Forum der Letteren. Jaargang 1967

[p. 123]

Kunstonderwijs aan de universiteit

Op zichzelf vind ik het vraagstuk of toneel, of theater, of dramaturgie, of hoe men de kunstvorm die we bedoelen ook mag noemen, aan de universiteit gedoceerd moet worden, niet van belang. Veel belangrijker vind ik de vraag of hiermee de toneelkunst gediend zou zijn.

Voor de technische vakken zijn er al voldoende voorzieningen op de toneelscholen die we kennen (al zijn in ons land regie en dekorbouw slecht bedeeld), zodat het mij lijkt dat voor de uitvoerende kunstenaars in het algemeen een universitaire opleiding niet nodig is.

Voor de geschiedkundige, die belang stelt in de geschiedenis van opvoering, spelstijl en toneelliteratuur, is er eveneens gelegenheid genoeg hierover op hoog wetenschappelijk peil ingelicht te worden.

Maar voor de scheppende kunstenaar en de kreatieve student zou een werkgemeenschap voor toneel op de universiteit van betekenis kunnen zijn.

We moeten dan twee soorten opleiding onderscheiden:

a.	die van studenten uit andere fakulteiten die toneel als liefhebberij of als levensvulling uitoefenen;
b.	die van kreatieve talenten die later het vak van toneelschrijver zouden kunnen kiezen (als ik over toneel spreek zou ik hierbij ook radio, televisie en film willen betrekken).

Die eerste opleiding, die van beoefenaars van studententoneel, is daarom van zo grote betekenis omdat in ons land het amateurtoneel op laag peil staat. Ik zou dus studententoneel van amateurtoneel willen onderscheiden en met studententoneel bedoel ik de beoefening van de toneelkunst die in een behoefte vervult waarin niet door de bestaande organisaties in een bepaalde periode wordt voorzien. Dit houdt praktisch in het spelen van stukken die in bepaalde opzichten de moeite waard zijn en om welke reden dan ook door andere instellingen niet worden gespeeld.

Dat zijn:

1.	stukken van de huidige avant-garde (nog niet lang geleden het absurdisme en nu het wreedheidstheater);
2.	vergeten stukken uit het verleden die nu nog van waarde zijn (bijvoorbeeld Grabbe's Scherts, ironie en diepere betekenis);
3.	aan een bepaalde tijd gebonden stukken met sterk aktuele ondergrond (zoals stukken over Vietnam, Macbird);
4.	gangbare stukken die aanleiding kunnen geven tot een nieuwe opvoeringstechniek (b.v. een nieuwe enscenering van Vondels Gijsbrecht met een Artaudiaanse weergave van de nonnenschending);

[p. 124]

5.	stukken die speciaal voor het studententoneel zijn geschreven en die in samenwerking tussen schrijver en spelleider zijn ontstaan.

Dit laatste lijkt me van de grootste betekenis. En ik geloof dat een werkgemeenschap op de universiteit tot de bloei van een kreatieve toneelkunst in hoge mate kan bijdragen.

Allereerst omdat toneelschrijven in zekere zin te leren is. Juist omdat bij een opvoering in de schouwburg het publiek gedwongen wordt twee of drie uur lang te blijven zitten, moet een stuk aan andere eisen voldoen dan andere vormen van letterkunde. De verbruiker kan zijn eigen tempo niet bepalen, de kunstenaar moet zorgen dat zijn afnemer daarvan niet het slachtoffer wordt. De toeschouwer zal zich niet mogen vervelen. Om dat te bereiken moet een vrij strenge techniek worden aangewend. Het stuk moet een struktuur hebben waarin spanning en ontspanning van gegeven en handeling op doeltreffende manier worden gemengd. Deze techniek kan geleerd en onderwezen worden.

In de huidige praktijk heeft een toneelschrijver het moeilijker dan nodig is. Hij moet ten eerste zijn techniek met falen en slagen leren wat een onvruchtbare tijdsverknoeiing betekent en als hij eenmaal het vak geleerd heeft, als hij weet en voelt wat toneel is en wat het wezen van de handeling uitmaakt, is hij voor het uitvoeren van zijn werk afhankelijk van de smaak van toneeldirekties, van de behoefte van een gezelschap op een bepaald ogenblik en van allerlei andere faktoren die met een artistiek beleid weinig te maken hebben.

Voor de universiteit gelden deze overwegingen niet en daarom lijkt me de universiteit de beste plaats voor het stichten van een afdeling die men de fakulteit van de scheppende toneelkunst zou kunnen noemen indien dat niet een al te ongemakkelijke uitdrukking zou zijn. Maar ‘Werkgemeenschap voor toneel’ lijkt me ook een goede aanduiding.

Er zijn drie steekhoudende redenen aan te voeren om dit instituut aan de universiteit te verbinden.

Ten eerste heeft de universiteit daarvoor de nodige financiele middelen.

Ten tweede heeft de universiteit de benodigde ruimte of kan er voor de nodige ruimte (b.v. een goed ingericht proeftheater met 200 plaatsen) worden gezorgd. Ik zie niet in waarom er voor een chemisch laboratorium wel geld zou zijn en voor een artistiek laboratorium niet.

En ten derde kan er op de universiteit onbekommerd worden gewerkt aan een artistieke ontplooiing van de betrokkenen, zonder de bovengenoemde belemmeringen die bij het huidige toneelbestel zo fnuikend werken.

Voor een zo groot mogelijke nuttige werking van dit onderwijs moet het aan twee voorwaarden voldoen. Ten eerste moet er bij het toelaten van leerlingen, die ik liever medewerkers zou willen noemen, niet worden gelet op behaalde diploma's maar op aangeboren geschiktheid, dus op talent. Iedereen kan begrijpen dat dit een bijzonder moeilijke selektie zal worden maar daaraan is niet te ontkomen. Er zullen ook fouten

[p. 125]

worden gemaakt, maar ook dit hoort tot het risiko van het vak. En ten tweede moet de opleiding worden gegeven door mensen die het vak van toneelschrijven in technisch opzicht beheersen en ook in artistiek opzicht hun bekwaamheid hebben bewezen. Hetzelfde geldt voor het onderwijs in uitdrukkingsleer van het toneel en met betrekking tot andere kunstgebieden die er mee te maken hebben. Hiermee zou de kunstenaar als zodanig het onderwijs aan de universiteit kunnen verrijken. Dit geldt overigens niet alleen voor het toneel, maar ook voor andere vormen van letterkunde of andere kunstvakken. Maar al te vaak wordt het onderwijs in deze vakken gegeven door universitair geschoolde wetenschapsmensen die weinig artistieke binding hebben met de kunstvorm waarin ze les moeten geven.

M. van Loggem