Forum der Letteren. Jaargang 1961

[p. 138]

Commentaar

Onuitroeibare identiteit, I. Klank en letter

Een klank is een letter en een letter is een klank. Wie dit, na alles wat erover geschreven is, nu nòg niet gelooft, zal moeite hebben met de kruiswoordpuzzel, die het Algemeen Dagblad zijn lezers de 4e maart 1961 heeft voorgezet; althans meer moeite dan strikt noodzakelijk is. Hij zal namelijk niet zo spoedig op de gedachte komen, dat hij op de prikkel ‘horizontaal: 77 tweeklank’ moet reageren met het schrijven van de letter o en vervolgens van de letter e, of (in de terminologie van Spiegels Twe-spraack) met ‘het uitbeelden van der koeyen eighen gheluid’.

Misschien heeft de hersengymnastiekleraar de oefening die dag wat zwaarder willen maken dan anders door zijn leerlingen te laten zoeken naar iets dat er niet is, i.c. een tweeklankige monoftong. Maar welke bedoeling heeft de auteur van de volgende zin gehad: ‘Het verschil tussen beide systemen bestaat hierin, dat de klankeenheden die door de tekens worden voorgesteld of gehele lettergrepen (en dus uit te spreken) of losse letters (gedeeltelijk niet uit te spreken abstracties) zijn’? Deze vreemde zin is ontleend aan de (goede) vertaling van het (voortreffelijke) boek van John Chadwick: The decipherment of Linear B. De ontcijfering van Griekenlands oudste schrift is op zichzelf al moeilijk genoeg. Zo'n crux interpretum - klanken die door tekens worden voorgesteld, hoewel ze zelf reeds letters zijn - maakt die puzzel tot een crux-puzzel.

Onuitroeibare identiteit, II. Woord en zelfstandigheid.

Een woord is een zelfstandigheid en een zelfstandigheid is een woord. Wie dit, na alles wat erover geschreven is, nu nòg niet gelooft, zal moeite hebben met hetgeen wordt verkondigd in het Overzicht van de grammatica's van het Nederlands, Frans, Duits en Engels bestemd voor lyceum, h.b.s. en m.m.s. / door de samenwerkende leraren van het Praedinius-gymnasium te Groningen. Daar staat onder het hoofd ‘Nederlands’ (Hoofdstuk I - Zinsontleding): ‘A. Het gezegde zegt iets van een bepaalde zelfstandigheid. Die zelfstandigheid noemen wij onderwerp’. Wie A zegt moet ook B zeggen. Maar wie A gelezen heeft, heeft aan het lezen van B geen behoefte meer. Geeft hij desondanks de lectuur niet op, dan wacht hem: ‘B. Het onderwerp van een zin bestaat meestal uit een zelfstandig naamw. of een voornaamw.’. Onmiddellijk hierop volgt: ‘Let op! Het onderwerp van een zin staat altijd in de 1e naamval’.

[p. 139]

A en B samen leren ons dus, dat een bepaalde zelfstandigheid meestal uit een zelfstandig naamwoord of een voornaamwoord bestaat, of dat een onderwerp tegelijk een woord en een zelfstandigheid is, of dat er geen verschil is tussen een woord en een zelfstandigheid. In allen gevalle blijkt het onderwerp in het Nederlands over paranormale en paradoxale eigenschappen te beschikken. Gelukkig heeft het deze met het Engelse onderwerp gemeen. Want onder het hoofd ‘Engels’ (Chapter I - Analysis) staat: ‘A. The predicate says something about a certain substance. This substance is called subject’ en ‘B. The subject of a sentence is mostly a noun (substantive) or a pronoun’. Daar onder ‘Frans’ en ‘Duits’ bij A. niet sprake is van een bepaalde zelfstandigheid, is hier misschien en passant op een esoterische verwantschap tussen Nederlands en Engels de aandacht gevestigd.

We kunnen A ook combineren met de zin, die door ‘Let op!’ wordt aangekondigd. Dan staat dus een bepaalde zelfstandigheid - mits die tot het Nederlands behoort en mits er iets van gezegd wordt - altijd in de eerste naamval.

Onuitroeibare identiteit, III. Nederlands en Latijn.

De geciteerde Let op!-zin staat niet alleen. ‘Let op! Het naamwoordelijk deel van het gezegde staat altijd in de 1e naamval.’ ‘Let op! Het lijdend voorwerp van een zin staat altijd in de 4e naamval’. ‘Let op! Het meewerkend voorwerp van een zin staat altijd in de 3e naamval.’ ‘Let op! De bijwoordelijke bep. van tijd en plaats staan altijd in de 4e naamval.’ Het Frans lijkt hierin op het Nederlands: ‘Le prédicat est toujours au nominatif’, enz.; alleen het meewerkend voorwerp en de bijwoordelijke bepaling mogen niet meedoen. Het Duits gaat hier eigen wegen: slechts het Objekt en de bijwoordelijke bepaling staan in bepaalde naamvallen; over de casus van onderwerp en predicaatsnomen wordt tenminste niets gezegd. Nog eigenzinniger is het Engels. Analoga van de Nederlandse Let-op's ontbreken (terecht) geheel, - hetgeen niet wegneemt, dat ‘Chapter IV - Cases’ ons vier genummerde woorden te zien geeft: ‘nominative, genitive, dative, accusative’. Zij staren ons vanuit de leegte der spaarzaam bedrukte bladzijde wezenloos aan. De opmerking ‘Only the genitive is important in English e.g.: My father's house. But: The roof of the house’, die het tweede gedeelte van dit hoofdstuk in beslag neemt, maakt de gezichten van nominative, dative en accusative nòg plamoen-achtiger.

In tegenstelling tot ‘gezegde’ en ‘onderwerp’ wordt ‘naamval’ op geen enkele wijze gedefinieerd. Een definitie is ook niet noodzakelijk. Wie niet met één oogopslag bemerkt, dat ‘ziek’ in ‘Moeder is ziek’ in de eerste naamval staat en dat hetzelfde geldt voor ‘Moeder’ of voor de daarmee aangeduide bepaalde zelfstandigheid, is niet rijp voor middelbaar of

[p. 140]

voorbereidend hoger onderwijs in de Nederlandse spraakkunst. Hoe is zo iemand bij machte, de gecursiveerde woordgroep in ‘Hij woont op de 1e verdieping’ (blz. 3) in de vierde naamval te zien staan? Hoe zal hij kunnen begrijpen, dat het Nederlands (blijkens ‘Hoofdstuk IV - Naamvallen’) wel over een eerste, derde en vierde, maar niet over een tweede naamval beschikt? Enz., enz.

‘Hommes, icy, n'usez de mocquerie’, - dit alles (en nog veel meer dat de lezer van deze vier-talige grammatica moedeloos maakt) is zeer ernstig. Langevelds Taal en Denken is van 1934 en Gerlach Royen is al jaren dood. Gedurende de laatste dertig jaar zijn in binnen- en buitenland talloze geschriften verschenen, die de taalbeschrijving en de taaldidaktiek op een veel hoger niveau hebben gebracht dan waarop ze vroeger stonden, en die met een aantal ficties en denkfouten hebben afgerekend. Helaas, de fictie van de Nederlandse naamval (om ons nu hiertoe te beperken) blijkt nog steeds te bestaan. Ze verschijnt in het door samenwerking ontstane ‘Overzicht’ in volle wasdom. En ze roept de gedachte op aan een derde onuitroeibare identiteit: het Nederlands is een soort vocatiefen ablatief-loos Latijn. Nu onze vreemde moedertaal ze toch niet meer alle zes bij elkaar heeft, zullen we over het recente verlies van haar tweede naamval maar niet te veel tobben.

Een nieuwe visie op de Germaanse klankverschuiving.

Wie mocht menen dat we op de Germaanse klankverschuiving wel zijn uitgekeken, raden we aan kennis te nemen van de volgende zin: ‘Nu is het Griekse woord voor veulen polos inderdaad met ons woord veulen verwant, daar door een verandering, bij de filologen als de Germaanse klankverschuiving bekend, de p door een v (Engels f: foal) is vervangen’. (De ontcijfering van Griekenlands oudste schrift, blz. 50).

Wij Nederlanders mogen ons gelukkig prijzen, dat deze nieuwe visie op een oud verschijnsel ons in staat stelt, bij het actueren van het woord ‘veulen’, als er tenminste niet een stemloze consonant aan voorafgaat, gedurende ongeveer 6½ honderdste seconde Oergermaans te spreken.

C.S.