Forum. Jaargang 3

[p. 723]

De Keerzijde

Wij reizen om te leeren

Op gebied van kultuurwinkels gaat onze voorkeur naar de meer bescheidene vitrinen, die in het midden te koop bieden het goedkoopste van al wat de belgische tabak-industrie voor pijp en sigaret verschaffen kan en daarrond, als hoekvulling, boeken. De hiërarchie der waarden is hier in acht genomen. Het boek ligt er in de passende omgeving, bij de weeldeartikelen namelijk, en de meest klaarziende winkeliers, als zij over een tweede raam kunnen beschikken, vullen dit met wijnen, likeuren en brandewijn, aldus het trio der overbodige en schadelijke genotmiddelen samenstellend en vereenigend. Anderzijds is dit ook gemakkelijk voor de eerwaarde drankbestrijders, de eerwaarde nicotinebestrijders en de eerwaarde literatuurbestrijders, die aldus vanzelf tot het besef gebracht worden van de noodzakelijkheid eener gezamenlijke, georganiseerde actie en gesloten frontvorming, in den strijd voor de zedelijke gezondmaking van ons duurbaar vlaamsche volk.

Het zien van die ruimere gelegenheden waar men niets dan boeken te koop heeft, maakt op ons steeds een zelfden onbehaaglijken indruk als men zou opdoen b.v. vóór een winkel van niets dan vliegenvangers of colknopjes. Men is er van overtuigd dat zulke zaken hun man niet voeden en denkt dus aan de cocaïne- of blanke-slavinnen-handel die door deze kultuurwaar gemaskeerd wordt.

Het boek is er niet om zichzelf en het zou wel een diep gezonken volk moeten zijn dat genoeg boeken zou koopen om boekhandelaars in het leven te houden. Het boek is een gedroomd voorwerp voor moderne meubelfabrikanten, die onbruikbare meubels maken waarvan niemand weet waar ze staan moeten. Allicht kan men er een boek in steken, hoe dan ook en laten wij eerlijk erkennen dat in een toonzaal, waar nooit iemand zitten zal, op een fijn gepolijst meubel, dat nooit verkocht zal worden, het boek werkelijk op zijn plaats is en het doet. Ook kregen wij onlangs een fraai exemplaar van de Divina Commedia thuis gestuurd vanwege een persoon die hierdoor blijken liet te waardeeren dat onze broodwinning in dien artikel is. Men stelle zich echter onze vreugde voor, toen wij het boek openden, te bemerken dat het een bonbondoos was en er fijne, dure pralinen in te vinden. Zou het, omgekeerd, niet een triestige smakelooze grap zijn, iemand eene bonbondoos te sturen die bij nader toezicht de Divina Commedia zou bevatten?

Deze en meer dergelijke overwegingen schoten ons te binnen, toen wij het geluk hadden ongeveer midden Juni 11. te Napels de opening eener boekenbeurs van napolitaansche uitgevers bij te wonen. Wij dachten onmiddellijk aan onze groote kultuurleiders, die ons nog maar pas doordrongen hadden van de eeuwige waarheid dat een

[p. 724]

boek niets is en een schrijver nog veel vulgaider, maar dat èn boek èn schrijver onmiddellijk geniaal zullen genoemd worden, indien zij het program onzer groote kultuurleiders willen verkondigen. ‘Zoo en zoo zult gij schrijven. Het zou natuurlijk beter zijn dat gij een zedelijker beroep uitoefendet, maar nu dat helaas met u niet het geval is, zullen wij u enkele voorschriften geven die de gevolgen van uwe perverse neiging tot de letteren tot het minimaal kwaad zullen herleiden. Gij weet wat wij zeggen en leeren. Welnu, zeg en leer ons dat na. Op die voorwaarde zullen wij u een groot kunstenaar noemen. Onze dertienhonderd bibliotheken zullen uwe boeken koopen, daar staan wij voor in. Onze tijdschriften zullen uw roem maken. Maar zoo niet zullen wij u tot ons grootste spijt moeten bestrijden. Wij zullen bewijzen dat uwe kunst er geene is en waar het om beginselen gaat kunnen wij ook den persoon zelf niet sparen.’

Welk schitterend voorbeeld van bescheiden dienstbaarheid werd ons hier gegeven door tientallen Italiaansche schrijvers, van hoogleeraren af, wier wetenschappelijk peil niet moet onderdoen voor dat van onze groote vlaamsche geleerden, tot de meer vulgaire kunstenaars. Alles stond in het teeken van de groote idee des Leiders. Twee dingen droegen hier vooral onze bewondering weg. Ten eerste dat allen die in deze stad schrijven konden, blijkens de titels hunner werken zonder uitzondering in dezelfde richting en over diverse vraagstukken hetzelfde dachten. En ten tweede dat de werken van een of twee idioten, waaronder Benedetto Croce, die dit niet doen, volstrekt geweerd waren. Welk eene les voor ons en voor onze groote cultuurleiders.

Welk een verkwikking voor ons, hier in tallooze exemplaren een tijdschrift te zien, waarop een groote foto des Leiders en rond dit hoofd ontelbare malen: Si! Leider, op al wat gij zegt, ja! Leider, vóór gij den mond opent, ja! Altijd zeggen wij ja! Zonder aarzelen, zonder nadenken, ja!

Schoone deugden van ootmoed, volgzaamheid, onderdanigheid van hart en geest. Aan elken stand prijkte een groote foto des Leiders en onwillekeurig dachten wij aan de vlaamsche boekenbeurs te Antwerpen, waar allerlei papieren en plaasteren conterfeitsels van auteurs te kust en te keur stonden, doch waar men vergeefs zocht naar het portret van eersten minister de Broqueville. Vergeefs ook zocht men er, terwijl oorlog overal dreigt, naar boeken die het volk voorbereiden op deze groote taak. Hier echter werden wij verblijd en gesticht door titels als deze: Cuando odiare significa amare, ten overvloede verduidelijkt door een omslagteekening, voorstellend een met dolk en bajonet stormloopend anthropoied.

Terwijl wij door binnenrukkende stormtroepen opgejaagd, tegen den muur geworpen en aldus op eerbiedigen afstand van de boeken gehouden werden, terwijl eene ferme kopermuziek, wier effect onder

[p. 725]

de glazen koepels afdoend was, ons stemde tot de ingetogen verstilling welke het boek vereischt, konden wij het middenstuk van de kultuurtafel bewonderen. Op een zinrijken, meer dan manshoogen vierkanten blok in triplex, stonden drie zinrijkere geweren in schoof en droegen op hunne bajonetten een boek. Wij hebben den droomer, Jozef, Jacobs' zoon, verkocht door zijn broeders en door den heer-schenden Pharao in het gevang geworpen, gevraagd wat dit schrikkelijk droombeeld mocht beteekenen. Hij zeide het volgende: De blok beteekent macht. De geweren beteekenen dat de macht zich ‘uit’ door wapenen. En als er na die uiting soms nog een mocht overschieten, dan mag die een boek lezen.

Toen ontspon zich tusschen ons het volgende gesprek:

- De blok is maar triplex, Jozef.

- Hij toont toch heel wat.

- Een boek op geweren...

- Wil u het boek eronder?

- Is dat symbool nationaal?

- Europeesch.

- Hoezoo?

- Hier komt men er voor uit, elders niet.

- Jozef, de Geest...

- Vlucht, mijnheer!

- De Vrijheid...

- Vlucht! Vlucht! Vlucht!

(Naar links af, de handen in de broekzakken:)

- Nu wil ik liever hier vandaan

en eten en drinken en slapen gaan

en Schoppenboeren leeren.

G.W.

Ic segh Adieu

Ic segh Adieu, wi moeten sceiden. Emil Ludwig heeft het refreintje op eigen wijze gezongen op het jongste P.E.N.-congres te Edinburg, waar de whisky hoog geprezen wordt. Hij zong het, meer manhaftig dan melancholisch, maar toch ontroerend, want overtuigd van het plechtig oogenblik en zelfbewust ondanks de verteedering over het gedenkwaardige feit, dat hij een proclamatie tot de vertegenwoordigers van de schrijvende wereld richtte. - ‘Ic segh Adieu aan het Ghandi-pacifisme!’

Een beetje later, zei hij ook Adieu aan dien oolijken en scherpzinnigen wereldburger en Engelschman H.G. Wells. - ‘Ic segh Adieu aan een H.G. Wells, die mij zoo teleurstelt.’ Dat was althans de zin van een bedroefd verwijt, dat hij H.G. Wells toevoegde, omdat deze zijn hoofd bij zich hield en den P.E.N.-kruistocht tegen

[p. 726]

den toekomstigen oorlog, zooals die gepredikt werd door Emil-Pieter-Ludwig de Eremijt, niet beginnen wou. Ik haast mij te zeggen, dat een paar opmerkingetjes van H.G. Wells leuk en vernietigend waren voor het messianisme van den ouden Ghandi-pacifist, die in den omgang met Goethe, Napoleon, Mussolini en Masaryck een argeloos schaap is gebleven, met echter een ontstellende eigenliefde.

Wie Emil Ludwig slechts van foto's kent, het hoofd een beetje voorovergebogen en den blik star en geconcentreerd op telkens dien ééne van zijn vele duizenden lezers gericht, kan aan een strengen, in zichzelf verzonken denker gelooven. In de werkelijkheid doen zijn trekken mollig aan, zijn blikken kinderlijk ernstig en verwonderd, zijn lippen preutsch als die van een suikermondje. Onder een bewogen redevoering van den Duitscher von Olden bekeek ik toevallig het gezicht van Emil Ludwig: de denker dacht niet meer, de interviewer voelde geen vragen in zich meer opkomen, de extase lag over de mollige trekken en den preutschen meisjesmond.

Na zulke verrukking kon het niet anders. De geëxtasieerde moest zijn bewondering luchten. Hij besteeg onweerstaanbaar het podium. Met heilige overtuiging in een felle stijging van het schelle stemmetje getuigde hij: - ‘Dit is de mooiste redevoering, die hier werd uitgesproken.’ En ernstig en bescheiden voegde hij er aan toe: - ‘De mijne inbegrepen.’

De zijne inbegrepen, inderdaad. O mirobolante argeloosheid! Emil Ludwig had Adieu gezegd aan het Ghandi-pacifisme, Adieu aan Genève en de diplomatenmislukking. Het Ghandi-pacifisme verving hij door den oorlog der denkers en schrijvers tegen den oorlog, den Volkenbond door de P.E.N.-club, die, zoodra de oorlog in de lucht begint te hangen, een buitengewone vergadering zou bijeenroepen en een manifest publiceeren. Niet minder dan dat.

Dat koppig mannetje, de waarachtige schrijver, H.G. Wells, was weerbarstig, al ging hij anderzijds, ernstig en bescheiden, veel verder: - ‘Als de oorlog uitbreekt, zullen wij, leden van de P.E.N.-club, hem weer stopzetten.’

Ic segh Adieu, wi moeten sceiden. Eén zinnetje volstaat soms om uw geheele beteekenis te onthullen. H.G. Wells onthulde zich. Emil Ludwig vond één zinnetje niet genoeg: hij bouwde een heel systeem van P.E.N.-clubstrijd tegen den oorlog, een argeloos plan in de wolken. En wie, volgens hem, teleurstelde was H.G. Wells.

M.R.