Forum der Letteren. Jaargang 1968

[p. 63]

Boekbespreking

Scripta Archaeologica Groningana I: Prof. Dr. A.N. Zadoks-Josephus Jitta, Dr. W.J.T. Peters and Dr. W.A. van Es, Roman Bronze Statuettesfrom the Netherlands, I, ed. J.B. Wolters, Groningen, 1967, I-XIV, 142 pp., with illustrations. - Prijs geb. ƒ 37,50.

In de loop van vele jaren zijn in Nederland op tal van plaatsen bronzen uit de Romeinse tijd aan het licht gekomen. De meeste daarvan bevinden zich in openbare verzamelingen. Het materiaal is bekend maar verspreid en de er op betrekking hebbende publikaties zijn niet altijd gemakkelijk op te sporen. Daarom is het een bizonder toe te juichen gedachte geweest, van deze beeldjes nu eens een samenvattende katalogus op te stellen.

Het corpus dat hier besproken wordt is nog niet voltooid, maar dit eerste deel wekt reeds hooggespannen verwachtingen. De samenstellers zijn uitgegaan van een historische situatie. Immers, Nederland wordt door de langs de Rijn lopende limes in twee delen gesplitst, waarvan het zuidelijke tot het Romeinse rijk behoorde, terwijl daarentegen het Noorden tot Libera Germania gerekend werd en derhalve geen Romeins militair gebied was. Desondanks bestonden er onderling vanzelfsprekend handelsbetrekkingen. Dientengevolge vinden wij ook boven de limes een verrassend groot aantal importstukken van veelal goede kwaliteit.

Dit eerste deel nu, bevat een overzicht van de ten Noorden van de limes gevonden Romeinse bronzen. De katalogus hiervan strekt zich uit over 57 nummers, waarvan er 4 in een appendix zijn ondergebracht als ‘possible Roman statuettes’. Deel twee zal gewijd worden aan de bronsjes uit de militaire zone en uit het Zuiden. In deze beide delen vinden wij dus uitsluitend objektieve informatie. Het derde deel zal gewijd worden aan konklusies, vergelijkingen en problemen: daarin zullen te zijner tijd dateringen en stijlkwesties ter sprake

[p. 64]

komen, terwijl in andere hoofdstukken de samenstelling van het brons, techniek en herkomst, interpretatie, funktie en betekenis behandeld worden. Geen geringe opgave!

Het ligt voor de hand, dat wij de publikatie van deze beide andere delen zullen moeten afwachten eer wij een samenvattend oordeel kunnen geven. Intussen wettigt dit eerste volumen het vertrouwen, dat wij eerlang over een voorbeeldig bewerkt corpus zullen beschikken. Niet alleen zijn alle katalogusnummers door goede foto's duidelijk geïllustreerd, maar vooral ook zijn de toegevoegde beschrijvingen zo uitvoerig als men maar kan wensen. Steeds worden vindplaats, huidige verblijfplaats, afmetingen, techniek en konserverings-toestand aangegeven, waarna een overzicht van de bibliografische gegevens volgt.

Het maken van kritische aantekeningen heeft gezien het bovenstaande vooralsnog weinig zin. Een paar opmerkingen slechts. De beschrijving ‘will be strictly limited to objective information’. Het wil mij voorkomen, dat deze objektiviteit niet steeds rigoureus gehandhaafd is. Zo is er bv. sprake van ‘a languid grace and engaging charm’ (2), ‘the figurine shows a pleasant and spontaneous freshness’ (4), ‘a forceful dignity and restraint’ (7), ‘this figurine has a pleasing appearance’ (10) - opmerkingen die zeer subjektief zijn en vooral daar diskutabel worden waar de kwaliteit in het geding komt. Deze toevoegingen zijn overbodig, in het bizonder als zij de lezer trachten te beïnvloeden, bv. bij Jupiter: ‘more stress is laid on the paternal than on the majestic character of the Father of gods and men’ (14). - Voorts wordt in het voorwoord opgemerkt, dat ‘whatever their provenance, ultimately our provincial statuettes derive from the official great sculpture of the Roman Empire. Their archetypes have to be looked for in Rome and other important centres ...’ etc. Deze basis is ongetwijfeld te smal. Enerzijds hebben sommige bronzen, vooral de dierfiguren, vermoedelijk niets te maken met de grote kunst, anderzijds kan men voor exemplaren als nr. 41 (Minerva) waarschijnlijk met meer vrucht naar Griekse prototypen zoeken. Dit laatste geldt ook voor twee Apollofiguren (nrs. 2 en 3).

Dit zijn echter niet meer dan een paar spijkers op laag water. In zijn geheel is het materiaal voortreffelijk bewerkt. Het boek is mooi uitgegeven en bevat gelukkig geen kleurenfoto's behalve het frontispice, dat met zijn spinazietinten duidelijk aantoont, hoeveel objektiever de ikonografische informatie van een zwart-wit cliché is. De kleuren trachten vergeefs het origineel te ‘verschönern’, dat dit niet nodig heeft.

F.L. Bastet