Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

(1951)– [tijdschrift] Folium– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Jahrbuch der Auktionspreise

In October 1951 verscheen de eerste jaargang van het nieuwe Duitse Jahrbuch der Auktionspreise für Bücher und Autographen, bearbeitet von Dr. Annemarie PetersenGa naar voetnoot1). Dit jaarboek wil de belangrijke reeks van het Jahrbuch der Bücherpreise voortzetten, dat van 1908 tot 1940 bij Harrassowitz uitkwam.

De nieuwe uitgave is voor Nederland bijzonder interessant, omdat naast de resultaten van Duitse, Oostenrijkse en Zwitserse veilingen hier ook die van Nederlandse boekverkopingen worden vermeld.

Indeling en zetwijze zijn zeer overzichtelijk, iets royaler maar daardoor ook duidelijker dan die van de Book Auction Records. Het komt ons voor, dat de waarde van dit handboek - en dat zal het zeer zeker worden - verhoogd zou kunnen worden, indien voor de komende jaargangen de volgende punten in acht genomen zouden worden:

a)	beperking tot boeken met een opbrengst van meer dan DM 50.- (de voor het vervolg in uitzicht gestelde uitbreiding tot alle geveilde boeken boven DM 20.- lijkt ons niet raadzaam: het jaarboek wordt onnodig dik, onhandelbaar en duur; slechts in zeer weinig gevallen zal er een behoefte bestaan de auctieprijzen van kleinere werken na te slaan),
b)	uitvoeriger inlichtingen over de toestand der geveilde exemplaren, vooral bij werken der 15e tot 18e eeuw,
c)	een aparte afdeling voor periodica - naast de bestaande voor boeken en autographen.

Ook in zijn huidige vorm is het Jahrbuch der Auktionspreise reeds een voortreffelijk hulpmiddel voor allen, die boeken kopen en verkopen. - Twee bijgevoegde opstellen analyseren de cataloguswerkzaamheid van het Duitse antiquariaat in 1950 (Bernhard Wendt) en berichten over de bestaande antiquariaats-vakbladen en jaarboeken voor veilingresultaten (Sigfred Taubert). Tenslotte een nuttige internationale lijst van antiquariaten met hun speciale gebieden.

A B C der grossen Drucker

Een nieuw boek, dat wij met bijzonder genoegen aankondigen, verenigt op volmaakte wijze oorspronkelijkheid van opzet met meesterschap in de uitvoering. Onder de titel A B C der grossen Drucker heeft Helmut Presser bij de Eggebrecht-Presse te MainzGa naar voetnoot1) een cultuurhistorisch prentenboek doen verschijnen, dat men steeds weer gaarne zal doorbladeren.

Presser heeft in de volgorde van het alphabet 27 grote drukkers der 15e tot 19e eeuw uitgekozen. Aan ieder van hen wijdt hij een cultuurhistorisch-biographische beschouwing van een bladzijde, waarmee telkens de reproductie van een bladzijde uit een werk van de drukker correspondeert. Keus en weergave zijn onberispelijk. De tekst is in de prachtige Marathon-Antiqua van Rudolf Koch gezet (alleen de hoofdletter W hindert ons); bij de facsimilés is vaak twee- of driekleurendruk toegepast. Het papier is een speciaal voor dit boek gemaakt Zerkall-Bütten.

Het is misschien interessant de namen der 27 uitverkorenen te zien: Aldus, Bodoni, Caxton, Didot, Elzevier, Froben, Gutenberg, Ulrich Han, Ibarra, Jenson, Koberger, Hans Lufft, Morris, Johannes Numeister, Oporinus, Plantin, Quentel, Ratdolt, Schöffer, Stephanus, Trattner, Unger, Antoine Verard, Michael Wenssler, Ximenes, Ysenhut, Zainer.

Festschrift Walter Krieg

De Weense uitgever, boekhandelaar en antiquaar Walter Krieg kon in November zijn 50ste verjaardag vieren. Zijn zoon heeft hierin aanleiding gevonden, om van de laatste aflevering van de jaargang 1951 van het voortreffelijk tijdschrift Das Antiquariat een feestuitgave te maken. Op honderd folio bladzijden hebben 33 vrienden van de jubilaris - professoren, uitgevers en dichters, boekhandelaren en antiquaren, bibliophielen en bibliothecarissen - getracht aan hun gelukwensen een hetzij poëtische, hetzij wetenschappelijke vorm te geven. Daar men onder de medewerkers namen aantreft als Schottenloher, Kyriss, Hermann Hesse, E. Ph. Goldschmidt, Max Sander, Bogeng en Carossa, is een waardevolle en interessante bundel ontstaan, waarin bijna alle gebieden der boekwereld tot hun recht komen: drukkunst en graphiek, bibliophilie en bibliographie, bindkunst en boekillustratie, enz.

Bibliographie van de chocolade

Bohatta-Hodes vermelden in hun Internationale Bibliographie der Bibliographien behalve drie zeer kleine publicaties met betrekking tot de bibliographie der chocolade slechts de in het chocolade-vakblad Gordian in de jaren 1935 en 1936 verschenen voorstudies tot wat nu in boekvorm voor ons ligt: Wolf Mueller, Bibliographie des Kakao, seiner Geschichte, Kultur, Verwendung, Verarbeitung, wirtschaftlichen BedeutungGa naar voetnoot1).

In het eerste, helaas niet genummerde deel zijner bibliographie verzamelt Mueller op 40 folio bladzijden de titels van zeker niet veel minder dan 1000 werken (met hun uitgaven en vertalingen), die van de 16e tot de 19e eeuw verschenen zijn. Volgens de inleiding is deze publicatie het resultaat van 20 jaren onderzoekingswerk en het is inderdaad een indrukwekkend resultaat. Op 65 bladzijden worden aansluitend 2700 publicaties uit de laatste 150 jaren vermeld; deze afdeling is van een zakelijk register voorzien.

Hoewel het definitieve oordeel aan de deskundige specialist moet worden overgelaten, kan toch als eerste indruk van de leek wel worden gezegd, dat hiermee voorlopig zeer zeker een standaardwerk is geschapen, dat aan historische waarde zou kunnen winnen door een chronologisch register voor het eerste gedeelte. Misschien zou echter de voorkeur te geven zijn aan een chronologische indeling met een alphabetisch register.

De papiergroothandel Lutkie & Smit te Amsterdam zal zijn 75-jarig bestaan in 1952 in een nieuw pand vieren. Bij gelegenheid der verhuizing heeft de firma een gedenkboek doen verschijnen onder de titel Littera eget schedaGa naar voetnoot1), dat smaakvol en kostbaar uitgegeven, door R. Knobbe typographisch, door Enschede druktechnisch verzorgd en - last not least - door J. Baesjou zeer boeiend geschreven is.

Reparatie van papier, prenten en boeken

Uit een ervaring van tientallen jaren deelt een der meesters op het gebied van het restaureren zijn rijke kennis aan een opkomend geslacht mede. Het boek van Max SchweidlerGa naar voetnoot1) - in feite het enige degelijke handboek op dit gebied - was in 1938 voor het eerst verschenen en is sedert jaren uitverkocht en zeer gezocht. De tweede druk is in verschillende opzichten verbeterd en vermeerderd.

De indruk van een eerste lectuur is bijzonder prettig: hier wordt niet met grote woorden mooi gepraat. Met hetzelfde geduld, dat bij het restaureren eerste vereiste is, en met dezelfde nauwgezetheid, die bij de practische arbeid van de restaurateur alleen het succes verzekert, gaat Schweidler ook bij zijn uiteenzettingen te werk. Niets wordt over het hoofd gezien; altijd vindt ook het kleinste detail de verdiende aandacht. Veel moest mislukken en veel mislukkingen van anderen moesten worden beleefd, voordat een zo grondig, zo duidelijk en zo bruikbaar handboek kon ontstaan.

In het algemeen plegen restaurateurs zeer geheimzinnige lieden te zijn, die over hun methoden en hun recepten angstvallig waken. Schweidler heeft deze middeleeuwse schroom overwonnen. Gul en zonder terughouding deelt hij zijn vakkennis mee met de zekerheid en het zelfbewustzijn van iemand, die tot spreken gerechtigd is. Alles wat met het behandelen, het bewaren en het repareren van papier, van graphiekbladen en van boeken samenhangt, wordt helder en voor iedereen begrijpelijk uiteengezet (N.B. over boekbanden wordt niets verteld!). Het spreekt vanzelf, dat ieder kunsthandelaar, ieder boekhandelaar en iedere bibliothecaris dit boek moeten bezitten.

Wij wijzen nog in het bijzonder op een belangrijke toegift: op blz. 146-175 bespreekt Schweidler de graphische technieken, met 53 afbeeldingen.

* - *

Ter aanvulling kan gewezen worden op een artikel in Aus dem Antiquariat, Beilage zum Börsenblatt, 1951 no. 53: G. Schaedel, Insektenschäden an Büchern. Moderne bestrijdingsmiddelen worden besproken.

Haines, living with books

Boekenkeus in de betekenis van het samenstellen van boektitels, die gekozen zijn uit een bepaald selecterend gezichtspunt, was voor bibliographen en bibliophielen altijd een aantrekkelijke bezigheid. In zekere zin kan men reeds de internationale bibliographieën van toen zeldzame en kostbare boeken, zoals Brunet en Graesse die in de eerste helft der 19e eeuw samenstelden, in dit verband noemen. Zeer zeker hoort hierbij het nog steeds voorbeeldige standaardwerk van de Franse antiquaar-verzamelaar Edouard Rahir, La Bibliothèque de l'Amateur, waarvan de tweede druk in 1924 verscheen. Meer in practische behoeften wilden werken voorzien als William Swan Sonnenschein, The Best Books (2e druk, 1891-95) of John Capart, Que lire? (1945) of La Bibliothèque de l'Honnête Homme, publié sous la direction de P. Wigay, 1945. De literatuur, die zich op het gebied der boekenkeus ontwikkeld heeft is tamelijk omvangrijk; Bohatta-Hodes noemen in hun Internationale Bibliographie der Bibliographien in het hoofdstuk ‘Beste Bücher’ 53 keuze-bibliographieën uit de 18e-20e eeuw. Nog zeer kort geleden - in het eveneens in dit nummer besproken Festschrift Walter Krieg heeft G.A.E. Bogeng nieuwe en interessante gegevens weten te publiceren.

Noch bij Bohatta-Hodes, noch bij Malclès vindt men een boek vermeld, dat - hoewel de titel het niet onmiddellijk te kennen geeft - als keuze-bibliographie sedert 15 jaren in het Amerikaanse bibliotheekwezen tot maatstaf is geworden en waarvan nu de langverwachte tweede druk verschenen is: Hellen E. Haines, Living with Books. The Art of Book SelectionGa naar voetnoot1).

Mejuffrouw Haines, de senior der Amerikaanse bibliothecarissen, nu 80 jaar oud, heeft lange tijd een leidende plaats ingenomen in het Amerikaanse bibliotheekleven. Twee generaties van bibliothecarissen zijn in zekere zin uit haar school voortgekomen, en haar boek wordt als het onmisbare handboek voor iedere openbare bibliotheek beschouwd. De waarde van dit boek is tweeledig, evenals zijn inhoud uit twee gedeelten bestaat. De inleiding van 250 bladzijden is niet alleen een voortreffelijk geschreven bron voor alles wat een bibliothecaris aan een openbare bibliotheek in welk opzicht ook van het boek hoort te weten of gaarne zou willen weten: bibliographie, boekbesprekingen, boekproductie etc.; het is bovendien een met evenveel charme en menselijke warmte, als met eruditie en ervaring geschreven psychologie van de lezer en de biliothecaris. Men zou gaarne hele bladzijden uit dit boek

willen overnemen. Wij volstaan met het citaat op bladz. 17 van dit nummer.

Het tweede deel nu van Living with Books (ruim de helft van het lijvige boek) is niets anders dan een beredeneerde keuze-bibliographie. Verdeeld in 11 hoofdstukken - biography, history, travel, nature and science, sociology, religion and philosophy, literature and essays, poetry, grammar, fiction today - geeft het boek telkens na een uitvoerige en practisch-critische inleiding voor de elf gebieden een keus van meestal vijftig titels, die de schrijfster als minimumeis en tevens als representatief voor het onderdeel of de groep beschouwt. Het is een zeer boeiende bezigheid, deze lijsten te analyseren en aan onze opvatting te toetsen. Bijna iedere afdeling biedt een verrassing, die vooral berust op het feit, dat het Amerika van 1951 in veel sterkere mate dan wij verwachten (en misschien in sterkere mate dan onze bibliotheken vaak doen blijken) de nadruk wil leggen op het verband tussen het heden en de bronnen van onze beschaving. Onder de vijftig biographische werken vinden wij Plutarchus genoemd, Cellini, Rousseau en Tolstoi. Tot de vijftig onmisbaar geachte historische werken behoren Breasted en Burckhardt, Motley en Lecky, maar ook Tacitus en Thukydides en Froissart. Uiteraard valt deze tendens het sterkst in het oog in de groep godsdienst en wijsbegeerte: Plato, Aristoteles en Plotinus en daarnaast Augustinus, Franciscus van Assisi en Thomas van Aquino. Het zou interessant zijn, de voor de aankoop aansprakelijke bibliothecarissen van Nederlandse openbare leeszalen dergelijke lijsten te laten opstellen en de resultaten te vergelijken met de keuze-bibliographieën van Mejuffrouw Haines. Het ware te wensen, dat dit boek in de handen kon komen van iedereen, die aan het openbare bibliotheekwezen verbonden is. Economische redenen zullen het helaas onmogelijk maken, dat het boek in het Nederlands vertaald en - conditio sine qua non - tevens aan onze verhoudingen aangepast wordt.

Tenslotte nog een vaststelling. Zoekt men naar het aandeel, dat Nederland heeft in deze keuze-lijsten, dan komt men tot de conclusie, dat onder philosophie Spinoza en bij de historische romans twee keer Couperus wordt aangetroffen. In alle andere groepen krijgen we eenvoudig nul op het request. Indien het een troost is, dat om begrijpelijke practische redenen uitsluitend boeken zijn opgenomen, waarvan Engelse uitgaven beschikbaar zijn, dan is deze troost toch zeer zeker tamelijk schraal. Men weet niet tot wie men zich met zijn verwijt moet richten, tot de schrijfster of tot onszelf.

Internationale organisatie der bibliographie

De belangstelling voor de problemen der bibliographische methode en der bibliographische classificatie groeit in vele landen. In internationaal verband zijn deze vraagstukken in de bibliographische secte der Unesco aan de orde gesteld. Een belangrijke bijdrage levert een pas verschenen boek, dat een samenstelling en samenvatting brengt van de resultaten der 15e jaarlijkse conferentie van de Graduate Library School te Chicago, 1950Ga naar voetnoot1).

Na een inleidend gedeelte, dat de rol der bibliographische organisatie voor onze beschaving schetst en een uitstekend historisch overzicht geeft van de tot nu toe ondernomen pogingen om tot internationale bibliographische samenwerking te komen, worden eerst de theoretische grondslagen besproken. In het middelpunt staat de classificatie. Wat hierover in twee lezingen (door J.H. Shera en S.R. Ranganathan) uiteengezet wordt kan men als de neerslag der meest moderne opvattingen over classificatie beschouwen en ieder bibliothecaris zal hiervan kennis moeten nemen. De dan volgende onderdelen behandelen de problemen meer practisch-casuïstisch.

Waarschijnlijk is het niet overdreven als men dit boek karakteriseert als uitgangspunt voor alle verdere discussie van de internationale samenwerking op bibliographisch gebied.

De Engelse uitgave van Besterman, Beginnings of Systematic Bibliography is reeds lang uitverkocht. Het zal onze lezers interesseren, dat de zeer goed uitgevoerde Franse vertaling van dit hoogst belangrijke boek in de derde druk van 1950 nog verkrijgbaar is.

voetnoot1): Dr. Ernst Hauswedell & Co. Verlag Hamburg. XX, 288. S. Lwd. hfl. 50.40.

voetnoot1): 63 S. Gr-8. Hlwd. hfl. 18.70.

voetnoot1): Hamburg, 1951. Folio. 120 S. hfl. 9.70.

voetnoot1): Littera eget scheda. De geschiedenis van een Amsterdamse papiergroothandel, 1877-1952. Amst., 1951. Gr-8. 100 blz. Hlinn. M. talr. illustr. - Niet in de handel.

voetnoot1): Max Schweidler. Die Instandsetzung von Kupferstichten, Zeichnungen, Büchern usw. Alte Fehler und neue Methoden bei der Beseitigung von Altersschäden an graphischem Kulturgut. Stuttgart, 1949. XVI, 186 Seiten. Mit 94 Abbildungen.

voetnoot1): Second edition. New York, Columbia University Press, 1950. XXIII, 610 p. Cloth, hfl. 20.45.

voetnoot1): Bibliographic Organization. Papers presented before the Fifteenth Annual Conference of the Graduate Library School, July 24-29, 1950. Edited by Jesse H. Shera and Margaret E. Egan. Chicago, 1951. XII, 275 p. Cloth, hfl.

Boekbesprekingen