Forum der Letteren. Jaargang 1968

[p. 195]

Toelichting van de verzorgers van de Groot's nagelaten geschriften

Naar aanleiding van de door Prof. Dr. E.M. Uhlenbeck in zijn recensie in Forum der Letteren VIII, 1967, pp. 233-240, speciaal pp. 233-236, opgeworpen vragen het volgende ter verduidelijking.

1. Definitieve redactie en eindredactie zijn synoniem gebruikt.

2. Uit ons voorwoord blijkt dat Betekenisstructuur voorzien was van aantekeningen (welk woord door de recensent niet is vermeld) voor de eindredactie en dat deze een herindeling van de stof, nl. een andere opeenvolging van de secties, voorschreven. Daar deze omwerking niet geheel voltooid was, moesten we op sommige plaatsen een verbindende tekst inlassen; daarvoor hebben we De Groot's eigen woorden gebruikt, waardoor inderdaad herhaling van sommige passages niet te vermijden was; men vergelijke ter illustratie p. 45, tweede alinea en p. 54, vierde alinea.

3. Uit het feit dat we spreken van een ‘min of meer definitieve redactie’ blijkt dat de mss. vrijwel persklaar waren en dus ook voor publikatie bestemd. - Trouwens dat wij, die De Groot dagelijks meemaakten meer gelegenheid hebben gehad zijn bedoelingen en werkwijze te leren kennen dan recensent bij de incidentele ontmoetingen in de linguistenkring, lijkt ons voor de hand te liggen. De persoonlijke herinneringen die recensent aan De Groot's wijze van werken en reageren wijdt, laten we dan ook geheel voor zijn verantwoordelijkheid. - Het ms. Betekenisstructuur (voorjaar 1963) was bedoeld als monografie in een Nederlandse en Engelse versie, welke laatste bij Mouton uitgegeven zou worden; Waarneming en Verificatie (voorjaar 1962) als artikel; Betekenisstructuur van het Compositum en De hiërarchische Structuur van het Woordsoortensysteem (1962) waren wel degelijk geconcipieerd als deel van de Nederlandse spraakkunst; Structurele Verschillen inflectie en derivatie was in de zomer van 1963 geschreven en als artikel bedoeld. Ook wij zijn van mening dat men zich bij het verzorgen van nagelaten geschriften moet laten leiden door de wensen van de overledene; dat was dan ook de reden van deze uitgave.

4. De mss. bevatten, daar de redactie vrijwel definitief was, nog tikfouten, oningevulde verwijzingen, wel eens een onduidelijke formulering, aantekeningen in margine, en opmerkingen van vaak meer speculatieve aard, bovendien enkele passages die vrijwel gelijkluidend waren. We moesten dus overwegen a. of de aantekeningen in margine in die vorm bedoeld waren om opgenomen te worden in de tekst (soms wel, soms kennelijk voor eigen verder gebruik); b. idem tov. de meer speculatieve passages (nee, nu De Groot ze zelf niet meer van de o.i. nodige wetenschappelijke argumenten kon voorzien); c. of het niet beter was slechts één van de gelijkluidende passages te handhaven, nu de opstellen in één bundel kwamen (we hebben zo geschrapt dat er geen nieuwe informatie verloren is gegaan); d. of de passages waarmee we het niet geheel of geheel niet eens waren, zoals bv. de door recensent op p. 238 geciteerde voorbeelden van pa, vader, etc. gehandhaafd moesten worden (ja); e. of de tekst in zijn geheel zo was dat de bedoelingen van de auteur duidelijk waren en de toets der kritiek konden doorstaan (hier hebben we wel eens een door De Groot bij andere gelegenheden gebruikt voorbeeld toegevoegd).

5. Ook wij weten dat men verantwoording van veranderingen behoort te geven; wanneer dat in het voorwoord niet gedaan is, lijkt ons de conclusie

[p. 196]

duidelijk dat er door de verzorgers niets wezenlijks aan de tekst veranderd is; vandaar dat we schreven: ‘De werkzaamheden ... hebben zich derhalve beperkt tot’, woorden die door de recensent niet vermeld zijn.

Ter illustratie van ‘waartoe dit overwegen heeft geleid’ moge dienen de door recensent op p. 237/38 gewraakte paragraaf 5 van de inleiding. De pagina's 26 en 27 bevatten drie opmerkingen gevolgd door de bij p. 25 aansluitende tekst (p. 27, tweede alinea) het geheel gevolgd door een slotopmerking. Dit is een werkwijze die De Groot zeer vaak volgde (cf. Inleiding², pp. 134-136, pp. 161/62, p. 189, etc.) en dat is dan ook de reden dat we gemeend hebben deze indeling overal te moeten aanhouden. Uiteraard kan de vraag, of het ‘uitgesloten te achten (is) dat De Groot paragraaf 5 van de inleiding ... had willen laten zoals die thans is’, in de gegeven omstandigheden nooit met volle zekerheid beantwoord worden.

6. Aangaande wat de recensent ‘De Groot's nagelaten geschriften in ruime zin’ noemt het volgende. De wetenschappelijke nalatenschap van De Groot is in ons bezit. Deze bestaat uit concepten van hoofdstukken voor de Nederlandse spraakkunst, die een tentatief karakter dragen, en uit een groot aantal mappen met aantekeningen en voorbeelden als resultaat van onderzoek. Noch deze tentatieve hoofdstukken noch de aantekeningen en voorbeelden zijn ‘eenvoudig bouwstenen, of liever ontwikkelingsfasen, van later in druk verschenen publikaties’, maar bouwstenen voor toekomstige publikaties over onderwerpen die in de Nederlandse linguistiek vrijwel onontgonnen terrein zijn. Vandaar onze opmerking in het voorwoord dat veel van deze stof nu onbenut ligt. Van deze alinea is dus alleen de opmerking van recensent: ‘Toch komt het overgrote deel hiervan niet voor publikatie in aanmerking’ (althans niet in de vorm waarin het voorhanden is, B.R.) in overeenstemming met de werkelijkheid.

Wanneer het voorwoord, dat ons duidelijk en maar voor één uitleg vatbaar leek, toch aanleiding geeft tot vragen, dan bieden wij gaarne onze verontschuldigingen daarvoor aan.

Inderdaad, het ‘uitgeven van nagelaten werk is een uiterst delicate en verantwoordelijke aangelegenheid’ - daarvan zijn we ons terdege bewust geweest.

Evenals nogal delicaat is de taak van iemand die in een recensie persoonlijke herinneringen aan een overleden auteur - herinneringen die niet iedereen zal delen en die voor een groot aantal lezers volstrekt niet verifiëerbaar zijn - te berde brengt. Ons lijken de zinsneden (p. 233): ‘In discussies had hij duidelijk moeite om te komen in gedachtegangen van anderen’ en (p. 235): ‘Men krijgt de indruk, dat De Groot zich dan ook soms te weinig tijd gunde om tot de kern van het gelezene door te dringen, zodat - naar ik hieronder nog zal laten zien - zijn reacties niet altijd geheel sloegen op wat anderen hadden bedoeld’ te suggereren dat De Groot het werk van andere onderzoekers niet altijd geheel begrepen zou hebben. Des te merkwaardiger is, dat recensent ondanks zijn boven aangehaalde belofte nalaat met wetenschappelijke argumenten aan te tonen dat De Groot's ‘reacties niet altijd geheel sloegen op wat anderen hadden bedoeld’, terwijl dat toch mogelijk had moeten zijn. Een enkel voorbeeld (en we zijn in staat er meer te geven) moge dienen ter illustratie. Als De Groot op p. 131 stelt dat Uhlenbeck syntactisch verband beschrijft als verband tussen woordbetekenissen, dan kan men hem daar terecht verwijten dat hij slordig geformuleerd heeft; dit valt nl. uit de passage op p. 24 bij Uhlenbeck niet te lezen (‘dat het doel van alle verbinden is het stichten van verband tussen woordbetekenissen’). Waar De Groot's bezwaren in werkelijkheid tegen gaan, is dat hij het niet eens is met de stelling dat het doel van alle verbinden is, het stichten van verband tussen woordbetekenissen (curs. B.R.). Erger is dat recensent het doet voorkomen alsof De Groot alleen de mogelijkheid overwogen heeft dat hij verband tussen woordbetekenissen in het lexicon bedoelt (p. 239): ‘Ik heb

[p. 197]

nooit de bedoeling gehad om de term verband te gebruiken voor eventueel aanwezige relaties tussen woorden binnen de woordenvoorraad, het ging mij altijd om verband tussen woorden in een zin, begrijpelijk overigens in een beschouwing aan syntaxis gewijd.’ De Groot schrijft echter (p. 131): ‘Allereerst moge worden opgemerkt dat allerminst duidelijk is wat de schrijver met “syntactisch verband” bedoelt. Enerzijds wordt dit beschreven als een verband tussen woordbetekenissen (p. 24), anderzijds als een verband tussen woorden (p. 23: “De taalgebruiker verbindt woorden..”) Dit nu zijn twee geheel verschillende dingen.’ (er volgt een passage over verband tussen woordbetekenissen, eindigend met:) ‘Deze quaestie behoort tot de leer of structuur van het vocabularium van de gegeven taal, en heeft als zodanig niets met syntaxis te maken. Daarentegen wordt in Ik zag katten en honden of Ik heb in één hok katten met honden door de taalgebruiker een verband gelegd tussen het woord katten en het woord honden. Dit is zeer bepaald niet een verband tussen betekenissen. Het zijn de woorden die hier op eigenaardige wijze verbonden worden, en wel om te verwijzen naar een verband tussen “zaken”, nl. honden en katten, naar welke “zaken” door middel van de woordbetekenissen verwezen wordt. Deze betekenissen als zodanig worden hier echter op generlei wijze gecombineerd. Het zijn de woorden die hier gecombineerd zijn tot wat wij een constructie noemen. Door de definitie van “constructie” is het “direct syntactisch verband” ondubbelzinnig gedefinieerd.’ (cursiveringen van ons, B.R.)

Er moet ons nog een tweede opmerking van het hart. Sprekend over De Groot's ‘semantisch-syntactisch en semantisch-morfologisch parallellisme’ (De Groot spreekt zelfs van syntactisch - morfologisch - semantische categorieën; p. 27) schrijft recensent op p. 236: ‘terwijl de gedachte van semantisch-syntactisch en semantisch-morfologisch parallellisme bij verschillende andere Nederlandse en niet-Nederlandse linguisten - zij het uiteraard niet in dezelfde vorm - aanvaard wordt’, maar laat na mee te delen wie dat volgens hem dan wel zijn. Nu zijn er stellig wel auteurs die incidenteel gebruik gemaakt hebben of maken van een correlatie tussen waarneembaar te maken kenmerken en semantische bijzonderheden (o.a. de door recensent bestreden Chomsky, cf. bv. Current Issues, The Hague, 1964, p. 50/51); De Groot wijst daar zelf ook op (p. 24, Bloomfield); wij vragen ons echter af of recensent een ander auteur kan noemen die de hypothese van het ‘semantisch-syntactisch-morfologisch parallellisme’ zo expliciet gesteld heeft en zo consequent heeft toegepast - en dat reeds vanaf ± 1948 - in zijn taalbeschrijving als A.W. de Groot.

G.F. Bos, H. Roose