Forum der Letteren. Jaargang 1982

[p. 269]

Over complexe werkwoorden Norval Smith

naar aanleiding van Anke de Rooij-Bronkhorst: ‘Past Participle Prefix-ge- Deletion and the Rule of Stress in Dutch Complex Verbs’. In: W. Zonneveld, F. van Coetsum, O.W. Robinson (eds.), 1980.

Het artikel van Anke de Rooij Bronkhorst is een diepgaande studie van de morfologische structuur van het Nederlandse werkwoord binnen het paradigma van Selkirk. De auteur benadert haar onderwerp door zich te concentreren op het vraagstuk van de deletie of niet-deletie van het prefix ge- in het voltooid deelwoord van complexe verba. Ze maakt allereerst onderscheid tussen twee typen complexe verba - geprefigeerde werkwoorden zoals àchterhálen, en samenkoppelingen zoals óverbrìeven. Deze hebben in haar termen de volgende morfologische structuur:



Ongelede werkwoorden vormen hun verleden deelwoord met het prefix ge- en het suffix -d (of -en). Dit wordt als volgt weergegeven:



De samenkoppeling heeft de deelwoordaffixen op de verwachte plaatsen - overgebriefd - maar het geprefigeerde werkwoord niet. Dit heeft alleen het suffix - achterhaald. Het ontbreken van het prefix ge- in deze vormen wordt verklaard door de volgende regel voor ge-Deletie:



Strikt gesproken is het niet noodzakelijk te onderscheiden tussen flexie- en derivatieaffixen aangezien het verschil al gegeven is door de dominantieverhouding - flexieaffixen zijn dochters van de V, derivatieaffixen van de V_s of de V_r.

De auteur richt zich vervolgens op het onderzoek van een groep proble-

[p. 270]

matische gevallen. Deze worden veroorzaakt door de volgende Prefix Stress Rule:



Deze regel resulteert in geprefigeerde werkwoorden zoals:



In feite dient deze regel enigszins gewijzigd te worden, aangezien hij niet van toepassing is op prefixen die een schwa bevatten. Aldus:



Van belang is dat de auteur hier signaleert dat het resultaat van deze regel een accentpatroon is, dat hetzelfde is als dat van samenkoppelingen.

Gegeven deze neutralisatie, is het mogelijk dat sprekers aan dergelijke verba meervoudige analyses toekennen.

Dit laatste type komt overeen met werkwoorden zoals huisvesten/gehuisvest, welke werkwoorden een samengestelde wortel hebben. Deze hebben de structuur N+V, A+V parallel aan sommige samenkoppeling (behalve Prt+V, ook N+V, A+V). Zij stelt dat werkwoorden als huisvesten oorspronkelijk samenkoppelingen waren. Ter ondersteuning daarvan geeft zij het voorbeeld stofzuigen met twee voltooide deelwoorden - stofgezogen, als een samenkoppeling, en gestofzuigd als een samenstelling - als mede gevallen als het boven genoemde hergroeperen. Een ander voorbeeld zou touwtrekken zijn, met de voltooide deelwoorden touwgetrokken en touwgetrekt. Merk op dat deze samenstellingen, of het nu geheranalyseerde prefigeringen of geheranalyseerde samenkoppelingen zijn, niet onderworpen zijn aan de ge-Deletie, aangezien de context in dit geval niet is

[p. 271]

We kunnen met andere woorden de volgende mogelijkheden voor heranalyse onderscheiden:



Wij vragen ons af, waarom de Rooij-Bronkhorst niet heeft geprobeerd de verdere generalisatie te maken dat prefigeringen (/-) geheranalyseerd kunnen worden als samenkoppelingen, en dat samenkoppelingen geheranalyseerd kunnen worden als samenstellingen, en dat deze twee typen van heranalyse als 't ware in een voedende relatie tot elkaar staan.

Bestudering van de tabel op blz. 172 laat zien dat er slechts één problematische vorm is voor deze generalisatie - heraktiveren, met het voltooid deelwoord geheraktiveerd, dat heranalyse als samenstelling laat zien, maar zonder de daarmee corresponderende samenkoppeling. Dit doet vermoeden dat het althans de moeite waard is de mogelijkheid te onderzoeken dat het slechts samenkoppelingen zijn die geheranalyseerd kunnen worden als samenstellingen, en dat geprefigeerde verba slechts dankzij het feit dat zij als samenkoppeling te heranalyseren zijn verdere heranalyse kunnen ondergaan.

Wij kunnen niet volgen wat de auteur zegt op p. 182 m.b.t. de onmogelijkheid van heranalyse bij verba van het type herbewapenen als samenstelling. Zij stelt dat dat komt omdat bewapenen is. Dit verwijst vermoedelijk naar p. 176 waar ze stelt dat heranalyse alleen mag plaatsvinden indien de input een relatie betreft. Maar dergelijke gevallen betreffen altijd de W die domineert in prefigeringen. We kunnen dan geen verschil zien tussen de volgende S-W relaties:



In de eerste twee gevallen is heranalyse als samenstelling mogelijk, in de laatste twee gevallen niet. Het ligt voor de hand dat heranalyse niet mogelijk is als volgt:



maar het is niet duidelijk waarom



schema niet mogelijk zou zijn, aangezien de auteur moet accepteren dat de volgende heranalyse kan plaats vinden:

[p. 272]

die de mogelijkheid van geherindeeld open laat, aangezien het in dit geval niet alleen de bovenste knoop is die gewijzigd wordt. Waarom deze wijziging in lagere knopen in het ene geval wel en in het andere niet toegestaan zou zijn, is niet duidelijk. Er bestaat een verschil tussen hérindèlen en hérbewàpenen, in die zin dat in het ene geval her- geprefigeerd wordt aan een patroon, en in het andere geval aan een patroon, maar de resulterende accentverhoudingen zijn hetzelfde.

De dubbele heranalyse die nodig is voor herindelen lijkt nogal vreemd in een morfologisch proces - de heranalyse verandert eerst indelen in een samenstelling en vervolgens herindelen.

Dit roept de vraag op, waarom we geen gevallen krijgen zoals *herindeeld die het tussenliggende stadium illustreren.

Ik wil nog graag twee andere problemen noemen die te maken hebben met het woordgroepkarakter van de V' knoop, één nogal triviaal punt, en één belangrijker.

Ten eerste geeft de auteur in haar beschrijving van samenkoppelingen voorbeelden van structuren als



en



In het kader van Selkirk is het nooit mogelijk dat een X_r door iets anders gedomineerd wordt dan een Y_r of een X_s (waar X kan zijn Y), d.w.z. een X r kan niet gedomineerd worden door een woordkategorie, laat staan door een woordgroepskategorie. De Rooij-Bronkhorst's argumenten voor de keuze van X_r worden nergens genoemd.

Ten tweede is het normaliter niet een eigenschap van woordgroepskategorieën dat ze zichzelf direct domineren, zoals het klaarblijkelijk het geval is met V'.

Tenslotte, de beschikbaarheid van de structuur:

[p. 273]

zou suggereren dat het mogelijk moet zijn om samenkoppelingen te hebben met twee (echte) partikels, zoals^*achteruitgaan in de betekenis ‘vertrekken via de achterdeur’. Deze zijn echter duidelijk uitgesloten.

Hoewel ik hier voornamelijk kritische opmerkingen heb gemaakt, moet gezegd worden dat dit artikel tot op grote hoogte de moeilijke feiten van ge-deletie verantwoordt, en dat het illustreert hoe gebruik gemaakt kan worden van het kader van Selkirk, en wat het voordeel daarvan is.

* Ik heb geprofiteerd van diskussies over dit onderwerp met Hans den Besten en Pieter Muysken. Voor fouten ben ik zelf verantwoordelijk.

Bibliografie

Zonneveld, W., F. van Coetsem, O.W. Robinson (eds.) (1980) - Studies in Dutch Phonology, Dutch Studies, vol. 4. The Hague.