't Fonteintje. Jaargang 3

[p. 94]

Raymond Brulez:

Uit den roman ‘André Terval’: De ouders.

Midden in den verwoeden schoolstrijd, werd Joseph Terval benoemd tot onderwijzer in het grensdorpje Borgzoom. Hij kwam er als overbodige vertegenwoordiger eener regeering, die zich in de personen van eenige brutale douane-kommiezen en een knorrigen belastingontvanger, reeds voldoende onsympathiek had gemaakt. In z'n herhaalde preeken schilderde de pastoor de ‘school zonder God’ af als een antichambre der Hel.

Terval wilde de boeren in zijn anticlericalisme doen deelen. Vooreerst wenschte hij hun genegenheid te winnen. Hij las agronomische schriften; sprak met zaaiers over suikerbieten, en raadde pachteressen aan, om hygiënische redens de mesthoopen niet te dicht bij de voordeur aan te leggen.

Toen, met uitzondering van den pastoor en twee lompe paardeknechts, iedereen op het dorp hem groette, meende hij 't oogenblik gekomen om zijn propaganda aan te vangen. De onderwijzer be-

[p. 95]

twistte de onfeilbaarheid van den Paus en vertelde het leven van Galileï. Des zondags had Terval het weekblad ‘De Dageraad der Vrijheid’ op zak. In herbergen, waar eenige biljardspelers en vogelpikkers gebaarden of ze met één oor luisterden, las hij voor en gaf commentaar ten beste.

In 't geniep deed de pastoor den onderwijzer geweldig den duivel aan. Zoo gebeurde het eens dat hij, ter communiebank, Terval's dienstmeisje ‘overschrikkelde’. Daar dit, den volgenden zondag, zich herhaalde en de opzet dus zichtbaar was, durfde het meisje uitleg vragen. De priester liet haar verstaan dat, zoolang ze de boterhammen van den atheïst sneed, zij het goddelijk brood ‘mocht’ derven.

Terval beging de onvoorzichtigheid, in het openbaar, een parallel te trekken tusschen kerk en school. De buitenlieden, die zich aan uiterlijkheden houden, oordeelden natuurlijk dat de schoolbarak met haren pleisteren Leopold II en telraam ellendig moest onderdoen voor het prestige van kleurige vensterramen, brokaat, latijnschen zang, en wierook, die eeuwenoud atavisme voedt.

De reputatie van den onderwijzer kreeg een beslissenden knak toen het onmiddellijk ruchtbaar

[p. 96]

werd dat hij met schoone Olga vrijde. Weliswaar onderscheidde hij zich daarin noch van den koster, noch van den achtbaren notaris; maar waarschijnlijk nam de publieke opinie het kwaad op dat hij ook in theorie ‘Vrije Liefde’ verdedigde. Eenige schooljongens teekenden op het bord krasse obsceniteiten met verduidelijkenden tekst en de ouders die hun kroost aan de laïeke school hadden toevertrouwd,trokken hun kinders terug; het laatst de postontvanger.

Terval werd verplaatst naar Borgen, een liberale badstad. Deze bevordering zou hem toelaten aan groote politiek te doen. Immers hij schreef nu in ‘De Dageraad der Vrijheid’ de lokale kroniek en citeerde naar aanleiding van 't gemeentebudget de Ideën van Multatuli. Hij stichtte de maatschappij: ‘Volksverlichting’ die met voordrachten als: ‘Een reisje naar Majorka’ of ‘Over giftige zwammen’ de gedachtensfeer der geringe luidjes zou verruimen.

Op zekeren dag ging de onderwijzer voorbij het net en deftig huis van den rentenier van Oost, een pilaarbijter die zelfs met 'n flambeeuw in de processie ging. Op de eerste verdieping bemerkte hij een blond gelaat dat vriendelijk glimlachte. Hij

[p. 97]

dacht, dat het de dienstmeid was en wuifde eens charmant met de hand.

Maar den volgenden dag herhaalde zich de groet aan het zelfde venster. Hij begreep nu dat de dochter des huizes onvoorzichtig zich ten doel stelde aan zijne verleidingskunst en voelde een pikant verlangen naar een zekerlijk niet banaal liefdesavontuur. Kon het lukken, zoo meende de vrijdenker een heele Don Juan te zijn.

Dit voornemen werd hem zeer vergemakkelijkt. Terval ontving 'n brief geteekend ‘Jenny van Oost’. Deze bekende zoo maar onmiddellijk 'n onbeperkten hartstocht.

De schoolmeester ontdekte er een reminiscentie in aan Mevrouw Courtmans: ‘Ik weet dat een berg en een afgrond ons scheiden: de berg van mijn geloof, de afgrond van uwe goddeloosheid; doch, liefste, ik zal U bereiken!’ ... Een postscriptum bevatte het zakelijk belangwekkende dat Jenny den donderdag na het lof, steeds langs de burchtvesting wandelde en dat eene vriendin, die haar gewoonlijk vergezelde, nu ongesteld was.

Terval ontmoette dus het lief meisje, dat in werkelijkheid heel wat meer schuchter was dan haar

[p. 98]

schrijven liet vermoeden.

Eens vergramde hem haar afwezigheid op het afgesproken uur. Maar ook vervolgens bleef zij weg. Zelfs aan haar venster kreeg hij haar niet weer te groeten. ‘De ellendelingen sequestreeren mijn meisje!’ sakkerde Terval; maar na een maand of zoo wat berustte hij in de onmogelijkheid dezer liaison.

Een anonieme brief, die maar al te zeer naar de duffe sakristij rook, had Van Oost op de hoogte gebracht van wat de onbekende schrijver ‘Jennys manège’ noemde. Met middeleeuwsche brutaliteit miek de strenge vader zijn dochter diets ‘dat hij haar nog liever aan Satan in eigen persoon weggooide dan aan dit heidensch canaille Terval!’

Nu, het meisje, dat melankolieke feuilletons van stichtelijke bladen las, at weinig. Zij boog een vermagerend halsje over de roomwitte zijde waarin achtelooze vingers purperen bloemen borduurden; sprong soms rechts met de mooie spontaniteit der ‘hier-sta-ik’! - Ik kan-niet-anders!’ geste en riep: ‘Maar aangezien ik van hem hou!...’ -Wijl de vader zijn koppig, zwijgend verzet omschermde met de rook van z'n

[p. 99]

pijp. De smeeking van Jennys blik zwenkte dan naar moeder die star voor zich keek. Dan met een ruk van opstand door de freele schoudertjes, vlood ze naar den tuin om de ellende der betraande oogjes te schuilen in de lentegloriette, die van tergende vogelblijheid schalde. Daar zat ze, het stille duivenpaar der handen in den schoot, te staren naar den rooden bloei van rhododendrons, waar middenin, op meterhoog afgezaagden boomstam, een pleisteren page stond, die een mandje witte vruchten boven het kroezelig hoofd torste. Maar de ouders werden wel gedwongen deze comedie der verkwijning uit liefdeswanhoop ernstig op te nemen, eens dat een zeer reëele bloedspuwing een schrikwekkend Mané-Thekel-Phares! op het batist van het zakdoekje drukte.

Na nog wat aan een genezingsreis naar Lourdes gedacht te hebben, besloten ze maar Jenny heur goesting te laten doen.

Van Oost ging Terval opzoeken. Hij zegde dat hij als vader kwam en dat z'n dochter zestig duizend frank bruidschat meekreeg.

Terval antwoordde dat hij geen spaander van z'n overtuiging wenschte prijs te geven maar dat hij onderscheid wist te maken tusschen personen en

[p. 100]

politieke overtuigingen.

Dit tamelijk pijnlijk onderhoud werd gevolgd door een heerlijken bruidstijd. De onderwijzer bezocht dit huis, gesatureerd van katholicisme. De wandversiering was uitsluitend godsdienstig: koperen platen met den lof des Heeren rood ingegrift; groote crucifixen en het Christusaanschijn-op-Veronicadoek.

Vader en schoonzoon spraken natuurlijk meestal over neutrale onderwerpen als: ‘ontroomers’ of ‘het aanleggen van spoorwegen in Congo’.

Toch vroeg Van Oost Terval eens toevallig: ‘Vindt ge niet dat het leven van den heiligen Vincentius a Paulo veel schooner is dan dat van Sint Antonius van Padua?’

- ‘Als je het wel nagaat ..... zeker!’ antwoordde de vrijdenker.

Met een ‘Meneer, de familie is de hoeksteen van het maatschappelijk gebouw!’ opende Van Oost het familiealbum met portretten waarin 'n macht van neven: priesters, paters en zendelingen waren. Zelfs toonde hij een foto die 'n doodgewone muur weergaf met 'n opschriftbordje: ‘Hic Ludus’. Dit komt uit China, verklaarde hij, en toont de plaats waar de heidenen den zendeling,

[p. 101]

pater Oskar, vrouwenkleeren aantrokken om hem te bespotten.’

Binstdien, voor het klavier gezeten, bladerde Jenny geduldig in Schuberts ‘Winterreise’ om steeds met een ‘En dit nog schooner!’ al hare liefde uit te zingen; tot vader haar suggereerde: ‘Kindje, zing nu toch eens Le Grand Noël d'Adam’!

De bruiloft geschiedde met de wijdende aanwezigheid van 'n schaar geestelijken; waarvan de eerbiedwaardigste aan den feestdisch een geweldig ‘Benedicité’ voorbad. De libertijnsche vrienden van Terval hielden zich correct.

Een jaar nadien stierf Jenny in het kinderbed. Maar zij had het leven geschonken aan een zoon.

[p. 102]

Het kindje.

De vader wilde het Philatetes noemen. Z'n zuster Nathalie hield hem terecht voor, dat hij daardoor den jongen dreigde eeuwig belachelijk te maken. ‘Een naam is toch maar een étiquette’ bedacht Terval en gaf toe dat het kindje André werd gedoopt. ‘Maar ik zal er voor zorgen, besliste hij, dat zijn geest tot vrij-denken worde gedrild’. Hij schafte zich den ‘Emile’ van Jean-Jacques Rousseau aan en herlas eens z'n kursus over opvoedkunde der normaalschool. Na eenige maanden besefte de vader dat een boorlingske een wezentje is dat veel slapen moet, de borst der voedster zuigt en overigens door gestadig kraaien je in je ernstige bezigheden stoort.

Zijn zuster Nathalie, die gehuwd, maar kinderloos was, praamde hem dikwijls om André te mogen opvoeden. Hij gaf toe. ‘De buitenlucht, het opgroeien midden in de vrije natuur, konden het teere kindje slechts deugdelijk zijn’. Later - mens sana in corpore sano - zou hij de intellectueele vorming van het karakter op zich nemen.