Forum. Jaargang 4

[p. 933]

[Vierde jaargang, N^o. 10]

Vlaanderen

[p. 934]

Het Verzaken

- Er is een tijd geweest voor ieder van ons, dat wij alles verzaken konden, onderbrak ineens de heer Wolfcarius het gesprek, dat wat hoog begon te loopen, gelijk alle discussies doen wanneer men niet meer de waarheid zoekt, maar eenieder alleen nog tracht zijn stelling te bewijzen met een zoo groot mogelijk geweld.

Zijn stem klonk zoo rustig, dat wij allen beschaamd zwegen, zoodat de heer Wolfcarius het uitproestte:

- Zijt ge dan zoo weinig zeker van de velerhande zekerheid welke gij vooropgezet hebt, dat gij bij mijn eenvoudige opmerking reeds gaat wachten op een nieuwe wonding van uw gesprek? Gelooft mij, ik wilde niet meer dan mijn woordje zeggen en wij zullen nog lang niet tot de conclusie komen, die ons allen kan verzoenen. Of ik zou dan de meest tegenstrijdige uitspraken, die hier zoo halsstarrig als vurig zijn verdedigd, moeten bijtreden. Dat verzaken abdiceeren is, en zichzelf veroveren? Een vrijwillige verarming, en een innerlijke verrijking? nederigheid, en hoogmoed? Mij dunkt, dat gij maar altijd voort synoniemen hebt gezocht voor het woord ‘verzaken’, en wij komen daarmede niet nader tot de erkenning van wat verzaken is. Daarom wilde ik op deze discussie mijn beproefde methode van de drie graden toepassen. Er is een tijd geweest voor ieder van ons, dat wij alles verzaken konden. Ziedaar mijn eerste graad. En wij kunnen maar het geluk bereiken, wanneer wij tot dezen kinderlijken staat terugkeeren en weer alles verzaken. Dat is de derde en de volmaakte graad.

- En een groote sprong van een wat vage veronderstelling naar een apodictische conclusie, klonk de zelfverzekerde stem van den jongste onder ons.

- De Weerdt, wendde Wolfcarius zich tot hem, bezie onze vrienden allen, hoe zij door hun zwijgen het sprekend bewijs leveren van hun reeds gevorderden leeftijd; zij erkennen het gezag van de jaren, en als ik spreek stellen zij geen vragen, maar zoeken welke wijsheid achter mijn woor-

[p. 935]

den schuilt. Gij alleen, in uw jeugdigen overmoed, trekt mijn veronderstelling in twijfel, en met u ga ik mij voelen als Socrates met die leerlingen, welke hij voortdurend in het nauw dreef, alsof hij ze jong en onervaren genoeg koos, om er zegevierend zijn dialectiek te kunnen op beproeven. Welaan dan?

- Welken tijd was het, dat wij alles verzaken konden?

- Onzen kindertijd. Gij weet dat wij toen niet verlangden; er waren toen óók de verre landen met wonderlijke menschen; er waren reeds de vrouwen, de jonge die nog naar buiten, en de zachtere die reeds naar binnen branden; er waren de kerk van Chartres en het Parthenon, en duizenden begeerlijke boeken; maar wij verlangden er niet naar.

- Hoe zouden wij dit alles verlangd hebben, daar wij er niet eens het bestaan van vermoedden.

- De vrouwen zagen wij toch.

- Maar wij kenden nog onze begeerte niet.

- De blauwe lucht, of de bewogen wolken, niet eens deze verlangden wij.

- Maar wij verlangden te spelen, te loopen.

- Herinner u, hoe weinig sterk dit verlangen was, en hoe spoedig wij getroost waren toen wij van het spel werden weggeroepen, hoe wij elk spel verzaken konden.

- Voor een ander spel.

- Omdat alles spel was. Doch ik ga nog verder terug, tot den tijd, dat wij niet eens aan het spel, niet eens aan een bezigheid voor onze handen of oogen dachten. Dit was de tijd van het volmaakte verzaken.

- Maar als het uur gekomen was zocht de mond toch naar de melk.

- Overdrijf de kracht niet van dit instinct. Had men ons niet gevoed, wij zouden zonder groote angsten gestorven zijn. Zonder iets van de vrees die wij thans voor den dood voelen, zouden wij het leven verzaakt hebben. En misschien, dit wil ik u dan toegeven, en het dient overigens mijn bewijsvoering, misschien verkeeren wij slechts in dezen volmaakten staat van geluk op het onverdeelbare oogenblik dat wij op deze wereld verschijnen.

[p. 936]

- Zoo zegt gij het zelf: uw eerste graad, deze van het volmaakte verzaken, is de staat van de volmaakte onbewustheid.

- Ik zeg nog meer; ik noem deze eerste graad de staat van het passieve verzaken. Als gij mij toegeeft dat mijn eerste veronderstelling juist is, dat wij één oogenblik in ons leven alles kunnen verzaken zonder pijn, dan kan ik naar mijn derden graad schrijden, die ik deze van het bewuste verzaken, of het actieve verzaken zal noemen. Behalve dat ons dit bewustzijn den derden graad van den eerste laat onderscheiden, stemt mijn derde graad wonderlijk goed overeen met den eerste. En zooals ik voor den eersten graad niet verder teruggaan kan dan tot dit oogenblik van de geboorte zonder mij uit het leven weg te denken, zoo kan ik geen grootere volmaaktheid dan mijn derden graad indenken, tenzij ik mij in den dood verdwenen voorstel.

- Gij hebt niet over den tweeden graad gesproken.

- De eerste is al niets meer dan herinnering, de derde is onze, nooit in dit leven te vervullen, hoop; de tweede graad omvat ons geheele leven tusschen de geboorte en den dood. Wij allen die hier twistend naar de erkenning zochten van het begrip ‘verzaken’, wij staan of schrijden voort langs dezen langen tweeden graad. En als ik daareven zei, dat het mij niet moeilijk valt uw aller schijnbare tegenstrijdige uitlatingen met elkander te verzoenen, dan was het omdat ik merkte hoe gij allen wel verschillende namen geeft aan het verzaken, maar het allen als een levensleer wilt aanvaarden. Daarom ook haastte ik mij -, om u het veilige gevoel te geven dat gij op den goeden weg zijt -, op het einddoel te wijzen, dezen derden graad van het actieve verzaken. De tweede graad, waarin wij leven, moeten wij er voortdurend naar richten, opdat wij niet zouden zijn als de meeste menschen, die zich met welgevallen in den tweeden graad nestelen, alsof hij de ware verovering op het leven was. Zij verlangen, en verlangen altijd meer wanneer zij het gisteren verlangde hebben bereikt, en lijden zoolang zij het niet hebben bereikt, om dan weer te lijden voor een nieuw verlangen.

[p. 937]

- Het ascetisme...

- Zeg er voorloopig geen kwaad over. Maar ik streef het ascetisme niet na. Zie, ook het ascetisme heb ik reeds verzaakt. Laat mij dan nog even duidelijker den tweeden graad schetsen. Ik zou hem als een curve teekenen, die van de geboorte aanzwelt tot aan dit mystieke oogenblik waarvan Dante spreekt:

In het midden van den weg onzes levens...

om dan tot inkeer te komen, en te dalen naar den derden graad. Vele menschen, ik herhaal het, bereiken niet eens dit punt waar de terugkeer begint. Doch wij, die gelukkig willen worden, zijn er met zoeken en vragen gekomen. Nochtans zijn wij ook, met al de anderen, den weg opgegaan. Wij hebben veel verlangd. Wij hebben Sevilla willen zien, en daarna Athene, en dan Tahiti, en hoe meer wij zagen, hoe meer er ons lokte. Wij hebben geleerd de vrouwen te beminnen; en de eene heeft er vele verlangd, en de andere heeft van een onsterfelijke romantische liefde gedroomd; wij hebben in de kennis gebeten, en onze nooddruft ging naar alle kunsten en naar alle wetenschappen. Maar wij hebben dan erkend dat onze dagen, dat ons hart, dat ons verstand nimmer dit alles zou kunnen bezitten. En misschien is over u ook reeds deze droefheid gekomen: zeker te zijn dat de beste verlangens het minst kunnen verzadigd worden. Daar zijt ge dan, en de moedeloosheid en de wanhoop overvallen u. Hoe zult gij deze van u afwentelen, zoo gij niet leert verzaken? Dit hebt ge wel spoedig ingezien. Maar het is hard het blijde verzaken te leeren. Zooals het verlangen slechts langzaam tot een paroxysme is gegroeid, moet gij ook stuk voor stuk weer leeren afstand doen. Leer dan Sevilla zoo schoon in uw verbeelding zien als de reiziger die er eens kwam het in zijn herinnering ziet. Van wien zijn al deze vrouwen, die u dagelijks voorbijgaan, meer dan van u? En kunt gij niet tienmaal Epictetes lezen en er rijker aan zijn dan aan de volledige werken van Walter Scott? Ge ziet dat ik niet naar het ascetisme steven. Maar zooals het kind zich vergenoegt met

[p. 938]

wat in zijn bereik is, zoo verzaak ik alle genoegens die mij verder van mijn geluk wegvoeren.

- Daar hebben wij u. Zulk gemakkelijk epicurisme...

- Zeg niet: gemakkelijk. Of zijt gij zoo gemakkelijk blijde alles te kunnen afstaan wat gij bezit? Want waar zou mijn geluk zijn, indien ik alleen maar niet verlangde wat ik niet bezitten kan, en ik verlangde wat ik bezit? Want het zal mij ook ontnomen worden. Beproef dan u zelf, en vraag u of gij tot zulk verlies zijt bereid. Want uw vrouw en uw kinderen kunnen u afvallen. Gij kunt morgen uw tong verliezen. En eens zal de dood voor u staan. Misschien zult gij hem zien. Ik hoop voor mij dat ik hem lang zal kunnen zien, om er mijn kracht, neen, om er mijn geluk aan te meten. Want is hij niet de gelukkigste, die blijde tot het leven toe verzaken kan?

R. Herreman