Commentaar
De X als ‘Hidden Persuader’
Misschien is het niet alleen mij, maar ook andere lezers van dit tijdschrift opgevallen dat de x meer en meer de consonant is geworden waarvan, bij het benoemen van nieuw op de markt gebrachte nuttige zaken waarmede de wereld in steeds toenemende mate wordt overstroomd, bij voorkeur gebruik wordt gemaakt. De voorbeelden van deze, zowel in In- als in Auslaut geplaatste, x liggen voor het grijpen. Om maar een enkele greep te doen uit de advertenties van dag- en weekbladen: Unox, Cutex, Vitrex, Fortex, Rolliflex, Lexington, Tipp-ex, Ampax, Playtex, Snelfix, Conimex, Luxaflex enzovoort. Kennelijk hebben we hier producten van moderne reclametechniek - de min of meer beruchte ‘hidden persuasion’ - voor ons, al dan niet opererend in associatie met een op het taalkundige vlak gelegen en daar werkzame tendentie. De vraag is nu eerst aan welke kracht of eigenschap de x zijn voorkeurspositie als ‘hidden persuader’ te danken heeft. Kan het zijn omdat de combinatie k-s niet alleen prettig in het gehoor ligt, maar bovendien vanwege zijn krachtig occlusief effect iets gedecideerds, iets stoers, aan het woord verleent dat geacht kan worden het publiek vertrouwen in te boezemen? Of geeft de x aan het aan de man te brengen nieuwe artikel een latijns, subsidiair exotisch, tintje waardoor het, uitgeheven boven het alledaagse, de schijn aanneemt van iets waardevols dat de kooplust op de gewenste wijze vermag te prikkelen? Of, om op taalkundig gebied te komen, is er eenvoudig sprake van een Analogie-bildung die, mogelijk op oude formaties als Lux, taxie enz. teruggaande en ongewild en onbewust door de bovengenoemde factoren gestimuleerd, onstuimig om zich heen heeft gegrepen en evenals elk modeverschijnsel voorbestemd is te verdwijnen?
Dit x-probleempje is daarom misschien niet geheel zonder betekenis omdat het een verschijnsel betreft dat zich in ons bijzijn, ja vlak voor onze ogen, openbaart zonder dat één bepaalde, rechtlijnige verklaring zich aan ons opdringt als de enig juiste. Hoeveel bescheidenheid en terughoudendheid passen ons dan niet wanneer het erop aankomt problemen uit een min of meer ver verwijderd verleden op te lossen, problemen waarin sociologie en taalkunde elk voor hun deel van de verklaring opkomen.
F.D.K. Bosch
Auteursrechtelijk beschermd