Filter. Tijdschrift over Vertalen. Jaargang 22

[p. 60]

Foto Martien Frijns 2014

[p. 61]

Sophie Ansell
The Letter for the King brengt goed nieuws

Negen was ik, misschien tien, toen een klasgenoot zijn boekbespreking hield over De Brief voor de Koning. Vol enthousiasme vertelde hij over het geheime avontuur van Tiuri, de ridders en hun paarden, het gevaar dat telkens op de loer lag. Na een korte synopsis was het mij volkomen duidelijk: dit was een jongensboek, en ik liet het resoluut op de plank staan. Nu ik zo'n vijftien jaar later de Engelse vertaling in enkele dagen verslonden heb, realiseer ik me wat een gemis dit is geweest; eventjes was ik weer het dolgelukkige kind dat het beste boek uit de leeshoek had weten te veroveren. De Brief voor de Koning is niet voor niks een van de populairste Nederlandse kinderboeken en Dragt een waardige winnaar van de Griffel der Griffels. Vol verbazing was ik daarom ook toen ik tot de ontdekking kwam dat dit werk nooit eerder in een Engelse vertaling verschenen was, zelfs na het grote succes van eerdere vertalingen in andere Europese landen. Waarom heeft The Letter for the King zo lang op zich laten wachten?

The Letter for the King en de uiteindelijke ontvangst ervan in Groot-Brittannië zijn een mooi voorbeeld van de moeilijkheden waar zowel vertalers als uitgevers tegenaan lopen bij het benaderen van de Engelstalige markt. Wanneer een boek een (commercieel) succes is in de oorspronkelijke taal, lijkt de stap naar een vertaling in het Engels misschien vanzelfsprekend en makkelijk gezet. Door een overvloed aan Engelstalige werken van vaak van hoge kwaliteit lijkt de markt echter verzadigd, zeker waar het jeugdliteratuur betreft. Het in 2013 opgerichte Pushkin Children's Books toont aan dat er hoop is voor vertaalde werken in het Engels. Naar eigen zeggen richt deze nieuwe tak van Pushkin zich op het publiceren van ‘the very best stories from around the world’ in een poging een nieuwe impuls te geven aan vertaalde jeugdliteratuur. Hieronder viel ook, ruim 51 jaar na de oorspronkelijke publicatie in Nederland, het klassieke werk van Dragt, vertaald door Laura Watkinson.

The Letter for the King werd met gejuich ontvangen door zowel de Engelse pers als de lezers. Inmiddels zijn er volgens uitgever Adam Freudenheim al bijna 35.000 exemplaren verkocht. Meerdere kranten huldigen het werk als kinderboek van het jaar en spreken zich lovend uit over het verhaal van Tiuri. Telkens worden vergelijkingen gemaakt met onder andere Harry Potter en de werken van Tolkien en veel recensenten vragen zich daarbij af waarom Dragts boek zo lang onvertaald is gebleven in het Engels. Daarnaast verscheen The Letter for the King onlangs op de shortlist voor de 2015 Marsh Award for Children's Literature in Translation. De prijs ging uiteindelijk naar een ander vertaald werk uitgegeven door Pushkin Children's, het van oorsprong Baskische The Adventures of Shola.

Waar het Nederlandse origineel op een moderne jonge lezer mogelijk wat gedateerd overkomt, heeft Watkinson in haar vertaling rekening gehouden met een nieuw jeugdig publiek. De

[p. 62]

schrijfstijl is vlot en Watkinson weet een register te kiezen dat uitstekend past bij de middeleeuwse achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt. Een voorbeeld van dit laatste is de naam die Watkinson geeft aan de vader van Tiuri, Tiuri de Dappere, namelijk Tiuri the Valiant. Hoewel een naam als Tiuri the Brave zonder twijfel de lading zou dekken, past het gebruik van de term Valiant goed binnen de sfeer van middeleeuwse ridders. Watkinson is verder in haar vertaling niet ver afgeweken van het ritme, de opmaak en de stijl van het origineel, waardoor de schrijfstijl van Dragt - voor zover dat gaat in een vertaling - behouden blijft. Een eerste vergelijking van bron- en doeltekst lijkt erop te wijzen dat Watkinson een vertaalstrategie heeft toegepast waarin het behoud van originele elementen centraal stond. De volgende passage is een mooi voorbeeld van het vergelijkbare register dat Watkinson gebruikt binnen haar vertaling en de manier waarop zij, zoals eerder genoemd, waar mogelijk het ritme en de schrijfstijl van de brontekst probeert aan te houden. Dit is niet alleen terug te zien in haar woordkeus maar ook in zinsbouw.

‘Een zwaard!’ zei Piak, met ontzag naar zijn wapen kijkend. ‘Een echt zwaard! En wat voor een!’ ‘Prachtig,’ zei Tiuri. ‘Kijk, er zijn figuren in gegraveerd, en de naam van koning Unauwen.’ ‘Eerlijk gezegd vind ik het een beetje griezelig zoiets te hebben,’ zei Piak. ‘Ik weet niet of het wel iets voor mij is, met zo'n zwaard rond te lopen. Het is meer iets om boven je bed te hangen en nu en dan naar te kijken. Maar de ring zal ik altijd dragen.’

Watkinson vertaalt deze passage als volgt:

‘A sword!’ said Piak, gazing at it in awe. ‘A real sword! And what a sword!’ ‘It's magnificent,’ said Tiuri. ‘Look, it has figures engraved on it, and the name of King Unauwen.’ ‘To be honest, I think it's a bit of a creepy thing to have,’ said Piak. ‘I don't know if I like the idea of going around with a sword myself. It seems more like something I might hang above the bed and look at every now and then. But I shall always wear the ring.’

Tegelijkertijd zijn er ook specifieke vertaalkeuzes gemaakt die illustreren dat Watkinson ernaar streefde trouw te blijven aan de brontekst: het merendeel van de eigennamen blijft bijvoorbeeld ongewijzigd. Slechts wanneer een naam vanwege de spelling in het Engels voor moeilijkheden zou kunnen zorgen is deze aangepast. Zo werden de ridders Bendoe, Ewijn en Iwijn omgedoopt tot respectievelijk Bendu, Evan en Ivan, en werd schuilnaam Martijn, Martin. Verder werd ook de dreigende Slupor omgedoopt tot Slither, een even onheilspellende naam met vergelijkbare fonetische associaties. Het fictieve verhaal en de setting waarin het zich afspeelt lenen zich natuurlijk uitstekend voor onbekende, mysterieuze namen die bijdragen aan het mystieke karakter van het boek. Dit zal ongetwijfeld hebben meegewogen in de keus van Watkinson om namen als Tiuri, Menaures, Unauwen en Eviellan ongewijzigd te laten. Hoewel recensies van vertalingen meestal voorbijgaan aan de inspanningen van de vertaler, is het sublieme vertaalwerk van Watkinson niet onopgemerkt gebleven. In tal van recensies wordt de kwaliteit van haar vertaling besproken, met name het mooie en natuurlijke taalgebruik. Als kwaliteit wordt opgemerkt dat het boek niet leest als een vertaling. Volgens Freudenheim verklaart dit deels het succes van dit type vertalingen. Ondanks het gegeven dat vertalingen het handelsmerk van Pushkin Children's zijn, is het

[p. 63]

van groot belang dat de focus te allen tijde ligt op de kwaliteit van het boek in plaats van op het feit dat het om een vertaling gaat. Zo zegt Freudenheim: ‘Most great books transcend their national setting and language and can speak to people anywhere.’¹

Het werk van Pushkin Children's en het succes van onder andere The Letter for the King zal hopelijk een nieuw tijdperk inluiden op het gebied van vertaalde jeugdliteratuur. Deze impuls schept voor vertalers de mogelijkheid om die vergeten verhalen uit hun eigen jeugd af te stoffen en te introduceren in het Engelse taalgebied, wat mij betreft een positief vooruitzicht. Het succes van The Letter for the King schept de hoop dat er binnen de Engelstalige literatuur ruimte is voor goede boeken, ongeacht de taal waarin ze oorspronkelijk geschreven zijn. Watkinson zet deze trend in ieder geval mooi voort met haar vertaling van het vervolg op Tiuri's avonturen, The Secrets of the Wild Wood, dit najaar bij Pushkin Children's te verschijnen. Ik kijk er als een ongeduldig tienjarig kind nu al naar uit.

Tonke Dragt, The Letter for the King. Translated by Laura Watkinson. London: Pushkin's Children's Books, 2014.

1 http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/tonke-dragts-the-letter-for-the-king-has-finally-been-translated-into-english-50-years-on-9826857.html