Filter. Tijdschrift over Vertalen. Jaargang 27

[p. 10]

Els Snick
Wie is er bang voor ondertitels?

De Koreaanse film Parasite heeft de afgelopen maanden talrijke filmprijzen gekregen, met als kers op de taart de Oscar voor beste film. Voor het eerst in de geschiedenis ging de Academy Award voor beste film naar een niet-Engelstalige productie. Tegelijk werd een ander taboe doorbroken: de Amerikanen lieten - voor één keer? - hun afkeer voor ondertitels varen. De held van dit verhaal is vertaler Darcy Paquet.

Regisseur Bong Joon-ho, die nauw met Paquet heeft samengewerkt, plaatste na de Oscaruitreiking de volgende tweet: ‘Once you overcome the 1 inch tall barrier of subtitles, you'll be introduced to so many more amazing films. We use just one language: cinema.’ Darcy Paquet bekeek de film zeven keer om de dialogen in een zo pittig mogelijk Engels en raak getimed onder de prent te kunnen zetten. De media ontdekten hem als ‘the hidden hero’ achter het succes van de film en nu is hij de wonderboy die Amerika ondertitels leerde lezen. De Amerikanen ontdekten wat voor ons zo vanzelfsprekend is: geslaagde ondertitels zijn een meerwaarde en in ieder geval interessanter dan dubbing, want ze voegen een dimensie toe aan beeld en klank. ‘You should watch everything with subtitles on,’ merkte The Washington Post zelfs op.

In een YouTubefilmpje kunt u Darcy Paquet, innemend klungelend met de afstandsbediening voor zijn PowerPoint, horen uitleggen waar zijn fascinatie en engagement voor de Koreaanse film vandaan komen. Paquet is behalve vertaler ook zelf acteur, filmrecensent en - docent, en als ondertitelaar met al meer dan honderd Koreaanse films op zijn palmares een fanatiek koreanofiel. ‘Translating subtitles is like translating poetry,’ zegt hij zelf over zijn werk. En hij ergert zich aan zoveel woord-voor-woord vertaalde films, waarin voor een buitenlands publiek tal van nuances en vooral veel humor verloren gaan.

Darcy Paquet werd in 1971 geboren in Massachusetts, studeerde Russisch aan Carleton College in Minnesota en behaalde een master toegepaste linguïstiek aan Indiana University. Omdat hij talrijke Koreaanse vrienden had, ging hij in 1997 naar Seoel, waar hij Engels doceerde aan Korea University. De Koreaanse film zou zijn leven veranderen. Hij trouwde in 1998 met de Koreaanse Yeon Hyeon-sook. In 1999 creëerde hij de website Koreanfilm.org om films uit zijn nieuwe vaderland wereldwijd bekend te maken.

Hopelijk klinken de vorige zinnen naar Wikipedia, want daar zijn ze voor bedoeld. Voor ik aan deze column begon heb ik een wiki voor Darcy Paquet gemaakt. Het motto van de Literaire Vertaaldagen van 2012, ‘de zichtbaarheid van de vertaler’, indachtig, heb ik hem een Nederlandse, Franse en Engelse wiki gegeven en zijn verdienste als ondertitelaar toegevoegd aan zo veel mogelijk sites over Koreaanse film waaronder Parasite.

Zelf heb ik nog nooit een film ondertiteld. Eén keer heeft het Gentse ntg me gevraagd voor de boventiteling van een Duitstalig toneelstuk. Dagenlang had ik naar eer en geweten geknutseld om in zo min mogelijk woorden het ritme en de klank van het poëtische origineel te laten

[p. 11]

meeklinken en voor de woordspelingen rake varianten te bedenken, kortom: om mijn kwaliteiten als literair vertaler uit de verf te doen komen. Maar de stagiaire die tijdens de voorstelling de boventitels moest laten lopen, had bij haar voorbereiding stevig de schaar in mijn werk gezet. Weg de goedgevonden rijmpjes. Weg de subtiele ironie. Hoe was het mogelijk! Op net iets te hoge poten stond ik haar na afloop bij de technische ruimte op te wachten. Het meisje schrok zich rot. Zij had, ook naar eer en geweten, de aangeleerde ingrepen toegepast die de lezer de tijd moeten gunnen om de boventitels te lezen. Toen de regisseur erbij kwam staan, begon ze te huilen. Ik kreeg meteen spijt. Ik bood mijn excuses aan en een drankje bij een gezellige babbel over het metier. Daar had ze geen zin in. Ze wilde naar huis. Ik sprak er de regisseur nog over aan, en die vond dat ik iemand die haar eerste stappen zette in de toch al moeilijke theaterwereld beter een hart onder de riem had kunnen steken. In het café zei een mevrouw van het Goethe Institut, die niets van het verhaal afwist, dat ze zich geërgerd had aan fouten in de boventiteling. Ik gaf deemoedig toe dat ik de boventitels had gemaakt, maar zei erbij dat het best moeilijk is om in zo weinig woorden volledig recht te doen aan een tekst. Darcy Paquet zegt niet voor niets dat ondertitelen lijkt op poëzie vertalen: er worden je veel meer beperkingen opgelegd dan bij het vertalen van een roman.

Dit alles doet mij terugdenken aan The Pianist van Roman Polanski. Deze Holocaustfilm over een joodse pianist in het bezette Warschau viel in 2002 ongeremd in de prijzen. Toen ik met een vriendin ging kijken, ergerde ik me blauw. Iedereen sprak Engels - alle Polen, de goede Duitsers ook - maar de nazi's spraken Duits. Blaften Duits. Mijn ergernis verhinderde me te genieten van de film, die natuurlijk heel interessant en prachtig was. ‘Mij stoort het eigenlijk niet zo,’ zei de vriendin, die nog net niet haar schouders ophaalde en duidelijk gewoon verder wilde opgaan in het verhaal.

Met mijn gevoeligheid voor dit soort kwesties ben ik gelukkig niet alleen. Acteur Wim Opbrouck liet zijn personage Gerrit Callewaert, de West-Vlaming uit Bavikhove, een deelgemeente van Harelbeke, in het fictieve reportageprogramma In de gloria meesterlijk schitteren in zijn woede over het feit dat West-Vlamingen altijd ondertiteld worden op tv. Schandelijk en vernederend vond hij dat. Op YouTube nog steeds heerlijk te bewonderen.

Vandaag zou ik weer verbolgen kunnen zijn. Toen ik zopas op Wikipedia mijn Darcy Paquettoevoegingen wilde controleren, merkte ik dat zijn naam bij de wiki over Parasite verdwenen is. Ik bekeek de bewerkingsgeschiedenis van het artikel. Daar staat dat ik, onder mijn achteraf beschouwd belachelijke schuilnaam Elsa Snick, op 18 februari vier aanpassingen in het artikel heb aangebracht. Dezelfde dag nog is mijn aanvulling over Paquets cruciale rol in het succes van Parasite en van de Koreaanse film in het algemeen, weer weggehaald, door iemand die zich Saschaporsche noemt. De reden die hij of zij hiervoor opgeeft: niet relevante info, bovendien niet door de feiten onderbouwd. Als Elsa ga ik niet op hoge poten tegen Saschaporsche aan. Ik haal mijn schouders op en kijk nog een ondertiteld filmpje.