Forum der Letteren. Jaargang 1966

[p. 54]

Het derde internationale Germanistencongres

Een groot aantal eminente geleerden uit vele landen is van 22 tot 28 augustus in Amsterdam bijeengeweest ter gelegenheid van het derde Internationale Germanistencongres. De hoofdzetel was het nieuwe congresgebouw van de RAI, een bijzonder goed geoutilleerd congrescentrum, waarvoor zelfs de in dit opzicht toch wel verwende Amerikaanse deelnemers niets dan woorden van lof konden vinden.

Uiteraard was het Duitse aandeel aan het congres zeer groot; alle andere Europese landen hadden evenwel een vertegenwoordiging gezonden. Uit de landen achter het IJzeren Gordijn, waaronder Rusland, waren in totaal een veertig deelnemers. Van buiten Europa kwamen ruim honderd leden, vooral de Verenigde Staten en Japan hadden een relatief sterke vertegenwoordiging.

Opvallend klein in verhouding was het aantal Nederlandse IVGleden dat deelnam; dit geldt zowel voor de Noord- als voor de Zuidnederlanders. Met name de Belgische neerlandisten hebben verstek laten gaan, hetgeen bijzonder te betreuren was.

Men kan zich natuurlijk afvragen - en dit is dan tegelijkertijd een principiële kwestie - of de neerlandistiek in het raam van de IVG een taak en een plaats heeft. De leden van de vereniging hebben, dunkt mij, juist door hun lidmaatschap deze vraag reeds in positieve zin beantwoord. Daarenboven kan juist de deelname aan een congres als dit van Amsterdam de scepticus overtuigen van de waarde en de betekenis van neerlandistische bijdragen aan de studie en de eventuele oplossing van algemene problemen die de germanistiek aan haar beoefenaars stelt. Ten aanzien van de linguïstiek zal waarschijnlijk niemand deze waarde betwisten; voor de algemene litteratuurwetenschap, de litteraire historie en de litteratuursociologie geldt ze ongetwijfeld in niet mindere mate. Voor de tijdvakken tot en met de zeventiende eeuw heeft de nederlandse litteratuur en hebben nederlandse schrijvers dikwijls een bemiddelende rol gespeeld ten opzichte van de letterkunde in nederduits- of hoogduitssprekende gebieden. Daarna had omgekeerd de Duitse litteratuur ten opzichte van de Nederlandse eer een gevende dan een ontvangende rol. De erevoorzitter van de IVG, prof. dr. L.L. Hammerich, wees reeds op deze verhouding tijdens het Tweede Int. Germ. Congres te Kopenhagen in 1961. Bij een behandeling van een centraal thema blijken de onderlinge samenhangen tussen de germanistiek in engere zin, de skandinavistiek en de neerlandistiek meestal het duidelijkst. Voor het congres van dit jaar was een dergelijk centraal

[p. 55]

thema gekozen: de verhouding van traditie en oorspronkelijkheid. Eigenlijk dus niet een probleem, maar een complex van problemen dat vanuit de gezichtshoek van verschillende hulpwetenschappen en disciplines benaderd kan worden. Ongetwijfeld hebben de samenstellers van het program daarbij tevens gedacht aan de schijnbaar voortdurend wijder wordende kloof tussen het werk van bijvoorbeeld de analyserende interpretatoren van het litteraire werk en de uitkomsten der algemene litteratuurwetenschap of der litteratuursociologie. Bij de eersten zal uiteraard meer of uitsluitend de nadruk vallen op de eigenheid van het kunstwerk; bij de laatsten op de lijnen in de ontwikkelingsgang, op onderlinge afhankelijkheid en beïnvloeding, op doorwerking van tradities.

Hoewel niet naar volledigheid werd gestreefd, heeft het organisatiecomité getracht een zo groot mogelijk aantal beoefenaars van hulpwetenschappen aan het woord te laten om zo een rijk forum te bieden voor de discussie, het eigenlijke doel van de bijeenkomsten.

Mijn indruk was, dat juist deze discussies na de hoofdreferaten over het algemeen genomen te weinig opleverden.

Als inleiding op het centrale thema was de voordracht bedoeld van Emil Staiger uit Zürich: ‘Dialektik der Begriffe Originalität und Nachahmung’. Uit de door Staiger gekozen tegenstelling blijkt, dat hij het centrale probleem zijdelings wilde benaderen.

Nabootsing is immers iets anders dan doorwerking van traditie. Staiger wilde dan ook de relatie en de spanning aan de orde stellen tussen twee begrippen die onmiddellijk twee bewuste strevingen in de scheppende mens veronderstellen. Interessant was, bij de op zijn voordracht volgende discussie, de poging van een Oostduitse opponent (Thalheim-Berlijn) Staigers hegeliaanse premissen te converteren, en hem te dwingen de bedoelde relatie te zien als ‘kulturbedingt’ en gedetermineerd. Staiger wees deze opvatting resoluut van zich af.

De literatuurhistorie verleende haar bijdrage in F.J. Billeskow Jansen's (Kopenhagen) voordracht over ‘Nordische Vergangenheit und europaïsche Strömungen in der Skandinavischen Hochromantik’; de historische metaforiek in Rainer Gruenther's (Mannheim) ‘Das Schiff’, een briljante uiteenzetting over de ontwikkeling van de symboliek van het schip tot aan Sebastian Brandts Narrenschiff. Strukturologisch was het referaat van Harold Jantz (Baltimore) over de toepassing van montage en contrafactuur in drama en roman; literair-psychologisch de benadering van het thema door Eudo Mason (Edinburgh). Zijn verhandeling ‘Die Gestalt des Teufels in der deutschen Dichtung ab 1748’ was een interessant en geestig betoog over de psychologische ontwikkeling van de persoonlijkheid van de duivel, nadat men - paradoxaal genoeg - aan zijn persoon niet meer kon geloven.

Niet litterair waren de voordrachten van Ole Widding (Kopenhagen)

[p. 56]

en C.F.P. Stutterheim (Leiden). De eerste sprak over traditie en vernieuwing bij de arbeid aan een nieuw woordenboek van het oud-ijslands en het oudnoors. De bijzonderheden van Widdings werkmethode waren mogelijk voor specialisten interessant; zijn voordracht werd evenwel slecht gebracht en paste ternauwernood in het algemene kader. Prof. Stutterheim was dus de enige spreker met een taalkundig hoofdreferaat: ‘Diachronische Traditionen in synchronischen Grammatiken’. Aan de hand van enkele voorbeelden (de categorie van de -nd-stammen in het gotisch, de groep der praeterito-praesentia en de zogenaamde e¹ en e² in het germaans demonstreerde hij, hoe in synchronisch opgezette spraakkunsten relicten van een diachronische beschouwingswijze blijven hangen. Het zal geen bevreemding wekken, dat prof. H. Glinz (Aken) bij de discussie de gelegenheid aangreep een vurig pleidooi te houden voor de zuiver synchronische methode.

Het ware ondoenlijk een indruk te geven van de vele sectievoordrachten, waarvan de meeste een aspect van het algemeen thema op een beperkt gebied of in een afzonderlijk literair werk aantoonden. In de neerlandistische en friese sectie werden acht voordrachten gehouden.

Tenslotte een enkele kritische kanttekening. Bij de discussie na de hoofdreferaten bleek, dat de skandinavisten en neerlandici zich afzijdig hielden. Dit is alleszins begrijpelijk, indien men blijft vasthouden aan het Duits als voertaal. Het is immers niet voldoende een voertaal zo te beheersen, dat men ruwweg zijn gedachten onder woorden kan brengen. Een scherpe en genuanceerde formulering is een strikte eis. Het zou daarom wenselijk zijn ook het engels, en mogelijk zelfs het nederlands en het deens toe te laten als voertalen bij de discussie.

N. Wijngaards