en tout premier lieu dans le domaine culturel. En 1948, à Waregem, il organisa avec Luc Verbeke une journée de rencontre franco-flamande d'où naîtrait plus tard le Komitee voor Frans-Vlaanderen, structure dont il assurerait lui-même la présidence jusqu'en 1969. Agissant avec doigté et prudence, il réussit à convaincre plusieurs Flamands de France de participer à la relance de la coopération. Ses efforts furent soutenus par des gens tels que Pierre Berteloot, spécialiste français de l'écrivain flamand Stijn Streuvels, et Maxime Deswarte, professeur de néerlandais. En revanche, certaines personnalités, comme par exemple J.M. Gantois, trouvant Demedts trop timoré, ne le considérèrent jamais comme un interlocuteur à part entière.

En plus de ses nombreuses actions en faveur de la Flandre française, Demedts déploya une activité intense en Flandre même. Par le biais de ses conférences (il en prononça plus de trois mille), il exerça une influence profonde sur la vie culturelle en Flandre. Il fut directeur de la radio publique régionale West-Vlaanderen, cofondateur de la revue Vlaanderen (à l'origine, West-Vlaanderen), rédacteur de la revue Dietsche Warande & Belfort, et membre du Conseil culturel de Flandre. Au sein de cette instance, il travaillait en étroite collaboration avec des libres-penseurs

3 Cf. andré demedts, ‘Tien jaar kontakten met de Franse Nederlanden’ in De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français, 1976, pp. 169-178.

[p. 177]

[Nederlands]

Openheid was dan ook een van de belangrijkste eigenschappen van Demedts, zowel op politiek als op cultureel vlak. Demedts zag bijvoorbeeld als criticus het talent van jonge auteurs als Louis-Paul Boon en Hugo Claus.

Het zou goed zijn als deze honderdste verjaardag de aanleiding is tot een studie over de cultuurpolitieke betekenis van deze figuur. Een belangrijk deel van zijn archief is gedeponeerd in het Letterenhuis in Antwerpen en heel wat getuigen zijn nog in leven. Nu moet er alleen nog een jonge historicus gevonden worden die dit interessante werk wil aanvatten.⁴

4 In de tijdschriften Vlaanderen (nr. 296, juni 2003) en Zuurvrij. Berichten uit het AMVC-Letterenhuis (4, juni 2003) gaf Peter Balcaen hierover al een eerste aanzet.

Beknopte bibliografie:

andré demedts, De eer van ons volk: tetralogie, Davidsfonds/Clauwaert, Leuven, 1995, 4 dln. (vol. 1: De Belgische republiek, vol 2: Hooitijd, vol 3: Goede avond, vol 4: Een houten kroon.)

rudolf van de perre, André Demedts: een monografie, Davidsfonds, Leuven, 1986, 334 p.

[Frans]

socialistes et libéraux, tels Ger Schmook et Adriaan Verhulst. Aux yeux de ces derniers, Demedts faisait partie de ces rares catholiques en qui ils avaient confiance.

L'ouverture d'esprit dont témoignait Demedts tant sur le plan politique que culturel, était sans doute une de ses qualités majeures. Elle lui permit entre autres de découvrir, en tant que critique littéraire, le talent de jeunes auteurs tels que Louis-Paul Boon et Hugo Claus.

Il serait souhaitable que le centenaire de la naissance de Demedts donne le coup d'envoi à une étude sur l'importance du rôle joué par ce dernier dans le domaine de la politique culturelle. Une grande partie de ses archives a été déposée au Letterenhuis à Anvers. Par ailleurs, beaucoup de témoins sont encore en vie. Il ne reste donc plus qu'à trouver un jeune historien prêt à se charger de cet intéressant travail⁴.

4 Signalons à ce sujet une première impulsion donnée par Peter Balcaen dans les revues Vlaanderen (n^o 296, juin 2003) et Zuurvrij. Berichten uit het AMVC-Letterenhuis (n^o 4, juin 2003).

Bibliographie sélective

andré demedts, De eer van ons volk: tetralogie, Davidsfonds/Clauwaert, Leuven, 1995, 4 dln. (vol. 1: De Belgische republiek, vol 2: Hooitijd, vol 3: Goede avond, vol 4: Een houten kroon.)

rudolf van de perre, André Demedts: een monografie, Davidsfonds, Leuven, 1986, 334 p.

[p. 178]

(Traduit du néerlandais par Urbain Dewaele)