Forum der Letteren. Jaargang 1965

[p. 238]

Commentaar

Wetenschappelijke spelling

De ‘Vereniging voor wetenschappelijke spelling’ zit niet stil. Hoewel ik me niet als lid heb opgegeven, stuurt ze me haar publikaties toe. Ik ben daar dankbaar voor, daar ze me op deze wijze belet ortografisch geheel in te sluimeren. Haar voorstellen tot de zoveelste wijziging van onze permanent in existentiële nood verkerende spelling zijn zeker niet onredelijk. Ze zijn redelijker dan haar naam. Want een wetenschappelijke spelling is principieel onmogelijk. Wie nadenkt over fonemen en woordvormen in ‘de taal’ en hun realisaties in ‘de spraak’, stuit hier en daar op onoplosbare problemen. Hij begeeft zich buiten de wetenschap, als hij dit niet erkent. Maar wie de spelling wil regelen, moet doen of die problemen niet bestaan en moet knopen doorhakken. Streeft hij werkelijk naar een zo consequent mogelijke fonologische spelling, dan zal hij beslissingen moeten nemen, die met wetenschap weinig te maken hebben. Maar hij kàn daar niet eens naar streven. Hij weet immers, dat hij, om iets hij zijn spel-genoten te kunnen bereiken, moet aanknopen bij wat er nu eenmaal is en dat hij b.v. niet een hoeveelheid totaal nieuwe tekens kan invoeren, hoewel dit noodzakelijk zou zijn. Gesteld dat iemand een cohaerent systeem van foneem- en archifoneem-tekens zou kunnen uitdenken, dan zou hij daarmee eenzaam op zijn studeerkamer blijven zitten.

De Vereniging met de wetenschappelijke naam heeft zich dan ook, zeer onwetenschappelijk, met haar voorstellen niet ver van de laatste officiële spelling verwijderd en dus vele apert-onfonologische elementen gehandhaafd. In de door haar gepropageerde spelling blijven verscheidene tekens overbelast. De e blijft er dienst doen voor drie verschillende fonemen (de vokalen van ‘bek’, ‘beek’ en ‘de’) en bovendien voor iets dat helemaal geen foneem is (ei); enz. De vokaal van ‘niet’, één foneem, krijgt opnieuw twee tekens toebedeeld, die beide reeds andere functies hebben; enz. In ‘maat - maten’ (enz., enz.) wordt hetzelfde foneem met twee verschillende tekens aangeduid, zoals nu al eeuwen gebruikelijk is. Ongetwijfeld zijn ettelijke onfonologische elementen verdwenen (ik zal ze hier niet opnoemen), maar verreweg het grootste gedeelte is zonder protest overgenomen.

Het is opmerkelijk, dat één verandering - ‘giten’ i.p.v. ‘gieten’ - ons zelfs fonologisch verder van huis brengt. ‘Laten - latten’ toont ons een en hetzelfde teken voor twee verschillende vocaal-fonemen en twee verschillende tekens voor een en hetzelfde consonant-foneem. In ‘gieten -

[p. 239]

gitten’ correspondeert, wàt er ook op die ie voor één foneem aan te merken moge zijn, ten minste wat de vocalen betreft een foneem-verschil met een verschil in spelling. Dit laatste heeft de Vereniging nu juist ongedaan gemaakt. De voorgestelde verandering wordt als volgt toegelicht: ‘Het stelsel waarbij in open lettergrepen een enkel teken wordt gebruikt, komt hierdoor tot een grotere konsekwentheid.’ Dit is waar. Maar daar dit stelsel volstrekt onfonologisch is, had de schrijfwijze van de andere vocalen aan die van ‘gieter’ aangepast moeten worden, en niet andersom.

Cultuurloos onderwijs en cultuurloze wetenschappen

‘Er zijn kringen in onze maatschappij, voor wie kultuur niet alleen begint bij Kunsten, Schone Letteren en A- wetenschappen, maar daarbij ook ophoudt’, luidt een gedeelte van een zin, die ik heb aangetroffen in het ‘Weekblad van Genootschap en RLV’ (jaargang 59, no. 1, blz. 11). De schrijver rekent de schone letteren ondanks hun expliciet vermelde schoonheid blijkbaar niet tot de kunsten. ‘Kunst’ is een moeilijk woord. ‘Wetenschap’ is het eveneens. Meermalen wordt het zo gebruikt, dat hetgeen in het citaat A-wetenschappen wordt genoemd, er niet onder kan vallen. Dit is echter op zichzelf onvoldoende om van ‘A-wetenschappen’ een soort catachrese te maken.

Nog moeilijker is het woord ‘cultuur’, vooral sinds het voorjaar van 1965. Er zijn (gezaghebbende) kringen in onze maatschappij, voor wie de cultuur misschien bij de kunst begint en eindigt, maar zeker niet de A-wetenschappen in zich besloten houdt, en ook niet de andere wetenschappen, en evenmin het onderwijs. Daarom is er nu een departement van onderwijs en wetenschappen en is er daarnaast en daartegenover een departement van cultuur, recreatie en maatschappelijk werk. Op het moment dat die departementen ontstonden heeft de lexicograaf sine ira et studio een nieuwe gebruikswijze van het woord ‘cultuur’ kunnen registreren. Maar andere gebruikswijzen zijn nog niet geheel verouderd. En wat in ons land op het gebied van onderwijs en wetenschappen wordt gepresteerd zal voorlopig nog wel iets tot de cultuur kunnen bijdragen.

Wiskunde en Nederlands

In een boek dat geschreven is met de kennelijke bedoeling anderen algebra te leren, is de heldere wiskundige formulering a^p : a^q = a^p-^q getransformeerd tot de troebele Nederlandse taaluiting: ‘Als we twee machten met hetzelfde grondtal op elkaar moeten delen, vervangen we de deling door één macht van hetzelfde grondtal waarvan de exponent gelijk is aan die van de exponent van het deeltal verminderd met de exponent van de deler’. In een recensie is er terecht schande van gesproken.

[p. 240]

Conclusies: 1. ‘De beoefening van de wiskunde werkt degenererend op het intellect’; 2. ‘Ze kennen tegenwoordig hun Nederlands niet meer’.

Onzin? - Ongetwijfeld. Toch worden er, op een uiterst smalle empirische en nog smallere theoretische basis, (wel eens) over de waarde van een of ander schoolvak en (vaak) over het ‘heden ten dage’ miserabele gebruik van de moedertaal uitspraken gedaan, die vrij veel op deze onzin lijken.

De arme scholier, die de zinledige volzin over de vervanging van een macht door een deling enz. uit zijn hoofd moet leren, zal zich wel niet afvragen, of ze hem nu mislukte wiskunde dan wel mislukte moedertaal hebben voorgezet.

C.S.