Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

[p. 6]

Het letterkundig werk van de Nederlandse humanist Christophorus Vladeraccus (1524-1601).
Een bibliographische bijdrage door Dr M.A. Nauwelaerts (Mechelen)

Christoffel van Vladeracken, die zich Cristophorus Vladeraccus Ducissilvius noemt in zijn werken, was de natuurlijke zoon van Jhr Gerard van Vladeracken, heer van Geffen en Nuland (N.Br.). Geboren in 1524, promoveerde hij in de vrije kunsten aan de universiteit van Leuven in 1545; hij werd conrector van de Latijnse school van Amersfoort, was van 1559 af leraar aan de kapittelschool te 's-Hertogenbosch en werd in 1591 rector van deze school; hij stierf 15 Juli 1601, na zelf de tekst van zijn grafschrift te hebben samengesteld⁽¹⁾.

Docent met hart en ziel, schreef hij verschillende schoolboeken, die echter niet alle zijn bewaard. Het meest bekende van zijn werken is de Polyonyma Ciceroniana. Van zijn gebedenboekje, Enchiridion selectarum precum, zijn enkele fragmenten in vertaling overgenomen in een Bossche bewerking van Simon Verepaeus' gebedenboek (1606). Een paar geschriften van hem zijn niet uitgegeven of niet meer bekend: Progymnasmata oratoria en Homeri Sententiae.

(1) Over C. Vladeraccus schreven: F. Sweertius, Athenae Belgicae, Antwerpen, 1628, blz. 178; Val. Andreas, Bibliotheca Belgica, ¹Leuven, 1623, blz. 202, ²1643, blz. 139; J.F. Foppens, Bibliotheca Belgica, Brussel, 1739, (I), blz. 181; Chr. G. Jöcher, Allgemeines Gelehrten-Lexicon, 4 dln, Leipzig, 1750-1751, IV, col. 1666-1667; J.N. Paquot, Mémoires pour servir à l'histoire littéraire des dix-sept provinces des Pays-Bas..., Leuven 1763-1770, fol.-uitg.: I, blz. 81-82, 8^o-uitg.: I, blz. 323-328; Chr. Saxius, Onomasticon literarium..., 8 dln, Utrecht, 1775-1803, V, blz. 544; P. Hoffmann Peerlkamp, Liber de vita doctrina et facultate Nederlandorum qui carmina Latina composuerunt, ²Haarlem, 1838, s.v.; R.A. v(an) Z(uylen), in Provinciale Almanak van Noord-Brabant voor 1850, blz. 197-202 (met portret); A.J. van der Aa, Biographisch woordenboek der Nederlanden, 12 dln, Haarlem, 1852-1878, XI (3de stuk), blz. 83; H.J. Reynders, in Gedenkboek van het stedelijk gymnasium te Amersfoort, 1376-1926, Amersfoort, 1928, blz. 27 (blzz. 29-32: gedeeltelijke vertaling van de voorrede van Vladeraccus' Polyonyma); J. Cunen, in Nieuw Nederlandsch Biographisch woordenboek, IX, col. 1214; A. Roersch, in Biographie nationale de Belgique (= B.N.B.), XXVI, col. 806-807. Het grafschrift van Vladeraccus bij C.F.X. Smits, De grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch, 1912, n^o 12, blz. 20.

[p. 7]

In een van zijn brieven spreekt hij ook van een door hem in het Nederlands geschreven werk, zonder verdere aanduiding.

In zijn grafschrift betitelt hij zich als ‘professor trilinguis’. Naast Latijnse verzen waagde hij zich dan ook aan een Grieks carmen ter ere van zijn gewezen leraar, frater Gregorius Macropedius, in zijn Apotheosis; in de voorrede van zijn Plauti Flores citeert hij een bijbelvers in de Hebreeuwse tekst. Twee van zijn zonen, gesproten uit zijn huwelijk met Christina Bellarts, waren ook in de Latijnse dichtkunst ervaren: Jan en Peter schreven, zoals ook hun vader, een treurdicht op de Antwerpse Aartsdrukker Christoffel Plantin.

In de hierna volgende bibliographische bijdrage werd getracht een zo volledig mogelijk overzicht te geven van het letterkundig werk van Christophorus Vladeraccus, met vermelding van enkele brieven en gedichten, die aan hem werden gericht of opgedragen.

1. Gedrukte werken

1.	Apotheosis / D. Georgii Macropedii / extemporali carmine / per Christophorvm / Vladeraccum Siluiducum / lusa, / Vna cum diuersis doctorum hominum epitaphijs / & elegijs. / [Houtsnede: Engel met zeis en boek; spreuk: Scrvtamini.] / Antverpiae. /Ex officina Gulielmi Silvij, Regij Typographi. Anno / M.D.LXV. / kl. 8^o, 15 bll. Antwerpen, S.B.; 's-Gravenhage, K.B. (2 exx.).
2.	Enchiridion selectarum precum. Silvaeducis, Joannes Turnhautus. 1583. 16^o. Paquot; B.N.B.
3.	Polyonyma Ciceroniana vario indice, ut diversarum nationum linguis servire possint, accomodatissime conscripta per Christophorum Vladeraccum Ducissilvium. M D LXXXIIII. München, S.B. (Vgl. Gedenkboek van het stedelijk Gymnasium te Amersfoort, blz. 29).
3a.	Polyonyma / Ciceroniana, / vario indice, vt diuersarum nationum / linguis seruire possint, accommodatissimè conscripta, / Per Christophorum Vladeraccum / Ducissiluium. / [Drukkersmerk: Labore et Constantia.] / Antverpiae, / Ex officina Christophori Plantini, / Architypographi Regij. / M.D.LXXXVIII. / Cum Priuilegio ad annos quatuor. / kl. 8^o, 249 blzz. (De indices van blz. 250 tot 280 niet gepagineerd.) Antwerpen, Museum Plantin Moretus; Brussel, K.B.
3b.	Polyonyma Ciceroniana... Ibid., id., 1597. Vgl. Ioannes Clessius, Vnivs secvli... Elenchus consummatissimus librorvm..., Francofurti, 1602, I, bl. 428; Bibliotheca Heinsiana sive Catalogus librorum quos... collegit... Nicolaus Heinsius, Dan. Fil., Lugduni in Batavis, [1682], II, blz. 51, n^o 551.

[p. 8]

3c.	Polyonyma Ciceroniana... Antverpiae, Ex Officina Plantiniana, Apud Ioannem Moretum. M.DC.X kl. 8^o, 249 blzz. + Indices. (Het privilege is van 16 Mei 1591). Antwerpen, Museum Plantin Moretus; Gent, U.B.; Leuven, Bibl. van het Theologisch College der Jezuieten.
3d.	Polyonyma Ciceroniana... Antverpiae, Ex Officina Plantiniana, Apud Balthasarum & Ioannem Moretos. M.DC.XVI. kl. 8^o, 249 blzz. + Indices. (Het privilege is van 17 Januari 1611. Op het titelblad staat nog: Seorsim accedunt selectissimae Latini sermonis Phrases, ex vno soloque Cicerone ab eodem Vladeracco collectae. Deze Phrases staan echter niet in het werkje.) Amsterdam, U.B.; Antwerpen, Museum Plantin Moretus; Brussel, K.B.; 's-Hertogenbosch, Bibl. van het Provinciaal Genootschap.
3e.	Polyonyma Ciceroniana... Ultraiecti, 1616. Volgens B.N.B.
3f.	Polyonyma Ciceroniana... Duaci, Apud J. Bogardum. 1622. Heverlee (Leuven), Abdij Park.
3g.	Polyonyma Ciceroniana... Leodii, Io. Ouwerx. 1624. Brussel, K.B.
3h.	Polyonyma Ciceroniana... Rotomagi, 1625. Volgens B.N.B.
4.	Selectissimae / Latini sermonis / phrases / ex vno soloque / Cicerone, / Belgicè & Gallicè redditae, & ex omnibus / Ciceronis operibus collectae, / per Christophorum / Vladeraccvm. / [Drukkersmerk: Labore et Constantia.] / Antverpiae, Ex officina Christophori Plantini. / M.D.LXXXVI. / kl. 8^o, 231 blzz. Antwerpen, Museum Plantin Moretus. Vgl. Clessius, I, blz. 428; A. Geerebaert, Lijst van de gedrukte Nederlandsche vertalingen der oude Grieksche en Latijnsche Sehrijvers, Gent, 1924, blz. 102, n^o CIII, 3.
4a.	Selectissimae Latini sermonis phrases, ex uno soloque Cicerone, Belgicè redditae... Delphis, Veneunt apud VVilhelmum VVillebordi... M.CI.C. (sic. = 1600). kl. 8^o, 116 blzz. (Geen Franse vertalingen.) Brussel, K.B. Vgl. Geerebaert, blz. 102, n^o CIII, 3a.
4b.	Selectissimae / Latini sermonis / Phrases, / ex vno soloque Cicerone, / Belgicè & Gallicè redditae: / item / Formulae Epistolis conscribendis / vtilissimae, / ex eodem Cicerone / collectae / Per Christophorum Vladeraccum Ducisiluium. / Antverpiae. / Ex officina Plantiniana, / aqud Viduam & Filios Ioannis Moreti. / M.DC.XIII. / kl. 8^o, 249 blzz. + 6 niet gepagineerde blzz. + 1 blanco blz. (De Formulae beginnen met een nieuwe titelpagina, blz. 197.) Antwerpen, Museum Plantin Moretus; Gent, U.B. Vgl. Geerebaert, blz. 102-103, n^o CIII, 3b.

[p. 9]

5.	Formvlae / Ciceronianae, / Epistolis conscribendis / vtilissimae. / Avctore / Magistro Christophoro / Vladeracco, humanarum litterarum apud / Buscoducenses Professore. /... / Antverpiae, Ex officina Christophori Plantini. / M.D.LXXXVI. / kl. 8^o, 62 blzz. Antwerpen, Museum Plantin Moretus (in zelfde band als n^o 4: Selectissimae Latini sermonis phrases, 1586; nieuwe titel en nieuwe signaturen.) Vgl. Clessius, I, blz. 428.
5a.	Herdruk van 1613; zie n^o 4b.
6.	Leges Scholae Ducis-Silviae. Silvaeducis, Joannes Turnhautus. 1593. 8^o. Paquot; B.N.B.
7.	Plavti / Comici / Florvm Libri IIII. / Quorum Primvs continet Sententias, / Secvndvs Facetias & Adagia, / Tertivs Latini sermonis Phrases, / Qvartvs abstrusiora vocabula: / Cum locorum obscurorum explanatione. / Per Christophorvm Vlade- / raccvm Dvcissilvivm. / [Drukkersmerk: Labore et Constantia.] / Antverpiae. / Ex Officina Plantiniana, / Apud Ioannem Moretum, / M.D. XCVII. / kl. 8^o (11 × 7,8 cm.), 176 blzz. Antwerpen, Museum Plantin Moretus.
7a.	Herdruk in: Veterum philologiae oeconomia, Duaci, 1619. Volgens B.N.B.
8.	Epitome Dialectices Augustini Hunnaei. Silvae Ducis, Joannes Schefferus. (z.j.) 12^o (volgens Foppens: 8^o). Paquot; B.N.B.

2. Brieven van C. Vladeraccus

1.	Aan de Stadsregering van Amersfoort; 's-Hertogenbosch, 29 Juni 1584. In n^o 3, Polyonyma.
2.	Aan de leerlingen van het Arme Fraterhuis te 's-Hertogenbosch; 's-Hertogenbosch, 27 Juli 1585. In n^o 4, Selectissimae... Phrases.
3.	Aan zijn zoon Jan; 's-Hertogenbosch, 13 September 1585. In n^o 5, Formulae Ciceronianae.
4.	Aan Jan Moerentorf (Ioannes Moretus) te Antwerpen; 's-Hertogenbosch, 5 Februari 1592. Antwerpen, Museum Plantin Moretus, Archief, n^o 94, bl. 327.
5.	Aen dezelfde; 's-Hertogenbosch, 30 Januari en 15 Maart 1593. Antwerpen, t.a.p., n^o 94, bl. 329.
6.	Aan dezelfde; 's-Hertogenbosch, 11 September 1593. Antwerpen, t.a.p., n^o 94, bl. 333.
7.	Aan dezelfde; 's-Hertogenbosch, 26 November 1595. Antwerpen, t.a.p., n^o 94, bl. 331.
8.	Aan zijn zoon Petrus; 's-Hertogenbosch, 1 December 1595. In n^o 7, Plauti Comici Florum libri IIII.

[p. 10]

3. Brieven aan C. Vladeraccus

1.	Christoffel Plantin; Antwerpen, 20 September 1586. In Correspondance de Christophe Plantin, publiée par J. Denucé, VIII/IX, Antwerpen/'s-Gravenhage, 1918, n^o 1140, blz. 41-42.
2.	Jan Moerentorf; Antwerpen, (1593). Antwerpen, Museum Plantin Moretus, Archief, n^o 11. bl. 61.
3.	Dezelfde; Antwerpen, (1593). T.a.p., n^o 11, bl. 68.
4.	Dezelfde; Antwerpen, 28 Augustus 1598. T.a.p., n^o 12, bl. 40.
5.	Dezelfde; Antwerpen, 10 October 1598. T.a.p., n^o 12, bl. 44 bis.

4. Gedichten van C. Vladeraccus

1.	Aan Simon Pelgrom: Ad reverendum et pientissimum summumque patrem Ordinis Gulielmitarum in Francia priorem provincialem dominum Simonem Pelgromium. Incipit: Accipe, sed tenni... (14 regels); gevolgd door 4 regels: Ad versum suum. In n^o 1, Aphotheosis, bl. 2.
2.	Aan Joannes Nemius: Christophori Vladeracci in Orthographiam Ioannes Nemij, Epigramma Protrepticon: Liber loquitur. Incipit: Tu quemcunque iuuat... (14 regels); gevolgd door een distichon: Quicquid habent veteres... In: J. Nemius, Orthographiae ratio, Antwerpen, Plantin, 1572, bl. 2.
3.	Treurdicht op de dood van Christoffel Plantin († 1 Juli 1589): In obitum clarissimi Christophori Plantini, Domini Philipphi Hispaniarum Regis Architipographi, Christophori Vladracci Epicedium. Incipit: Claudite nunc Helicona...(58 regels). Antwerpen, Museum Plantin Moretus, Archief, n^o 202, bl. 24 v^o- 25 v^o. Uitgegeven door M. Sabbe, in Verslagen en Mededeelingen van de K. Vlaamsche Academie, 1924.

5. Gedichten opgedragen aan C. Vladeraccus

1.	Petrus Louwius: Ad Cl. V. Christophorum Vladeraccum Plautinos Flores edentem (16 regels).
2.	D.E. (= David Everswijn): In Flores Christophori Vladeracci Gymnasiarchae (28 regels).
3.	Petrus Vladeraccus: In Flores Plauti Carmen (8 regels) en een Grieks vers van 8 regels. In n^o 7, Plauti Comici Florum Libri IIII, blz. 10-12.

[p. 11]

Naschrift der redactie

Opnieuw blijkt hoe weinig is overgebleven van de literaire nalatenschap van het 16e eeuws Nederlands humanisme. Nijhoff-Kronenberg vermelden - om slechts enkele voorbeelden te noemen - van vier Alardus-uitgaven in het geheel tien exemplaren; van Clenardus' Institutio in linguam graecam, 1530, is slechts een exemplaar bewaard gebleven; de vier uitgaven van Murmellius' Pappa puerorum (Lexicon latino-belgicum) zijn ieder in één exemplaar bekend; van de acht gedateerde drukken van het Dictionarium latinogermanicum van Dasypodius-Schorus (1542-1573 verschenen) zijn in het geheel negen exemplaren in Nederland en België aanwezig; van de eerste druk van Clenardus' De modo docendi pueros analphabeticos (1550) is één exemplaar bekend, van de tweede (1576) bezitten wij er misschien nog drie. Zo kan het ons nauwelijks verbazen, dat van de twintig werken, resp. uitgaven van Vladeraccus er zeven alleen uit de literatuur bekend zijn en dat van elf anderen slechts een tot vier exemplaren bewaard zijn gebleven.

Deze getallen geven te denken en maken opnieuw duidelijk hoe nauwkeurig wij moeten toezien op het behoud van dit zeldzame materiaal, dat voor de geschiedenis van het Nederlandse schoolwezen in het bijzonder en van het Nederlandse humanisme in het algemeen zo belangrijk is.