't Fonteintje. Jaargang 3

[p. 77]

Willem Putman: Ode aan een stoel. Een late tafelrede.

...Dien avond en die roze... - Guido Gezelle.

Zwijgt nu, dronken vrienden van mij en gij, meisjes, wier lach is als het allereerste glas Bourgogne van dezen avond - eerste glas, waaraan ik over dit legioen flesschen heen terugdenk als aan eene ver afgelegen herinnering, even ver als de toren van mijn geboortedorp, en vaag als mijn eerste zoen - wanneer was dat?

O! deze melancholie in mij!

En de troebele wolken van buiten, boven een rond-draaienden paardjesmolen met twee drie Iate bezoekers, die zich een pretje gunnen. Mijne vrienden, ik zie uwe hoofden in eene wolk. Hoe hevig mijne fantazie er zich ook tegen verzet - het is rook. Het is doodgewone tabakrook, en gij kent mijn angst voor vulgaire sensaties. Als de nuchterheid van den morgen mij nu het ware inzicht in de dingen ontstal, dan zou ik zeggen: het stinkt hier! En ik zou stemmen hooren uit de herberg hiernaast als van uitgelaten woestaards en de tingeltangel der danszaal zou mij ontzenuwen - en daar is nog het kinderlijke wijsje van het orgeltje,

[p. 78]

dat de pret van den draaienden paardjesmolen grooter maakt.

Wat is de wereld vreemd!

Zegt mij, vrienden, zit ik in het privaat-salonnetje van een dorpsherberg of is deze kamer het schuitje van een drijvenden luchtballon? Ik wensch niet te landen. Ik voel me tusschen hemel en aarde als in de verkwikkelijke omarming van een clubzetel. Ik voel dat mijn hals naar hooger reikt - en de lucht in mijne longen wordt zuiver en sterk als op de toppen der bergen. Wenscht met mij, vrienden, dat deze vlucht van langen duur weze!

Hoe goed is de warmte die opkrinkelt langs mijne slapen! De morgen is nog ver. Onze wangen zijn als rijpe vruchten. Het orgeltje speelt melodieus. Hier is het goed te zijn! Wij zullen met de laatste flesch van het feest de bleeke maan ingooien en een ‘Hosannah!’ zingen uit het hoogste dakvenster van het dorp!

Ziet, mijne vrienden, hoe gelukkig ik ben.

Naast mij staat een ledige stoel. Hij is opvallend ledig. Hij beslaat eene bepaalde plaats in deze kamer. Ziet toe: hij treedt op den voorgrond. Hij is belangrijk. Weet, mijne vrienden, dat hij mijn gezel was dezen heelen avond. Hij werd naast

[p. 79]

mij gezet als eene belofte. Ziet gij, hoe ledig hij gebleven is?

Ik heb gehoord: ‘daar is een meisje te kort’. Eene stille stem zei het bij onze intrede, toen we nog stonden voor malkander als halve vreemden. De stem die het zei was angstig - want wat is pijnlijker dan de onzekerheid: wie zou onder het te kort lijden?

Deze stoel werd naast mij geschoven als eene belofte. Het is een doodgewone stoel - en hij is ledig.

Hoe lief zit gij voor mij, paartje bij paartje. Eerst als gij een jongen bij een meisje ziet, weet gij hoe onvolledig een jongen alleen is - verminkte half-mensch. Permitteert mij deze overweging. Gij zijt goed geluimd. Gij zijt geestdriftig en de oogen van uwe meisjes, vrienden, hebben den glans van parelenden wijn - hare monden zijn zoeter dan de druiven. O! Deze wangen naast malkaar en deze begeerige lippen!

Ben ik niet goed geweest, mijne vrienden? Heb ik niet bijgedragen wat ik kon, om dezen avond zijne volle waarde te geven? Ik heb gevoeld dat de tijd vloog - een vlerkengeruisch -. Ik heb den tijd willen vasthouden met begeerige handen -

[p. 80]

want het was goed, nietwaar? De wijn was goed, en de meisjes waren goed, en de avond was éénig! Denkt er aan: hij kon dor en lustenloos zijn als zoovele andere, gij weet wel, die eentonige avonden waarbij een mensch zich sterven voelt, de avonden die voorbij zijn en onwederroepelijk voorbij zijn - geen enkele komt terug -. Wie kan de waarde begrijpen van één enkelen goeden avond? Is één goede avond niet een geheel leven waard? Mijne vrienden, in den glans uwer oogen bloeit een helder danklied open en uwe wangen zijn weelderig om naar te kijken. - Voorwaar, dit is mooier dan een film van Nazimova! Dit is zoeter dan gelijk welk kunstwerk! Het is glorievol als een sterrenhemel!

Maar ziet, mijne vrienden, hoe wanhopig-ledig deze stoel is.

Ik heb voor u piano gespeeld. Ik heb den vliedenden tijd vastgehouden met trillende vingeren. Het was Debussy en Grieg en Rachmaninoff. Gaf mijn spel niet den geur van rozen? Ik heb de kamer vol ruikers rozen gezet. Het was voor u. Het was niet veel naast den parelenden wijn en de zoete meidekens. Het was alles wat ik heb. Mijne vrienden, ontslaat mij van mijn deel in de rekening. Ik ken

[p. 81]

niets van hoofdrekenen; ik begrijp niets van samentellen en ik heb niet de minste notie van den regel van drie. Ik zal mijne geldbeurs leegschudden in de handen van den paardjesmolenvent. Ik wil mij beroofd voelen van alles, - want denkt niet dat deze avond minder goed was voor mij, omdat deze stoel ledig bleef.

De meisjes hebben gekozen en hebben goed gekozen. Protesteert niet, mijne lieve kinderen. Ik weet dat gij eensgezind zijt om te verklaren dat ik de liefste ben van allemaal. Zegt het niet. Ik weet het zoo goed, - maar ik kan u meer en beter liefhebben in de armen mijner vrienden dan in mijn eigen armen. Ik hoorde uwe zoenen tusschen de flodderende noten van mijn pianospel. Ik hoorde uwe leuke gilletjes en ik vermoedde het beschermend gebaar van uwe handen voor uwe borstjes. Begrijpt gij hoe mijn hart zich afzonderde van dit alles - hoe ik vreemd werd aan de beweging mijner eigen vingeren op de blanke toetsen - hoe het orgeltje ver, ver klonk als was er een gordijn gevallen tusschen alles? Begrijpt gij hoe ik de eenzaamheid vond middenin dit feestelijk rumoer? Begrijpt gij waarom ik u dankbaar ben om dezen ledigen stoel?

[p. 82]

De muziek heeft opgehouden zonder dat iemand het bemerkte. Het is het puurste genot van dezen avond, dat niemand het bemerkt heeft. Ik weet zelf niet meer of het Puccini was of Satie. Het was uit - opeens - en het orgeltje vervolgde zonder dat nog iemand het hoorde. Daar was andere muziek. Daar was de muziek van uwe zoenen en van uwe dooreengestrengelde vingeren - de muziek der woorden die gij hebt gezegd en der woorden die gij hebt gezwegen. En ééne stem zong boven dit alles met eene rilling die koud doet worden - zooals een enkele vedel dat kan wanneer een reusachtig orkest plots zwijgt. Mijn hart zong. Mijne eenzaamheid zong - en de ledigheid van mijn stoel deed me goed als de warme druk eener echte vriendenhand. Het was eene muziek even zoet als het engelenkoor in eene patronaat-tooneelzaal-wanneer de held dood is en het doek valt.

Begrijpt gij, mijne vrienden, waarom deze stoel mij zoo dierbaar is?

Gij waart in een nevel. Gij waart omhuld door wijn en tabaksrook. Gij waart ver. En de muziek der witte toetsen was ver. En het orgeltje stierf uit - snikkend. Ik denk dat de paardjesmolen ophield te draaien. Daar kwam eene stilte in den al-

[p. 83]

geheelen levensgang.

Ik stond alleen op de wereld met mijne geliefde eenzaamheid naast dezen ledigen stoel.

Weet gij, mijne vrienden, dat thans een meisje aan mij denkt, en hare lippen plooit tot een zoen, en hare armen uitstrekt met een zacht-wanhopig gebaar? Weet gij, mijne vrienden, dat thans een meisje luide mijn naam schreeuwt onder de hemelen? Weet gij dat in eene andere kamer een stoel even ledig staat als hier? Weet gij dat morgen een meisje bidden zal in de kerk - opdat het haar jongen goed ga?

O! Mijne vrienden! Wat ben ik u dankbaar om dezen ledigen stoel! Kon ik de zoenen uwer meisjes verduizendvoudigen en ze u reiken op gouden schalen als de dankbaarheid van mijn gemoed? Kon ik het klavier vervormen tot een reusachtig orgel, waarbij de hemel trillen zou en de boomen klagen als ging er een orkaan over het land?

Nog hoor ik die vage, angstige stem van zooeven: er is een meisje te kort - en ik ontwaar uwe blikken die bekommerd waren als bij een catastrophe. Ziet gij nu hoe dit tekort voor mij eene weelde is geworden, die mij geheel vervult? Ziet gij nu hoe de belofte van dezen ledigen stoel bewaarheid

[p. 84]

werd. Hoe jubelt nu mijn hart, vrienden! - deze stoel is niet ledig. Deze stoel vult gansch de kamer. Alle muren storten in en tusschen afbrokkelende afgronden vult deze stoel geheel de wereld. Mijne armoede is mijn rijkdom. Het tekort van één oogenblik vervult nu mijn geheel verlangen, want ziet gij: deze stoel is een troon geworden met purperen behangsels, en - o mirakel van den avond in deze kamer vol wijnreuk - mijn hart heeft zich in deze eenzaamheid rijk gevoled als op een eersten lentedag na een wanhopigen, zonneloozen winter.

Ik jubel mijne liefde uit met Thebaansche trompetten. Ik vouw mijne handen. Ik schrei als een groote jongen. Ik bid als een klein kindje. Deze kamer is een tempel geworden. Ik heb deze geheiligd. En mijne stille liefde heeft uwe zoenen geheiligd. De avond was als een wonder zoo schoon!

Vrienden! Broeders! Laten wij buiten gaan in den maneschijn - daar zullen uwe kussen zachter worden onder het donkere loover, en de gloed uwer oogen inniger.

Het is goed op een avond u zelf te kunnen geven.

Het is goed in den maneschijn een gouden trouw

[p. 85]

te zweren en op blonde lokken eene kroon te zetten vol diamanten.

Het is goed lief te hebben.

Ik zal stil staan onder de hemelen. Ik zal vragen: Slaapt zij? Glijdt er een lach over haar gelaat? Ademt zij rustig? Ligt haar witte arm boven de witte dekens? Droomt zij?

Ik zal vragen: droomt zij?

Mijne vrienden, zijt gij moe? Vallen uwe oogen dicht? Mijne vrienden! Hebt medelijden.