Ferguut

[p. 45]

[Tekst]

⁺Die coninc Aertuer hadde hof*¹
Gehouden, daer hi groten lof²
Eens sinxendages, hadde ontfaen³
Ter borch die hiet Caradigaen.⁴
Daer waren ridders hovesch ende goet
Ende van ridderscepe vroet⁶
Die ic wel soude connen nomen,⁷
Waendic dat mi soude vromen.⁸
Bedi alsic hebbe horen saghen⁹
Ende davonturen ondervragen,¹⁰
Daer was mijn here Gawein
Ende sijn geselle, mijn her Ywein,
Pertsevale ende Lanceloet,
Her Keye ende Sagremort*
Ende menech ander hoge man,
Die ic genomen niet en can.¹⁶
Maer na etene worpsi ten spele¹⁷
Scaec ende worptafle in die zele.
Selc telde andren sine avonture¹⁹
Die heme worden was te sure.²⁰

+ fol. 1^a

1 hof: hofdag.

2 lof: eer, roem.

3 Eens sinxendages: op een pinksterdag; ontfaen: ontvangen, verwerven.

4 Caradigaen: voor de persoons- en de plaatsnamen in de Ferguut zie bijlage I en II, blz. 228 e.v.

6 van ridderscepe vroet: volkomen vertrouwd met de ridderlijke opvattingen, met het ridderlijk gedrag.

7 nomen (noemen): noemen, opsommen.

8 Waendic (waende-ic): als ik meende, dacht; dat: dat het; vromen: baten, van nut zijn.

9 Bedi: want; saghen: vertellen.

10 Ende davonturen ondervragen (afhangend van: ic hebbe horen): gehoord heb na het onderzoek van het (geschreven) verhaal, d.i. in feite een bevestiging van het mondeling verhaalde. Blijkbaar heeft de auteur het verhaal eerst in mondelinge vorm gehoord en heeft hij achteraf voor de bevestiging of de controle van een aantal bijzonderheden navraag gedaan naar de juiste inhoud van de ‘avonture’, d.i. de geschreven tekst.

16 genomen: opnoemen.

17 Maer: dient hier ter inleiding van een nieuwe episode, de tegenstellende kracht treedt hier op de achtergrond; worpsi (worpen si); ten spele: als ontspanning. De zin van de vzn. 17-18 is: na het eten begonnen zij ter ontspanning in de zaal schaak en triktrak te spelen.

19 Selc telde andren: deze of gene vertelde aan een andere.

20 Die hem duur te staan gekomen was.

[p. 46]

 

Mijn her Gawein nam bider hant

 

Sinen geselle, die hi noit vant,

 

Mijn her Yweine, bloede no loes,^22-23

 

Sint dat hine eerstwerf coes.²⁴

25

Twee gesellen noit eer

 

Ne minden mallijc andren meer;²⁶

 

Elc coes andren van hen beden,²⁷

 

Hem twee conste niemen versceden.²⁸

 

Si saten neder ende spraken

30

Beide gader van menegen saken

 

Die hen beiden sach gescien.³¹

 

Die coninc es comen binnen dien³²

 

Ende viel neder tusschen hem tween.³³

 

Mallic spranc op sine been³⁴

35

Ende seiden: ‘Wel moetti comen sijn³⁵

 

Here! wildi sitten een lettelkijn³⁶

 

Hier bi ons, so sit hier neder.’

 

‘Neen ic,’ seit hi, ‘ic sie tweder

 

⁺Scone ende claer, in wille niet dagen,³⁹

40

Bedi ic wille varen jaghen⁴⁰

 

Int foreest van Goriende

 

Den witten hert, die noit en kende

 

Dat grote geloep van minen honden.

 

Hi saelt weten ane dien stonden:⁴⁴

45

Canicken te velde belopen,⁴⁵

 

Ic wane wel, hi saelt becopen.

 

Ic wille ghi minen wille doet.’

22-23 die hi noit vant bloede no loes: die hij nooit laf of onbetrouwbaar bevonden had.

24 Sinds hij hem voor de eerste maal (als metgezel) gekozen had. Voor verdere bijzonderheden over die ‘compagnonage’ zie de inleiding blz. 23 en 34.

26 mallijc andren: elkaar.

27 beden: beiden.

28 Hem: hen; conste: kon; versceden: scheiden.

31 De tekst is blijkbaar korrupt overgeleverd; sach staat trouwens op rasuur. Wat er vroeger gestaan heeft kan niet met zekerheid uitgemaakt worden. Een vergelijking met de Franse tekst geeft geen uitkomst. Blijkens het zinsverband moet de betekenis van de vzn. 30-31 zijn: (zij spraken) beiden te zamen over allerlei zaken (aangelegenheden), die aan hen beiden te beurt gevallen waren, dus: waar zij beiden bij betrokken waren.

32 binnen dien: ondertussen.

33 viel neder: ging zitten.

34 Mallic: elk van beiden, dus: beiden.

35 Wel moetti comen sijn: lett.: wel moogt gij gekomen zijn, d.i. wees welkom.

36 wildi: wilt gij; een lettelkijn: een tijdje.

+ fol. 1^b

39 in: ic en (bij niet); dagen: vertoeven, talmen.

40 Bedi: immers.

44 saelt: sal het; ane dien stonden: spoedig, weldra.

45 Canicken: kan ik hem; belopen: achterhalen.

[p. 47]

 

Sprac der Gawein: ‘Het dunct mi goet⁴⁸

 

Here, dat gi hebt geseit;

50

Alse ghi wilt, wi sijn bereit.’

 

Die knapen sprongen op ter vaert;⁵¹

 

Elc sadelde sijns heren paert

 

Ende torsten hare somers sciere⁵³

 

Ende worper op hare fortsiere.⁵⁴

55

Dat harnasch was ghereet snellijc.⁵⁵

 

Die coninc spranc op hastelijc,

 

Hi was een scone man ende groet;

 

Noit was coninc sijn genoet⁵⁸

 

Noch die bet scheen een edel man.⁵⁹

60

Selve hi enen horen nam

 

Ende maecte heme uter stat wel houde,⁶¹

 

Want hi wilde sijn te woude.

 

Heme volchden alle die baroene*

 

Dier daer menech was ende coene.⁶⁴

65

Mijn her Gawein, die wel geraect⁶⁵

 

Was ende van hoefscheden volmaect,

 

Hi voer neven der coninginne fine,⁶⁷

 

Die enen mantel van hermine⁶⁸

 

Hadde omme hare dor dat sonneschijn.⁶⁹

70

Die lijste die was sabelijn⁷⁰

 

Die al omme den mantel hinc.⁷¹

 

Noit man sach so rikelijc dinc;⁷²

 

Hens niemen diet volprisen mochte⁷³

 

Jeghen die scepsterigge diet wrochte.⁷⁴

75

Dus quamse ridende ant foreest.⁷⁵

48 der: de heer; sprac der Gawein: mededelende zin, met vooraanplaatsing van het ww.

51 knapen: dienaars; ter vaert: dadelijk.

53 torsten: bevrachtten; somers: pakpaarden; sciere: spoedig.

54 worper (worpen-er): wierpen er; fortsiere: kisten.

55 harnasch: bagage.

58 genoet: gelijke.

59 bet: beter, meer.

61 maecte heme: begaf zich; uter: ute der; houde: spoedig.

64 Dier (part. gen.) daer menech was: van wie er velen waren.

65 wel geraect: voortreffelijk.

67 fine: edel.

68 hermine: hermelijn.

69 dor: ter wille van. Blijkbaar draagt de koningin, wegens de zomerwarmte, een mantel uit licht hermelijnbont in plaats van de zware bontmantel, die adellijke dames plachten te dragen in het gure jaargetijde.

70 lijste: zoom; sabelijn: van sabelbont.

71 die geheel om de mantel heen liep.

72 man: iemand.

73 Hens (het en es) niemen: er is niemand; volprisen: ten volle, naar behoren prijzen.

74 Jeghen: bij; scepsterigge: naaister; wrochte: maakte.

75 quamse (quamen-se): kwamen ze.

[p. 48]

 

Die coninc was die alre meest

 

Meinde den hert ende sach op ende tale.⁷⁷

 

Doe riep hi mijn her Pertsevale

 

Ende sine jagers datsi quamen.

80

Mettien si den hert vernamen⁸⁰

 

Buten bossche op ene fonteine.⁸¹

 

Die coninc riep mijn her Yweine

 

⁺Ende men ontcoppelde die honde.

 

Elc sette horen ten monde;

85

Si voeren sere daer waert.⁸⁵

 

Die hert spranc op ende wart vervart⁸⁶

 

Ende vloe neven ere rivieren.⁸⁷

 

Doe liet die coninc verlaisieren.⁸⁸

 

Die honde maecten groet geluut;

90

Doe hadden die jagers haer deduut.⁹⁰

 

Si jageden wel drie grote milen⁹¹

 

Ende scoter naer met haren pylen.⁹²

 

Doe spranc hi in een water diep

 

Dat daer neven den woude liep

95

Ende barch hem in een lanc cruut.⁹⁵

 

Die honde maecten groet geluut;

 

Die ridders bliesen diere na quamen.⁹⁷

 

Alsi den hert int cruut vernamen⁹⁸

 

Redensire na metter vaert.⁹⁹

100

Die hert spranc op ende wart vervaert;

 

Ten bossche waert hi hem onstal¹⁰¹

 

Ende liep in een groet dal.

 

Die jagers wordens alle gram.¹⁰³

 

Elc doe enen hont nam

105

Ende sijn na den hert ghedoken.¹⁰⁵

 

Die bracken hebben echt verroken¹⁰⁶

77 Meinde: keek uit naar; tale: (te dale): neer.

80 Mettien: op dat ogenblik; vernamen: zagen, merkten op.

81 op: bij.

+ fol. 1 verso^a

85 voeren: reden; sere: snel.

86 vervart: bevreesd.

87 vloe: vluchtte.

88 verlaisieren: de teugel vieren.

90 deduut: genoegen, vreugde.

91 jageden (jageden en, den hert): jaagden het (hert) op, vervolgden het.

92 scoter (scoten er): schoten er.

95 barch hem: verborg zich; cruut: kruid, gewas, hier blijkbaar riet.

97 diere: die er.

98 Alsi: als zij.

99 Redensire: (reden si er); metter vaert: dadelijk.

101 hi hem onstal: trachtte hij onopgemerkt te ontkomen.

103 wordens: (worden-(d)es): werden daarover.

105 duken na: letterlijk: bogen neer (over hun paard in de felle achtervolging van het hert).

106 hebben: (hebben ne, en): hebben hem; echt: opnieuw; verroken: in de neus gekregen.

[p. 49]

 

Ende maecten een groet gedalsch.¹⁰⁷

 

Die jagers waren herde gemalsch,¹⁰⁸

 

Mallijc blies met sinen horne.

110

Het was herde goet te horne

 

Vandien honden dat geloep,

 

Maer die hert hem allen ontsloep¹¹²

 

Ende verre die honde hi leet.¹¹³

 

Doe swoer die coninc enen eet

115

Dat hine sal laten die jacht

 

Dore bosch, dor hage, dach no nacht¹¹⁶

 

Tes hi gevaen sal hebben den hert¹¹⁷

 

Wien soet te pinen wert.¹¹⁸

 

Doe waren die ridders alle blide

120

Ende hi riep ane ene zide

 

Alte gader sine man.¹²¹

 

Enen groten cop hi nam¹²²

 

In sine hant, van roden goude

 

Ende seide, dat hine hebben soude

125

Die den witten hert mochte vaen.¹²⁵

 

Doe ginc elc met sporen slaen¹²⁶

 

⁺Naden hert, soe hi best mochte.¹²⁷

 

Die hert vloe sere, want hi dochte¹²⁸

 

Die vrese sere van der doet.¹²⁹

130

Deen blies, dander scoet.

 

Hi liep al gapende in dat wout,¹³¹

 

Heme volchde menech ridder stout;¹³²

 

Die honde daden hem groten pant.¹³³

 

Hi liep neder doe al te hant¹³⁴

135

In enen broec. Hem ginc daer dorsten,¹³⁵

 

Van hitten was hi bi na te borsten.¹³⁶

107 gedalsch: rumoer.

108 herde gemalsch: zeer vurig, opgewonden.

112 ontsloep: ontkwam.

113 En liet de honden ver achter zich.

116 hage: bos van laag hout of kreupelhout (vaak, zoals hier, met bos verbonden).

117 Tes: totdat; gevaen: gevangen.

118 Wat het aan iedereen ook aan inspanning zou kosten; soet: so (h)et.

121 man: mannen.

122 cop: beker, drinkschaal.

125 mochte vaen: kon vangen.

126 met sporen slaen: spoorslags rijden.

+ fol. 1 verso^b

127 soe hi best mochte: zo snel als hij enigszins kon.

128 vloe: vluchtte; dochte: duchtte.

129 vrese van der doet: het doodsgevaar.

131 gapende: met open bek.

132 stout: moedig.

133 daden hem groten pant: maakten het hem zeer lastig.

134 doe: alsdan; al te hant: onmiddellijk.

135 broec: moeras.

136 te borsten: vaneen gebarsten.

[p. 50]

 

Doe quam Pertsevale ter vaert¹³⁷

 

Ridende op een hoge paert¹³⁸

 

Dat hi den roden ridder nam.

140

Den hert jagende hi vernam.¹⁴⁰

 

Sinen spiet heft hi verdregen¹⁴¹

 

Ende waenden wel hebben geslegen,¹⁴²

 

Maer hine wilde noch sterven niet.¹⁴³

 

In een dal hi zeere vliet,¹⁴⁴

145

Ne waer mijn her Pertseval¹⁴⁵

 

Volchde heme al over al,

 

Die hert voren een deel; hem lust¹⁴⁷

 

Te lopene: hi was gherust.¹⁴⁸

 

Des was die coninc erre dan.¹⁴⁹

150

Hi was moede ende sine man

 

Wilden weder te samen gaen;

 

Den hert en constense niet gevaen.

 

Die coninc hefse wel gehort,¹⁵³

 

Een lettelkijn reet hi bet vort¹⁵⁴

155

Ende seit dat hi nemmermeer bi karitaten¹⁵⁵

 

Goet doet, die den hert sal laten!¹⁵⁶

 

Doe reden si mee dan haren telt¹⁵⁷

 

Naden hert, die vor hem helt¹⁵⁸

 

Ende sere liep dan si consten gehogen.¹⁵⁹

160

Si hilden heme over bedrogen¹⁶⁰

 

Alle die gene diere waren:¹⁶¹

 

Die hert was hem allen ontfaren¹⁶²

 

Wel na groter milen twee.¹⁶³

137 ter vaert: onmiddellijk.

138 hoge: hooggebouwd.

140 jagende: rennende; vernam: kreeg in het oog.

141 spiet: spies; verdregen: opgeheven.

142 waenden (waende - en, nl. den hert) hebben geslegen: dacht het getroffen, geraakt te hebben.

143 hine: hi = het hert, zo ook in v. 144.

144 zeere: snel.

145 Ne waer: maar.

147 voren een deel: een stuk (eind) voor (hem uit); hem, net als hi in vs. 148, slaat blijkbaar terug op Pertsevale, die het vluchtende hert achtervolgt.

148 gherust: uitgerust.

149 Des: daarom; erre: verstoord, boos.

153 hefse: heeft ze.

154 bet vort: verder voort.

155 bi karitaten: bij de goddelijke liefde, bij de liefde Gods, een bevestigings-formule.

156 laten: laten lopen, dus: de achtervolging stopzetten.

157 mee: meer, harder; telt: stap(-voets), dus: in een draf.

158 die vor hem helt: die voor hen bleef.

159 sere (comp. seerre): sneller; gehogen: met het oog waarnemen.

160 Ze meenden dat ze er (in eigen ogen) bekaaid afkwamen.

161 diere: die er.

162 ontfaren: ontlopen.

163 wel na: bijna.

[p. 51]

 

Ic wane, sine hadden nemmermee¹⁶⁴

165

Ghevaen, si hadden verloren;

 

Die coninc hadde geweest versworen¹⁶⁶

 

Maer dore mijn her Pertsevale¹⁶⁷

 

Die hem volget berch ende dale.¹⁶⁸

 

Die hert ontliep hem uten woude

170

Wilde Pertsevale of en woude.¹⁷⁰

 

⁺Int wout van Gladone hi hem dede¹⁷¹

 

Ende Pertsevale algader mede.

 

Hi liep op den foreeste sciere¹⁷³

 

Drie grote milen, so dede hi viere¹⁷⁴

175

Ende maecte hem in een vremt lant

 

Daermen Gode niet en kant:¹⁷⁶

 

Dat lant heet Indegale.

 

Een bracke liep met Pertsevale

 

Diet spoer vanden hert hilt.¹⁷⁹

180

Doe sach Perchevael waer hi hilt*¹⁸⁰

 

Int ende van ere holre straten.

 

Doe riep Perchevale utermaten¹⁸²

 

Lude ende vertroeste sinen hont.¹⁸³

 

Die tonge hinc hem uter mont,¹⁸⁴

185

Hi was herde moede ende slanc;¹⁸⁵

 

Nochtan verlichte hi hem ende spranc¹⁸⁶

 

Ende tande den hert in sijn vleesch.¹⁸⁷

 

Pertsevale hads sinen eesch¹⁸⁸

 

Ende riep: ‘En laetten di niet ontgaen,¹⁸⁹

164 hadden (hadden en): hadden hem; zo ook in v. 165.

166 versworen: meinedig.

167 Maer dore P.: als P. er niet geweest was.

168 hem: hier het hert; berch ende dale: over bergen en door dalen.

170 Hetzij P. wilde of niet.

+ fol. 2^a

171 hi (die hert) hem dede: het begaf zich, hier: het rende.

173 op den foreeste: in het woud; sciere: snel.

174 so dede hi viere: hij (het) liep er zelfs vier.

176 kant: kent, d.i. waar men niets van God weet.

179 hilt: hield, volgde.

180 hilt: bleef staan.

182 De afgekorte naam Perch' lossen we hier, in overeenstemming met de meest gebruikte vormen, die voluitgeschreven en niet in rijmpositie voorkomen, op als Perchevale (in tegenstelling met de vorige uitgevers). Uitzondering hierop maakt de voluitgeschreven naam Perchevael in v. 180, maar deze afwijking vindt waarschijnlijk haar verklaring in het feit dat dit vers onderaan met een verwijzingsteken bijgeschreven is.

183 vertroeste: hitste aan.

184 uter: (ute der): uit de.

185 slanc: krachteloos.

186 verlichte hi hem ende spranc: richtte hij zich op en deed een sprong.

187 tande: zette de tanden in.

188 hads sinen eesch: kreeg hierin zijn zin, zag het met genoegen.

189 laetten (laet-en): laat hem (het hert).

[p. 52]

190

Ic comdi bescudden saen.’¹⁹⁰

 

Doe spranc in een marasch te handen¹⁹¹

 

Die hert ende die hont metten tanden

 

Dwanckene ende maecten moede.¹⁹³

 

Thoeft was hem al roet van bloede,

195

Het ginc den hert al uten spele;¹⁹⁵

 

Hi doec ende ontede sijn kele.¹⁹⁶

 

Nu mach hi drinken, dorst hem sere.¹⁹⁷

 

Maer hem liep des waters mere

 

Dan heme lief was in sine kele.

200

Hi spranc ute; hi hads te vele

 

Ende waende wel sinen wech gaen;²⁰¹

 

Maer die bracke greepen saen.²⁰²

 

Doe spranc hi weder wel sciere²⁰³

 

Herde diep indie riviere²⁰⁴

205

Ende voer in gront ende verdranc.²⁰⁵

 

Doe quam hi boven eer iet lanc²⁰⁶

 

Die bracke dede hem groten pant,²⁰⁷

 

Hi swam na ende tracken ant lant.²⁰⁸

 

Doe quam Pertchevale toe geslegen²⁰⁹

210

Ende vint den hert ant lant gedreven:

 

Hem wonderde dat hi was doet.²¹¹

 

Van sinen orsse dat hi scoet²¹²

 

Ende blies driewerf ende dede verstaen

 

Dat hi den hert hadde gevaen.

215

⁺Hi wiste meer ane dat geblas²¹⁵

 

Dan enech ridder diere was.*²¹⁶

 

Die coninc kende sinen horen,

 

Hi riep ende noepede dors met sporen:²¹⁸

 

‘Die hert es gevaen, ic hort wale,²¹⁹

190 bescudden: beschermen; saen: onmiddellijk.

191 marasch: moeras; te handen: dadelijk.

193 Dwanckene: bedwong hem.

195 Het ginc... al uten spele: het werd een hachelijke situatie...

196 ontede: (ont-dede): opende.

197 mach: kan; dorst: het dorst.

201 waende: meende.

202 greepen (greep-en): greep hem.

203 wel sciere: heel snel.

204 herde: zeer.

205 voer in gront: zonk naar de bodem.

206 eer iet lanc: kort daarna.

207 dede hem groten pant: had hem (= het hert) grote overlast aangedaan.

208 tracken (track-en): trok hem (het hert).

209 quam toegeslegen: kwam hard aangereden.

211 hem wonderde: hij verwonderde er zich over.

212 Hij sprong snel van zijn paard.

+ fol. 2^b

215 Hij had meer verstand van 't blazen (op de hoorn).

216 diere: die er.

218 noepede dors met sporen: gaf het paard de sporen.

219 hort (hore-et): hoor het; wale: wel.

[p. 53]

220

Nu toe ende helpe wi Pertsevale!²²⁰

 

Hi heft den witten hert verslegen²²¹

 

Perchevale, alse een coene degen!’²²²

 

Doe reden si vort ende sagen staen²²³

 

Te voet ende hadde den hert ondaen;²²⁴

225

Met sire sleppen drogedi sinen hont.²²⁵

 

Doe quam die coninc daer hi stont

 

Ende groetene alse sinen vrient.²²⁷

 

Hi seide: ‘Gi hebt mi wel gedient.’

 

Perchevale groetene weder

230

Ende seide: ‘Here, beet neder²³⁰

 

Ende rust u, wi moeten hier bliven.

 

Wi[e] soude ons nu henen driven?

 

Mi duncke dat wel bider nacht si.’²³³

 

‘Ghi segt waer, dat duncke mi’

235

Sprac die coninc; hi beette saen.

 

Doe gincmen pawelioene slaen.²³⁶

 

Die mane scheen scone ende claer.

 

Alden nacht bleven si daer

 

Ende aten daer; daer was spisen gnoech*

240

Ende alles dies si hadden ghevoech.²⁴⁰

 

Achter etene si slapen gingen.²⁴¹

 

Doe dede die coninc den cop bringen

 

Ende gaffene mijn her Perchevale²⁴³

 

Ende seide: ‘Vrient, ic ans u wale.²⁴⁴

245

Ghi hebt den witten hert gevaen,

 

Van allen hebdi den prijs ontfaen.’

 

Mijn her Perchevale wart op²⁴⁷

 

Ende gaf mijn her Gaweine den cop;

 

Dat was hem allen wel bequame²⁴⁹

250

Dat hi ontfinc den groten name.²⁵⁰

 

Dien nacht rusten si met gemake.

220 helpe wi: laten wij helpen.

221 verslegen: verslagen, gedood.

222 degen: held.

223 sagen (sagen-en): zagen hem.

224 ondaen: opengesneden.

225 sleppe: slip van 't kleed; drogedi (drogede hi): droogde hij af.

227 groetene: begroette hem.

230 beet neder: stijg af.

233 dat: dat het.

236 pawelioene slaen: tenten opslaan.

240 ghevoech: nodig (hadden).

241 si slapen gingen: zouden zij gaan slapen.

243 gaffene (gaf-ene): gaf hem.

244 ans (an + es): gun hem.

247 wart op: stond snel op, zo ook in vs. 253.

249 bequame: aangenaam, welgevallig.

250 den groten name: de grote roem, reputatie (nl. door deze gift als de beste ridder erkend te worden).

[p. 54]

 

Tierst dat die dach grake

 

Was, wart op die goede man^252-53

 

Ende dede sine cleder an.

255

Alse hi gereet was, wildi dwaen.²⁵⁵

 

Men brochte hem dat water saen

 

In twee guldine beckine²⁵⁷

 

Ende ene dwale purperine.²⁵⁸

 

⁺Hi dwoech ende hiet al op doen²⁵⁹

260

Sine tenten ende sine pawelioen.

 

Doe warpmen omme die somers sciere²⁶¹

 

Ende loet pauwelione ende fortsiere.²⁶²

 

Den hert en heeftmen niet vergeten,

 

Die coninc hi hadt wel geweten.²⁶⁴

265

Een knape op enen zomere hine leide.²⁶⁵

 

Daer en was nemmer geen beide;²⁶⁶

 

Si saten op alle ter vaert

 

Ende reden alle te Cardoel wart.

 

In een dal si gereden quamen.

270

Enen casteel si vernamen,

 

Daer woende een dorpere van Pelande,²⁷¹

 

Die op die zee van Ingelande²⁷²

 

Op ene roetsche hadde gemaect²⁷³

 

Sine husinge ende al omme gestaect²⁷⁴

275

Met groten ende met langen bomen.²⁷⁵

 

Hine wilde daer hebben niemens comen.²⁷⁶

 

Ene hoge torre stont ane deen ende.²⁷⁷

 

Hine ontsiet assaut no meswende.²⁷⁸

 

Wel was die dorpere gheaisiert²⁷⁹

280

Die den torre gebatalgiert²⁸⁰

252-53 Tierst dat: zodra; die dach grake was: het dageraad werd.

255 dwaen: zich wassen (handen en gezicht).

257 beckijn: was-bekken.

258 dwale: handdoek; purperine: van fijne, purperkleurige stof.

+ fol. 2 verso^a

259 dwoech: waste zich; hiet: gaf het bevel; op doen: opbreken.

261 warpmen omme: tuigde men op.

262 loet: laadde op.

264 De koning, die zou het wel gemerkt hebben.

265 Een knecht legde hem (het hert) op een pakpaard.

266 nemmer geen beide: geen uitstel, oponthoud meer.

271 dorpere: boer.

272 op: bij.

273 roetsche: rots.

274 husinge: aanzienlijke woning; gestaect: afgezet.

275 bomen: sluitbomen.

276 Hij wilde dat daar niemand binnenkwam.

277 torre: toren.

278 Hij ducht geen bestorming noch verraderlijke overval.

279 gheaisiert: gerust, in zekerheid.

280 gebatalgiert: versterkt.

[p. 55]

 

So wel hadde op die hoge zee.

 

Dertich milen ende mee²⁸²

 

Soe mach hi omtrent hem sien.²⁸³

 

Dier in es darf nieman ontsien.²⁸⁴

285

Van hem en willic niet vertrecken.²⁸⁵

 

Al tlant was sijn; hi moest berecken;²⁸⁶

 

Men mochte tlant niemen els geven:²⁸⁷

 

Het was hem van sinen oer bleven.²⁸⁸

 

Die dorpere hiet Somilet.

290

Een wijf haddi, die vele bet

 

Was geboren dan hare man:^290-91

 

Dor sgoets wille sine ghewan.²⁹²

 

Drie sonen haddi bi sinen wive

 

Die scone waren van haren live

295

Ende van leden wel geraect:²⁹⁵

 

Nature hadse volmaect.²⁹⁶

 

Die dorpere hietse pinen gaen²⁹⁷

 

Alden dach ende vroech op staen.

 

Die twee dedi driven vee²⁹⁹

300

Verre van husen op die zee.

 

Die derde ginc in die ploech.

 

Van calf vellen hi ane droech

 

⁺Enen roc cort toten knie

 

Ende twee hoselen gebonden ant die.³⁰⁴

305

Ter pinen was hi wel gewone,³⁰⁵

 

Hi scheen qualic eens rijcs mans sone.

 

Die coninc leet biden castele.³⁰⁷

 

Sere besach hi die tornele.³⁰⁸

 

Dat hordijs, die hoge zale³⁰⁹

310

Die bequam hem herde wale.³¹⁰

282 mee: meer, verder.

283 mach: kan.

284 darf: behoeft.

285 vertrecken: vertellen; de zin is: over hem zal ik het niet hebben (hij zal zijn verhaal immers aan Ferguut wijden).

286 moest: moest het; berecken: besturen.

287 niemen els: niemand anders.

288 Het was hem door overerving toegevallen (oer: erfrecht, erfgoed).

290-91 vele bet geboren: van veel betere afkomst.

292 Ter wille van zijn goed had zij hem gekregen (genomen).

295 wel geraect: welgeschapen, voortreffelijk.

296 Nature had ze volkomen, perfect gemaakt (wat hun schoonheid betreft).

297 hiet: beval; pinen: hard werken.

299 Die twee: twee van hen.

+ fol. 2 verso^b

304 hoselen: hoge laarzen; die: dij.

305 pine: zware arbeid; gewone: gewend.

307 leet: reed voorbij.

308 tornele: torentjes.

309 hordijs: borstwering.

310 bequam: beviel; herde wale: zeer goed.

[p. 56]

 

Hine voer niet sere, waer den telt³¹¹

 

Quam hi gereden ane een velt,

 

Daer des dorpers sone dreef di[e] ploech.

 

Die knape versachse, niet sere hi loech,³¹⁴

315

Herde sere was hi vervaert;

 

Vlien en wiste hi waer waert.³¹⁶

 

Hi waende sine wech wilden voeren;³¹⁷

 

Een let endorsti niet verroeren.³¹⁸

 

Hi stont ende sweette alse een das

320

Tes die rote leden was.³²⁰

 

Achter die ploech die knape lach.³²¹

 

Van verren dat hi comen sach

 

Enen zomere met gemake³²³

 

Die was gehort ane enen stake.³²⁴

325

Een knape dreefne met ere roeden³²⁵

 

Dat heme die lanken gingen bloeden;³²⁶

 

Hine consten niet vort gedriven,³²⁷

 

Bedi moesti achter bliven.³²⁸

 

Alse dit des dorpers sone vernam,

330

Sine ploech liet hi ende quam

 

Ten knape wert, so hi seerst mochte.³³¹

 

Sine grote colve dat hi brochte;³³²

 

Sijn hant in sknapen togel hi sleet.³³³

 

‘Vrient,’ seit hi, ‘dat di God al leet

335

Moete verden, segt mi, wie si sijn³³⁵

 

Die heren, die hier leden sijn.’³³⁶

 

‘Hets die coninc ende sine vrient³³⁷

 

Die hem dicke hebben gedient.

 

Si hebben heme verwonnen tlant,

311 voer: reed; sere: hard; waer: maar; den telt riden: in matige draf rijden.

314 versachse: kreeg ze (de koning en de zijnen) in de gaten; niet sere hi loech: hij was er allesbehalve blij om.

316 vlien: vluchten.

317 sine: (si ne): ze hem.

318 let: lid; endorsti niet: durfde hij niet.

320 Tes (te des): totdat; die rote: het hof, de hofstoet; leden: gepasseerd.

321 lach: bevond zich.

323 met gemake: langzaam.

324 was gehort: had zich gestoten aan (en zich blijkbaar gekwetst aan een poot); stake: een stronk, een boomstronk.

325 dreefne (dreef-en): dreef hem voort: ere: eenre (3e nv. vr. van een).

326 dat: zodat; lanken: flanken.

327 consten: kon hem.

328 Bedi: daarom.

331 so hi seerst mochte: zo snel hij kon.

332 colve: kolf, knuppel.

333 togel: teugel; sleet: slaat.

335 Moete verden: moge vrijwaren van.

336 leden: voorbijgereden.

337 vrient: hier meervoudsvorm.

[p. 57]

340

Soe dat hi keyser es te hant.’³⁴⁰

 

‘Nu sech mi noch, lieve caren,³⁴¹

 

Die daer naest den coninc varen

 

Wie sijn si? bestaen si hem iet?’³⁴³

 

‘Jasi, vrient, en twifels niet,³⁴⁴

345

Het sijn die vander tafelronden.

 

Menige avonture hebsi vonden.³⁴⁶

 

⁺Het sijn die gene van sconinx rade

 

Lude, stille, vroe ende spade.’³⁴⁸

 

‘Het mach wel sijn, bi mire trouwen³⁴⁹

350

Ic wane den coninc dan noch scouwen.³⁵⁰

 

Ic hebbe horen tellen soe vele³⁵¹

 

Van heme dogeden in menegen spele^351-52

 

Ende vanden ridders die hi heeft:

 

Hets wel bestaet dat hi leeft.³⁵⁴

355

Te hove waert willic mi maken.

 

Ic hope ic salre wel geraken,

 

Soudicken soeken op den Rijn;³⁵⁷

 

Ic sal van siere meysnieden sijn³⁵⁸

 

Ende van sinen nausten rade,³⁵⁹

360

Ic sal van hem jagen die quade.’

 

‘Ghi hebt recht,’ sprac die seriant,³⁶¹

 

Te hove werdi saen bekant.’

 

Hi nam orlof ende keerde saen;

 

Te sire ploech quam hi gegaen,

365

Sine perde hi ontspien.³⁶⁵

 

Ten castele liep hi mettien;³⁶⁶

 

Soe vele liep hi, dat hem tsweet

 

Pisselinge over die ogen leet.³⁶⁸

340 te hant: thans.

341 caren: vriend.

343 bestaen si hem iet: hebben zij in enig opzicht (iet) wat met hem te maken?

344 en twifels niet: (twifel es, (d)es): twijfel niet daaraan.

346 hebsi: hebben si.

+ fol. 3^a

348 lude, stille: altijd, synoniem van vroe ende spade, d.i. te allen tijde.

349 bi mire trouwen: in waarheid, voorzeker.

350 wane: hoop, verwacht; scouwen: zien.

351 tellen: vertellen, verhalen.

351-52 soe vele... dogeden in menegen spele: zoveel goeds in allerlei omstandigheden.

354 Hets wel bestaet dat hi leeft: het hem geschonken leven is aan hem wel besteed, d.i. hij is het leven overwaard.

357 Soudicken: zou ik hem; op: bij; vs. 357 dient met vs. 356 verbonden te worden. De zin is: al zou ik hem ook moeten zoeken bij de Rijn.

358 meysniede: hofhouding.

359 van sinen nausten rade: van zijn geheime raad.

361 seriant: knecht.

365 ontspien: spande uit.

366 mettien: meteen.

368 Pisselinge: tappelings; leet: liep.

[p. 58]

 

Hi liep so sere indat gras,

370

Welna hi te borsten was;³⁷⁰

 

Utermaten sere hi ran.³⁷¹

 

Mettien hi ten castele quam an,

 

Sinen vader hi daer vint;

 

Hine groeten niet een twint.³⁷⁴

375

Sijn ploech yser hi brochte;

 

Ter erden waerp hijt, hine rochte³⁷⁶

 

Nemmer te gane metter ploech.³⁷⁷

 

Sijn vader sagene, sere hi loech.³⁷⁸

 

Hi seide: ‘Wat hefstu vernomen?³⁷⁹

380

Waer bi bestu so tilec comen?³⁸⁰

 

Du hebst tilec werc gelaten.

 

Qualec hebstu verdient dijn haten.’³⁸²

 

‘Here’, sprac die cnape, ‘bi God!

 

Mi dunct, gi hout met mi u spod.

385

Geeft mi wapene, laet mi varen

 

Te hove; in wils niet ontbaren.’³⁸⁶

 

Die dorpre horet ende wart erre daer af,³⁸⁷

 

Hi begreep enen groten staf.*³⁸⁸

 

Ic wane hi hadde hem te broken thoeft,³⁸⁹

390

Maer sijn moeder quam, des gelceft,

 

⁺Ende greep den dorpere in haer arme.

 

Si seide: ‘Lieve here, wacharme!³⁹²

 

Gi doet quaet te minen trouwen³⁹³

 

Dat gi uwen sone wilt blouwen.’³⁹⁴

395

Die dorpre versprac sinen sone.³⁹⁵

 

‘Ja!’ seit hi, ‘quaet hoeren sone,³⁹⁶

 

Wildi wesen ridders genoet?³⁹⁷

 

Gaet ende hoet u queckenoet.³⁹⁸

370 te borsten: vaneen gebarsten.

371 ran: rende.

374 groeten (groette-en): groette hem; niet een twint: in 't geheel niet.

376 hine rochte: hij had geen zin.

377 Nemmer (te verbinden met ne, bij hine): nog langer.

378 sagene (sach-ene): zag hem.

379 wat hefstu vernomen: wat hebt ge gezien of gehoord, d.i. wat is er aan de hand?

380 waer bi: waarom; tilec: vroeg.

382 Qualec: slecht, nauwelijks; haten, (aten of aet): voedsel.

386 in wils niet ontbaren: ik wil het niet nalaten, er niet van afzien.

387 horet: (horede et): hoorde het; erre: boos.

388 begreep: greep.

389 te broken: stuk geslagen.

+ fol. 3^b

392 wacharme: wee mij!

393 te minen trouwen: op mijn woord.

394 blouwen: slaan, ranselen.

395 versprac: schold uit.

396 quaet: slechte.

397 genoet: gelijke.

398 queckenoet: vee.

[p. 59]

 

Oft gi metter ploech niet wilt gaen,³⁹⁹

400

So draget mes met berien saen.’⁴⁰⁰

 

‘Here,’ sprac die vrouwe, ‘gi hebt onrecht.⁴⁰¹

 

Ghine saget noit bi mi liggen knecht;

 

Ghi scelt mi hoere ende quade schite:⁴⁰³

 

Van hoerdome willic wesen quite.⁴⁰⁴

405

Hens man geen diet mi op tien⁴⁰⁵

 

Wilde, ic ensout hem doen lien⁴⁰⁶

 

Dat logene ware ende sceren:⁴⁰⁷

 

S[t]appans stede wildix mi weren⁴⁰⁸

 

Oec secgic u van uwen zone:

410

Al hebdine ter pinen gewone,⁴¹⁰

 

Ne wondere u niet dat hi gedachte⁴¹¹

 

Ten wapinen heft; in mijn geslachte

 

Es noch menech riddere goet.

 

Here, mi dunct dat gi wel doet:

415

Latene te hove varen⁴¹⁵

 

Want ghi moges wel ontbaren.⁴¹⁶

 

Hier bliven twee sire broederkine;

 

Hi es doutste, geeft hem wapine,

 

Latene varen dienen te hove.

420

Hi mach noch wel te groten love⁴²⁰

 

Comen ende prijs ontfaen.

 

Hi es een scone man ende wel gedaen.’⁴²²

 

Die dorpre sijn wijf wel verstoet⁴²³

 

Ende peinsde wel in sinen moet⁴²⁴

425

Dat hi hare hadde messeit.⁴²⁵

 

Het was heme utermaten leit

 

Ende riep: ‘Vrouwe, vergeeft mi nu

399 Oft: indien.

400 mes: mest; berien: berrie, waarop de mest dus gedragen werd.

401 onrecht: ongelijk.

403 quade schite: scheldwoord uit de platte taal: stuk stront.

404 quite: kwijt(-gescholden).

405 Hens: (het en es. te verbinden met geen): er is niet een...; diet: die het; op tien: verwijten, ten laste leggen.

406 ic ensout: of ik zou het; lien: openlijk verklaren.

407 Dat: dat het; sceren: onwaarheid.

408 Onmiddellijk zou ik mij daartegen willen verdedigen.

410 Al hebt gij hem gewend gemaakt aan hard werk.

411 Ne wondere u niet: laat het u niet verbazen.

415 Latene: laat hem.

416 moges (moget-es, gen.): kunt hem; ontbaren: ontberen, missen.

420 te love comen: faam verwerven.

422 wel gedaen: goed gevormd.

423 verstoet: begreep.

424 moet: gemoed.

425 messeit: beledigd.

[p. 60]

 

Dat ic messeide jegen u.’⁴²⁸

 

‘Here, ic vergeeft u gerne:

430

Aldat ghi seit, nemic in scherne.’⁴³⁰

 

‘Vrouwe,’ seit hi, ‘dat lone u God!

 

Ic seide als een die was sod;

 

Al uwen wille willic doen.’

 

Hi sach vore hem staen enen garsoen,⁴³⁴

435

⁺Hi hiet heme dat hi vollec brochte⁴³⁵

 

Sine wapine, die in dagedochte⁴³⁶

 

Hadden gelegen menich jaer.

 

Die garsoen liep vollec daer,

 

Die wapine brachte hi algader;

440

Si behageden wel sknapen vader.

 

Die halsberch was roet als een bloet⁴⁴¹

 

Van rostecheden, maer herde goet⁴⁴²

 

Ende vast haddi die maelgie.⁴⁴³

 

In al tlant van Cornuaelgie

445

En soudemen niet vinden enen smet⁴⁴⁵

 

Die enen soude maken bet.⁴⁴⁶

 

Die helm was van finen stale

 

Getempert ende vergult wale.⁴⁴⁸

 

Alse die knape die wapine sach

450

En sach hi nie so bliden dach.^449-50

 

Hi wilde wel hebben orlof⁴⁵¹

 

Van sire moeder ende hi int hof⁴⁵²

 

Ware, gewapint op sijn pert:

 

Hi waende onthouden sijn ter vert!⁴⁵⁴

455

Die dorpre en wilde nemmer beiden.⁴⁵⁵

 

In die zale dede hi spreiden

428 Dat ic messeide: wat ik miszeide, verkeerd zegde.

430 seit (seidet): hebt gezegd; nemic in scherne: beschouw ik als niet gemeend.

434 garsoen: knecht.

+ fol. 3 verso^a

435 vollec: snel.

436 wapine: wapenrusting; dagedochte: (die (h)agedochte): het onderaards gewelf.

441 halsberch: maliënkolder.

442 rostecheden: roestigheid.

443 haddi: had hij; die maelgie: de kleine ijzeren ringen (van de kolder), dus: de ringen van de maliënkolder waren nog zeer goed en zaten nog vast.

445 smet: smid.

446 bet: beter.

448 Getempert: goed (d.i. in de juiste verhouding der bestanddelen) bewerkt; vergult (hier vermoedelijk ironisch bedoeld): roodachtig (van de roest).

449-50 Hij had nog nooit zulk een heuglijke dag gehad als toen hij de wapens zag.

451 orlof: verlof om te vertrekken.

452 ende hi: wilde van v. 451 dient hier herhaald te worden, dus en wilde dat hij...

454 onthouden: in dienst genomen; ter vert: al dadelijk.

455 nemmer: niet langer.

[p. 61]

 

Een utermaten swarte cleet.

 

Die wapine warp hire up ghereet.⁴⁵⁸

 

Een witte bronie daer mede was.⁴⁵⁹

460

Die knape dedese an ende na das⁴⁶⁰

 

Twee cousen ende den halsberch groet,⁴⁶¹

 

Wel dapperlike hine ane scoet.⁴⁶²

 

Den helm so letste hi wel schiere.⁴⁶³

 

Een swert gordi ende een ors diere⁴⁶⁴

465

Brochtemen vor den jongelinc.

 

Ic wane grave no coninc

 

Noit beter met ogen sagen⁴⁶⁷

 

Om enen ridder gewapint te dragen

 

Ofte twee, alst was te doene.⁴⁶⁹

470

Het was dapper ende coene.

 

Daer jegen hem cume een vogel hilde

 

Te vliegene, daert lopen wilde.^471-72

 

Die knape gaf enen lach

 

Daer hi den wrene comen sach.⁴⁷⁴

475

Hi greepene, int ghereide hi spranc;⁴⁷⁵

 

Den stegereep wistijs clenien danc.⁴⁷⁶

 

Ene scorgie nam hi in sine hant,*⁴⁷⁷

 

- Men wiste van sporen niet int lant -

 

⁺Die scorgie was ten inde geknocht.*⁴⁷⁹

480

Enen ouden scilt heftmen hem brocht⁴⁸⁰

 

Ende ene spere, die inden roec⁴⁸¹

 

Gehangen hadde seven jaer ende oec

 

Doe vragedi omme sijn gavelot.⁴⁸³

 

Gi moget wel weten, hi was sot.

458 ghereet: aanstonds.

459 bronie: broek, zie ook vs. 790. In feite betekent bronie pantserhemd; de Franse tekst heeft hier: ‘unes braies de blanc’. De Nederlandse bewerker heeft vermoedelijk zijn voorbeeld verkeerd gelezen.

460 na das: na dien, daarbij.

461 cousen: lederen of ijzeren beenbekleding, evenals de maliënkolder, met ijzeren maliën of ringen bekleed.

462 dapperlike: snel.

463 letste: bond vast.

464 gordi: gordde hij aan; diere: kostbaar.

467 Noit beter: nooit een beter (paard).

469 alst was te doene: als 't nodig was, desnoods.

471-72 Waarheen het wilde lopen zou een vogel het niet licht met vliegen hebben kunnen bijhouden.

474 daer: toen; wrene: hengst.

475 ghereide: zadel.

476 De stijgbeugel was hij er weinig erkentelijk voor, hij maakte er geen gebruik van.

477 scorgie: zweep.

+ fol. 3 verso^b

479 was ten inde geknocht: was aan het uiteinde van knopen voorzien.

480 brocht: gebracht.

481 inden roec... nl. om het hout harder te maken.

483 gavelot: werpspies.

[p. 62]

485

Men brocht hem vollec, hi hiet langen,⁴⁸⁵

 

Ane sijn aertsoen heft hijt gehangen.⁴⁸⁶

 

Om sijn bijl hiet hi oec lopen.

 

Men halet heme, ende hi ginc knopen⁴⁸⁸

 

Ane daertsoen van sinen gereide.

490

Doene was daer engene beide:⁴⁹⁰

 

Hi was gereet, hi wilde varen.

 

Die moeder dreef groet mesbaren,

 

Si helsdene ende custene sere;*⁴⁹³

 

Die knape bevalse onsen Here.

495

Hi nam orlof an sinen vader,

 

Hi weende ende die mesniede algader.⁴⁹⁶

 

Sijn moeder so mesliet haer sere⁴⁹⁷

 

Ende seide, sine sagen nemmermere!⁴⁹⁸

 

Sone dedse, si seide waer die vrouwe.⁴⁹⁹

500

Om haren sone hadsi rouwe,

 

Maer hare sone peinsde al el;⁵⁰¹

 

Watsi weenden, hi hads spel.⁵⁰²

 

Harde saen was hi te dale⁵⁰³

 

Alle trappen vander zale.

505

Tors maectem dapperlijc daer of.⁵⁰⁵

 

Den casteel ruemdi ende dat hof⁵⁰⁶

 

Ende voer danen hi was comen.⁵⁰⁷

 

Mettien so heft hi vernomen

 

Die trache daer si waren leden.⁵⁰⁹

510

So vele heft hi na hen gereden,

 

Dat hi vanden wege meste meest⁵¹¹

 

Ende reet in een groet foreest.

 

Hine wiste welc hi varen soude.⁵¹³

485 brocht: bracht het (gavelot is o.); hi hiet (hiet-et) langen: hij beval het aan te reiken.

486 aertsoen: zadelboog.

488 halet (halede-et): haalde ze (het), bijl is hier o.

490 Doene: doe ne... te verbinden met engene: toen...niet langer; beide: uitstel.

493 helsdene(helsde-ene): omhelsde hem; custene: (custe ene): kuste hem.

496 Hi: de vader; mesniede (meiseniede): de bedienden, het dienstpersoneel.

497 so: zij; mesliet haer: jammerde, maakte misbaar.

498 sine (si en, ontk.) sagen (sach-en): dat ze hem niet zien zou.

499 Sone (So-ne, ontk.) dedse (deed-se, si): dat deed ze ook niet; waer: de waarheid.

501 peinsde al el: was geheel anders te moede.

502 Watsi: hoe zij ook; hi hads spel: hij had schik in zijn leven.

503 te dale: naar beneden.

505 Het paard ging snel daar vandaan.

506 ruemdi: verliet hij.

507 danen: vanwaar; comen: gekomen.

509 trache: spoor; si: koning Artur en zijn ridders; leden: voorbijgereden.

511 Dat hij de weg geheel kwijt raakte.

513 welc: naar welke kant.

[p. 63]

 

Den wech verloes hi buten woude.⁵¹⁴

515

Hi sach al omme ende hem bedochte⁵¹⁵

 

Welken wech hi riden mochte.

 

Hi sach waer quamen verlaisiert⁵¹⁷

 

Viere dieve, die helme gelachiert.⁵¹⁸

 

Si riepen: ‘Ribaut, pautenier!⁵¹⁹

520

Die leede duvel droech u hier!⁵²⁰

 

Ghi selt ons laten den goeden wrene

 

Ende al u wapine groet ende clene

 

⁺Ende daer toe selen wi nemen u lijf.⁵²³

 

Wat daedi hier, onsalech keytijf?’⁵²⁴

525

Alse die knape die dieve versiet⁵²⁵

 

Hine duchtese alle niet een riet;⁵²⁶

 

Een twint was hi niet vervaert.⁵²⁷

 

Die een quam sere te hem waert

 

Ende riep: ‘Her joncman, beet neder!⁵²⁹

530

Ghi moet ons laten pert ende cleder;

 

In wille niet dat gijt vort mere.’⁵³¹

 

Die knape sprac: ‘Lieve here

 

Te Cardoel waert, waer varic daer best?⁵³³

 

Wiset mi, (want ic hebbe den wech gemest)⁵³⁴

535

Welc ic best te hove gherake.⁵³⁵

 

Herde gerne ic den coninc sprake;

 

Ic wille mi met hem aconiscieren⁵³⁷

 

Ende varen met hem in rivieren.⁵³⁸

 

Ic wille dat hi houde den raet mijn.’⁵³⁹

540

‘Dat moet in duvels name sijn’⁵⁴⁰

 

Sprac die dief, ‘her drieten sone!⁵⁴¹

 

U vorders sijns qualic gewone⁵⁴²

 

Te varne in sconinx sout.⁵⁴³

514 verloes: had hij verloren.

515 hem bedochte: overlegde bij zichzelf.

517 verlaisiert: met losse teugel, in galop.

518 gelachiert: vastgebonden.

519 ribaut: boef; pautenier: ellendeling.

520 leede: gehate; droech: bracht.

+ fol. 4^a

523 lijf: leven.

524 keytijf: rampzalige.

525 versiet: bemerkt.

526 niet een riet: geen zier.

527 een twint niet: niet in 't minst.

529 beet neder: stijg af.

531 vort: voert, berijdt; mere: verder, nog langer.

533 waer: hoe.

534 gemest: gemist.

535 Welc: in welke richting.

537 mi aconiscieren met: kennis maken met.

538 varen... in rivieren: op waterwild gaan jagen.

539 dat hi houde den raet mijn: dat hij mijn raad inwinne.

540 moet: moge.

541 driete: hoer.

542 vorders: voorouders; sijns (sijn-es): zijn het.

543 sout: soldij, dienst.

[p. 64]

 

Si connen vele bet sciden hout⁵⁴⁴

545

Ende ploege driven ende laden mes.

 

Sijt wel seker ende gewes,

 

Ic sal u stappans doet slaen;⁵⁴⁷

 

Ghi waert bet in u ploech gegaen.’⁵⁴⁸

 

Die knape vererret ende wart gram.⁵⁴⁹

550

Met beiden handen dat hi nam

 

Sinen scacht ende sloegen op thoeft.⁵⁵¹

 

Hi wart herde sere verdoeft

 

Ende viel ende gaf enen quac;⁵⁵³

 

Sinen die schinkel hi brac.*⁵⁵⁴

555

Alse dander drie dit versagen⁵⁵⁵

 

En wilden sijt langere niet verdragen.

 

Die knape en conste hem niet wachten*⁵⁵⁷

 

Si quamen toe ende staken bachten⁵⁵⁸

 

Op den rugge met haren speren;

560

Maer en mochte heme al niet deren,

 

Hi versat cume van haren steken.⁵⁶¹

 

Dies dochtem allen haer herte breken.

 

Alse dus gesteken was die knape

 

Was hi sere tonghemake⁵⁶⁴

565

Ende gegreep sijn gaveloet.⁵⁶⁵

 

Sere swanc hijt ende scoet⁵⁶⁶

 

⁺Den enen dief dore den lichame.

 

Den andren tween waest onbequame:⁵⁶⁸

 

Si vloen sere, si sagen wel⁵⁶⁹

570

Dat die knape hadde leelic spel;⁵⁷⁰

 

Daer en was geen achter sien.⁵⁷¹

 

Die knape es omme ghekeert mettien

 

Ten andren tween die daer lagen,

544 bet: beter; sciden: kloven.

547 stappans: op staande voet.

548 Ge moest liever aan 't ploegen gegaan zijn.

549 vererret: wordt kwaad.

551 scacht: lans.

553 gaf enen quac: kwam met een kwak of smak op de grond terecht.

554 die schinkel: dijbeen.

555 versagen: bemerkten.

557 hem wachten: op zijn hoede zijn, zich in acht nemen (de rovers lieten hem nl. niet de gelegenheid daartoe).

558 staken (staken-en): staken hem; bachten: van achteren.

561 versat cume: bewoog zich bijna niet.

564 tonghemake (te onghemake): boos, vertoornd.

565 gaveloet: werpspies.

566 swanc: zwaaide; scoet (scoet-et): wierp het snel en krachtig.

+ fol. 4^b

568 onbequame: slecht naar de zin.

569 vloen (vlien): vluchtten.

570 hadde leelic spel: hardhandig optrad.

571 achter sien: tijd om om te kijken, zo snel vluchtten ze.

[p. 65]

 

Want hine conste vlien no jagen.⁵⁷⁴

575

Hi sloech hem af die hoefde beide

 

Ende hincse ane sijn gereide.

 

Herde sere reet hi emmertoe⁵⁷⁷

 

Tes hi quam in sinen woech doe.⁵⁷⁸

 

Sine dachvarde hilt hi wale⁵⁷⁹

580

Ende reet so lange berge ende dale⁵⁸⁰

 

Dat hi quam te Cardoel in Galen.

 

Achter etene in der zalen

 

Speelde Artuer die coninc

 

Ende met hem menech jongelinc,

585

Die pine gehadt hadden vele.⁵⁸⁵

 

Die knape quam tote in die zele

 

Gereden, daer hi den coninc sach.

 

Hi groetene ende bat hem goeden dach.⁵⁸⁸

 

Die ridders loegen ende maecten spot⁵⁸⁹

590

Omme dat so verre reet die sot.⁵⁹⁰

 

Die coninc groetene hoveschelike

 

Weder ende vriendelike

 

Ende seide: ‘Vrient, God moet di horen,⁵⁹³

 

Uut wat lande bestu geboren?

595

Waer wiltu? Sech mi dine mesquame⁵⁹⁵

 

Ende dinen gerechten name.’⁵⁹⁶

 

‘Here,’ sprac die knape, ‘ic hete Ferguut,

 

Om uwen wille quamic uut.⁵⁹⁸

 

Vader ende moeder maectic erre

600

Dat ic u volchde dus verre.⁶⁰⁰

 

Here, nu wetti mine gesciente.⁶⁰¹

 

Onthout mi op grote verdiente:⁶⁰²

 

Ic wille u geven goeden raet

574 vlien no jagen: uitwijken noch aanvallen. De betekenis is: hij kon het spel van uitwijken en aanvallen (bij gebrek aan tegenstanders) niet voortzetten.

577 emmertoe: altijd maar door.

578 Totdat hij op de goede weg kwam.

579 Hij maakte goede, flinke dagreizen.

580 berge ende dale: over bergen en door dalen.

585 pine: inspanning, vermoeienis.

588 bat: wenste.

589 loegen: lachten.

590 so verre: nl. tot in de zaal waar de koning zich bevond.

593 moet di horen: moge je genadig zijn. De koning spreekt Ferguut vertrouwelijk aan met du.

595 Waer: waarheen, waar naartoe; sech mi dine mesquame: zeg mij wat je deert, in ongelegenheid brengt.

596 gerecht: echt, juist.

598 quamic uut: trok ik van huis weg.

600 dat: omdat.

601 wetti: weet gij; gesciente: lotgevallen, wedervaren.

602 Houd mij bij u (neem mij in dienst) in het vertrouwen dat ik u grote dienst zal bewijzen.

[p. 66]

 

Die u niet en sal sijn quaet.’

605

Mijn her Keye mocht niet geswigen,

 

Hine wilde niet achter laten bliven⁶⁰⁶

 

Sine gewoente no sine tale.⁶⁰⁷

 

Hi sprac: ‘Knape, gi scijnt wale

 

Soe ic best ane u versien can

610

Eens coninx tale man.⁶¹⁰

 

⁺Die u hier sende moet wel varen,

 

Bedi wi sijn sonder raet te waren.⁶¹²

 

Hets waer datmen gescreven siet:

 

“Dien God wille helpen en gebrect niet.”⁶¹⁴

615

Behout u God onse Here u leven,

 

Wel goeden raet seldi ons geven!⁶¹⁶

 

Hoe wel gelijcti enen ridder vroet

 

Ende ten wapinen schijndi goet.

 

Ic en sach noit in enegher stat⁶¹⁹

620

Enen ridder ghemaect bat:⁶²⁰

 

Van allen leden sidi volmaect

 

Ende van vroescepen geraect.⁶²²

 

Die helm staet u so scone,

 

Ic wane gi sijt eens coninx sone.

625

In sach noit prince die bet hilt

 

Den scacht noch die bet droch den scilt.⁶²⁶

 

Deus, hoe wel sit u dat swert!

 

Die riddere heft hem harde onwert⁶²⁸

 

Die jegen u comt; waert een gygant,⁶²⁹

630

Ghi sloeget hem thoeft af al te hant.⁶³⁰

 

Die sot seide waer hier vormale,⁶³¹

 

Dat hier soude comen indie zale

 

Een ridder, die varen soude

 

Ter swerter roken inden woude,⁶³⁴

606 achter laten bliven: achterwege laten, afzien van.

607 Zijn gewoonte (hebbelijkheid) om schamper te spreken.

610 taleman: raadsman.

+ fol. 4 verso^a

612 te waren: voorwaar.

614 en gebrect niet: ontbreekt niets.

616 seldi: zult ge.

619 stat: plaats.

620 bat: beter.

622 van vroescepen geraect: voortreffelijk in wijsheid.

626 droch = droeg; zie voor deze vorm van het imp. M.W., II 377-378.

628 heft hem harde onwert: geeft niet veel om zich zelf en zijn leven.

629 waert: ware het, zelfs al ware het; gygant: reus.

630 al te hant: onmiddellijk.

631 sot: hofnar.

634 roke: rots.

[p. 67]

635

Daer Merlijn woende menech jaer.

 

Die riddere hi soude winnen daer

 

Dat hoeft laken ende dien horen,⁶³⁷

 

Die menegen man doen hebben toren.⁶³⁸

 

Si hangen anden hals ere liebardinnen;⁶³⁹

640

Noit man contse gewinnen.⁶⁴⁰

 

Hi soude driewerf blasen den horen,

 

Dan sout die swerte ridder horen;

 

Daer soude hi hem wijch moeten geven.⁶⁴³

 

Behout u God tien jaer u leven,

645

Gi selt sien waer die roke staet.

 

Here, onthoutene, hets mijn raet,

 

Updat dat hi wille morgen vroe⁶⁴⁷

 

Heme maken ter roken toe.

 

Her knape, ghi sult den horen halen⁶⁴⁹

650

Ende bringene ons doet ofte in qualen⁶⁵⁰

 

Den fellen ridder, swert alse een cleet,⁶⁵¹

 

Die menigen gedaen heft leet.

 

Ghi seles ontfaen groten lof⁶⁵³

 

Ende sult wel comen sijn in elc hof.’

655

⁺Mijn her Gawein was na verwoet;⁶⁵⁵

 

Hi siet wel dat hi niet en vroet⁶⁵⁶

 

Die knape, ende sprac: ‘Her Keye,*

 

Sem mi die goede Meye!⁶⁵⁸

 

Hets waer ende hets dicke geseit:

660

Die mont sprect dat int herte leit.

 

Ghi hebt int herte nidechede;⁶⁶¹

 

Ghi wart te borsten op die stede

 

Gine hadt den cnape gereden op.⁶⁶³

 

Alte naghingel es u scop:⁶⁶⁴

637 hoeftlaken: sluier.

638 doen hebben toren: een bron van leed wordt (ook van lichamelijk letsel).

639 liebardinne: leeuwin.

640 contse (conde se): kon ze.

643 wijch geven: strijd leveren.

647 Updat dat: op voorwaarde dat.

649 Door deze toespreking ‘Her knape’ bereikt Keye's ironie haar hoogtepunt. Ferguut zal hierop antwoorden met: ‘Her meester’ (v. 675).

650 in qualen: gewond.

651 fel: kwaadaardig.

653 seles (selet-(d)es): zult daarvoor.

+ fol. 4 verso^b

655 na verwoet: bijna buiten zich zelf van woede.

656 vroet: verstandig is, d.i. nog geen levenswijsheid of ervaring heeft.

658 Semmi:waarschijnlijk assimilatie uit selp mi: zo waarlijk helpe mij; voor Meye zie de lijst van Persoonsnamen (Bijlage I, blz. 232).

661 nidechede (nidecheit): boosaardigheid.

663 Als ge niet tegen de knape waart uitgevaren, hem beledigd had.

664 naghingel: beledigend, vrijpostig; scop: spot.

[p. 68]

665

Van spraken gelijcti enen putier.’⁶⁶⁵

 

Her Keye onstac als een vier,⁶⁶⁶

 

Nochtan dorste hijs togen niet,⁶⁶⁷

 

Want hi mijn her Gaweine ontsiet.⁶⁶⁸

 

Keye seide: ‘Ic en seit om gene sake

670

Maer dat ic speelde metten knape.’⁶⁷⁰

 

Die knape verstont herde wale

 

Keys sceren ende sine tale.⁶⁷²

 

Herde gram was die jongelinc;

 

Hi swoer: ‘Ne waer die coninc,⁶⁷⁴

675

Her meester metten gevlochten hare!

 

Gi sout uwes lijfs sijn in vare,⁶⁷⁶

 

Ic soude uwes scops wel sijn gewroken!’

 

Mettien heft die coninc gesproken:

 

‘Neen vrient, het waer quaet gedaen⁶⁷⁹

680

Wildine hier vore ons allen slaen.⁶⁸⁰

 

Maect ons hier af een gestille;⁶⁸¹

 

Hi saelt u betren tuwen wille.⁶⁸²

 

Segt mi, dat u God verde van lede!⁶⁸³

 

Waer naemdi die hoefde bede

685

Die ghi achter u hebt geknocht?’⁶⁸⁵

 

‘Here, ic loeft, ic beens bedocht:⁶⁸⁶

 

Viere dieve quamen naesten ane mi⁶⁸⁷

 

In een foreest niet verre hier bi

 

Ende wilden hebben mijn part.

690

Si waenden mi hebben vervaert.⁶⁹⁰

 

Si staken mi met haren speren

 

Ende doen begonstic mi weren.

665 putier: vagebond.

666 onstac (van ontsteken): ontvlamde (van woede); vier: vuur.

667 togen: tonen.

668 ontsiet: vreest.

670 maer: behalve; speelde: gekheid maakte.

672 sceren: spot; sceren ende tale: spottende toespraak.

674 Ne waer die coninc: als de koning er niet was, als het niet was om de koning.

676 uwes lijfs in vare: in gevaar (vrees) van uw leven.

679 Eigenaardig is dat de koning hier, wanneer hij Ferguut toespreekt, de meervoudsvorm (ghi) gebruikt, vermoedelijk wegens de enigszins plechtige waarschuwing, die hij tot hem richt. Naderhand, van vs. 700 af, herneemt hij weer het vertrouwelijke du.

680 Wildine: als ge hem zoudt willen; slaen: doden.

681 een gestille maken: zwijgen.

682 betren (beteren): goed maken; tuwen wille naar uw wens.

683 verde: vrijware.

685 geknocht: geknoopt, vastgebonden.

686 ic loeft (love-et): ik stem erin toe; ic beens (ben-(d)es) bedocht: ik ben ertoe genegen (het te vertellen).

687 naesten: onlangs.

690 hebben vervaert: vrees aan te jagen.

[p. 69]

 

Here, dese twee sloegic te doet

 

Ende dandere ontfloen dore die noet.⁶⁹⁴

695

Dus ben ic hier comen vore u.

 

Suldi mi onthouden nu?

 

Ic wille u raetsman sijn twaren⁶⁹⁷

 

Ende morgen vroe so willic varen

 

Halen den wimpele ende dien horen.’⁶⁹⁹

700

⁺‘Vrient,’ seide die coninc, ‘du waers verloren

 

Ende du en waerst die ierste niet.

 

Hen was noit man die danen sciet⁷⁰²

 

Noch die den ridder conste ontgaen;

 

Up dat en willic di niet ontfaen.’⁷⁰⁴

705

‘Here,’ sprac die cnape, ‘wete God

 

U riddere hout met mi sijn spot.

 

Soe hulpe mi God uut alre noet,

 

Ic salre varen, in blive doet.’⁷⁰⁸

 

‘Ja, vrient, ic sal di onthouden;

710

Onse Here moete di behouden.’

 

Harde blide was die knape

 

Datmen onthilt ende te gemake.⁷¹²

 

Orlof hi den coninc bat,

 

Hi wilde herbergen varen in di[e] stat.⁷¹⁴

715

Die coninc gafne hem blidelike,⁷¹⁵

 

Want hi waende sekerlike

 

Dat hi geherbercht ware⁷¹⁷

 

Ende seide: ‘Vrient, alse du wils, vare.’

 

Die knape keerde uten hove sciere,

720

Hine hadde gene dode chiere.⁷²⁰

 

Hi reet blide achter die port⁷²¹

 

Up ende neder, weder ende vort;⁷²²

 

Daer en sprac niemen jegen hen⁷²³

694 ontfloen: ontvluchtten; dore die noet: ter wille van de gevaarlijke toestand.

697 twaren: voorzeker.

699 wimpele: sluier.

+ fol. 5^a

702 die danen sciet: die (levend) daar vandaan terugkwam.

704 up dat: op die voorwaarde.

708 salre: zal er heen; in blive doet: als ik tenminste niet sterf.

712 Datmen (dat men ne): dat men hem; te gemake: in zijn schik (te verbinden met harde blide).

714 herbergen: huisvesting nemen.

715 gafne: gaf hem (orlof).

717 hi: Ferguut; geherbercht ware: een onderkomen had (nl. in die stat).

720 Hij toonde zich opgewekt (niet terneergeslagen).

721 achter die port: door de stad.

722 weder ende vort: heen en weer, in feite versterking van up ende neder.

723 hen: zeldzame vorm voor hem.

[p. 70]

 

No enseide: ‘Comt herbergen’,

725

No hi en bat niemen sijn huus⁷²⁵

 

Ende voer stille alse een muus

 

Achter straten, sijn spere up heven.⁷²⁷

 

Doe viel een herde groet regen

 

Ende maecten nat al toter huut.

730

Hi voer emmer alse een bruut;⁷³⁰

 

Van watre hi algader seep.⁷³¹

 

Tachterst hi sinen scacht gegreep⁷³²

 

Ende stacken onder enen ouden boem.

 

Die regen nam sijns goeden goem.⁷³⁴

735

Van vake heldi thoeft mettien.⁷³⁵

 

Ene joncfrouwe heften versien;

 

Met vake sachsine bevaen⁷³⁷

 

Ende es vollec tote hem gegaen

 

Ende groeten ende vragede watti sochte,

740

Waer omme hi daer den regen vlochte.⁷⁴⁰

 

‘Joncvrouwe, hadde mi yeman geleent⁷⁴¹

 

Sijn huus, in ware dus niet bereent.⁷⁴²

 

Herbercht mi, joncfrouwe scone

 

⁺Tameer, dat u God lone!’⁷⁴⁴

745

Al lachende sprac die joncfrouwe:

 

‘Here,’ sprac soe, ‘bi mire trouwe,⁷⁴⁶

 

Te herbergene mi niet en besteet.⁷⁴⁷

 

Dore uwen wille eist mi leet.⁷⁴⁸

 

Dit huus es sconinx camerlinc,⁷⁴⁹

750

Het es mijn vader, ic ben sijn kint.

 

Up ene vorworde blijft hier tamere:

 

Ic ans u wel, willet mijn here.⁷⁵²

 

Hi sal van hove comen saen;

725 Hij verzocht niemand om een onderkomen.

727 Achter straten: langs de straat.

730 emmer: altijd maar; bruut: onnozele (beantwoordend aan het Fr. ome nice).

731 seep: droop.

732 Tachterst: ten laatste.

734 nam sijns goeden goem (ironisch): zorgde goed voor hem, maakte hem doornat.

735 heldi (heldede-hi): neigde hij, boog hij voorever.

737 sachsine (sach-si-en(e)): zag zij hem; bevaen: bevangen.

740 vlochte: ontvluchtte.

741 hadde mi yeman geleent sijn huus: had iemand mij het gebruik van zijn huis toegestaan, mij gastvrijheid verleend.

742 in (ic en): ik niet; bereent: nat geregend.

+ fol. 5^b

744 Tameer: voor heden.

746 soe: zij.

747 Ik heb het recht niet iemand onderkomen te verlenen.

748 Dore: om; eist: is het.

749 Dit is het huis van de kamerheer van de koning.

752 Ic ans u: ik (ver)gun het u.

[p. 71]

 

Eest heme leet, gi sult wech gaen,⁷⁵⁴

755

Want waert minen vader leet,

 

In mochte u houden niet, Godweet.’⁷⁵⁶

 

‘Joncfrouwe, in bidde nemmer twaren:⁷⁵⁷

 

Ic sal gerne henen varen

 

Eest heme leet, alse hi comt;

760

In wille niet dat hijs u veront.’⁷⁶⁰

 

Ferguut beette neder saen

 

Ende quam in dat huus gegaen

 

Daermen heme dede ere groet.

 

Die joncfrowe in die camere scoet,⁷⁶⁴

765

Enen mantel si halen ginc

 

Dien si omme den knape hinc

 

Alse hi uut hadde sine wapine al.

 

Twee knapen daden inden stal⁷⁶⁸

 

Sijn ors ende daden hem af tgereide.

770

Doe versagen si die hovede beide

 

Die ane daertsoen gehangen waren.⁷⁷¹

 

Sere begonsten si hen vervaren;

 

Tote Fergute sijn si comen

 

Ende vrageden, waer hi hadde genomen

775

Die hovede, die hingen ant gereide.

 

Ferguut hem algader seide

 

Hoe hi den dieven tleven nam

 

Ende hoe hi inden woude quam.

 

Die joncfrouwe ende die knapen bede⁷⁷⁹

780

Seiden dat hi stoutheit dede.⁷⁸⁰

 

Ferguut was wel te gemake:⁷⁸¹

 

Heme en lette geene sake,⁷⁸²

 

Hi sat bi enen groten viere

 

Ende hadde omme heme den mantel diere.⁷⁸⁴

785

Si hadden onder hem tween groet spel.⁷⁸⁵

 

Hi bequam der joncfrouwen wel.⁷⁸⁶

 

Haer dochte, datsi nie hadde bekant⁷⁸⁷

754 leet: onaangenaam (ook in vs. 755).

756 Godweet: God weet het.

757 nemmer: niet meer.

760 hijs u veront: hij het u kwalijk neemt.

764 scoet: ging snel.

768 daden: brachten.

771 daertsoen: de zadelboog.

779 bede: beiden.

780 stoutheid dede: een stout stuk volbracht had.

781 wel te gemake: zeer in zijn schik.

782 Niets hinderde hem.

784 diere: duur, kostbaar.

785 Ze hadden met hen beiden veel pret.

786 bequam: beviel.

787 bekant: gezien.

[p. 72]

 

⁺Scoenre ridder in enech lant,

 

Haddire hem gehouden naer.⁷⁸⁹

790

Ene witte broec, ru alse een haer⁷⁹⁰

 

Haddi ane ende twee quade scoen,⁷⁹¹

 

Die heme sijn vader hiet anedoen.

 

Nie sint dat hi van huus sciet

 

En waren si verporret niet.⁷⁹⁴

795

Dus hebben si onder hem tween geseten

 

Tote gereet was dat eten.

 

Van ere fonteinen hietmen bringen⁷⁹⁷

 

Water dien tween jongelingen.⁷⁹⁸

 

Si dwoegen ende gingen sitten⁷⁹⁹

800

Neder op een pellen witten.⁸⁰⁰

 

Voer heme stont ene tafle gerecht,⁸⁰¹

 

Daer op een nap die sere lecht;⁸⁰²

 

Want inden cop stont menech steen

 

Die bi nachte claerre scheen.⁸⁰⁴

805

Men brochte heme wijn ende clarheit⁸⁰⁵

 

Ende die gerechten wel bereit,

 

Dier es hem so menech comen⁸⁰⁷

 

Dat icse u niet en wille nomen.

 

Ten etene saten si soe vele,⁸⁰⁹

810

Tes die camerlinc in die zele⁸¹⁰

 

Es comen, die van hove quam.

 

Sine dochter hi vernam

 

Etende mettien jonchere.

 

Het wonderde heme herde sere,⁸¹⁴

815

Want sine was gewone niet.⁸¹⁵

 

Tierst datten die joncfrouwe siet

 

In hare ansichte wart si roet.

 

Vollec si jegen hem op scoet⁸¹⁸

+ fol. 5 verso^a

789 Als hij ridderlijke manieren en kledij gehad had.

790 haer: haren kleed.

791 quade: slechte.

794 verporret: uitgetrokken.

797 fonteine: bron.

798 jongelingen: jongelieden.

799 dwoegen: wasten zich de handen.

800 pellen: tapijt.

801 gerecht: gereed gemaakt (voor de maaltijd).

802 nap: drinkschaal; lecht: schittert.

804 claerre (comp. van claer): schitterender (dan bij dag?).

805 clarheit (clareit): kruidenwijn.

807 dier (gen. afhangend van menech en terugslaand op spisen): daarvan.

809 soe vele: zo lang.

810 Tes: totdat.

814 Het wonderde heme: hij verwonderde er zich over.

815 was (was-es, gen. bij gewone sijn): was dat.

818 jegen hem: voor hem; op scoet: sprong plotseling op.

[p. 73]

 

Ende Ferguut heftene versien

820

Ende wart oec op mettien.

 

Die hoge man ende die vroede

 

Hietse beide sitten met goede.⁸²²

 

Si gingen beide sitten neder.

 

Die camerlinc viel met hen weder.⁸²⁴

825

Hi was een harde hovesch man.

 

Den knape hi vragen began

 

Of hi die herberge wan met crachte.⁸²⁷

 

‘Here, neen ic, in hads gedachte;⁸²⁸

 

In dede noit man no wive quaet

830

Noch dus gedane overdaet.⁸³⁰

 

Op ene vorwerde quamic hare:⁸³¹

 

⁺Waert dat u bequame ware

 

Alse gi quaemt, so mochtic bliven;

 

Men soude mi niet verdriven.

835

Maer es dat sake dat u es leet,

 

Ic rume u herberge gereet.⁸³⁶

 

Dus hiet mi bliven dese joncfrouwe.’⁸³⁷

 

‘Vrient,’ sprac die here, ‘op mijn trouwe!

 

Mine herberge ontseggic u niet,

840

Ic wille, men doe dat gi gebiet.

 

Ic weets hare danc in minen sinne,

 

Datsi u herberchde hier inne.

 

Ic wille datsi u eere daer si mach.⁸⁴³

 

Waer di die knape, die ic sach

845

Heden voer den coninc?’

 

‘Jaic, here,’ sprac die jongelinc,

 

‘Een ridder hilt daer met mi sijn scheren.

 

Moetic leven, het sal hem deren⁸⁴⁸

 

Ende segt, dat ict hem ontbiede,⁸⁴⁹

850

Dat hijs sal hebben sine miede⁸⁵⁰

 

Ende datse hem sdorpers sone sal geven,⁸⁵¹

822 Hietse (hiet-se): verzocht ze; met goede: rustig.

824 weder: van zijn kant, op zijn beurt; viel met hen weder: ging op zijn beurt bij hen zitten.

827 wan met crachte: in bezit nam met geweld.

828 in hads gedachte: ik dacht er niet aan.

830 overdaet: daad van geweld.

831 hare: hierheen.

+ fol. 5 verso^b

836 rume: ontruim; gereet: onmiddellijk.

837 Dus: op die voorwaarde.

843 mach: kan.

848 Moetic leven: als ik mag blijven leven.

849 ontbiede: doe weten.

850 miede: loon.

851 datse (dat-se), se slaat op miede.

[p. 74]

 

Dat hine bescopte, moet hi leven.’⁸⁵²

 

Dus sprac die cnape te sinen wert.

 

Die taflen dedemen op ter vert;⁸⁵⁴

855

Si waren blide ende loegen.

 

Men brochte hem water ende si dwoegen.

 

Doe brochtemen hem den goeden wijn

 

Ende elc dranc een lettelkijn.

 

Daer na soe brochtemen hem dat cruut.⁸⁵⁹

860

Die joncfrouwe naems ende Ferguut,⁸⁶⁰

 

Die here nam oec, ende mettien

 

Gingen si sitten onder hen drien

 

Ende spraken omme meneger hande sake.

 

Die camerlinc vragde den knape

865

Hoe hi ten hove was geraect,

 

Ofte hi noch ridder ware gemaect.⁸⁶⁶

 

Die knape swoer: ‘Semmi togen mijn!⁸⁶⁷

 

Here, ic wane wel ridder sijn.

 

Mi wapende die dorpeman⁸⁶⁹

870

Alsic te hove dienen quam.

 

Sijn ors gaf mi Somilet;

 

En es geen beter tote Market.

 

Hi gaf mi helm, swert ende scilt;

 

Ic wane noit coninc beteren hilt.

875

Here, dus quamic hier gevaren.

 

⁺Ic wane ridder sijn te waren:

 

Hen es ridder in sconinx zale,

 

Ware wi gewapent even wale

 

Ende ic ware op grauweele,⁸⁷⁹

880

Ingaver niet omme enen canele⁸⁸⁰

 

Haddic mijn strael ende mijn gysarme.’⁸⁸¹

 

Die goede man greepen in sinen arme,

 

Hi hoerde wel dat hi dom van sinne

 

Was ende sprac: ‘Lieve minne,⁸⁸⁴

852 Dat: omdat; de eerste hi in dit vers slaat op Keye, de tweede op Ferguut; bescopte: bespotte.

854 dedemen op: ruimde men op, nam men af.

859 cruut: aromatisch kruid, gekauwd om geuren uit de mond te verdrijven.

860 naems: nam ervan.

866 noch: tot nu toe, reeds; ridder gemaect: tot ridder geslagen.

867 Semmi togen (l. toge = dat oge) mijn: een soort van eedformule: bij mijn oog; vgl. vs. 3694: ‘bi minen ogen’.

869 dorpeman: dorper, boer.

+ fol. 6^a

879 grauweele: het steengruis, van het strijdperk.

880 niet enen canele: geen riet, niets hoegenaamd.

881 strael: werpspies; gysarme: tweesnijdende strijdbijl.

884 minne: vriend.

[p. 75]

885

Wildi horen na minen raet,

 

Hine sal u niet sijn quaet

 

Ende gine comt nemmer in die stat,

 

U en saels wesen te bat.’⁸⁸⁸

 

Ferguut sprac ten camerlinc

890

Ende seide: ‘Wildi enege dinc

 

Te mi wart, die ic doen mach,⁸⁹¹

 

Dat willic doen nacht ende dach.

 

Of ghi iet wilt, segt uwen wille,⁸⁹³

 

Ic sal u horen ende swigen stille.’

895

‘Ghi hebt recht, het sal u vromen,⁸⁹⁵

 

Daer sal u alle doget af comen.⁸⁹⁶

 

Morgen seldi sijn ridder nuwe:⁸⁹⁷

 

Men sal u nemen die cledere uwe

 

Ende geven u andre, die beter sijn

900

Ende scoenre ten trouwen mijn.

 

Dan selen wi vore den coninc gaen,

 

In uwen hals sal hi u slaen⁹⁰²

 

Ende gorden u tswert met sinen handen;

 

Dan suldi ridder sijn te handen.⁹⁰⁴

905

Dus es die sede in dit lant.

 

Ic sal u selve metter hant

 

Spannen u sporen ane uwen voet

 

Morgen vore menegen ridder goet.

 

Sijt goedertieren ende wijs.

910

God meerre uwen prijs!’⁹¹⁰

 

Harde serich was Ferguut⁹¹¹

 

Datmen hem sine cleder uut

 

Doen soude, die hi van huus brochte;

 

Droeve was hijs in sijn gedochte.

915

Ferguut sprac te sinen wert:

 

‘Trouwen, mi waers liever ontbert

 

Dan gijt mi heden daet geloven^916-17

 

Datmen mi sal mine cleder roven.⁹¹⁸

888 Zonder dat gij er groot voordeel van zult ondervinden.

891 Te miwart: mij aangaande.

893 of: indien.

895 vromen: baten.

896 alle doget: niets dan goed of voordeel.

897 nuwe: nieuw, pas geworden.

902 De ridderslag zal hij u geven.

904 te handen: onmiddellijk.

910 meerre: vermeerdere; prijs: eer, roem.

911 serich: bedroefd.

916-17 ontberen: nalaten, missen; dan: dan dat; de betekenis is: ik had het liever niet gehad dat gij mij ervan tracht te overtuigen (dat het nodig is)...

918 roven: ontnemen.

[p. 76]

 

Het sal mi seker leet sijn

920

Nemt men die cleder mijn,

 

⁺Die mi mijn vader ane dede;

 

Ic waenre speelt die duvel mede.

 

Mi maecte ridder, alsic hier quam

 

Somilet die dorp man.⁹²⁴

925

Her wert, hoert mi al lettelkijn:

 

Nu salic tweewaerf ridder sijn.’

 

‘Ghine selt niet, te minen trouwen!

 

Nieman en mach riddere touwen⁹²⁸

 

Hine si ridder, dat secgic u,⁹²⁹

930

Ende ghi hebt mi geloeft nu⁹³⁰

 

Dat ghi doen sout, dat ic wilde.

 

Ic ben die u vort an hilde

 

Over gherecht logenere,⁹³³

 

En doedi niet, dat ic beghere,

935

Trocti achter van deser dinc.’⁹³⁵

 

‘Neen ic, here,’ sprac die jongelinc,

 

‘In maecht laten, hets te spade,⁹³⁷

 

Ic wille volgen uwen rade.’

 

Die here riep te hem twee knapen

940

Datsi heme lichten: hi wilde gaen slapen.⁹⁴⁰

 

Doe stonden si op ende quamen

 

In ene camere, daer si vernamen

 

Gescreven menegerhande dier.⁹⁴³

 

Doe sprac die wert: ‘Ferguut, blijft hier

945

Ende slapet met gemake.’

 

Hi leerde hem menegerhande sake⁹⁴⁶

 

Binnen der nacht, dien jonchere,⁹⁴⁷

 

Die hem quamen te groter ere.

 

Daer lach een bedde pellorijn⁹⁴⁹

950

Ende twee linlaken sidijn,⁹⁵⁰

+ fol. 6^b

924 dorp man: dorper, boer.

928 touwen: slaan.

929 Hine si: tenzij hij is.

930 geloeft: beloofd.

933 Over: voor; gherecht logenere: volslagen leugenaar.

935 Trocti achter van deser dinc: Als ge die belofte niet zoudt nakomen.

937 maecht (mach-et): mag het; spade: laat.

940 lichten: zouden bijlichten.

943 Gescreven: geschilderd.

946 leerde: had geleerd.

947 Binnen der nacht: gedurende die nacht, bedoeld is die avond.

949 pellorijn: (pellerijn): van ‘pellen’ (d.i. pellengoed, van kostbare zijden of lakense stof, veelal met gouddraad doorweven) vervaardigd. Hier vermoedelijk als ‘pars pro toto’ gebruikt, doelend op het kostbare dekkleed (= de sprei) van het bed.

950 linlaken sidijn: zijden beddelakens.

[p. 77]

 

Daermen op leide dien knape.

 

Wel saen waert hi in slape.

 

Die camerlinc wilde slapen gaen,

 

Sire dochter riep hi saen⁹⁵⁴

955

Ende hiet, datsi hem cleder sochte

 

Ende sise dien knape brochte

 

Morgen alse hi op steet.

 

‘Here,’ seitsoe, ‘si sijn gereet.’

 

Si gingen alle slapen doe

960

Alden nacht tote smorgens vroe.

 

Die camerlinc stont op betide⁹⁶¹

 

Ende liet halen dat gesmide⁹⁶²

 

Ende dede sadelen hare twee perde.

 

Die joncfrouwe liep in hare werde⁹⁶⁴

965

In ene camere tenen fortsiere

 

⁺Ende traker ute die cleder diere.⁹⁶⁶

 

Si liep daer die knape lach*

 

Ende wecten; si hem die cleder gaf.

 

Hi namse ende hefse ane gedaen.

970

Gecleet ende gescoit was hi saen.⁹⁷⁰

 

Vollijc hi buter cameren ginc.

 

Wel behages den camerlinc.

 

Men brochte heme vollic haer rossiden⁹⁷³

 

Want si te hove wilden riden.

975

Ferguut en voerde te hove wert

 

Van sinen harnasche meer dan een pert:⁹⁷⁶

 

Ne geen ander hi en rochte⁹⁷⁷

 

Dan dors dat hi van lande brochte.

 

Ander joncfrouwe nam hi orlof.

980

Si maecten hem beide in dat hof.

 

Die coninc was van messen comen.⁹⁸¹

 

Een scaec bert haddi genomen⁹⁸²

 

Ende soude scaec hebben gaen spelen.

 

Alsi quamen inder zelen

954 Sire (sijnre): zijn.

961 betide: vroegtijdig.

962 gesmide: paardetuig.

964 werde (waerde): bewaarplaats, schuilplaats; hier: kabinet.

+ fol. 6 verso^a

966 traker: haalde er; diere: kostbare.

970 gescoit: geschoeid.

973 rossiden: strijdrossen.

976 harnasch: bagage, uitrusting; ne ... meer dan: niet meer dan, alleen maar.

977 rochte: begeerde.

981 van messen: van de mis.

982 scaec bert: schaakbord.

[p. 78]

985

Soe beeten si wel saen⁹⁸⁵

 

Ende gingen vore den coninc staen.

 

Die ridders besagen sere

 

Fergut, dien jonchere

 

Ende seiden, datsi noit en sagen

990

Scoenre man van sinen dagen.⁹⁹⁰

 

Ferguut groette den coninc.

 

Een mantel hem ane den hals hinc,

 

Wel vollec hine af dede:

 

Sijn weert leerde hem die hovesscede.⁹⁹⁴

995

Doe bleef hi inden roc van sindale⁹⁹⁵

 

Al bloet; hi stont hem herde wale.⁹⁹⁶

 

Voer den coninc stont hi ververt.⁹⁹⁷

 

Die here quam gegaen, sijn wert,

 

Die heme in sijn ore seide

1000

Dat hi viele op sijn knien beide

 

Ende bade den coninc, of hi woude,¹⁰⁰¹

 

Dat hine ridder maken soude.

 

Die knape wel sinen wert verstoet¹⁰⁰³

 

Ende viel neder op sconinx voet¹⁰⁰⁴

1005

Ende bat herde oetmoedelike

 

Arture, den coninc rike¹⁰⁰⁶

 

- Hi was van verren te hem gesant -¹⁰⁰⁷

 

Dat hine ridder make te hant.

 

Die coninc heft den cnape versien

1010

⁺Ende hieten op staen mettien.

 

Die knape seide: ‘Lieve here,

 

Van u en scedic nemmermere¹⁰¹²

 

Ghi engeft mi ridders abijt.’¹⁰¹³

 

‘Ic geeft u; segt mi wie gi sijt,

1015

Lieve knape, ic wilt weten.’

 

‘Ja, here, hebdijs nu vergeten?¹⁰¹⁶

 

Ic ben die knape, wetekeye!¹⁰¹⁷

985 beeten: stegen af.

990 van sinen dagen: van zijn leeftijd.

994 hovesscede: hoofse trek.

995 sindael: een lichte, soepele of gesatineerde zijden stof, gelijk staande met de latere tafzijde.

996 Al bloet: zonder andere (boven-)kleren.

997 ververt: bedremmeld, verlegen.

1001 of: indien.

1003 verstoet: begreep.

1004 op voet: aan de voeten (van).

1006 rike: machtig.

1007 gesant: gezonden, gekomen.

+ fol. 6 verso^b

1012 scedic: scheid ik.

1013 Ghi en: tenzij gij; abijt: uitrusting.

1016 hebdijs: hebt gij het.

1017 wetekeye: bij God!, voorzeker.

[p. 79]

 

Daer met scopte mijn her Keye.¹⁰¹⁸

 

Also betre mi God mine saken¹⁰¹⁹

1020

Ic waent heme noch te sure maken.’¹⁰²⁰

 

‘Vrient,’ sprac die coninc, ‘laet gewerden,¹⁰²¹

 

Dat willic tusschen u beverden:¹⁰²²

 

Heft hi jegen u iet messeit,¹⁰²³

 

Hi wilt u betren, hets hem leit.’¹⁰²⁴

1025

Doe quam mijn her Gawein gelopen

 

Ende heft ten coninc gesproken,

 

Want hi den knape wel verstoet.

 

‘Here,’ seit hi, ‘en es niet goet

 

Dat mijn her Keye die ridder vremde

1030

Versprect: hem sals berouwen in dende.¹⁰³⁰

 

Also dede hi mijn her Pertsevale¹⁰³¹

 

Verjagede hi met sire tale,¹⁰³²

 

Maer ghi moetet hem nu vergeven.

 

Doet desen knape wapine geven;

1035

Ghine mogeter hem niet ontsecgen.¹⁰³⁵

 

Wat latine vore u voete leggen?’¹⁰³⁶

 

Mijn her Gawein seide: ‘Her coninc,

 

Ic bade gerne den jongelinc¹⁰³⁸

 

Dat hi mi tenen geselle ontfinge:

1040

Gerne namic sine wandelinge.’¹⁰⁴⁰

 

Die coninc sprac: ‘Hets mi bequame.’

 

Ferguut antwerde: ‘Uwen name

 

En wetic niet, maer goedertiere¹⁰⁴³

 

Sidi ende van goeder maniere.¹⁰⁴⁴

1045

Ic en ontsecge niet u bede;

 

Ic wille u dienen talre stede,

 

Maer ic name eer die wapine.¹⁰⁴⁷

 

Gherne waric indie wostine.¹⁰⁴⁸

1018 Daer met: met wie; scopte: de spot dreef.

1019 God moge mijn situatie zo goed maken dat ik (te verbinden met vs. 1220).

1020 Ik ben van zins het hem te doen opbreken.

1021 laet gewerden: laat dat rusten.

1022 beverden: beslechten.

1023 iet messeit: iets beledigends gezegd.

1024 betren: genoegdoening geven; leit: leed.

1030 Versprect: beschimpt; in dende: ten slotte.

1031 mijn her Pertsevale staat apo koinou: hoort bijgevolg tegelijkertijd bij vs. 1031 en bij vs. 1032.

1032 tale: smaadwoorden.

1035 mogeter: moogt ze; ontsecgen: weigeren.

1036 Waarom laat gij hem (zo lang) aan uw voeten liggen?

1038 bade: zou willen verzoeken.

1040 sine wandelinge nemen: omgang hebben met hem.

1043 goedertiere: goedaardig, vriendelijk.

1044 sidi: zijt gij.

1047 Ik zou toch liever eerst mijn ridderuitrusting ontvangen.

1048 wostine: woestenij.

[p. 80]

 

Ic ghere den horen ende die wimpele¹⁰⁴⁹

1050

Die houdet die liebart simpele.¹⁰⁵⁰

 

Den swerten ridder salic wijch geven,¹⁰⁵¹

 

Ochte hi sal mi nemen tleven.¹⁰⁵²

 

Magic verwinnen die battaelgie,¹⁰⁵³

 

⁺Hier comic weder sonder faelgie;¹⁰⁵⁴

1055

Dan willic mi tote u betrouwen.¹⁰⁵⁵

 

Betren dan gi en wanic niet scouwen.’¹⁰⁵⁶

 

Alse mijn her Gawein heft verstaen

 

Dat Ferguut niet en wille achter gaen,

 

Hine sal proeven die avonture,^1058-59

1060

Die menegen ridder es worden tsure,

 

In sijn herte eist hem leet

 

Ende alden andren, Godweet.

 

Si spraken alle ute ere mont¹⁰⁶³

 

Ende vloecten Keyen ter stont.

1049 ghere: begeer.

1050 houdet: toezicht houdt, bewaakt; liebart: leeuw; simpele bij liebart beantwoordt hier aan het Frans: ‘del lion simple’. Volgens Tobler-Lommatzsch, IX, c.664 betekent simple, gezegd van dieren, dikwijls het tegenovergestelde van féroce, d.i. goedaardig, vreedzaam, (mij meegedeeld door Prof. W. van Hoecke). In de Franse tekst past deze betekenis goed, al kan het woord hier ook, mede ter wille van het rijm (: guinple), gebruikt zijn. De woorden ‘del lion simple’ worden in de Fergus (uitg. Martin, blz. 22, vzn. 8-9) door Keye uitgesproken, die blijkbaar goed ingelicht is over de aard van het dier: het gaat immers niet om een echte, maar een gebeeldhouwde leeuw:

‘Mais il n'a ne car ne sanc
Ne cuir ne poil: ains est tot blanc.
D'ivoire entaillie gentement’

(blz. 59, vzn. 16-18)

Eigenaardig genoeg legt de Nederlandse bewerker, in afwijking van zijn Frans voorbeeld, de vzn. 1049-1050 in de mond van Ferguut, die dan nog niets kan weten over de leeuw ‘van witten yvoren’ (vs. 1647). Zijn toespeling kan bijgevolg niet dezelfde draagwijdte hebben als die van Keye in de Fergus. In de Nederlandse tekst zegt de drossaard alleen dat wimpel en horen hangen ‘anden hals ere liebardinnen’ (vs. 639). Simpele doet hier blijkbaar, in nog sterkere mate dan in de Franse tekst, dienst als passend rijmwoord (: wimpele) zonder veel betekenis. Tenzij men, met Verdam, (en dit geldt bij hem zowel voor het Ofra. simple als voor het mnl. simpele) het woord als een soort van vast epitheton van de leeuw zou beschouwen. ‘In de wapenkunde’, zo merkt V. op, ‘wordt de ‘simpelheit’ uitgedrukt door een leeuw (Gelre, Wapenb., blz. 113): den leeuw heeft men verschillende deugden toegedicht, o.a. ook de oprechtheid, het niet hebben van streken, zelfs een zekere mate van zachtaardigheid; vgl. Maerlant, Der Nat. Bloeme, II, 2127: ‘Simpel is dat sien van desen’ (de leeuw) (zie M.W., VII, 1142 en 1126 (Aanm. bij simpelheit). In dit verband zou men het woord hier het best door: zonder arglist, d.i. recht- of edelgeaard kunnen weergeven.

1051 wijch geven: strijd leveren.

1052 Ochte: of.

1053 verwinnen die battaelgie: de strijd winnen.

+ fol. 7^a

1054 sonder faelgie: zonder mankeren.

1055 tote u betrouwen: aan uw leiding toevertrouwen.

1056 Een betere dan gij verwacht ik niet te aanschouwen.

1058-59 Dat F. niet in gebreke wilde blijven om het avontuur te wagen.

1063 ute ere mont: uit een mond, eenstemmig.

[p. 81]

1065

Ferguut en acht niet om haer seer,¹⁰⁶⁵

 

Maer den coninc haesti te meer¹⁰⁶⁶

 

Dat hi hem ridders wapine gave.

 

Die coninc sach wel dat dore have¹⁰⁶⁸

 

Noch dore bede hi niet en dade.¹⁰⁶⁹

1070

Hi dede heme bringen ridders gewade:¹⁰⁷⁰

 

Halsberch, cousen, helm van stale

 

Dede Ferguut ane; het stont hem wale.

 

Mijn her Gawein brochte hem sijn pert;

 

Ferguut besaget, diet sere begert.

1075

Pertsevale brocht hem een swert

 

Dat heme gegeven hadde een sijn wert.¹⁰⁷⁶

 

Pertsevale was dorper niet,

 

Hi gaeft den coninc ende hiet¹⁰⁷⁸

 

Dat hijt den knape gorden soude.¹⁰⁷⁹

1080

Die coninc gordet hem wel houde.¹⁰⁸⁰

 

Die camerlinc maecte hem vore¹⁰⁸¹

 

Ende spien hem sinen rechteren spore.¹⁰⁸²

 

Mijn her Lanceloet die ridder goet

 

Spien hem den luchteren ane den voet.¹⁰⁸⁴

1085

Men sach in sconinx hof nemmere

 

Enen vremden ridder doen meere ere:¹⁰⁸⁶

 

Het was recht: ic vermete mi das¹⁰⁸⁷

 

Dat hi die beste ridder was

 

Die noit quam in sconinx hof.¹⁰⁸⁹

1090

Hi ontfinc prijs ende lof

 

Die stoute ridder Ferguut.

 

Enen willicker nemen uut:¹⁰⁹²

 

Mijn her Gawein, die noit en vant

 

Sijn genoet in enech lant;¹⁰⁹⁴

1095

Hine mochte niewer sijn verwonnen,¹⁰⁹⁵

1065 haer seer: hun hartzeer.

1066 haesti (haeste-hi): verzocht hij met aandrang.

1068 dore: ter wille van.

1069 hi niet endade: dat hij (Ferguut) het niet zou doen (nl. afzien van zijn voornemen het avontuur te ondernemen).

1070 gewade: wapenrusting.

1076 een sijn wert: een vroegere gastheer van hem.

1078 hiet: verzocht.

1079 gorden: omgorden.

1080 wel houde: zeer spoedig, d.i. dadelijk.

1081 maecte hem vore: kwam naar voren.

1082 spien: spande, bond aan.

1084 luchteren: linker.

1086 meere: groter.

1087 ic vermete mi das: ik durf dit verzekeren, stellig verklaren.

1089 noit: ooit.

1092 Voor één wil ik een uitzondering maken.

1094 Sijn genoet: zijns gelijke.

1095 Nergens kon hij overwonnen worden.

[p. 82]

 

Bedi willic hem sprijs onnen.¹⁰⁹⁶

 

Ferguut was herde wel gereet.¹⁰⁹⁷

 

⁺Een groet ors brochtmen hem gheleet¹⁰⁹⁸

 

Dat snel was alse een vogelijn;

1100

Maer hi hadde liever dat sijn.¹¹⁰⁰

 

Een sciltknape herde wise

 

Brochte heme geleet sijn ors van prise;¹¹⁰²

 

Biden breidele hijt gegreep.¹¹⁰³

 

Doe hilt hem sinen stegereep¹¹⁰⁴

1105

Mijn her Ywein, een ridder coene.

 

Hi waerp hem vollec in dartsoene.¹¹⁰⁶

 

Enen vasten scilt, enen dieren¹¹⁰⁷

 

Haeldemen hem van quartieren;¹¹⁰⁸

 

Ane sinen hals dat hine hinc.

1110

Een ridder heme doe halen ginc

 

Enen scacht, starc ende groet;

 

Insijn hant dat hine scoet.¹¹¹²

 

Ferguut was utermaten blide.

 

Wel behagedem sijn gesmide¹¹¹⁴

1115

Ende dat ors daer hi op sat;

 

Hine was noit te gemake bat.¹¹¹⁶

 

In sinen stegereep hi hem hief:

 

Waest den orsse leet of lief,¹¹¹⁸

 

Het moeste knielen op den vloer.

1120

‘God,’ sprac die coninc ende swoer

 

‘Moet scenden Keyen, datti liep oppe¹¹²¹

 

Desen ridder met sinen scoppe,

 

Bedi hi heeften mi verdreven;¹¹²³

 

Waer dore hem, hi waer met mi bleven.’¹¹²⁴

1096 sprijs (gen.) onnen: de voorrang toekennen.

1097 herde wel: zeer goed; gereet: uitgerust.

+ fol. 7^b

1098 brochtmen gheleet: bracht men aan de toom; zo ook vs. 1102.

1100 dat sijn: het zijne, zijn eigen.

1102 van prise: van hoge waarde, voortreffelijk.

1103 breidel: toom; gegreep: greep (vast).

1104 stegereep: stijgbeugel.

1106 Hi waerp hem: hij sprong; dartsoene (dat artsoen): eig. de zadelboog, hier: het zadel.

1107 vast: stevig, sterk.

1108 van quartieren: waarschijnlijk een gevierendeeld schild, met een heraldische beschildering.

1112 scoet: snel aangeven, in de hand gooien als het ware; hi slaat niet terug op Ferguut, maar op de ridder, die hem de ‘scacht’ brengt.

1114 gesmide: paardetuig (vaak met zilver of goud belegd).

1116 te gemake bat: beter in zijn schik.

1118 Waest: was het.

1121 Moet: moge; scenden: in het verderf storten; dat hi liep oppe: omdat hij te lijf ging (met sinen scoppe).

1123 Bedi: want.

1124 Waer dore hem: was het niet om hem (Keye); hi: Ferguut; met: bij.

[p. 83]

1125

Die sot sat daer biden viere¹¹²⁵

 

Ende riep ten coninc lude sciere:¹¹²⁶

 

‘En meslaet u niet, here,¹¹²⁷

 

Want enen ridder noit ere

 

Sagedi eeren meer gescien.¹¹²⁹

1130

In corten stonden suldi sien¹¹³⁰

 

Den ridder vander swarter roken

 

Sinen scilt ane sinen hals te broken

 

Ende bringen u thoeft cleet ende den horen

 

Ende vallen u ten voeten voren.’

1135

Alse Keye dien sot versteet,

 

Wel na hi van torne spleet:¹¹³⁶

 

En haddement niet vertelt in quaden,¹¹³⁷

 

Hi hadde den sot int vier gebraden.

 

Vore den coninc es hi gegaen

1140

Ende loech, of hijt niet hadde verstaen.¹¹⁴⁰

 

Ferguut ten coninc orlof nam¹¹⁴¹

 

⁺Ende ane alle sine man.¹¹⁴²

 

Te minen her Gawein es hi comen

 

Ende heft orlof ane hem genomen.

1145

Mijn her Gawein in goeder trouwen

 

Bevalne sere onser Vrouwen.¹¹⁴⁶

 

Ferguut voer volleke daer of¹¹⁴⁷

 

Ende ruemde sconinx hof.¹¹⁴⁸

 

Ferguut reet met groter vaert

1150

- Van fierheden scheen hi liebaert -¹¹⁵⁰

 

Alden dach toter vespertijt.¹¹⁵¹

 

Sere vernoide hem die tijt.¹¹⁵²

 

Een water dat hi liden soude.¹¹⁵³

 

Doe sach hi neven enen woude

1155

Enen casteel vast ende groet;¹¹⁵⁵

1125 sot: hofnar; vier: vuur.

1126 sciere: snel.

1127 meslaet u niet: maak u niet boos.

1129 Sagedi: zaagt gij.

1130 Binnenkort zult ge zien.

1136 spleet: barstte.

1137 Als men het niet ten zijnen ongunste had uitgelegd.

1140 of: alsof.

1141 ten: ten opzichte van, d.i. van.

+ fol. 7 verso^a

1142 man: leenmannen.

1146 beval hem zeer in de hoede van Maria (wat tevens hier betekent: vaarwel zeggen).

1147 volleke daer of: snel van daar.

1148 ruemde: ontruimde, vertrok uit.

1150 fierhede: waardiglieid; liebaert: een leeuw.

1151 vespertijt: vooravond.

1152 vernoide: viel lang.

1153 liden soude: maest passeren.

1155 vast: versterkt.

[p. 84]

 

Een groet water daer omme scoet.¹¹⁵⁶

 

Hi quam gereden aen dien casteel

 

Die scone was: men hieten Ydel.

 

Ene lange brucge hi voer hem vant

1160

Ende enen ridder, die op sine hant

 

Hilt enen edelen valke diere¹¹⁶¹

 

Ende meide hem op die rivire.¹¹⁶²

 

Met hem ginc ene joncfrouwe scone:

 

Hen was so scone onder den trone,¹¹⁶⁴

1165

Volmaect hadse die nature;

 

Noit man sach sulke figure.

 

Hen sal u lieden niet vernoien,¹¹⁶⁷

 

- Die niet wille horen, lope met coyen! -¹¹⁶⁸

 

Ic wille u seggen die waerheit

1170

Vander joncfrouwen scoenheit.

 

Die joncfrouwe hiet Galiene.

 

Die voere al tlant dore van Aliene,¹¹⁷²

 

Hine vonde gene so wel gereit:¹¹⁷³

 

In hare was alle hovesscheit,

1175

Si mochte te rechte sijn keyserinne.

 

Het ware wel recht, dat haer die minne

 

Een deel in dat herte quame¹¹⁷⁷

 

Ende si te minnen vername.¹¹⁷⁸

 

Waric Venus, die geeft die minne,

1180

Ic ware al geel in haren sinne;¹¹⁸⁰

 

Sine mochte niet bet sijn dan in hare.

 

Si heeft grauwe ogen ende clare,¹¹⁸²

 

Brune wintbrauwen, gheoget reine,¹¹⁸³

 

Niet te groet, te maten cleine.¹¹⁸⁴

1185

Tforhoeft up heven ende slecht,¹¹⁸⁵

 

⁺Haer ansichte lanc ende recht,

1156 scoet: liep.

1161 diere: kostbaar.

1162 Hij verlustigde zich in de jacht op watervogels.

1164 Hen(het en): er was niet; onder den trone: onder het uitspansel, d.i. op aarde, ter wereld.

1167 vernoien: vervelen.

1168 lope met coyen: hoede de koeien, mag voor mijn part koewachter worden.

1172 Die voere: die ging, zou gaan, of: als iemand ging.

1173 so wel gereit: zo voortreffelijk, volmaakt in haar soort.

1177 Een deel: enigszins.

1178 te minnen vername: de liefde voelde ontwaken.

1180 al geel: geheel en al; in haren sinne: in haar hart.

1182 grauw: grijsblauw.

1183 wintbrauwe: wenkbrauwen; gheoget reine: met heldere ogen.

1184 te maten: tamelijk.

1185 up heven: hoog, gewelfd; slecht: glad, effen.

+ fol. 7 verso^b

[p. 85]

 

Wit alse een snee, te poente roet:¹¹⁸⁷

 

Een mochter hem in besien ter noet.¹¹⁸⁸

 

Die lippen roet, den mont nauwe,

1190

Vele soeter dan enech dauwe.

 

Haer tande clene, wit, nagestaen,¹¹⁹¹

 

Haer adem roec als galigaen.¹¹⁹²

 

Over die scouderen was si smal¹¹⁹³

 

Ende wel gescepen over al.¹¹⁹⁴

1195

Haer aerme lanc; cleine witte hande.

 

Scoenre wijf noit man bekande.¹¹⁹⁶

 

Hens nieman diese volprisen mochte,¹¹⁹⁷

 

Want nature al liaer gedochte¹¹⁹⁸

 

Dede ane hare, doe si was geboren

1200

Daer si hondert ane verloren.¹²⁰⁰

 

Galiene ginc met haren oem,

 

Si nam sijns goeden goem.¹²⁰²

 

Ferguut hi groete seere

 

Die joncfrouwe ende dien here

1205

Ende bat herberge dien nacht.

 

Die goede man was wel bedacht¹²⁰⁶

 

Ende seide: ‘Vrient, wille come motti sijn.¹²⁰⁷

 

Ghi selt wel te ghemake sijn:

 

Men sal u wel doen u ghevoech,¹²⁰⁹

1210

U pert sal orscorens hebben gnoech.’¹²¹⁰

 

Ferguut den here wel verstoet.

 

Doe beitte hi ende maecte hem te voet;¹²¹²

 

Galiene vollijc gegreep

 

Ende hilt heme sinen stegereep.

1215

Fergute waest leet in sijn gedochte,

1187 te poente: naar den eis, in de juiste maat.

1188 Een: iemand, men; hem besien: zich spiegelen; ter noet: desnoods.

1191 nagestaen: dicht bij elkaar staande.

1192 galigaen: de specerij galigaen of galanga, d.i. de welriekende wortelstok van ‘Alpina officinarum Hance’, in het Latijn ook wel ‘rhizoma galangae’ genoemd (Zie: Willy L. Braekman, Middelnederlandse Geneeskundige Recepten. Gent, 1970, blz. 423).

1193 smal: rank, tenger.

1194 gescepen: geschapen, gevormd.

1196 bekande: aanschouwde.

1197 volprisen: ten volle prijzen.

1198 al haer gedochte dede: deed haar uiterste best; had haar versierd met alles wat ze bedenken kon.

1200 waar honderd anderen (si hondert) verlies bij leden.

1202 zij paste (lette) goed op hem.

1206 was wel bedacht: verstandig, welwillend.

1207 motti: (moetti): moogt ge.

1209 doen u ghevoech: u van het nodige voorzien.

1210 orscoren: haver.

1212 beitte: steeg af.

[p. 86]

 

Want nature noit en wrochte¹²¹⁶

 

Scoenre wijf dan Galienen.

 

Sijn wert wijsdem datti altenen¹²¹⁸

 

Vrouwen ende joncfrouwen ere dade

1220

Ende hi volchde sinen rade.

 

Die joncfrouwe nam hi bider hant

 

Ende si heme weder; doe quam een seriant¹²²²

 

Ende dede heme sine wapine uut.

 

In een bliaut bleef Ferguut¹²²⁴

1225

Al bloet staende van sindale:

 

Hi was gescepen herde wale.

 

Die joncfrouwe wel sere besach

 

Dien ridder, dien si wale mach.¹²²⁸

 

Wel bequam hare sijn gelaet.¹²²⁹

1230

⁺Die Minne versiet wel ende verstaet¹²³⁰

 

Dat tijt ware, datsi in haer quame¹²³¹

 

Ende si te minnen vemame.

 

Si sette een scicht in haren boge¹²³³

 

Ende scoet der joncfrouwen dore doge¹²³⁴

1235

In therte so diep, hen conste verdriven¹²³⁵

 

Noit meester; het moeste met haer bliven.¹²³⁶

 

In wil niet dats mi yemen veronste¹²³⁷

 

Dat ic seide, dat Minne conste

 

Scichte schieten of quarele.¹²³⁹

1240

Al ware een man in drie castele

 

Dore wapent met ysere ofte met stale,¹²⁴¹

 

Si dore scoten met haren strale.¹²⁴²

 

Die Minne es soe ghetrahijnt,¹²⁴³

 

Hare scichte sijn soe ghefenijnt,¹²⁴⁴

1245

Wien si scietet, wijf of man,

1216 wrochte: maakte, schiep.

1218 Sijn wert: zijn waard, de vroegere nl., de kamerling; wijsdem: had hem geleerd; altenen: steeds.

1222 seriant: dienaar.

1224 bliaut: een bovenkleed, uit kostbare stof, meestal zijde, vervaardigd; het werd onder de mantel gedragen en behoorde uitsluitend tot de kledij van edelen en rijke lieden; sindale: zie vs. 995.

1228 mach: mag lijden.

1229 gelaet: voorkomen, figuur.

+ fol. 8^a

1230 Minne: Amor.

1231 Dat dat het.

1233 scicht (o.): pijl, zie ook vs. 1247.

1234 doge (dat oge): het oog.

1235 hen: (het en); geen heelmeester kon hem (de pijl) uitdrijven.

1236 met: bij, in.

1237 veronste: kwalijk zou nemen.

1239 quarele: pijlen.

1241 dore wapent: van top tot teen gewapend.

1242 dore scoten: doorschoot hem.

1243 ghetrahijnt: sluw, geslepen, verraderlijk.

1244 ghefenijnt: vergiftig.

[p. 87]

 

Dat hijs genesen niet en can.

 

Dit scicht die scone binnen heft,

 

Si salt dragen den dach datsi left.¹²⁴⁸

 

Galiene sere versucht.

1250

Si decket sere, want si vrucht¹²⁵⁰

 

Dats haer oem mach werden in inne¹²⁵¹

 

Datsi ten ridder waert draget minne.

 

Enen bonten mantel ter vaert

 

Brochtmen hem ende dede op sijn paert.¹²⁵⁴

1255

Men hevet gewreven ende geconreit,¹²⁵⁵

 

Die crebbe vol evenen vore hem geleit;¹²⁵⁶

 

Dors ginc eten sere ende vast.¹²⁵⁷

 

Nu peinsde die wert omme sinen gast,

 

Ende Ferguut doet dat hi ghert,¹²⁵⁹

1260

Want sinen orsse niet en deert.¹²⁶⁰

 

Indie zale sijn si gegaen.

 

Galiene was ghevaen¹²⁶²

 

Met minnen, die sere ontsiet¹²⁶³

 

Haren oem, maer hine merkes niet.¹²⁶⁴

1265

Enen pellen ginc men daer spreden,¹²⁶⁵

 

Daer si op saten onder hen beden,¹²⁶⁶

 

Ferguut ende die joncfrouwe

 

Diene minde met goeder trouwe.

 

Sine dorste hem gewagen niet,¹²⁶⁹

1270

Want si die onnere ontsiet.

 

Die riddere hare noit wort enseide:

 

Dus satense ende swegen beide

 

Datmen ene grote mile

 

⁺Mochte hebben gegaen die wile.¹²⁷⁴

1275

Si en dorste no hi en conste mede,¹²⁷⁵

 

Daer omme die tale bleef tier stede.¹²⁷⁶

1248 den dach dat si left: haar leven lang.

1250 decket (decket-et): verbergt het (dat ze door Amor getroffen is); vrucht: vreest.

1251 werden in inne: gewaar worden.

1254 dede op: bracht... naar de stal.

1255 geconreit: geroskamd.

1256 crebbe: krib; evene: haver.

1257 vast: met graagte, met veel eetlust.

1259 ghert: begeert.

1260 niet: niets; deert: ontbreekt.

1262 ghevaen: bevangen, vervuld.

1263 die: zij (Galiene) die; ontsiet: beducht is voor, nl. omdat haar oom haar liefde zou kunnen merken.

1264 hine merkes (merket-es) niet: hij merkt er niets van.

1265 pellen: tapijt; spreden: spreiden.

1266 onder hen beden: met hun beiden.

1269 gewagen: (daarvan) zeggen; niet: niets.

+ fol. 8^b

1274 die wile: in die tijd, ondertussen.

1275 no: noch.

1276 die tale: het gesprek; bleef: bleef achterwege; tier (te dier) stede: toen.

[p. 88]

 

Men hietse dwaen ende gaen eten;¹²⁷⁷

 

Si dwoegen ende sijn geseten.

 

Men brochte hem spisen gnoech

1280

Ende van wine haer gevoech.

 

Si aten ende men hiet op doen.¹²⁸¹

 

Doe quam gelopen een garsoen¹²⁸²

 

Ende dede op dat ammelaken.¹²⁸³

 

Van wilden dieren ende van draken¹²⁸⁴

1285

So was die tafle gehouwen.¹²⁸⁵

 

Ic wanemen inder Dunouwen

 

Tafle en vonde so wel gewrocht;

 

Diese makede was wel bedocht.¹²⁸⁸

 

Men deetse op ende die scragen.¹²⁸⁹

1290

Die wert ginc Fergute vragen

 

Wanen hi quame, wat hi sochte.¹²⁹¹

 

Ferguut seit heme, die niet en rochte¹²⁹²

 

Te liegene, hoe hi te hove quam

 

Ende hoe hi sine wapine nam¹²⁹⁴

1295

Ende hoe hem her Keye liep oppe

 

Indie zale met sinen scoppe.

 

Daerna teldi hem te waren¹²⁹⁷

 

Hoe hi ter roken wilde varen

 

Den wimpel halen ende den horen:

1300

‘Comt mi die swerte ridder tevoren,¹³⁰⁰

 

Ic segt u wel alsonder faelgie,¹³⁰¹

 

Ic sal hem leveren battaelgie;¹³⁰²

 

Magicken verwinnen ende matten,¹³⁰³

 

Ic sal sijn hoeft diere scatten.’¹³⁰⁴

1305

Die goede man wel verstoet

 

Dat Ferguut hadde stouten moet.¹³⁰⁶

 

Het was heme utermaten leet

1277 hietse: verzocht hen.

1281 hiet op doen: verzocht de tafel te mogen afnemen.

1282 garsoen: knaap, dienaar.

1283 ammelaken: tafellaken.

1284 van: met.

1285 gehouwen: gebeeldhouwd.

1288 wel bedocht: zeer vakkundig.

1289 deetse op: nam ze weg.

1291 Wanen: vanwaar.

1292 niet en rochte: er niet aan dacht.

1294 nam: ontving (van de koning).

1297 teldi: vertelde hij.

1300 comt mi... tevoren: vertoont zich aan mij.

1301 al sonder faelgie: zonder fout, zonder mankeren.

1302 battaelgie: kamp.

1303 matten: onderwerpen.

1304 lett.: Ik zal zijn hoofd een zware schatting laten betalen, d.i. het hem nemen.

1306 stouten moet: stoutmoedigheid.

[p. 89]

 

Dat hi die aventure ane geet¹³⁰⁸

 

Ende seide: ‘Lieve jongelinc,

1310

Niet lief en hadde u die coninc

 

Die u sende in dese avonture,

 

Die menegen man es worden sure.

 

Nieman en mach danen comen,¹³¹³

 

Die ridder heft menegen tlijf genomen;¹³¹⁴

1315

So sal hi u, gi selter sterven,¹³¹⁵

 

Hi sal een hoeft meer moeten kerven.¹³¹⁶

 

Ic rade u wel dat gijs ontbert¹³¹⁷

 

⁺Ende ghi ter roken niet en vaert.

 

Laetse den duvel volen gaen!¹³¹⁹

1320

Ghi hebt ene sotheit onder staen:¹³²⁰

 

Die swarte ridder es so fel,¹³²¹

 

Hi nemt u thoeft, dat wetic wel.

 

Si hebben hier gesocht den horen

 

Diere haer leven omme verloren.^1323-24

1325

Hens ridder indie werelt gheen¹³²⁵

 

Die name heeft jegen hem twee sleen.’¹³²⁶

 

Ferguut verstont wel sinen wert.

 

Hi was blide ende onververt

 

Ende sprac: ‘Lieve here, en segt nemmeer,¹³²⁹

1330

Ic en weter ghenen andren keer:¹³³⁰

 

Groet wint gesit met clenen regene.¹³³¹

 

Die hem vervaert, berghe hem in devene.¹³³²

 

Ic sal der liebardinnen simple¹³³³

1308 ane geet: onderneemt.

1313 danen: vandaar.

1314 tlijf: het leven.

1315 So sal hi u: zo ook zal hij u ('t leven benemen).

1316 kerven: afhouwen.

1317 wel: ten zeerste; gijs ontbert: gij ervan af ziet; ontbert rijmt met vaert (vs. 1318). Is hier te denken aan een verkeerde oplossing door de kopiist van een afkorting in zijn legger? Misschien gaat het alleen maar om een gewone schrijffout: vs. 1317 met ontbert staat als laatste regel op fol. VIII b r^o, terwijl vs. 1318 met vaert als beginvers voorkomt van fol. VIII a v^o. Hierdoor kan de kopiist het onmiddellijk verband tussen de twee verzen enigszins uit het oog verloren hebben.

+ fol. 8 verso^a

1319 Laat ze (de rots) aan de duivel bevolen, d.i. laat ze vervloekt zijn.

1320 onder staen: ondernomen.

1321 fel: boosaardig.

1323-24 si hebben... diere: zij, die... hebben er...

1325 Hens (het en es) gheen: er is niet een.

1326 twee sleen: twee pruimen, d.i. een kleinigheid, een nietigheid. De betekenis is: die een naam heeft welke, vergeleken bij de zijne, iets betekent.

1329 en segt nemmeer: spreek niet verder.

1330 Ik weet er niets anders op (dan hem te bevechten).

1331 gesit: gaat liggen: na een harde wind komt er slechts weinig regen.

1332 Wie bang is verberge zich in de haver (het haverveld).

1333 simple: Zie vs. 1050.

[p. 90]

 

Den horen nemen ende den wimple.

1335

Lieve her wert, en raet mi niet

 

Dat ic minen scilt, die gi siet

 

A(l)dus geel te hove drage:¹³³⁷

 

Men maecte van mi ene sage!¹³³⁸

 

Mijn her Key hilt met mi sijn spod;¹³³⁹

1340

Hi hadde recht, also help mi God!¹³⁴⁰

 

Mijn lijf omme den horen verdwijnt.’¹³⁴¹

 

Alse die wert hort dat hi hem pijnt¹³⁴²

 

Om niet dat hi den ridder bat,¹³⁴³

 

Hi sprac: ‘Vrient, ic en seit niet op dat

1345

Dat u soude wesen quaet;^1344-451345

 

Nu doet dat u in therte staet.

 

Ghi sijt in avonturen groet:¹³⁴⁷

 

God moet u bringen uter noet!’

 

Alsi dus saten ende spraken,

1350

So gincmen die bedden maken.

 

Een knape quam ende hiet op staen

 

Die heren ende slapen gaen.

 

Ferguut stont op, dien sere vaect,¹³⁵³

 

Vollec hi hem te bedde maect.¹³⁵⁴

1355

Doe gingensi alle gader slapen.

 

Die joncfrouwe lach in vroewaken¹³⁵⁶

 

Die te Ferragute hadde haer gepeins.¹³⁵⁷

 

Si keerde hare hier ende gheins,¹³⁵⁸

 

Sine wiste watsi secgen mochte.

1360

Si verscoet dicke ende versochte:¹³⁶⁰

 

‘O wi Ferguut, wel soete amijs,¹³⁶¹

 

⁺Dat ic nu doge, hoe lettel wettijs!¹³⁶²

 

Amijs, wat seggic, sottinne?

 

Ic en sagen noit dan heden hier inne.

1337 aldus geel: net zo gaaf (geheel) als het nu is.

1338 van: over; ene sage: een spotliedje.

1339 hilt: zou (opnieuw) houden.

1340 Hi hadde recht: Hij zou gelijk hebben, het recht daartoe.

1341 mijn leven verdwijnt omme...: ik verga van verlangen naar.

1342 hem pijnt: zich moeite getroost.

1343 om niet (niets): te vergeefs, te herhalen bij: dat hi den ridder bat.

1344-45 op dat dat: met die bedoeling dat.

1345 quaet: onaangenaam.

1347 avonture: gevaar.

1353 dien vaect: die slaap heeft.

1354 hi hem... maect: hij zich begeeft.

1356 lach in vroewaken: kon niet slapen.

1357 wier gedachten naar Ferguut uitgingen.

1358 gheins: ginds.

1360 verscoet: schrok op; versochte: zuchtte.

1361 amijs: beminde.

+ fol. 8 verso^b

1362 doge: te lijden heb; wettijs: weet ge ervan.

[p. 91]

1365

Arger ben ic dan een dief¹³⁶⁵

 

Dat ic den genen wille hebben lief,

 

Die ic noit en sach meer dan heden,¹³⁶⁷

 

Noch en sprac in eneger steden.

 

Morgen so sal hi orlof

1370

Betide nemen ende rumen thof.¹³⁷⁰

 

Dan sal hi nemmer van mi weten;

 

Saen sal hi mijns vergeten.

 

In weet hoes hem gedinken mochte:¹³⁷³

 

Dade hi altenen in sijn gedochte¹³⁷⁴

1375

Daer hi quame, alle joncfrouwen,

 

Het ware heme quaet, te minen trouwen.

 

Hi vaert tielec wech metten dage.¹³⁷⁷

 

Hoe sal hi geweten mine clage

 

Hoe wel dat icken minnen mach;¹³⁷⁹

1380

Hi sal mi geven den doet slach.¹³⁸⁰

 

Wisti dat ic in selken vare¹³⁸¹

 

In allen stonden dore hem ware,¹³⁸²

 

Hine dade nemmer die dorperheide¹³⁸³

 

Dat hi mi sine minne ontseide.

1385

Secgict hem niet, hine weet nommer;¹³⁸⁵

 

Wi! seggict hem, ic segge mi commer.¹³⁸⁶

 

Waer soudic nemen die gedachte?

 

Ic soude onneren mijn geslachte;¹³⁸⁸

 

Ic lage mi liever in die doet kiste

1390

Dan hijt van minen monde wiste.¹³⁹⁰

 

Wat doe ic dan? ic sal wech vlien,

 

Om enen andren salic spien;¹³⁹²

 

In willen sien in al mijn leven.¹³⁹³

 

Mijn vader wille mi emmer geven¹³⁹⁴

1395

Enen hogen prinche, enen coninc

1365 Arger: slechter; dief: booswicht.

1367 meer: anders, bij een andere gelegenheid.

1370 Betide: bijtijds, vroeg.

1373 Ik weet niet hoe hij eraan zou kunnen denken.

1374 Dade hi... in sijn gedochte: gaf hij in zijn hart een plaats aan; altenen: steeds.

1377 tielec: vroeg; metten dage: bij het aanbreken van de dag.

1379 Hoe zeer ik hem bemin.

1380 doet slach: doodsteek.

1381 in selken vare: in zulke angstige onzekerheid.

1382 dore: om.

1383 dorperheide: laagheid, schande.

1385 weet: weet het; nommer (nemmer): volstrekt niet.

1386 ic segge mi commer: ik breng mij in ongelegenheid, in een moeilijk parket.

1388 onneren: te schande maken.

1390 dan: dan dat.

1392 spien om: uitzien naar.

1393 In willen: ik wil hem niet.

1394 wille: wil, wenst; emmer: bepaald, toch.

[p. 92]

 

Vele scoenre dan desen jongelinc.

 

Ay, scoenren, wat hebbic geseit?

 

So sconen ware mi onghereit,¹³⁹⁸

 

Want niewer sijn genoet es.

1400

Wiste hi doch, hoet met mi es

 

Ende icken lachterde so sere,¹⁴⁰¹

 

Hine minde mi nemmermere.

 

Want hine mint mi groet no clene:¹⁴⁰³

 

Gisteren so sat hi bi mi allene,

1405

Hine sprac te miwaert noit entwint;¹⁴⁰⁵

 

⁺Dat haddi, haddi mi ghemint.¹⁴⁰⁶

 

Ic wane hijs niet togen en can.¹⁴⁰⁷

 

Wat soudic minnen selken man?¹⁴⁰⁸

 

Morgen vroe, alst sal graken,¹⁴⁰⁹

1410

Sal hi hem betide wech maken,

 

Hier en blijft niet sine scoenheit;¹⁴¹¹

 

Soe sal hi mi sijn onghereit.¹⁴¹²

 

Sine scoenheit, wat bestaetsi mi?¹⁴¹³

 

Waer omme spreke ic, ende twi¹⁴¹⁴

1415

Sal icse heme nemen ende sine cracht!

 

Neen ic, bider goeder nacht.

 

Mi ware leet sine mesquame:¹⁴¹⁷

 

Ic gave heme eer dan ic hem name.’

 

Dus leit die joncfrouwe in pinen,¹⁴¹⁹

1420

Si versucht sere ende waent verdwinen;*¹⁴²⁰

 

Die Minne dat spel haer leert.¹⁴²¹

 

Menechfout si hare op tbedde keert.¹⁴²²

1398 Een zo (even) schone zou buiten mijn bereik zijn.

1401 (dat) icken lachterde so sere: ik mij zo smadelijk over hem uitliet.

1403 want: immers; groet no clene: in 't geheel niet.

1405 noit entwint: in het geheel niet.

+ fol. 9^a

1406 haddi: had hij wel gedaan.

1407 togen: tonen.

1408 selken: zulk een.

1409 graken: grauw, schemerig worden.

1411 sine scoenheit: hij met zijn schoonheid. In de Franse tekst komt deze betekenis duidelijker uit.

1412 Zo zal hij verre voor mij te zoeken zijn.

1413 wat bestaetsi mi?: in welk opzicht hoort ze mij toe?

1414 twi: waarom.

1417 sine mesquame: als het hem niet goed ging, zijn ongeluk.

1419 in pinen: in kommer, benauwdheid.

1420 verdwinen: weg te kwijnen.

1421 De liefde leert haar die wijze van doen, d.i. dat grillig gedrag.

1422 Menechfout: veelvuldig.

[p. 93]

 

Dus gelt die Minne achter lande

 

Den ridderen haer saut menegerande.^1423-24

1425

Der joncfrouwen heft sijs oec gegeven;¹⁴²⁵

 

Sine werdes quite in al haer leven.¹⁴²⁶

 

Het was hare utermaten leet

 

Datter Ferguut niet af enweet.

 

Si hadde sochter die pine gehouden,¹⁴²⁹

1430

Hadde die ridder geweest vergouden;¹⁴³⁰

 

Bedi hadsijs te meerren pant.¹⁴³¹

 

Inharen rade datsi vant¹⁴³²

 

Datsi vanden bedde wille opstaen

 

Ende tote Fergute gaen

1435

Die tote hare niet een twint¹⁴³⁵

 

En peinst, no weet dat sine mint.¹⁴³⁶

 

Si stac ane haer hemde sidijn¹⁴³⁷

 

Ende ene pelse hermerijn.¹⁴³⁸

 

Stillekine es si gegaen

1440

Toter cameren ende heftse ondaen.¹⁴⁴⁰

 

Al met ghemake ginc si vort;¹⁴⁴¹

 

Haer ware leet, haddement gehort.

 

Toten bedde dat si quam,

 

Ferguut si slapende vernam;

1445

Si stont al pensende een lanc stic.¹⁴⁴⁵

 

‘Wacharme!’ seitsi, ‘wat salic

 

Ten ridder secgen alse hi ontwaect?’

 

Wel naer hadsi haer weder gemaect¹⁴⁴⁸

 

Ten bedde, daer si lach te voren.

1450

⁺Maer die Minne riet hare in doren¹⁴⁵⁰

 

Datsine wecte liselike¹⁴⁵¹

1423-24 Op deze verschillende wijze (door zulke verschillende aandoeningen) bezorgt de Minne overal in het land aan de ridders hun loon (ironisch!).

1425 sijs: zij ervan, nl. van dat loon.

1426 werdes quite: wordt er vrij van.

1429 sochter (sachter)... gehouden: voor lichter, draaglijker gehouden.

1430 vergouden: vergolden, met gelijke munt betaald (d.i. door de Minne gekweld, zoals de ridders in vs. 1424).

1431 Daarom (omdat dit niet zo was) had zij er des te meer verdriet over.

1432 Zij kwam tot het besluit.

1435 tote: aan, op; niet een twint: in 't minst niet.

1436 no: noch; sine: zij hem.

1437 stac: deed, trok aan.

1438 pelse hermerijn: met hermelijnbont gevoerd onderkleed.

1440 ondaen: geopend.

1441 met ghemake: rustig, heel stil.

1445 een lanc stic: een heel stuk tijd.

1448 Wel naer: bijna.

+ fol. 9^b

1450 riet hare in doren: blies haar in de oren.

1451 liselike: zachtjes.

[p. 94]

 

Den ridder, ende seide hem hastelike

 

Algader hoet met haer stoet ende ware.¹⁴⁵³

 

Galiene was in vare¹⁴⁵⁴

1455

Dat sijt den ridder soude gewagen.

 

Die Minne gincse weder jagen¹⁴⁵⁶

 

Ende riet hare, datsi haren moet¹⁴⁵⁷

 

Den ridder ondecte ende hoet haer stoet.

 

Hen es dorper ne geen so fine,

1460

Hem ensoude ontfarmen haer pine^1459-60

 

Die si dogede, die joncfrouwe.¹⁴⁶¹

 

Si wranc haer hande met groten rouwe¹⁴⁶²

 

Ende si versuchte ende weende sere,

 

Want het dochte hare grote onnere.

1465

Op sine herte tintelde hare hant.

 

Ferguut ontwakede alte hant

 

Ende vant knielen Galienen

 

Vore hem, ende sere wenen.

 

Ferguut gegreepse herde saen¹⁴⁶⁹

1470

Ende seide: ‘Joncfrouwe, gi sijt gevaen!

 

Segt mi, wat soekedi hier nu?’

 

Galiene sprac: ‘Ic come hier tu¹⁴⁷²

 

Lief, u minne heft mi ghevaen;¹⁴⁷³

 

Ghine troest mi, si sal mi verslaen,¹⁴⁷⁴

1475

U minne doet mi groten toren.¹⁴⁷⁵

 

Al mine herte hebbic verloren¹⁴⁷⁶

 

Die hier tote u quam gevaren.

 

Waer es soe, lief? Wijstse mi, caren,¹⁴⁷⁸

 

Geeft mi mijn herte, soe doedi wel.’¹⁴⁷⁹

1480

Ferguut sprac: ‘Houdi u spel¹⁴⁸⁰

 

Joncfrouwe? in sach u herte nie.¹⁴⁸¹

 

Sine quam hier niet; in segt bedie¹⁴⁸²

1453 stoet: stond.

1454 was in vare: diensde er voor terug.

1456 jagen: aandrijven.

1457 moet: gemoedstoestand.

1459-60 Er is geen zo volslagen dorper, of hij zou medelijden hebben met haar smart. (fine wordt hier in ongunstige betekenis gebruikt).

1461 dogede: doorstond.

1462 wranc: wrong.

1469 gegreepse: greep ze (Galiene) vast.

1472 tu: tot u.

1473 u minne: liefde voor u.

1474 Als gij mij niet troost, zal zij mij doden.

1475 toren: leed, verdriet.

1476 al mine herte: mijn gehele hart.

1478 soe: zij (herte is vr.); caren: lieve vriend.

1479 doedi: doet gij.

1480 houdi u spel?: schertst ge?

1481 nie: nooit.

1482 bedie en vs. 1483: ik zeg dit niet met de bedoeling, dat ik u uw hart niet zou teruggeven, als ik het had.

[p. 95]

 

Haddicse, ic en gavese u niet;

 

Ic ensachse nie, joncfrouwe, vliet!’

1485

‘Ay! her ridder, en secges nemmeer:

 

Ghi hebt mijn herte, gi doet mi seer.

 

Ghi hebter qualijc omme gesien¹⁴⁸⁷

 

Dat gi mi wech hetet vlien;¹⁴⁸⁸

 

Si es tuwen dienste lude ende stille.¹⁴⁸⁹

1490

Ghi moget met mi doen uwen wille.

 

Ic en werde nemmer blide

 

Sonder u in enegen tide;

 

Om u ben ic in groter noet.

 

⁺Ghi hebt mijn leven ende mijn doet’.¹⁴⁹⁴

1495

Al lachende so sprac Ferguut:

 

‘Joncfrouwe, omme ander dinc ben ic uut¹⁴⁹⁶

 

Dan omme dusdane saken, comen:

 

Ene battaelgie hebbic genomen¹⁴⁹⁸

 

Die ic emmer voldoen moet.¹⁴⁹⁹

1500

Joncfrouwe, gevalse mi goet¹⁵⁰⁰

 

Tote u salic weder keren;

 

Dan suldi mi te minnen leren.¹⁵⁰²

 

Mine minne sal u sijn gereet¹⁵⁰³

 

Ende al dat ic mach doen, Godweet!

1505

Maer ic bidde dat gi mi verste geft¹⁵⁰⁵

 

Tes mi die ridder gesproken heft¹⁵⁰⁶

 

Dien men heet vander roken zwert,

 

Hoe sere dat mi te pinen wert;

 

Want in weet ghene keyserinne

1510

Dier ic orlovede mine minne,¹⁵¹⁰

 

Vore dat ic hebbe verwonnen

 

Den ridder, wils mi God onnen.’¹⁵¹²

 

Alse dit die joncfrouwe versiet¹⁵¹³

 

Hastelike si danen sciet.

1487 qualijc omme gesien: slecht naar ('t hart) uitgekeken.

1488 dat: indien.

1489 lude ende stille: ten enen male, altijd.

+ fol. 9 verso^a

1494 Gij hebt leven en (of) dood voor mij in uw hand.

1496 uut comen (1497): erop uit getrokken.

1498 genomen: op mij genomen.

1499 voldoen: volbrengen.

1500 gevalse mi goet: loopt ze (die battaelgie) goed voor mij af.

1502 te minnen leren: onderrichten in de liefde.

1503 Mijn liefde kunt ge dan krijgen.

1505 verste: uitstel.

1506 Tes(te des): totdat; gesproken: uitgedaagd.

1510 Aan wie ik mijn liefde zou schenken.

1512 wils: als (God) het wil.

1513 versiet: verneemt, begrijpt, hier gelijk te stellen met: hoort.

[p. 96]

1515

Op hare bedde es si saen gegaen.

 

Si was met groten sere bevaen;¹⁵¹⁶

 

Si scaemde hare utermaten sere*

 

Dat si op minne ten jonchere¹⁵¹⁸

 

Ginc, diese haer ontseit heft.¹⁵¹⁹

1520

Hare rouwet sere datsi left.

 

Si hilt hare selven over quaet¹⁵²¹

 

Datsi noit dede die overdaet.¹⁵²²

 

Ene wile seitsoe, si soude haer herten,¹⁵²³

 

Soe soude si comen uter smerten;

1525

Ene ander werf in haren sinne¹⁵²⁵

 

Seitsoe, dat haer noit wijf om minne

 

In haer geslachte tleven nam:

 

Sine souts niet doen, al was si gram.¹⁵²⁸

 

Doe seidsoe: ‘Morgen vroe alst daget,

1530

Soe willic oec varen ter jaget¹⁵³⁰

 

Te minen vader sonder orlof;¹⁵³¹

 

Ic wille der minnen comen of.’¹⁵³²

 

Binnen dien dat dus gemict¹⁵³³

 

Die joncfrouwe, quam die dach gestrict¹⁵³⁴

1535

Indie sale: het was claer daer uut.¹⁵³⁵

 

Hastelike wart op Ferguut,

 

Hi wilde sine wapine anedoen.

 

⁺Doe brochse voer hem een garsoen;

 

Hi was gewapint ghereet.¹⁵³⁹

1540

Men brochte sijn ors vor hem geleet;¹⁵⁴⁰

 

Hi spranc vollijc in dat gesmide.¹⁵⁴¹

 

Sijn ors was utermaten blide.

 

Te sinen wert nam hi orlof

 

Ende seide hi wilde rumen thof

1545

Ende daerna ane die joncfrouwe,

 

Die stont bevaen met groten rouwe.

1516 sere: leed.

1518 op minne: op hoop van liefde.

1519 ontseit: geweigerd.

1521 over quaet: voor slecht.

1522 noit: ooit; overdaet: ongepaste daad.

1523 Ene wile: nu eens; seitsoe: zei ze; haer herten: zich het hart doorsteken.

1525 Ene ander werf: dan weer.

1528 gram: bedrukt, terneergeslagen.

1530 ter jaget: met spoed.

1531 sonder orlof: zonder afscheid te nemen (van haar oom).

1532 comen of: los komen van, bevrijd worden van.

1533 Binnen dien dat: terwijl; gemict: overlegt.

1534 quam gestrict: brak langzamerhand aan.

1535 daer uut: buiten.

+ fol. 9 verso^b

1539 ghereet: snel.

1540 brochte... geleet: bracht aan de toom.

1541 gesmide (eig. paardetuig), hier: zadel.

[p. 97]

 

Doe ruemdi die jegenode;¹⁵⁴⁷

 

Tors liep wech, en deet niet node.¹⁵⁴⁸

 

Sijn wert wijsdem dien pat

1550

Ter roken wert; sere hi hem bat

 

Oft hi vanden wige heft die ere,¹⁵⁵¹

 

Dat hi te heme weder kere.

 

Ferguut sprac: ‘Here, u gebod

 

Salic doen, wille mi helpen God;

1555

Hebbic dien horen ende thoeft cleet

 

Ic sal tote u comen gereet.’

 

Doe sciet Ferguut van sinen wert

 

Ende reet vaste ter roken wert.¹⁵⁵⁸

 

Ane dende van enen groten woude¹⁵⁵⁹

1560

Ghemoetti liede; hi vragedem houde¹⁵⁶⁰

 

Omden wech ter swerter roken.

 

Si hebben hastelijc gesproken:

 

‘Here, gi sijt opten wech wel,

 

Gi selt vinden den ridder fel.

1565

Wildi die avonture anegaen,

 

Ic wane hi u te doet sal slaen.’

 

Ferguut was te hem selven wale¹⁵⁶⁷

 

Ende reet berge ende dale

 

Soe verre dat hi die roke sach.

1570

Hen was niet hoge op dien dach.¹⁵⁷⁰

 

Die roke was herde slecht,¹⁵⁷¹

 

Si stont in die wolken gerecht.¹⁵⁷²

 

Ens dier ter werelt so licht¹⁵⁷³

 

Dat soude up climmen di[e] roke slicht,

1575

Hen ware dat hadde vlederike.¹⁵⁷⁵

 

Die roke was swert ende eiselike¹⁵⁷⁶

 

Want wilen eer een gygant¹⁵⁷⁷

1547 jegenode: streek; die jegenode rumen: vertrekken, op weg gaan.

1548 en deet niet node: het deed het gaarne, het behoefde niet aangespoord te worden.

1551 Indien hij in de strijd de eer, overwinning behaalt.

1558 vaste: snel, met spoed.

1559 dende: het eind.

1560 Ghemoetti: ontmoette hij; vragedem: vroeg hen; houde: dadelijk.

1567 letterlijk: Ferguut was goed ten opzichte van zich zelf; hier, in verband met het vorige vers, wel op te vatten als: zeker van zich zelf, was er gerust in..

1570 hoge: laat.

1571 slecht (zo ook slicht in vs. 1574): steil.

1572 stont... gerecht: reikte tot.

1573 Ens: er is geen.

1575 Tenzij dat het vlerken had.

1576 eiselike: afschrikwekkend, omdat ze nl. zo moeilijk toegankelijk is.

1577 wilen eer: weleer; gygant: reus.

[p. 98]

 

Hi hieu hare ane den enen cant¹⁵⁷⁸

 

Een padelkijn tote in den tsop.¹⁵⁷⁹

1580

Daer en mach geen perd op;

 

Een man mochter op gaen te voet.

 

Dies droefde Ferguut in sinen moet,¹⁵⁸²

 

⁺Hine weet wat doen met sinen wrene;¹⁵⁸³

 

Hine canne gebinden ane die stene.

1585

Tors dede heme groten toren:¹⁵⁸⁵

 

Laet hijt staen, het es verloren.

 

Te woude waert reet hi mettien,

 

Enen olivier heft hi versien;¹⁵⁸⁸

 

Hier indie werelt en es so scone.

1590

Daer waren die ridders ane gewone,

 

Alsi die avonturen sochten,

 

Datsire hare orsse ane knochten.¹⁵⁹²

 

Ferguut ghincker tsine ane knopen

 

Eer hi woude danen lopen.¹⁵⁹⁴

1595

Sinen scilt ende sinen scacht

 

Laet hire; hi es wel bedacht.

 

Haestelike clemt hi daer naer

 

Ter roken op, tswert al baer.¹⁵⁹⁸

 

Sijn ors duchti meer sonder faelgie¹⁵⁹⁹

1600

Te verliesen dan die battaelgie.

 

Hi clam op met groter pine

 

Ende droech al an sine wapine¹⁶⁰²

 

Die hem harde sere weget.

 

Dicwile dat hi sneft ende treget,¹⁶⁰⁴

1605

So dat hi achter waert gleet;

 

Ne maer ane die bramen wreet¹⁶⁰⁶

 

Sloech hi sijn hant, diere vele sijn¹⁶⁰⁷

 

Die hangen op dat padelkijn.

 

Met groter pinen clam hi boven;

1578 hieu: hieuw, hakte uit.

1579 padelkijn: paadje; tsop: top.

1582 droefde: was somber gestemd; moet: gemoed.

+ fol. 10^a

1583 wrene: hengst.

1585 dede toren: veroorzaakte last, was reden tot bezorgdheid.

1588 olivier: olijfboom.

1592 knochten: vastbonden (knoopten).

1594 danen: vandaar.

1598 baer: ontbloot.

1599 sonder faelgie: voorzeker (hier louter stopwoord).

1602 wapine: wapenrusting.

1604 sneft (van sneven) ende treget: wankelt hij en wordt hij belemmerd in zijn bewegingen..

1606 Ne maer: maar.

1607 diere: van welke er.

[p. 99]

1610

Dicke viel hi over die ellenbogen.¹⁶¹⁰

 

Sere moede was die jonchere,

 

Hine hadde een let niet, en swoer hem sere.¹⁶¹²

 

Een lettelkijn so sat hi neder

 

Ende sach dicke vort ende weder:¹⁶¹⁴

1615

Hi sach Ingelant ende Cornualgie.

 

Algader hout hijt over falgie¹⁶¹⁶

 

Datmen heme heft te hove geseit,

 

Om dat hi daer niet en vant gereit¹⁶¹⁸

 

Den liebaert in midden den woch;¹⁶¹⁹

1620

Maer hij salne soeken noch,

 

Eer hine vint, een stickelkijn.¹⁶²¹

 

Hi was in een capelkijn¹⁶²²

 

Van maerbelstenen al gehouwen.

 

Men mochte gene diere scouwen:¹⁶²⁴

1625

Die porte was van yvore

 

Gewrocht herde wel ter core;¹⁶²⁶

 

Die inganc was vergult roet,

 

⁺Daer voren stont een dorper groet.

 

Die dorpere was van metale

1630

Ghemaect, ende hi hilt van stale

 

Enen hamer in sine hant.

 

En es so stout ridder int lant,

 

Soudi dien man ane sien,

 

Ic wane dat hi soude vlien.

1635

Hi scheen leven ende wilde slaen

 

Den ghenen diere in wilde gaen;

 

Maer hine mach hem niet verporren.¹⁶³⁷

 

Hi was gemaect dat niemen dorren¹⁶³⁸

 

Soude comen der cappellen voren,

1640

Noch halen dien wimpel ende dien horen.

1610 over: op.

1612 Hij had geen lid, of het deed hem erge pijn.

1614 Vort ende weder: vooruit en achteruit, in alle richtingen.

1616 Alles beschouwt hij het als bedrog.

1618 gereit: aanstonds, op staande voet.

1619 in midden den woch: midden op de weg.

1621 een stickelkijn: gedurende een poosje.

1622 capelkijn: huisje, kapelvormig gebouwtje.

1624 diere: (dierre) kostbaarder.

1626 wel ter core: geheel naar den eis, voortreffelijk.

+ fol. 10^b

1637 hem verporren: zich verroeren, van zijn plaats gaan.

1638 dorren: durven.

[p. 100]

 

Het deden maken een gygant,¹⁶⁴¹

 

Die daer wilen woende int lant.¹⁶⁴²

 

In die capelle es die liebaert

 

In allen stonden onvervaert,¹⁶⁴⁴

1645

Want hine heft geen lijf¹⁶⁴⁵

 

No huut, no haer, maer hi es stijf,¹⁶⁴⁶

 

Gehouwen van witten yvoren.

 

Hi heft dat hoeft cleet ende dien horen

 

Vaste ane sinen hals gehangen.¹⁶⁴⁹

1650

So vele heft hi al omme gegangen¹⁶⁵⁰

 

Dat hi ter capellen quam an

 

Ende sach dien eyseliken man.

 

Ferguut een stic stille staet¹⁶⁵³

 

Ende peinst datti sal nemen raet¹⁶⁵⁴

1655

Ende vragen dien man, of hi iet weet¹⁶⁵⁵

 

Dien horen ende dat hoet cleet.

 

Toten dorpere es hi comen

 

Ende seide: ‘Vrient, hefstu iet vernomen¹⁶⁵⁸

 

Dien liebart, die hout den horen?

1660

In cans niet vinden; hi doet mi toren.’¹⁶⁶⁰

 

Die dorpre staet stille ende rust;

 

Te spreken hem niet wel en lust.

 

Het wonderde Ferguut sere

 

Dat hi niet en sprac, die here.

1665

Anderwerf sal hijs hem vragen.

 

‘Vrient,’ seit hi, ‘dat di God moet dagen,¹⁶⁶⁶

 

Wijst mi den horen ende thoeft cleet,

 

Incaens vinden, dats mi leet.’

1641 deden: deed hem (slaat hier terug op ‘dorper groet’, waarover in vs. 1628 en de volgende vzn. sprake is); het staat hier als aankondiger van het logische onderwerp van de zin, cfr. Stoett, Mnl. Synt., § 38 en M.W., III, 408; de gygant (= reus) is dezelfde als in vs. 1577.

1642 wilen: eertijds.

1644 onvervaert: die geen vrees kent (ironisch bedoeld!)

1645 lijf: leven, levend lichaam.

1646 stijf: roerloos.

1649 Heft... gehangen: hangende.

1650 hi: Ferguut; omme gegangen: her- en der- waarts gelopen.

1653 een stic: een poos.

1654 sal nemen raet: zich zal beraden.

1655 iet: soms, misschien (zo ook in vs. 1658); weet (onderverstaan: hangen).

1658 Aanvankelijk spreekt Ferguut de ‘dorper’ aan met het vertrouwelijke ‘du’ (vs. 1658, 1666), maar wanneer die niet antwoordt en Ferguut zich daarom boos maakt, schakelt hij over naar het meer afstand scheppende ‘ghi’ (van vzn. 1671-72; 1675-76).

1660 In cans niet: ik kan hem niet; zelfde verklaring in vs. 1668 (caens: can + es); hi doet mi toren: hij bezorgt mij last (om hem te vinden).

1666 dat di God moet dagen: dat God je moge bijstaan!

[p. 101]

 

Die dorpere echt niet en sprac.¹⁶⁶⁹

1670

Fergute niet wel en lac¹⁶⁷⁰

 

Ende hi wert gram ende seide: ‘Her dief,¹⁶⁷¹

 

⁺Ghine scijnt mi niet hebben lief,¹⁶⁷²

 

Want ghine wilt jegen mi niet spreken.’

 

Enen steen heft hi begrepen¹⁶⁷⁴

1675

Ende seide: ‘Her dief, sidi verdoeft?¹⁶⁷⁵

 

Ic sal u werpen in u hoeft.’¹⁶⁷⁶

 

Maer hine dorste hem niet comen naer,

 

Want hi ontsach den hamer swaer¹⁶⁷⁸

 

Die hi in sine hant hilt.

1680

Ferguut en hadde genen scilt

 

Daer hi den slach mochte ontfaen,¹⁶⁸¹

 

Ofne die dorpre wilde slaen.¹⁶⁸²

 

Bedi ontriet hi hem; nochtan¹⁶⁸³

 

So warp hi den groten man

1685

So sere, dat hi heme sinen aerm brac.

 

Die hamer gaf enen crac

 

Daer hi neder viel op derde.

 

Ferguut liep toe met sinen swerde,

 

Met beiden handen hine slaet;

1690

Maer die dorpre al stille staet.

 

Doe scaemdi hem ende trac achter;¹⁶⁹¹

 

Het dochtem herde groet lachter¹⁶⁹²

 

Dat hi den man, die niet en left

 

So menegen slach gegeven heft.

1695

Hine wilde omme gene dinc¹⁶⁹⁵

 

Dat het wiste die coninc:

 

Mach hi, hi salt helen wel.¹⁶⁹⁷

 

Doe tart hi vort in die capel¹⁶⁹⁸

 

Ende sach den liebaert waer hi stoet,

1669 echt niet: nog altijd niet.

1670 lac: vermoedelijk te verklaren als (foutief) preteritum bij liken (vgl. vs. 3240): d.i. bevallen, behagen, uit rijmnood ontstaan. De betekenis van het vers is wel: dit beviel Ferguut volstrekt niet. In dit geval verdient de lezing Fergute, (dat.) afgekort in het hs., de voorkeur.

1671 her: heer.

+ fol. 10 verso^a

1672 Ge schijnt mij niet welgezind te zijn.

1674 begrepen: gegrepen.

1675 sidi verdoeft?: zijt ge suf?

1676 werpen: treffen (met de steen, vs. 1674).

1678 hi ontsach: hij was beducht voor.

1681 daer: waarop; ontfaen: opvangen.

1682 Ofne: als hem.

1683 ontriet hi hem: was hij bang voor hem.

1691 trac achter: trok zich terug (hier blijkbaar: zette de aanval niet voort).

1692 lachter: schande.

1695 omme gene dinc: absoluut niet.

1697 Als hij kan, zal hij het terdege verborgen houden.

1698 tart hi vort: ging hij naar voren.

[p. 102]

1700

Die ane sinen hals den horen goet

 

Hilt ende dat hoet cleet.

 

Dit en was Fergute niet leet:

 

Hine was noyt eer so blide

 

Als hi was op dien tide.

1705

Ten liebaerde hi sere ran,¹⁷⁰⁵

 

Horen ende hoeft cleet hi hem nam.

 

Uter capellen hi vollec ginc,

 

Want hine sochte el gene dinc.¹⁷⁰⁸

 

Drie werf soe blies hi den horen:

1710

Vijf milen verre mochtmen horen;¹⁷¹⁰

 

Men kinde int lant den horen wale.

 

Si spraken alle ene tale¹⁷¹²

 

Ende seiden: ‘Wie es die keytijf,¹⁷¹³

 

Die verliesen wilt sijn lijf

1715

Ende op die roke es comen?

 

⁺Hi hadde dien horen bet genomen

 

Ende gegaen siere straten,^1716-17

 

Want hi mach daer sijn leven laten.

 

Haddi gekint den horen wel

1720

Ende den swerten ridder fel,

 

Die menegen ridder heft geleert

 

Sijn spel, hine waer niet gekeert.’^1721-22

 

Alle dregen si Fergute sere.¹⁷²³

 

Si ontrieden den swerten here¹⁷²⁴

1725

Dat hine soude te doet slaen;¹⁷²⁵

 

En consten noit man weder staen.

 

Des en was Ferguut niet ververt.

 

Hi waende wel te hove wert

 

Sijn gevaren sonder gevecht¹⁷²⁹

1730

Ende ginc neder die roke recht.

 

Den olivier heft hi saen vonden

 

Daer sijn ors ane was gebonden.

 

Hi sprancker op ende hads gere¹⁷³³

1705 hi sere ran: liep hij hard.

1708 el gene dinc: niets anders.

1710 mochtmen (mochtet men): kon men het.

1712 ene tale: uit één mond.

1713 keytijf: rampzalige.

+ fol. 10 verso^b

1716-17 Hij had beter gedaan de hoorn te nemen en (zijns weegs) weg te gaan.

1721-22 heft geleert sijn spel: heeft getoond hoe hij vechten kan.

1723 dregen (van dregen of dreigen): eig. waarschuwden, hier: vreesden het ergste voor.

1724 ontrieden: vreesden.

1725 Dat hine: omdat hij (de ridder); ne (hem, Ferguut).

1729 sonder gevecht: zonder te hoeven vechten.

1733 hads gere: had er lust in.

[p. 103]

 

Ende nam den scilt ende sijn spere

1735

Ende riep: ‘Waer es die ridder bleven

 

Die mi nemen soude mijn leven?

 

Hi come hier; al waerre vive¹⁷³⁷

 

In vlie heme niet bi minen live!’¹⁷³⁸

 

Binnen dien dat hi dese word

1740

Gesproken heft, heft hi verhord¹⁷⁴⁰

 

Sulc een ghedrusch in dat woud,¹⁷⁴¹

 

Al ware alt wilt, jonc ende oud

 

Vanden foreeste in ene zele,

 

En mochte gerusschen niet so vele.¹⁷⁴⁴

1745

Onder dien boem hilt Ferguut,¹⁷⁴⁵

 

Groet so hordi dat geluut.¹⁷⁴⁶

 

Hi peinsde dat ware jacht.¹⁷⁴⁷

 

Doe so heft hijs heme bedacht¹⁷⁴⁸

 

Ende hilt onder den olivier.¹⁷⁴⁹

1750

Doe sach hi blakende alse een vier

 

Den ridder: het sceen een viant,¹⁷⁵¹

 

Hine hadde niet wits dan den tant.¹⁷⁵²

 

Het was al swert dat hi hadde ane,

 

Wel geleec hi Baerbelane.*

1755

Sijn ors was swert alse aterment.¹⁷⁵⁵

 

Hi quam sere dan vliecht die went¹⁷⁵⁶

 

Ende sach Ferguut onder den olivier

 

Ende riep: ‘Her dief, vule pautenier!¹⁷⁵⁸

 

Wie bestu, die draechs minen horen?¹⁷⁵⁹

1760

⁺Dat hoeft hevestu verloren!

 

Bestu ridder uut Almaengie

 

Ofte vanden hove van Bertaengie?

1737 al waerre vive: al waren het er vijf.

1738 In vlie... niet: ik ga niet op de loop voor...

1740 verhord: gehoord.

1741 ghedrusch: rumoer, gedruis.

1744 En mochte: het zou niet kunnen; gerusschen: lawaai maken.

1745 hilt: bleef staan.

1746 geluut: lawaai.

1747 jacht: een jachtpartij.

1748 heft hijs heme bedacht: liet hij die (dwaze) mening varen.

1749 Ende hilt: maar bleef (niettemin) staan.

1751 viant: duivel.

1752 niet: niets.

1755 aterment: inkt.

1756 sere (comp. seerre): sneller; went: wind.

1758 pautenier: schobbejak.

1759 Eigenaardig is wel dat de zwarte ridder Ferguut aanvankelijk aanspreekt met ‘du’ (vzn. 1759-1763), maar bij het einde van zijn uitdagende rede, overgaat naar ‘u’ (vs. 1782) en ‘ghi’ (vs. 1784). Het gebruik van ‘du’ drukt van zijnentwege wel diepe minachting uit voor zijn tegenstander; zulks is insgelijks het geval voor zijn beledigende aanspraak ‘Her dief’ (vs. 1758). Dezelfde overgang treffen we aan in de Franse tekst.

+ fol. 11^a

[p. 104]

 

Heeft die coninc di hier ghesant?¹⁷⁶³

 

Hets jammer dat hi hout lant.¹⁷⁶⁴

1765

Twine ware hi selve hier comen¹⁷⁶⁵

 

Ende hadde den horen genomen?

 

Hi sent hier emmer sine keitive,

 

Die hi wille roven vanden live

 

Alse hise nemmer en wille houden.¹⁷⁶⁹

1770

Hare miede hebbic hem saen vergouden.¹⁷⁷⁰

 

Waer omme quam hier niet Gawein,

 

Lanceloet, Herec ofte Ywein

 

Ofte Sagremort, die sere es vernaemt¹⁷⁷³

 

Ende Pertsevale, die goet wesen waent,¹⁷⁷⁴

1775

Ofte Artur selve, die galgenere?¹⁷⁷⁵

 

Bringe twintich ridders met hem heere¹⁷⁷⁶

 

Ofte alsijn heer, eer hijt laet;¹⁷⁷⁷

 

Hi es quaet dat hi mi so ontraet!¹⁷⁷⁸

 

Dore heme willic doen so vele:

1780

Ic wille hem morgen in die zele

 

Senden bi enen quaden knecht¹⁷⁸¹

 

U hoeft op enen stoc gerecht.

 

Dat salic doen omme sinen lachter;¹⁷⁸³

 

Ghi waert bat bleven achter.’¹⁷⁸⁴

1785

Ferguut horde den ridder swart.

 

Herde tornech dat hi wart,

 

Want het hem herde sere dert¹⁷⁸⁷

 

Dat hi den coninc so onwert¹⁷⁸⁸

 

Heft ende algader sijn here.

1790

Hine prijst hem niet wert ene pere¹⁷⁹⁰

 

Ensi dat hi wreket sconinx lachter.

 

Hi hiet den ridder trecken achter.¹⁷⁹²

 

Sinen scilt hi enbrachiert,*¹⁷⁹³

1763 ghesant: gezonden.

1764 hout lant: (als vorst) het land regeert.

1765 Twine ware hi: waarom zou hij niet; comen: gekomen (zijn).

1769 houden: aan zijn hof houden.

1770 miede: verdiend loon; vergouden: vergolden, uitbetaald.

1773 vernaemt: vermaard.

1774 die goet wesen waent: die zich veel verbeeldt.

1775 galgenere: galgenaas.

1776 Bringe: laat hem brengen; heere hierheen.

1777 alsijn heer: geheel zijn leger; eer hijt laet: liever dan dat hij het (na-)laat.

1778 quaet: nietswaardig, laf; ontraet: vreest.

1781 quaden: onaanzienlijk, van de laagste rang.

1783 omme sinen lachter: om hem te krenken.

1784 Ge zoudt beter weg gebleven zijn.

1787 dert: verdriet doet.

1788 so onwert heft: zo veracht.

1790 Hij acht zichzelf geen peer (d.i. niets) waard.

1792 trecken achter: achteruit gaan.

1793 enbrachiert: omklemt, drukt aan zich.

[p. 105]

 

Ten ridder waert hi verlaisiert.¹⁷⁹⁴

1795

Die swerte liet them waert lopen:¹⁷⁹⁵

 

Deen van hen tween maget wel becopen;¹⁷⁹⁶

 

Elc deder toe sine macht.¹⁷⁹⁷

 

Ferguut brinct gherecht den scacht¹⁷⁹⁸

 

Ende stac den ridder in die borst vore,

1800

Scilt ende halsberch stac hem dore¹⁸⁰⁰

 

Dat tyser hem bider siden leet,¹⁸⁰¹

 

Ne waer het hem niet en sneet.¹⁸⁰²

 

Die swerte Ferguut weder stac,

 

⁺Sinen scilt hi heme ontwee brac¹⁸⁰⁴

1805

Ende sinen halsberch heft hi dorsneden.

 

Al dorentore so es leden¹⁸⁰⁶

 

Die scacht ene vademe, na minen waen,

 

Maer hine heft heme niet sere gedaen.

 

Doe sprac die ridder te Fergute:

1810

‘Ridder, wat sochti hier ute?¹⁸¹⁰

 

Men sal u hoeft te hove dragen,

 

Ghine moget niet onstaen mire slagen.¹⁸¹²

 

Uwe halsberch en hevet gene were:¹⁸¹³

 

Ic stekene dore met minen spere

1815

Ene vademe bi uwer blotere siden,

 

Die lemle en wilde u niet sniden.¹⁸¹⁶

 

Si was hovesch, bi mire trouwe!’¹⁸¹⁷

 

Ferguut horet ende hadde rouwe¹⁸¹⁸

 

Ende seide: ‘Ridder, verstaet wel:

1820

Met uwer tale, gine doet mi el,¹⁸²⁰

 

En mogedi mi verwinnen niet.*

 

Wat windi daer ane, of ghi siet¹⁸²²

1794 verlaisiert: rijdt in galop.

1795 them waert: naar zich toe.

1796 maget (mach-et) wel: zal het (waarschijnlijk) wel.

1797 Elk deed er zijn uiterste best toe.

1798 brinct gherecht: velt.

1800 halsberch: borstharnas; hi invoegen tussen stac en hem zoals de vorige uitgevers doen, lijkt mij niet volstrekt noodzakelijk. Vs. 1800 sluit onmiddellijk aan bij vs. 1799; scilt ende halsberch zijn object van stac, maar evenwel vooraan geplaatst om de hevigheid van de toegebrachte steek aanschouwelijk te maken.

1801 tyser: het ijzer; leet: passeerde.

1802 Ne waer: maar.

+ fol. 11^b

1804 ontwee: in tweeën.

1806 Geheel doorheen, dwars doorheen is gegaan (blijkbaar aan de kant van de zijde).

1810 hier ute: hier buiten (ver weg van het hof).

1812 onstaen mire slagen: ontkomen aan, doorstaan mijn slagen.

1813 were: weerstandsvermogen.

1816 lemle (lemmele): de scherpe punt.

1817 hovesch: welgemanierd (ironisch).

1818 horet (horede - et): hoorde het; rouwe: smart.

1820 gine doet mi el: als ge mij niets anders doet.

1822 windi: wint ge.

[p. 106]

 

Dore minen halsberch een gat?

 

Ic wanic u gerakede bat:¹⁸²⁴

1825

Ghi gevoelt mijn yser cout;¹⁸²⁵

 

Die duvel hi was u wel hout¹⁸²⁶

 

Dat het u niet en hadde doet.’¹⁸²⁷

 

Elc doe van hem besiden schoet;¹⁸²⁸

 

Hare scachte si vernamen,¹⁸²⁹

1830

Sere si weder te gader quamen.¹⁸³⁰

 

Si saten vaste in haer gereide:

 

Si waren goede ridders beide

 

Datsi daer ute niet en vielen.

 

Haer orsse moesten op derde knielen.

1835

Ferguut stac den riddere wel:

 

Scilt no halsberch meer dan een vel

 

Sone halp den ridder niet,^1836-37

 

Want dore den lichame sinen spiet

 

Hi welna ene elle stac.

1840

Die scacht binnen den ridder brac.

 

Die swerte en scheen twint ververt¹⁸⁴¹

 

Ende sat alse een diet niet en dert

 

Dat die scacht binnen hem hilt,¹⁸⁴³

 

Ende hi stac Ferguut op den scilt

1845

Soe sere, dat hine cloef te hant¹⁸⁴⁵

 

Den groten scacht tote in die hant

 

Ende ontwee es hi te broken.^1844-47

 

⁺Ferguut versiet ende heft gesproken:¹⁸⁴⁸

1824 bat: beter.

1825 Ghi gevoelt: gij hebt gevoeld.

1826 wel hout: welgezind.

1827 hadde doet: heeft gedood.

1828 besiden schoet: sprong snel terzijde, d.i. elk van beiden verwijderde zich snel om opnieuw met de speer te kunnen aanvallen.

1829 vernamen: namen in de aanvalsstand, d.i. velden opnieuw.

1830 Sere: heftig.

1836-37 Schild noch harnas hielp de ridder niet meer dan een vlies.

1841 twint (meestal niet een twint): niet in het minst.

1843 hilt: bleef steken.

1845 te hant: meteen.

1844-47 De tekst is hier niet erg duidelijk; bovendien schijnt er tegenspraak te zijn tussen deze verzen en vs. 1804: ‘Sinen scilt hi heme ontwee brac’. Voor zulk een tegenspraak bestaat er geen grond in de Franse tekst, waar Ferguut's schild bij de eerste aanval van de zwarte ridder slechts doorboord wordt. In onze tekst kan het schild, zelfs ‘ontwee’ gebroken, blijkbaar nog dienst doen, want Ferguut houdt het, blijkens vs. 1844, nog altijd omklemd. Een zekere beschutting biedt het evenwel niet meer. Verder dient opgemerkt te worden dat de speer, die door de zwarte ridder gekloven wordt, reeds haar voorste stuk verloren had.

+ fol. 11 verso^a

1848 versiet: bemerkt het.

[p. 107]

 

‘Ridder, gi hadt wel te doene

1850

Latens; u bloet es al groene.^1849-50

 

Een niewe meester dat u liet;¹⁸⁵¹

 

En dinct mi die adere niet,¹⁸⁵²

 

Die adere en loept niet so vlugge,

 

Ghi bloet achter uwen rugge;

1855

Ic wane hi u liet te sinen spele.¹⁸⁵⁵

 

Houdet op; en lates niet te vele.¹⁸⁵⁶

 

Her ridder, hout wel minen spere

 

In uwen lichame; het doet u dere.¹⁸⁵⁸

 

U felheit sal u te na gaen¹⁸⁵⁹

1860

Ic sal u thoeft af slaen.’

 

Het was den ridder herde leit

 

Dat Ferguut so vele seit

 

Ende wart u[p] fier alse een liebert.¹⁸⁶³

 

Dapperlike trac hi tswert¹⁸⁶⁴

1865

Ende es tote Fergute comen.

 

Ferguut heftene vernomen

 

Ende trac tswert sonder faelgie;¹⁸⁶⁷

 

Hedenmeer wert die batalie¹⁸⁶⁸

 

Tusschen hen tween sterc ende groet.

1870

Hen waren noit ridders haer genoet;¹⁸⁷⁰

 

Het schenen beide twee liebarde

 

Ende elc sloech andren metten swarde

 

Van haren helmen grote stucken,

 

Datsi op hare aertsoene bucken.¹⁸⁷⁴

1875

Noit smet bet slach hilt

 

Dan si twee op een anebilt.^1875-76

 

Van haren slagen waren si milde;¹⁸⁷⁷

1849-50 gi hadt wel te doene latens: gij had wel een aderlating nodig; groene: de kleur van de schrik of angst.

1851 nieuw: jong, dus onervaren; meester: heelmeester; (dat) u liet: gaf u een aderlating.

1852 Het lijkt mij niet de juiste ader (die getroffen is).

1855 liet te sinen spele: voor de grap een aderlating gaf.

1856 en lates niet te vele: verlies er niet te veel van (nl. van uw bloed).

1858 dere: pijn.

1859 felheit: boosaardigheid; te na gaan: slecht bekomen.

1863 wart up (hs. u): ging rechtop zitten.

1864 Dapperlike: ijlings.

1867 sonder faelgie: zonder mankeren.

1868 Hedenmeer: daarop, toen.

1870 Hen (Het en) waren noit: er waren nooit; haer genoet: huns gelijke.

1874 Datsi: zodat zij; aertsoene: zadelbogen; bucken: vooroverbuigen.

1875-76 Nooit hield een smid beter de maat op één aambeeld dan zij met hun tweeën.

1877 ironisch: Zij sloegen er duchtig op los.

[p. 108]

 

In sticken liggen hare scilde.¹⁸⁷⁸

 

Sine waren nemmermeer versceiden¹⁸⁷⁹

1880

In hare leven tusschen hem beiden;

 

Elc hadde andren doet geslegen,

 

Maer die ridder heft verdreghen¹⁸⁸²

 

Sijn swert ende sloecht intween.¹⁸⁸³

 

Op sine herte wies een steen,¹⁸⁸⁴

1885

Hi suchte sere, hine weet wat doen;

 

Hi wilde wel sijn te Lyoen.

 

Hi siet wel, hine mach niet ontflien;

 

Om genade moet hi spien¹⁸⁸⁸

 

Ofte hi souden slaen te doet.¹⁸⁸⁹

1890

Hi beette neder dore die noet¹⁸⁹⁰

 

Ende knielde ende weende sere

 

⁺Ende bat genade den jonchere.

 

Ferguut sach den ridder te voet;

 

Hi pensde in sinen moet:

1895

‘Dodestu desen groten man¹⁸⁹⁵

 

Du salter lettel winnen an.¹⁸⁹⁶

 

Sterft hi, dat es scade

 

Ende hi bidt di genade.

 

Hets beter dat hi noch leve

1900

Ende hem in vangenessen geve¹⁹⁰⁰

 

Den coninc ende hi heme geve den horen,

 

Die hem dicke gedaen heft toren

 

Ende secge, dat icken daer sende.

 

Sloegicken doet, ic dade sende.’¹⁹⁰⁴

1905

Hi nicte neder al te hant¹⁹⁰⁵

 

Ende gegrepen bider hant¹⁹⁰⁶

 

Ende deden op staen.

 

Hi seide: ‘Wildi u gevaen

 

Geven den coninc Arture

1910

Ende heme vertellen u avonture,

1878 sticken: stukken.

1879 versceiden: uit elkaar gegaan.

1882 verdreghen: opgeheven.

1883 intween: in tweeën.

1884 eig. op zijn hart kwam een steen te liggen, d.i. hij was ten zeerste bedrukt.

1888 om spien: verlangen naar, uit zijn op.

1889 hi (nl. Ferguut) souden (soude ene): hem, nl. de zwarte ridder.

1890 beette neder: steeg af.

+ fol. 11 verso^b

1895 Dodestu: als je doodt.

1896 Je zult er weinig baat bij hebben.

1900 hem in vangenessen geve: zich gevangen geve.

1904 sende: zonde.

1905 nicte neder: bukte voorover.

1906 gegrepen: greep hem.

[p. 109]

 

Dragen hem den wimpel ende den horen,

 

So mogedi wel verstoren¹⁹¹²

 

U lijf ende quite gaen.¹⁹¹³

 

En doedijs niet, ic sal u slaen.’¹⁹¹⁴

1915

‘Riddere, gi moget mi slaen te waren;

 

Hebt mijns genade, in darre varen¹⁹¹⁶

 

Want in hebber vrient no mage.¹⁹¹⁷

 

Die coninc hevet grote clage¹⁹¹⁸

 

Dicwile van mi gehort:¹⁹¹⁹

1920

Ic hebbe hem gewrocht grote mort.¹⁹²⁰

 

Haddi mi in sire behout,¹⁹²¹

 

Hine gave mi omme geen gout,¹⁹²²

 

Hi soude mi doen raet braken.

 

Ic hebbe liever die doet van u te smaken

1925

Dan daerte varne; hijs op mi gram.¹⁹²⁵

 

Ic hebbe heme doet menegen man¹⁹²⁶

 

Met minen swerde, dat hier leit

 

Tebroken. Dodet mi gereit!¹⁹²⁸

 

Also wel soudic daer sterven.’¹⁹²⁹

1930

‘Ghine sulter nemmer twint bederven,¹⁹³⁰

 

Ensijt en twint niet vervaert.

 

Vaert coenlike te hove waert,

 

Segt dat ic u daer hebbe gesent;¹⁹³³

 

Metten coninc ben ic bekent.¹⁹³⁴

1935

Draget hem den horen ende thoeft cleet,

 

⁺Hine sal u niet wesen wreet;¹⁹³⁶

 

Hi sal u vergeven sine gramheit¹⁹³⁷

 

Dat wetic wel; hets dicke geseit:

 

“Een lettel versten es wert vele.”¹⁹³⁹

1940

Vaert te hem in sine zele*

 

Ende groeten mi alse minen here

1912 verstoren: redden.

1913 quite gaen: vrijuit gaan.

1914 doedijs: doet gij het; slaen: doodslaan.

1916 in darre varen: ik durf er niet heen te gaan.

1917 mage: verwant.

1918 clage: klacht.

1919 van: over.

1920 Ik heb grote slachting onder de zijnen aangericht.

1921 behout: macht.

1922 Hine gave mi: hij zou me niet loslaten.

1925 hijs: hij is.

1926 doet: gedood.

1928 Tebroken: stuk gebroken; gereit: dadelijk.

1929 Ik zou daar (aan 's konings hof) evengoed sterven.

1930 nemmer twint bederven: volstrekt niet om het leven komen.

1933 gesent: gezonden.

1934 Metten: bij de.

+ fol. 12^a

1936 wesen wreet: vijandig gezind zijn.

1937 vergeven sine gramheit: afzien van zijn toorn.

1939 Een lettel versten: een weinig uitstel.

[p. 110]

 

Ende alle die ridders wel sere

 

Sonder Keyen, die hilt sijn sceren¹⁹⁴³

 

Met mi; levic, het sal hem deren!’¹⁹⁴⁴

1945

Alse die swerte ridder verhoert¹⁹⁴⁵

 

Dat Ferguut te hove was vort¹⁹⁴⁶

 

Peinsdi, hi soude varen woch,¹⁹⁴⁷

 

Bedi hi wilde leven noch.¹⁹⁴⁸

 

‘Here’, seit hi, ‘dat gi wilt, ic loeft;¹⁹⁴⁹

1950

In wille niet verliesen mijn hoeft.

 

Gheft mi den horen ende thoeft cleet,

 

Ic vare daer, hoe dat mi vergeet¹⁹⁵²

 

Ende geve mi op alse verwonnen

 

In sine vangenesse. God moet mi onnen¹⁹⁵⁴

1955

Dat ic mijn lijf behouden moet.’

 

Enen eet hijs Fergute doet

 

Dat hi sal houden sijn gelof¹⁹⁵⁷

 

Ende varen gewapent in dat hof

 

Op sijn ors, als hi es ter stede.¹⁹⁵⁹

1960

Ferguut hi gaf heme alle bede¹⁹⁶⁰

 

Den horen ende thoeft cleet van siden.

 

Doe hieten Ferguut danen riden

 

Ende bat den ridder, so hi eerst mochte

 

Genesen, dat hi den coninc sochte.^1963-64

1965

Ferguut reet in een woeste lant,

 

Geene ander avonture hi vant.

 

Doe seidi dat hi keren soude,

1943 Sonder: behalve.

1944 levic: als ik in leven blijf.

1945 verhoert: hoort.

1946 vort: Jonckbloet verbeterde vort in gehoert, welke emendatie door Verwijs en Verdam in hun tekst opgenomen werd. Overdiep keerde daarentegen terug naar de lezing van het hs. Aanleiding tot emendatie bestaat hier m.i. niet, al levert de verklaring van vort wel moeilijkheden op. Als rijmwoord heeft het hier wellicht reeds een gedeelte van zijn betekenis ingeboet; in weerwil daarvan blijft toch een aanvaardbare uitleg van vort en van vs. 1946 mogelijk. De gewone betekenis van het bijwoord voorts, verder, vervolgens past hier niet; die van voordien, welke hier een goede zin zou geven, is totaal uitgesloten; evenwel niet die van: eveneens, evenzo (zie M. W, IX, 1170 en ook bij voortaen M.W., IX, 1174). Vs. 1946 zou dan betekenen: ‘Dat F. eveneens of ook tot het hof behoorde’, d.i. dat F. niet gewoon als een eenzame ridder ronddoolde, op zoek naar avontuur, zoals hij nu deed, maar dat hij eveneens, ook aan het hof thuis was... Het spreekt van zelf dat deze wetenschap de zwarte ridder ertoe moest brengen Ferguut's voorstel aan te nemen.

1947 woch: weg, nl. naar het hof.

1948 Bedi: want.

1949 ic loeft: ik vind het goed.

1952 hoe dat mi vergeet: hoe 't mij ook vergaat.

1954 moet mi onnen: moge mij vergunnen.

1957 gelof: plechtige belofte.

1959 als hi es ter stede: zó als hij daar is.

1960 bede: beide.

1963-64 so hi eerst mochte genesen...; zodra hij genezen zou zijn; sochte: opzocht.

[p. 111]

 

Te sinen wert hi varen woude;

 

Hi hads hem gebeden so vele¹⁹⁶⁹

1970

Als hi van hem sciet in die zele.¹⁹⁷⁰

 

Ten castele es hi savons comen

 

Ende heft den goeden man vernomen;

 

Onder die porte hine vant,

 

Enen valke haddi op sine hant.

1975

Te heme quam ridende Ferguut;

 

In die zale hordi groet geluut,

 

Daer weenden ridders ende vrouwen

 

Om Galienen der joncfrouwen

 

Ende die goede man hads toren¹⁹⁷⁹

1980

⁺Dat hi sine nichte hadde verloren.

 

Ferguut sach wel an sinen wert

 

Dat hem enege sake dert¹⁹⁸²

 

Ende seide: ‘Her wert, met Jhesu Criste

 

Moetti sijn! Hoe gerne ic wiste

1985

Waeromme gi dus droeve staet;

 

Segdijt mi niet, dat es mi quaet.’¹⁹⁸⁶

 

‘Lieve vrient,’ sprac die wert,

 

‘Ene sake mi int herte dert,

 

Ic vruchte si mi nemmermeer comt uut.¹⁹⁸⁹

1990

Al mijn bliscap ende mijn deduut¹⁹⁹⁰

 

Es wech, die ic hadde te voren:

 

Mine nichte hebbic verloren.

 

Die wile dat ic u geleedde,¹⁹⁹³

 

Galiene hare doe gheredde¹⁹⁹⁴

1995

Ende sciet sonder orlof van mi,

 

In weet waer omme no twi.¹⁹⁹⁶

 

Om hare ben ic sere vervaert,

 

Want si allene vaert.

 

Waendicse vinden in Ingelant

2000

In Lombardiën of in Scollant,

 

Ic dader na varen²⁰⁰¹

1969 Hi: de ‘wert’; hads: had erom; so vele: zo zeer, met zoveel aandrang.

1970 hi: Ferguut.

1979 toren: verdriet.

+ fol. 12^b

1982 deren: leed doet, verdriet doet.

1986 quaet: onaangenaam.

1989 vruchte: vrees; comt uut: komt uit de gedachten, loslaat.

1990 debuut: genoegen.

1993 Die wile dat: terwijl; geleedde: een eind wegbracht.

1994 hare gheredde (van ghereden of ghereiden): maakte zich gereed.

1996 twi: om welke reden.

2001 Ik zou nasporingen naar haar laten doen.

[p. 112]

 

Sonder enech langher spare[n]*²⁰⁰²

 

Ic daetse eer soeken twaelf maent.²⁰⁰³

 

In hads mi nemmermeer bewaent²⁰⁰⁴

2005

Dat si van mi soude sijn gevlouwen.²⁰⁰⁵

 

Ic waendemen niet in der Dunouwen

 

No in al die werelt groet

 

Hadde gevonden haer genoet²⁰⁰⁸

 

Van hovescheden no van sinne.²⁰⁰⁹

2010

In can gewerden niet in inne²⁰¹⁰

 

Oftic hare iet hadde mesdaen.²⁰¹¹

 

Waeromme es si van mi gegaen?

 

Her ridder, blijft heden met mi,²⁰¹³

 

Mi dinke het bider nacht si²⁰¹⁴

2015

Ende latewi dese sprake.²⁰¹⁵

 

Ghi dinct mi al tongemake,²⁰¹⁶

 

Uwe wapine wegen te sere;

 

Hets tijt te herbergen heden mere.²⁰¹⁸

 

Ghi saecht den ridder, wete cree!²⁰¹⁹

2020

U halsberch es al ontwee,

 

Mi dinke gi hebt gehadt toren;²⁰²¹

 

Uwen scilt hebdi wel half verloren.

 

Ic bids u, here, en helet mi niet:²⁰²³

 

Segt mi, hoe gi van hem schiet.’

2025

⁺Ferguut peinsde om die jonfrouwe.

 

Te sire herten haddi rouwe²⁰²⁶

 

Ende sprac: ‘Her wert, dat u God lone!

 

Waer es Galiene die scone

 

Die nieman en mach volprisen?’

2030

‘Ic en canre u niet gewisen;²⁰³⁰

2002 Zonder ook maar enigszins te talmen, d.i. onmiddellijk, onverwijld.

2003 daetse: liet ze; eer: liever (dan die nasporingen op te geven, zou ik ze een vol jaar laten zoeken).

2004 Ik had het nooit kunnen denken.

2005 gevlouwen (van vlien): gevlucht; soude sijn gevlouwen: weg zou vluchten.

2008 genoet: gelijke.

2009 sin: verstand, geestesgaven.

2010 gewerden in inne: herinneren.

2011 iet: iets.

2013 met: bij.

2014 dinke: dunkt.

2015 Laat ons dit gesprek (over Galiene nl.) staken. De gastheer wil inderdaad daarna de samenspraak nog voortzetten: hij wenst immers te vernemen hoe het gevecht met de zwarte ridder verlopen is.

2016 al tongemake: er ellendig aan toe.

2018 herbergen: het nachtverblijf op te zoeken; heden mere: heden, nu.

2019 wete cree! (cree: verbasterde vorm van Christus): uitroep: bij Christus, voorwaar!

2021 hebt gehadt toren: hebt het hard te verduren gehad.

2023 helet (helet-et): verzwijg het.

+ fol. 12 verso^a

2026 Te sire herten: in zijn hart (gemoed).

2030 canre: kan haar; gewisen: aanwijzen, zeggen waar ze is.

[p. 113]

 

Heden morghen si henen schiet.

 

Waer waert si es dan wetic niet,²⁰³²

 

Bedi ben icker af in vare;²⁰³³

 

Maer segt mi van ure niemare.’²⁰³⁴

2035

‘Ay! lieve her wert,’ sprac Fergut,

 

‘Om wat saken es si uut?²⁰³⁶

 

Hebdi hare iet messeit?²⁰³⁷

 

Datsi wech es, dats mi leit.’

 

Aldus hebsi beide gestaen²⁰³⁹

2040

Datmen twee milen hadde gegaen.²⁰⁴⁰

 

Ferguut en hoert niet sinen wert:

 

Galiene heme sere dert.²⁰⁴²

 

Die een vraget den andren om batalgie,²⁰⁴³

 

Minne dwinct den anderen sonder falgie.²⁰⁴⁴

2045

Die wert vraget omme den ridder wreet,

 

Ferguut wat doen en weet²⁰⁴⁶

 

Om dat hi heft sijn lief verloren.

 

Die Minne doet heme groten toren,²⁰⁴⁸

 

Die Minne leert hem van haren spele:²⁰⁴⁹

2050

Om Galienen peinst hi vele,

 

Die Minne heftene so verwonnen²⁰⁵¹

 

Hine salse niet verdriven connen.

 

Wel starc so sijn der Minnen crachte,

 

Dat si dus eens mans gedachte

2055

In corten stonden so onder gaen!²⁰⁵⁵

 

Die Minne heft Ferguut gevaen;

 

Si saelt heme wriven an sijn cleet,²⁰⁵⁷

 

Dat hi der joncfrouwen was wreet

 

Ende hi hare sine minne ontseide,²⁰⁵⁹

2032 dan: dat en.

2033 Bedi: daarom; er af: erover, nl. over haar; in vare: in angst.

2034 van ure niemare: over uw lotgevallen ('t nieuws erover).

2036 Om wat saken: om welke reden; uut: weg, weggegaan.

2037 iet messeit: iets verkeerds, onaangenaams gezegd.

2039 hebsi gestaen: zijn ze blijven staan (in gesprek).

2040 hadde gegaen: had kunnen afleggen.

2042 De gedachte aan Galiene pijnigt hem.

2043 Die een: de gastheer; om batalgie: het verhaal over het gevecht..

2044 dwinct: beheerst, onderwerpt aan zich; den anderen: Ferguut; sonder faelgie: voorzeker.

2046 Ferguut weet niet wat te doen.

2048 doet... toren: doet hem... leed aan.

2049 spel: gril, kuur, d.i. doet hem haar grillen ondervinden.

2051 heftene so verwonnen: heeft hem zo geheel in haar macht.

2055 onder gaen: veroveren, in beslag nemen.

2057 saelt (sal et): zal het; wriven an sijn cleet: hem inpeperen, laten bezuren.

2059 ontseide: weigerde.

[p. 114]

2060

Die hare hant op sine herte leide

 

Ende wilde volgen sinen rade.²⁰⁶¹

 

Nu rouwet hem, maer hets te spade,²⁰⁶²

 

Want hi sal dogen groet torment²⁰⁶³

 

Eer hise nemmer weder vent.²⁰⁶⁴

2065

Hine weet waer si es no in wat lande.

 

Wiste hijt, hi volchde hare te hande;²⁰⁶⁶

 

Dan liet hi om enghene noet²⁰⁶⁷

 

Al waendire bliven doet,²⁰⁶⁸

 

⁺So dwinct hem der Minnen cracht.

2070

Hine weet welc es, so dach so nacht²⁰⁷⁰

 

Ofte avont of ter dagerake.*²⁰⁷¹

 

Sijn wert versietene tongemake²⁰⁷²

 

Ende vraget vollic den jonchere²⁰⁷³

 

Waeromme dat hi droevet so sere.²⁰⁷⁴

2075

‘Lieve her wert, en es geen wonder,

 

In waens nemmer wesen sonder.²⁰⁷⁶

 

Grote onnere sal mi bedagen:²⁰⁷⁷

 

Hets recht, in darfs niet clagen,²⁰⁷⁸

 

Te rechte staet mi droeve te sine.²⁰⁷⁹

2080

Ic wildic hadde meerre pine!²⁰⁸⁰

 

Die dorper seit waer, hi es vroet:²⁰⁸¹

 

“Die werpet onder sinen voet

 

Dat hi mach houden in sijn hande

 

Hets recht dat hire of hebbe scande.”^2082-84

2061 raet: uitspraak, beslissing.

2062 te spade: te laat.

2063 dogen: te verduren hebben; torment: kwelling.

2064 nemmer: ooit; vent: vindt.

2066 te hande: terstond.

2067 Dan (dat en): dat niet; om enghene noet: wegens welk gevaar ook, om geen gevaar.

2068 Al waendire (waende hi ere): zelfs als hij zou menen.

+ fol. 12 verso^b

2070 welc es: welk van de twee het is.

2071 ter dagerake: tegen 't ochtendgrauwen.

2072 versietene tongemake: bemerkt dat hij (Ferguut) terneergeslagen is.

2073 vollic: snel.

2074 droevet: somber gestemd is.

2076 Ik meen dat ik er nooit zonder zal zijn (zonder de droefenis).

2077 bedagen: overkomen.

2078 in darfs (ic - en darf - es): ik mag er niet over.

2079 Te rechte staet mi: ik mag wel met recht; droeve: treurig, neerslachtig.

2080 meerre pine: (nog) groter hartzeer.

2081 Die dorper: de landman, de gemene man; seit waer: zegt (de) waarheid, zegt terecht.

2082-84 Het hier geciteerde gezegde, dat ook in de Fergus voorkomt, vertoont overeenkomst met II,26 van de middelnederlandse Disticha Catonis en ook met een andere spreuk, die aan Cato toegeschreven wordt. Zie hiervoor: A. Beets, De Disticha Catonis in het Middelnederlandsch. Groningen, 1885, blz. 40 en Bijlage I, blz. 84 ‘Abacuc’ en M.J.M. de Haan, Is Ferguut's geluk spreekwoordelijk? in Taal- en Letterkundig Gastenboek voor Prof. Dr. G.A. van Es. Groningen, 1975, blz. 211-217.

[p. 115]

2085

Hets mi harde qualic comen:²⁰⁸⁵

 

Dat ic wel mochte hebben genomen

 

In mine hant, dat lietic liden;²⁰⁸⁷

 

Nu en gecrigict nemmer in minen tiden,²⁰⁸⁸

 

In hebber nemmer hope an.²⁰⁸⁹

2090

Bi trouwen, hi seit waer die man:

 

“Ende heft sulc al dat hi ghert

 

Ende bejaget dat hem dert!”^2091-92

 

Acharme! hoe wel hebbic vonden²⁰⁹³

 

Dese pine bi minen sonden.²⁰⁹⁴

2095

Hebbic? bi quader avonturen!²⁰⁹⁵

 

Bi Gode! en quam noit bi natueren²⁰⁹⁶

 

Iet els in mi dan dorperhede;²⁰⁹⁷

 

Noch so houdic wel dien zede.²⁰⁹⁸

 

Nature trect meer dan hondert stiere

2100

Waer omme doe ic mi so fiere?²¹⁰⁰

 

Ic wille sijn der minnen smet!²¹⁰¹

 

Trouwen, mijn vader Somilet

 

Also lange alse hi leide sijn leven

 

En wildi des werkes plegen,²¹⁰⁴

2105

Ende die sone wils hem onder doen?²¹⁰⁵

 

Ic mach wel heten daes caproen²¹⁰⁶

 

Dat ic metten genen wille gaen

 

Die ter Minnen dienste staen;

 

Nu ben ic qualic in den woch.²¹⁰⁹

2110

Waer omme soudic minnen noch?

 

In weet, bi mire trouwen!

 

Ic ben wel werdich scoenre vrouwen!²¹¹²

2085 harde qualic comen: zeer slecht vergaan.

2087 liden: voorbijgaan, ontsnappen.

2088 gecrigict: verkrijg ik het; nemmer: nooit meer; in minen tiden: in mijn leven.

2089 an: op.

2091-92 Zelfs al heeft menigeen alles wat hij begeert, toch jaagt hij na wat schadelijk voor hem is. Het eerste ende (2091) leidt een uitroep in; het tweede (2092) een tegenstelling.

2093 wel: terecht; hebbic vonden: heb ik te lijden gekregen.

2094 bi: door.

2095 Heb ik dat? neen veeleer door mijn ongelukkig gesternte, door het mij kwaad gezinde lot.

2096 bi natueren: van nature.

2097 iet els: iets anders; dorperhede: onbeschaafdheid, lage daden.

2098 En nog vertoon ik dezelfde geaardheid.

2100 Wat beeld ik mij toch in?

2101 der minnen smet: een kunstenaar (smid) in 't vak der minne, een ervaren, volleerd minnaar zijn, ironisch bedoeld natuurlijk!

2104 Wilde hij zich niet inlaten met, zich toeleggen op het werk (der minne).

2105 En zou de zoon er zich toe willen verstouten?

2106 daes caproen: zotskap.

2109 Nu ben ik op de verkeerde weg.

2112 deze uitspraak is sarcastisch bedoeld.

[p. 116]

 

⁺Alse scone, waer salsi vonden sijn²¹¹³

 

Alse Galiene, mijn minnekijn

2115

Die ic bi mire scout verloes?²¹¹⁵

 

Twine verwoedic! ic ben sinneloes.²¹¹⁶

 

Waer omme blivic in minen sinne

 

Ende ic ontseide hare mine minne?²¹¹⁸

 

Hets recht, dat ics hebbe lachter.

2120

Waendicse vinden - mi wars te sachter -²¹²⁰

 

In enech lant onder den trone,²¹²¹

 

Ic voere staphants na die scone.²¹²²

 

In vindse, ic soecse eer emmermee,²¹²³

 

Alwaersoe in midden in die zee²¹²⁴

2125

Ofte in een wout onder vele draken,

 

Ic souder mi, mochtic toe geraken,²¹²⁶

 

Die scoenste soeken die mach leven.

 

Nochtan moete mi God doen sneven²¹²⁸

 

Ende mi geven groet ongeval,

2130

In soecse eer mijn leven al²¹³⁰

 

Dach ende nacht, berch ende dale,

 

Ic en sal eer horen hare tale.²¹³²

 

Nemmermeer gecrigic spel²¹³³

 

No en hore avonture fel

2135

Vermonden in enech lant,

 

In vaerse proeven al te hant^2134-36

 

Om lof te hebben ende omme prijs,

 

Also helpe mi Sente Denijs!

 

Ic wilde staphans een ridder quame

2140

Ende hi mi dat leven name

+ fol. 13^a

2113 Alse scone: evenzo schoon (een vrouw), te verbinden met Alse Galiene (vs. 2114).

2115 bi mire scout: door mijn eigen schuld; verloes: verloor.

2116 Twine verwoedic: waarom blijf ik toch bij mijn verstand?

2118 Ende ic: terwijl ik toch.

2120 mi wars (ware es) te sachter: dat zou zoveel te aangenamer voor mij zijn.

2121 trone: hemel; onder den trone: op de aarde.

2122 staphants: onmiddellijk.

2123 Vind ik ze niet, ik zoek ze veeleer voor altijd, d.i. ik blijf ze toch zoeken.

2124 soe: zij; in nidden: middenin.

2126 mochtic (aldus de lezing van het hs.; hierbij te voegen: er van souder) toe geraken: mocht ik er bij (d.i. in haar nabijheid) geraken, komen.

2128 moete: moge; doen sneven: rampzalig maken.

2130 In soecse eer: als ik ze niet eerder zoek (te verbinden met vs. 2132)en dan toe te voegen: en zal dit zoeken niet opgeven...

2132 Ic en sal eer horen: tenzij ik eer zal horen.

2133 gecrigic spel: verwerfik vreugde.

2134-36 Noch zal ik horen vertellen van een gevaarlijk avontuur, in welk land ook, of ik zal dadelijk op weg gaan om dat te wagen (bestaan).

[p. 117]

 

Ende trake mi uten buke dat herte,²¹⁴¹

 

Soe waric quite vander smerte.’²¹⁴²

 

Ferguut hilt alse een droeve man;²¹⁴³

 

Heme quam sulc dinc an.²¹⁴⁴

2145

Grote pine ende grote avonture

 

Sal heme dicke werden tsure;

 

Menech aermoede sal hi dogen²¹⁴⁷

 

Eer hi die joncfrouwe siet met ogen.

 

Sine bliscap, die hi hadde gister morgen

2150

Sal hem gewisselt sijn al in sorgen.²¹⁵⁰

 

Die Minne doet hem groten pant.²¹⁵¹

 

Die scoenheit, die hi in haer vant,

 

Hare wetenthede, haer hovescheit groet²¹⁵³

 

Hebben hem brocht in groter noet:

2155

Hine weet oft nacht es of dach,

 

Hine weet wat hi doen mach;

 

⁺Venus heften so verdoeft.²¹⁵⁷

 

Op sijn aertsoen leidi sijn hoeft²¹⁵⁸

 

Datmen ene mile hadde gegaen.²¹⁵⁹

2160

Die goede man begrepen saen²¹⁶⁰

 

Biden halsberge ende seide: ‘Here,

 

Het dunct mi herte grote onnere²¹⁶²

 

Dat gi u selven dus verslaet.²¹⁶³

 

Elken ridder qualic staet

2165

Te drivene sere omme een wijf;²¹⁶⁵

 

Men houtene over keytijf.²¹⁶⁶

 

Riddere, laet staen u carine²¹⁶⁷

 

Ende laetter mi omme hebben pine

 

Ende ongemac ende seer.

2170

Varewi te herbergen hedenmeer,²¹⁷⁰

 

Ic leene u die herberge mijn.

 

Om u salic te blider sijn

2141 trake: zou trekken; uten buke: uit het lijf.

2142 quite: bevrijd.

2143 hilt: gedroeg zich.

2144 Hem was ook zo iets ergs overkomen.

2147 aermoede: ellende.

2150 gewisselt: verwisseld, veranderd.

2151 doet hem groten pant: doet hem zware kwellingen aan.

2153 wetenthede: beschaving.

+ fol. 13^b

2157 verdoeft:van zijn zinnen beroofd.

2158 aertsoen: zadelboog.

2159 Zolang dat men een mijl had kunnen afleggen.

2160 begrepen: greep hem.

2162 herte = herde: zeer; onnere: schande.

2163 u selven verslaet: wanhopig zijt.

2165 te drivene sere: toe te geven aan zijn smart.

2166 Men beschouwt hem als een nietswaardige.

2167 carine: droefheid.

2170 Varewi: laat ons gaan.

[p. 118]

 

Ende blusschen minen toren²¹⁷³

 

Van mire nichten, die ic hebbe verloren;²¹⁷⁴

2175

Het was mine bliscap altemale.’²¹⁷⁵

 

Ferguut verstont sinen wert wale,

 

Die hem sal goede herberge lenen

 

Ende hi wille laten staen sijn wenen,²¹⁷⁸

 

Gheven hem vissche ende venisoen;²¹⁷⁹

2180

Hi salne wel te gemake doen.²¹⁸⁰

 

Maer hine wilre bliven niet,²¹⁸¹

 

Bedi dat hi wale siet²¹⁸²

 

Dat Galiene es verloren;

 

Sine es niet daer si was te voren.

2185

‘Ay Galiene, scone wijf!

 

Her wert, ghi hebt mi al mijn lijf²¹⁸⁶

 

Pine gegeven ende seer.

 

Ic en herberge nemmermeer

 

In dorpe, in steden no in port²¹⁸⁹

2190

Vore diesmale dat ic hebbe gehort*²¹⁹⁰

 

Waerwart datsie gevaren si

 

U nichte; omme niet so biddi mi²¹⁹²

 

Te blivene, te minen trouwen!²¹⁹³

 

Alle die sijn toter Dunouwen

2195

Sine daden mi niet bliven.

 

Mijn seer mach niemen verdriven;

 

Geeft mi orlof, ic wille varen.’

 

Die wert siet wel, hine wils ontbaren²¹⁹⁸

 

No hine magen niet gehouden.²¹⁹⁹

2200

‘Vrient,’ seit hi, ‘God moet u behouden!

 

⁺Ghine wilt niet bliven, dats mi leet.’

 

Ferguut vollec danen reet

 

Scilt ane hals, speer in die hant.

 

Die nacht ginc hem ane in hant.²²⁰⁴

2173 En mijn smart vergeten, op zij zetten.

2174 Van: over.

2175 Het: algemeen hervattend woord, terugwijzend naar een subst. met een ander genus, hier: nichte.

2178 en dat hij (de waard) met treuren zal ophouden.

2179 venisoen: wildbraad.

2180 te gemake doen: van alles voorzien.

2181 hi: Ferguut.

2182 Bedi dat: aangezien.

2186 al mijn lijf: eig. levenslang, hier: voor het verdere leven.

2189 port: verbonden hier met stede (stad), met gelijke betekenis.

2190 Vore diesmale dat: voor (die tijd) dat.

2192 biddi: verzoekt gij.

2193 te minen trouwen: op mijn woord.

2198 hine wils ontbaren: dat hij (Ferguut) er niet van af wil zien.

2199 noch dat hij hem (bij zich) kan houden.

+ fol. 13 verso^a

2204 ginc hem ane in hant: naderde (voor hem).

[p. 119]

2205

Ferguut heft sinen wech genomen;

 

In een foreest es hi comen

 

Peinsende ende in groten vare.

 

Die mane so scheen herde clare.

 

Ic wane middernacht was leden²²⁰⁹

2210

Alse Ferguut quam ghereden

 

In enen mersch, daer tscone was²²¹¹

 

Binnen den woude in dat gras.

 

Ene tente daer geslegen stoet,²²¹³

 

Daer binnen lach een ridder goet,

2215

Hoverdech, stout ende groet;²²¹⁵

 

Hine conste noit vinden sijn genoet

 

Noch man diere jegen wilde staen.²²¹⁷

 

Al tlant was heme onderdaen.

 

Ferguut reet ter tenten wert

2220

Als die avonturen geert.²²²⁰

 

Vore die tente hi staende vant

 

Enen eyseliken seriant²²²²

 

Vier voete lanc; thoeft haddi groet,

 

Sijn ogen blakeden roet.

2225

Geformeert was hi alse ene catte;

 

Sijn neselocken wijt ende platte,²²²⁶

 

Die lippen swart, die tande wit,

 

Tote ane doren den mont gesplit.²²²⁸

 

Verronselt was hem alsijn lijf²²²⁹

2230

Swart alse pec, baeshudich, stijf.²²³⁰

 

Hi was ru alse een camore,²²³¹

 

Den bult haddi achter ende vore.

2209 leden: voorbijgegaan.

2211 mersch: weide.

2213 geslegen: opgeslagen..

2215 stout: stoutmoedig.

2217 diere jegen wilde staen: die zich met hem wilde meten.

2220 als die: gelijk iemand die; geert: begeert.

2222 eyselike: wanstaltig; seriant: knecht.

2226 neselocken: neusgaten.

2228 gesplit: gespleten.

2229 Verronselt: gerimpeld, verschrompeld; lijf: lichaam, hier: de huid.

2230 baeshudich: dik.

2231 ru: ruig; een camore: een kameel, hier vertaald naar de Franse vorm van hs. A: chamoir, die een variante is van de normale Oudfr. vorm chamoil (voorkomend in hs. P), met substitutie l > r. De vorm met r is wel degelijk geattesteerd als camers, o.a. in Guy de Cambrai's Barlaam (zie: F. Godefroy, Dict. de l'anc. langue française, IX, 33 c; Tobler-Lommatzsch, Alt-franz. Wörterbuch, II, 194, r. 44, waar camers gesignaleerd wordt als variant voor cameus en W. von Wartburg, Etym. Wörterbuch, II, 129 a. - Van de XIIIe eeuw af is er een duidelijke tendens tot verwarring van l en r (zie hiervoor: Kr. Nyrop, Gramm. hist. de la langue française, I, §. 339; 340; 341, 2 en 3; 342; 345 (mij meegedeeld door Prof. W. van Hoecke).

[p. 120]

 

Enen stoc hilt hi insijn hant.

 

Hi kende Ferguut te hant²²³⁴

2235

Ende riep: ‘Her ridder rijt bet sachter.²²³⁵

 

Ic riede u bet te trecken achter²²³⁶

 

Dan hier te comen; ic segt u wel:

 

Hier slaept een ridder stout ende fel.

 

Ontwaket hi, gi sijt ontdaen,²²³⁹

2240

Hi sal u thoeft af slaen;

 

Ghi hadt hier den tol gelaten²²⁴¹

 

Wiste hijt; rijdt uwer straten!’²²⁴²

 

Ferguut hoerde wel den naen²²⁴³

 

Ende liet stappans sijn peinsen staen.

2245

⁺Hi reet ten pawelioene wert.

 

Die naen hief sinen stoc ter vert,²²⁴⁶

 

Met beiden handen sloech hi den wreen²²⁴⁷

 

Dat hi viel over sine been.²²⁴⁸

 

Ferguut wart gram, doe hi dat sach

2250

Dat sijn ors hadde sulken slach:

 

Mach hi leven, hi salt copen!²²⁵¹

 

Sijn ors ginc hi met sporen nopen²²⁵²

 

Ende reet den naen ter neder.

 

Hi folleerdene lange ende weder²²⁵⁴

2255

Ende stacken so ende heft te blouwen²²⁵⁵

 

Dat heme mach sijn leven rouwen:²²⁵⁶

 

Dat bloet woet hem ten oren uut.²²⁵⁷

 

So dat die ridder hoerde tgeluut,²²⁵⁸

 

Hi wart op, gram ende verbeten:²²⁵⁹

2260

‘Wie es die man, die heft beseten²²⁶⁰

 

- Daer ic sliep in mijn pawelioen -²²⁶¹

 

Ende heft te blouwen minen garsoen?’

2234 kende: merkte op; te hant: op dat ogenblik.

2235 bet sachter: wat langzamer.

2236 Ik zou u aanraden liever terug te rijden.

2239 gi sijt ontdaen: het is met u gedaan.

2241 den tol gelaten: de tol betaald, ervoor geboet.

2242 uwer straten: uws weegs.

2243 naen: dwerg.

+ fol. 13 verso^b

2246 ter vert: aanstonds.

2247 wreen: hengst.

2248 Dat: zodat; viel over sine been: moet hier dezelfde betekenis hebben als de meer gebruikelijke uitdrukking: viel over sine knien (over = op).

2251 eerste hi = Ferguut; tweede hi = de ‘naen’; copen: bekopen.

2252 nopen: aansporen.

2254 folleerdene: mishandelde hem; lange ende weder: een zeer lange tijd.

2255 te blouwen: (hard) geslagen.

2256 Dat: dat het.

2257 woet: vloeide overvloedig.

2258 So dat: en toen.

2259 wart op: stond schielijk op; verbeten: woedend.

2260 beseten: aangevallen.

2261 Daer: terwijl.

[p. 121]

 

Van haesten en wapende hi hem niet.

 

Hemde ende broec hi ane tiet²²⁶⁴

2265

Ende enen mantel van sindale²²⁶⁵

 

Hinc hi ane hem; een swert van stale²²⁶⁶

 

So heft hi in sine hant genomen

 

Ende es buter tenten comen²²⁶⁸

 

Tote daer sijn naen leit onder voet.

2270

Hi droevede sere in sinen moet

 

Dat hi Ferguut gewapent siet²²⁷¹

 

- Wart hi ververt, dan wondert mi niet! -²²⁷²

 

Ende hadde vrese van der doet.

 

Hens niemen, stonde hi also bloet²²⁷⁴

2275

Vore enen die gewapent ware,

 

Hine soude sijns lives sijn in vare;²²⁷⁶

 

Nochtan en scheen hi niet in dien²²⁷⁷

 

Of hi den ridder iet hadde ontsien,²²⁷⁸

 

Die vore heme gewapint staet.

2280

Sine scerden hi te hem waert gaet²²⁸⁰

 

Ende riep: ‘Her ridder, hets mesdaen

 

Dat gi so handelt minen naen²²⁸²

 

Ende vore mine ogen also slaet!

 

Ic segt u wel: hets mi leet; verstaet*

2285

Her ridder, ic drage tuwaert nijt:²²⁸⁵

 

Waric gewapent, als gi sijt,

 

Die naen soude gewroken sijn,

 

Dat u werden soude inschijn;²²⁸⁸

 

⁺Ghi sout vertollen tuwer scande,²²⁸⁹

2290

Ghi moest hier laten u hoeft te pande!’²²⁹⁰

 

Ferguut antworde heme al te hant:

 

‘Her ridder, hier es gerechte int lant.²²⁹²

 

Oftic u iet hebbe mesdaen,²²⁹³

2264 ane tiet: trekt aan.

2265 sindale: zie vs. 995.

2266 Hinc hi ane hem: sloeg hij om.

2268 buter (buten der): buiten de.

2271 dat: omdat.

2272 dan: dat en, te verbinden met niet.

2274 bloet: zonder wapenrusting.

2276 Of hij zou bevreesd zijn voor zijn leven.

2277 en scheen hi niet in dien: hij zag er niet uit.

2278 of: alsof; iet: in enig opzicht.

2280 scerden: schreden; hij richt zijn schreden naar hem, d.i. hij gaat naar hem toe.

2282 handelt: omspringt met.

2285 ic drage tuwaert nijt: ik koester wrok tegen u.

2288 Wat u (tot uw nadeel) zou duidelijk worden.

+ fol. 14^a

2289 Ghi sout (soude het) vertollen: gij zoudt ervoor boeten.

2290 te pande: als onderpand (ironisch-sarcastisch).

2292 gerechte: gerecht, rechtbank.

2293 oftic: als ik.

[p. 122]

 

Beclages u, dats wel gedaen;²²⁹⁴

2295

Al tgoet dat mi van u es comen

 

Wijstment, het si mi genomen.²²⁹⁶

 

Hebdi wapine int pawelioen

 

Die salic u ane laten doen.

 

Wapent u wel na uwen wille,

2300

Ic sal uwes hier beiden al stille

 

Ende daer na, oft u wille si,

 

So comt vechten jegen mi:

 

Ic saels u leveren uwen niet.²³⁰³

 

Godsat hebbe hi die u ontsiet!’²³⁰⁴

2305

In die tente lach ene maget fiere,

 

Scone, hovesch ende goedertiere,²³⁰⁶

 

Dies ridders lief, ende wart in wake²³⁰⁷

 

Van dier nosen, sere tongemake.²³⁰⁸

 

Al hancharich si op schoet,*²³⁰⁹

2310

Dede ane een hemde ende een sorcoet²³¹⁰

 

Ende enen mantel van sindale

 

Nam si om hare, die stont haer wale.²³¹²

 

Uter tenten si sere liep.

 

Die ridder sachse, lude hi riep:

2315

‘Joncfrouwe, keert vollec weder,

 

Haelt mine wapine ende mine cleder;

 

Ic moet vechten, bi mire trouwen!

 

Een ridder heft minen naen te blouwen.

 

Therte binnen sal mi breken

2320

En canicken niet gewreken.’²³²⁰

 

Die joncfrouwe was wel geleert;²³²¹

 

Hastelike si weder keert

 

Ende langede heme sine wapijn te male:²³²³

 

Halsberch, cousen, helm van stale.

2325

Hi wapende hem ende gorde tswert.

 

Een groet ors, dat haddi wert,²³²⁶

 

Brochte hem die joncfrouwe sonder beide.

2294 Beclages u: beklaag u erover.

2296 Wijstment: wijst men zo vonnis.

2303 Ik zal u ervan (van 't vechten) leveren zoveel als het u lust.

2304 Godsat hebbe: vervloekt zij.

2306 goedertiere: vriendelijk.

2307 wart in wake: ontwaakte.

2308 nose: lawaai; tongemake: ontstemd.

2309 hancharich: met loshangende haren; si op schoet: stond zij snel op.

2310 sorcoet: overkleed.

2312 Nam si om hare: sloeg zij om.

2320 Als ik hem niet kan wreken.

2321 geleert: ervaren, geoefend.

2323 langede: haalde, bracht.

2326 haddi wert: op prijs stelde.

[p. 123]

 

Hi waerp hem vollec int gereide,

 

Die joncfrouwe hilt den stegereep.

2330

Enen vasten scilt hi greep,²³³⁰

 

Ane den hals hine vollike warp.

 

Die joncfrouwe scoet hem den scacht scarp.²³³²

 

⁺Hi maecte hem uten pawelioene

 

Alse een liebaert stout ende coene.

2335

Alse die duvel quam hi gevaren.

 

Lude riep hi: ‘Wacht u te waren²³³⁶

 

Her ridder, die sloecht minen naen,

 

Het sal hier ane u leven gaen.’

 

Ane hem so dwanc hi sinen scilt,²³³⁹

2340

Den scacht hi wel te steke hilt.²³⁴⁰

 

Sijn ors liep sere dan een wint.²³⁴¹

 

Ferguut ontsachne niet een twint;²³⁴²

 

Met sporen noepte hi sinen wreen

 

Die niet vele arger en scheen.²³⁴⁴

2345

Van groter herten waren die parde.²³⁴⁵

 

Die ridders schenen twee liebarde

 

So sere si te gadere quamen;²³⁴⁷

 

Dien orssen bogen die hamen.²³⁴⁸

 

Ferguut stacken metten scachte

2350

Op sinen scilt met sulker crachte

 

Dat hi vloech uten gereide.

 

Sine stegereepe bogen hem beide,²³⁵²

 

Die helm hem saen op derde lach.

 

Alsen Ferguut ter neder sach

2355

Sprac hi: ‘Ridder, so helpe mi God!

 

Ghi beroemet u alse een sod.²³⁵⁶

 

Gi seit eer, het soude mi rouwen²³⁵⁷

 

Dat ic den naen hadde te blouwen

 

Haddi u wapine genomen.²³⁵⁹

2360

Mi dinke, het es u wers comen²³⁶⁰

2330 vast: stevig.

2332 scoet: gaf haastig aan; scacht: lans.

+ fol. 14^b

2336 Wacht u: neem u in acht.

2339 dwanc: drukte.

2340 wel te steke: goed geveld (om te steken).

2341 sere (seerre): sneller.

2342 niet een twint: niet in 't minst.

2344 arger: slechter, d.i. die zeker niet minder flink scheen.

2345 Van groter herten: zeer fier.

2347 sere: heftig.

2348 hamen: achterschenkels.

2352 bogen hem: wendden zich, veranderden van plaats (zodat ze verkeerd kwamen te hangen).

2356 beroemet (beroemedet): pochte.

2357 seit (seidet): zegde.

2359 Als gij uw wapenen opgenomen zoudt hebben.

2360 Mi dinke: mij dunkt; wers: slechter.

[p. 124]

 

Dan het hier te voren was:*

 

Ghi ligt ende spartelt in dat gras.

 

Hets waer dat ict hebbe horen sagen:²³⁶³

 

“Sulc man waent wel bejagen²³⁶⁴

2365

Prijs ende lof ende groet ere

 

Die bejaget grote onnere”.

 

Dus eist met u, dinke mi.

 

Die u claget, gonneert si hi.²³⁶⁸

 

Wert op, her ridder, uten sande!²³⁶⁹

2370

Hadde u perd gehadt tande,

 

Het hadde u leelicheit gedaen.^2370-71

 

Ic wane u leerde Barlebaen

 

Eens jaers te ridene te sinen spele;²³⁷³

 

Diet u so leerde, God geve hem quele.’²³⁷⁴

2375

Die ridder scaemde hem ende wart op²³⁷⁵

 

Dat Ferguut met heme hilt scop.²³⁷⁶

 

⁺Uter sceiden trac hi tswert

 

Ende quam te sinen orsse wert;

 

Hastelike hi doe op scoet.²³⁷⁹

2380

Ferguut een twint hem niet verboet,²³⁸⁰

 

Maer hi hilt vore hem al stille

 

Tes hi gerust was te sinen wille.²³⁸²

 

Te gader quamen si daer naer

 

Elc op andren, swert al baer;*²³⁸⁴

2363 sagen: zeggen.

2364 Sulc man: menigeen.

2368 claget: beklaagt; gonneert: geschandvlekt.

2369 Wert op: sta op.

2370-71 Deze verzen hebben aanleiding gegeven tot een hele betwisting: een overzicht daarvan vindt men in een artikel van A. Sassen in Tabu, jg. 1971-72, nr. 2, blz. 15-18.
Met de hierin gegeven voorlopige oplossing (voorlopig in afwachting van verder onderzoek van romanistische zijde) ben ik het eens.
Het is verkieslijk de lezing van het hs. perd te handhaven (en ze niet door ers te vervangen, zoals Verwijs en Verdam in hun vroegere uitgaven hadden voorgesteld). De vzn. betekenen dan: ‘Had uw paard tanden gehad, het zou u lelijk toegetakeld hebben’. In het geheel van deze wel zeer honende tekst wil dit zeggen dat Ferguut zijn afgeworpen tegenstander niet alleen verwijt een leerjongen te zijn in het paardrijden (cfr. de vzn. 2372-75), maar ook slechts een oude, tandeloze knol tot zijn beschikking te hebben. Was dat anders geweest, dan zou het paard zelf zijn slechte ruiter een afstraffing gegeven hebben. Zie nu ook voor dit betwiste punt: M.J.M. de Haan, Geen Antwoord op een Vraag in Tabu, jg. 1975, nr. 3, blz. 29-31.

2373 Eens jaers: vroeger eens; te sinen spele: voor de grap, om de gek met u te steken.

2374 quele: lijden.

2375 wart op: sprong schielijk op.

2376 hilt scop: spotte.

+ fol. 14 verso^a

2379 op scoet: sprong hij te paard.

2380 verboet: belette het.

2382 Tes: totdat; gerust was: gezeten was (op zijn paard), naar de lezing van het Franse hs. A: ‘Tant que cil fu bien reposes’ (uitg. Martin, ‘Lesearten’, 82, 10.

2384 baer: bloot.

[p. 125]

2385

Elc was van groten slagen milde.

 

In sticken lagen hare scilde;

 

Vanden slagen verdoende twout.²³⁸⁷

 

Mallic andren wel vergout

 

Sijn gelof ende sijn payment.^2388-89

2390

Die een wel anders slage kent.²³⁹⁰

 

Die ridders waren beide goede,

 

Dapper, starc, stout van moede.

 

Elc den andren oec ontsach.

 

Ferguut liet lopen enen slach,²³⁹⁴

2395

Op den helm hi den ridder sloech;

 

Met sinen swerde hi af droech²³⁹⁶

 

Half den helm ende tbeckineel,²³⁹⁷

 

Van sinen scilde een groet deel.²³⁹⁸

 

En hadde dat zwert niet ute gedregen,²³⁹⁹

2400

Hi hadden mits in tween geslegen.²⁴⁰⁰

 

Ferguut versachne ende heft gesproken:²⁴⁰¹

 

‘Ridder, gi hebt u wel gewroken

 

Dat ic mesvoerde uwen naene!²⁴⁰³

 

U lief staet ghinder indie mane,²⁴⁰⁴

2405

Sidi moenc of wilde di[e] crune?²⁴⁰⁵

 

Ghi dunct mi staende alse Fortune²⁴⁰⁶

 

Die voren es ru ende achter bloet!²⁴⁰⁷

 

Ridder, het dunct mi onrecht groet:

 

Ghi sout met rechte sijn calu voren²⁴⁰⁹

2410

Ende ghi hebt uwen croec verloren.’²⁴¹⁰

2387 verdoende: weergalmde.

2388-89 ironisch: Elk van beiden vergold aan de andere wat hij hem als betaling (als loon) beloofd had.

2390 kent: maakt kennis met, voelt.

2394 liet lopen enen slach: eig.: liet een slag los, d.i. bracht een slag toe.

2396 af droech: deed afvliegen.

2397 tbeckineel: het metalen kapje onder de helm.

2398 deel: stuk.

2399 Als het zwaard niet uitgeschoten, afgeschampt was.

2400 hadden: had hem; mits in tween: middendoor.

2401 versachne: keek hem aan.

2403 mesvoerde: mishandelde.

2404 in die mane: in de maneschijn.

2405 moenc: monnik; wilde: verzwakte vorm van wildi; crune, kruin, tonsuur van priester of monnik. Om de spot van Ferguut tot zijn volle recht te laten komen dient vs. 2405 direct verbonden te worden met het voorgaande, ‘Uw lief staat ginder en gij wilt monnik zijn of de kruinschering verkrijgen?’

2406 Fortune: vrouwe Fortuna; voor de verwisseling van Fortuna en Occasio zie de lijst van Persoonsnamen. Bijlage I, blz. 229.

2407 ru: ruw behaard; bloet: kaal.

2409 calu: kaal.

2410 croec: haarlokken.

[p. 126]

 

Die ridder sprac: ‘Hets sede int lant.²⁴¹¹

 

Gheonneert moete sijn u hant²⁴¹²

 

Ende tswert, dat mi dus sere sneet.²⁴¹³

 

Noit en haddic wijch so wreet;²⁴¹⁴

2415

Mine dede noit man selken pant.’²⁴¹⁵

 

Ferguut antworde al te hant:

 

‘Van den wolve eist die maniere,²⁴¹⁷

 

Alse twee manne, die beide sijn fiere

 

Enen wijch vechten, deen moets daer achter²⁴¹⁹

2420

Hebben ende bejagen lachter;²⁴²⁰

 

⁺Maer also en eist niet hier,

 

Want gi sijt noch stout ende fier.

 

Hets recht, dat niemen verwonnen lie²⁴²³

 

No bloetheit toge vore sine amie.’²⁴²⁴

2425

Die ridder hevet groten toren

 

Want hi sine macht al heft verloren.

 

Sine wonde bloet, si doet hem leet;

 

Hijs sere vervaert; wat doen hine weet.

 

Waendi vinden ghenade²⁴²⁹

2430

Ane Fergute, hise gerne bade;²⁴³⁰

 

Nochtan sal hi sien of hi mach

 

Vinden genade ende verdrach.²⁴³²

 

Tote Fergute es hi comen,

 

Sijn swert heft hi genomen

2435

Ende hevet heme op gegeven:²⁴³⁵

 

‘Ridder, genade, laet mi leven!

 

Ic wille u dienen al mijn leven

2411 sede: gewoonte, gebruik.

2412 Gheonneert: geschandvlekt, vervloekt.

2413 dus sere: zo erg.

2414 wijch: gevecht; wreet: heftig, verbitterd.

2415 dede pant: bracht wonden toe, takelde me toe.

2417 Wolve is blijkbaar door een verkeerde vertaling van de Nederlandse bewerker ontstaan. In het vers van het Franse hs. A ‘Tels est la costume del leu’ heeft hij leu ten onrechte gelijkgesteld met: loup (wolf), terwijl het hier gaat om een Pikardische vorm van leu = lieu, d.i. de plaats, de streek (verbetering van A.M.E. Draak); maniere: gewoonte, zede.

2419 deen moets daer achter hebben: de een moet aan 't kortste eind trekken, het onderspit delven.

2420 bejagen lachter: zich schande op de hals halen.

+ fol. 14 verso^b

2423 verwonnen lie: zich overwonnen verklaren.

2424 bloetheit toge: zich bevreesd tone; amie: geliefde.

2429 Waendi...: Had hij hoop, kon hij hopen genade te vinden... (aan die mogelijkheid twijfelt hij blijkens het inleidende nochtan van vs. 2431).

2430 Ane: bij; hise gerne bade: dan zou hij gaarne erom verzoeken.

2432 verdrach: kwijtschelding.

2435 hevet (hevet-et) heme op gegeven: heeft het hem overgegeven, ter hand gesteld.

[p. 127]

 

Sonder enech weder begeven;²⁴³⁸

 

Ic wille u dienen ende sijn u man.²⁴³⁹

2440

Ic lie verwonnen; ic en can

 

Nemmer jegen u gestaen;²⁴⁴¹

 

Wildi, gi moget mi doet slaen.’

 

Ferguut nam dat swert diere

 

Ende seide den ridder schiere:

2445

‘Wildi u lijf ontdragen,²⁴⁴⁵

 

Morgen, alset sal dagen

 

Maect u ten coninc Arture

 

Ende telt heme u avonture.

 

Geeft hem u op alse gevaen²⁴⁴⁹

2450

Ende voert met u den naen

 

Ende u amie, die joncfrouwe.’

 

Die ridder sprac: ‘Op mine trouwe,

 

Tierst het daget ic u gelove²⁴⁵³

 

Dat ic varen sal te hove

2455

Ende mijn lief ende mijn garsoen;

 

Ic wille u boetscap doen.’²⁴⁵⁶

 

Ferguut sprac: ‘En lates niet.’²⁴⁵⁷

 

Doe reet hi danen; die wijch sciet²⁴⁵⁸

 

Ende die ridder hilt al stille

2460

Sere tongemake, te sinen onwille.²⁴⁶⁰

 

Die dach quam, die nacht leet.²⁴⁶¹

 

Ferguut vollike danen reet,

 

In gepense heften Venus bracht.

 

Hine vergat niet sinen scacht

2465

⁺Daer hi met stac den ridder coene.

 

Hi reet den dach dore toter noene

 

Int foreest dwers ende lanx,

 

Dat hi en onbeet aet[s] no dranx:²⁴⁶⁸

 

Hem en lustes oec groet no clene,²⁴⁶⁹

2438 Sonder enech weder begeven: zonder dat ik ooit u begeef, met onkreukbare trouw.

2439 man: leenman.

2441 jegen u gestaen: mij handhaven tegen u.

2445 u lijf ontdragen: uw leven redden.

2449 Geeft hem u op: geef u aan hem over.

2453 Tierst: zodra.

2456 u boetscap doen: uw opdracht volbrengen.

2457 En lates niet: laat het niet na, of positiever uitgedrukt: doe het beslist.

2458 sciet: hield op, was ten einde.

2460 Droef te moede, in een neerslachtige stemming.

2461 leet: was voorbij.

+ fol. 15^a

2468 Dat hi: zodat hij, d.i. zonder voedsel of drank te gebruiken.

2469 Hij heeft er ook absoluut geen lust in.

[p. 128]

2470

So sere dwinctene Galiene.²⁴⁷⁰

 

Hine weet oec waer hi vaert,

 

Waer dat wille, gaet sijn paert;

 

Ten togle hi nie ware en nam²⁴⁷³

 

Ende es comen op enen dam

2475

Neven een water sterc ende groet,

 

Daer menich man es bleven doet.

 

Op dien dam so hadde gesticht²⁴⁷⁷

 

Een scakere enen torre slicht²⁴⁷⁸

 

Neven den watre an die wostine.

2480

Warent seriante of pelgrime,²⁴⁸⁰

 

Ridders die avonture sochten,

 

Hi nam hem al datsi brochten.

 

Wie daer leet of wie hem werde²⁴⁸³

 

Sloech hi thoeft af metten swerde.

2485

Vele quaets haddi gedaen int lant,

 

Over al was hi becant;²⁴⁸⁶

 

Daer en dorste niemen gaen no riden.

 

Maer Ferguut moeter nu liden²⁴⁸⁸

 

Ende vanden dieve hi niet en weet.

2490

Die strate hi so lange reet

 

Enen casteel hi vore hem sach,

 

Daer over ene brucge lach²⁴⁹²

 

Die ginc tote over die riviere.

 

Ferguut die quam daer sciere

2495

Die altoes peinst om ene sake.

 

Hi waent wel liden met gemake;

 

Also hi waent en saelt gaen niet,²⁴⁹⁷

 

Want die dief heften bespiet,

 

Die altoes hadde in sijn gedochte

2500

Hoe hi die liede roven mochte.

 

Uten castele hi verlaisiert,²⁵⁰¹

 

Met luder stemmen hi craihiert:²⁵⁰²

2470 dwinctene Galiene: heeft Galiene hem in haar ban.

2473 Hij sloeg geen acht op de teugel, gaf zijn paard de vrije loop.

2477 op: bij.

2478 scakere: roofridder; torre slicht: steile toren.

2480 seriante: betekenis hier enigszins onduidelijk; misschien: hooggeplaatste ambtenaren, staatsdienaren? (zie M.W., VII, 987).

2483 leet: passeerde; hem werde: zich verweerde.

2486 becant: heeft hier blijkbaar de betekenis van: berucht (en derhalve gevreesd).

2488 liden: passeren.

2492 Daer over (daerover): daarvoor.

2497 also hi waent: gelijk hij het meent.

2501 verlaisiert: komt in galop aanrijden.

2502 hi craihiert: schreeuwt hjj.

[p. 129]

 

‘Her ridder, ghi dunct mi al dol,

 

Want hier geltmen den tol²⁵⁰⁴

2505

Alsemen inden lande wille varen.

 

Ghi wilten ontfoeren twaren;²⁵⁰⁶

 

Maer en sal also niet sijn,

 

Soe helpe mi Sente Martijn!

 

⁺Ghi sulten mi ontfoeren cume.²⁵⁰⁹

2510

Ic sal u leren die costume²⁵¹⁰

 

Eer gi heden van mi scheet:

 

Ic wille dat gi neder beet

 

Ende u ors over den tol mi geft.’²⁵¹³

 

Als Ferguut dit gehort heft

2515

Sprac hi: ‘Vrient, wildi minen wreen

 

Over uwen tol? Eest u leen?²⁵¹⁶

 

Van uwen rechte ic niet en weet.

 

Nemdi mijn ors, hets mi leet.

 

En magic mi niet berechten?²⁵¹⁹

2520

Eer ict verliese, ic sal eer vechten.

 

Verlorict, en ware mi niet goet²⁵²¹

 

Want ic mach qualic te voet.’²⁵²²

 

Elc den andren sere naect,²⁵²³

 

Maer Ferguut heften tierst geraect;²⁵²⁴

2525

Met so groter cracht hine stac

 

Dat hi heme sinen aerm brac

 

Daer hi den scilt mede droech.

 

Die dief versaecht, niet sere hi loech²⁵²⁸

 

Alse hi sinen aerm sach verkert;²⁵²⁹

2530

Hine hadde niet sulke steke geleert.²⁵³⁰

 

Die dief sach wel sonder waen:

2504 gelt: betaalt.

2506 wilten: wilt hem (de tol); ontfoeren: ontduiken.

+ fol. 15^b

2509 Gij zult hem (de tol) mij niet gemakkelijk onthouden.

2510 costume: gewoonte, hier: mores leren.

2513 over den tol: als tol.

2516 eest u leen?: is de tol uw leengoed, d.i. hebt ge hem gepacht en dus het recht om tol te eisen? (cfr. vs. 2517).

2519 Kan ik geen recht krijgen?

2521 Verlorict: als ik het zou verliezen.

2522 mach (met uitgelaten inf.): kan (lopen).

2523 sere naect: nadert zeer... (met een vijandige bedoeling), d.i. dringt zeer aan op...

2524 tierst: het eerst.

2528 versaecht (versach-et): gevoelde het; loech: lachte (ironisch bedoeld), hij lachte niet hard, d.i. hij was zeer terneergeslagen.

2529 verkert: gekwetst.

2530 De nadruk valt op sulke; ironisch bedoeld: zulke felle steken had hij niet geleerd, kon hij niet geven.

[p. 130]

 

‘Moesti noch sulken slach ontfaen

 

Alse hi nu sloech, ic bleve doet²⁵³³

 

Of gevaen, of in groter noet.’

2535

Dier slage en begeert hi mere;^2532-352535

 

Ten castele wert vloe hi sere.²⁵³⁶

 

Ferguut reet naer den dief;²⁵³⁷

 

Heme en sal niet wesen lief,

 

Ontgaet hi hem binnen den stene.²⁵³⁹

2540

Hi riep: ‘Ridder, minen wrene

 

Bringic u, beit een lettelkijn.

 

Mijns tols willic quite sijn;²⁵⁴²

 

U recht en willic u niet ontdragen,²⁵⁴³

 

Want gi sout over mi clagen.

2545

Dief ende valsch soudi mi scelden²⁵⁴⁵

 

Wildic u niet uwen tol gelden.

 

Ic gevene u gerne; beit doch

 

Een lettel, ic ware gerne woch,²⁵⁴⁸

 

Want ic hebbe noch vele te gane.’

2550

Die dief was niet gereet tontfane

 

Van dien tolle dat payment:

 

Hi wilde wel sijn te Ghent

 

⁺Ende hi daer niet comen en ware;²⁵⁵³

 

Hi was sijns lijfs in groten vare.

2555

Den casteel hi voer hem siet,

 

Maer hine comter binnen niet.

 

Hem sal berouwen, eer hire in vert²⁵⁵⁷

 

Dat hi wilde hebben Ferguuts pert.

 

Ferguut so sere na hem rijdt

2560

Dat [hi] hem achter ontwee snijt*

2533 hi: Ferguut.

2532-35 - in deze bedenking van de roofridder gaat de auteur abrupt over van de ‘oratio obliqua’ naar de ‘oratio recta’. In het Middelnederlands komt die constructie wel meer voor.

2535 Dier slage: van (die)slagen.

2536 vloe (van vlien): vluchtte.

2537 reet naer (naerriden): reed... achterna.

2539 steen: kasteel

2542 ik wil mij kwijten van (de plicht) de tol (te betalen).

2543 ontdragen: verkorten, ontzeggen.

2545 Dief: voor dief.

2548 woch: weg.

+ fol. 15 verso^a

2553 Ende: en dat; daer: op de plaats waar hij nu vertoeft, d.i. buiten zijn ‘steen’.

2557 vert (vaert): rijdt.

[p. 131]

 

Aertsoen ende ors met sinen swerde.^2560-61

 

Die dief viel neder op die erde.

 

Ferguut hastelike versach

 

Dat hi neder ter erden lach

2565

Averecht op sinen scilt.²⁵⁶⁵

 

Mettien hi sijn scheren hilt²⁵⁶⁶

 

Ende riep lude te sinen scoppe:²⁵⁶⁷

 

‘Ridder, willic u helpen oppe?

 

Ic sie u thoeft ter erden helden.²⁵⁶⁹

2570

Suldi minen tol quite scelden?’²⁵⁷⁰

 

Die dief riep ontfarmeliken:²⁵⁷¹

 

‘Hebt mijns genade om Gode den riken!²⁵⁷²

 

Alse minen here ic u sal

 

Gerne dienen mijn leven al.’

2575

Ferguut sprac: ‘Ic sla u af thoeft,

 

En si dat gi mi geloeft

 

Ende sekert in mine hant,²⁵⁷⁷

 

Dat gi nemmermee in dit lant

 

Roeven en sult manne no wive²⁵⁷⁹

2580

- Aldus mogedi bliven te live -²⁵⁸⁰

 

Ende gi u gevangen gheeft

 

Den coninc Aertuer, die mi heft

 

Van naesten wapine gegeven;²⁵⁸³

 

Wildi dit doen, so mogedi leven.’

2585

Die dief sprac dat hi sijn gelof

 

Soude doen ende varen int hof.^2585-86

 

Ferguut sprac: ‘In bidde nemmeer.’²⁵⁸⁷

 

Daer en leet man noit eer²⁵⁸⁸

 

Hine was geroevet vanden goede²⁵⁸⁹

2590

Of vanden live; nu en hebs hoede:²⁵⁹⁰

2560-61 De Nederlandse dichter heeft hier zijn Franse tekst (volgens hs. A) wel zeer bekort. De betekenis is: Ferguut heeft, bij het achternazetten van de roofridder, deze zelf niet kunnen treffen, maar heeft met zijn zwaard juist achter hem een zware slag toegediend, die het achterste gedeelte van de zadelboog in twee gespleten en een diepe wonde heeft aangebracht in het achtergedeelte van de rug van het paard.

2565 Averecht: achterover.

2566 Mettien: meteen; sijn scheren hilt: begon hij te spotten.

2567 te sinen scoppe: tot zijn bespotting, d.i. om hem te honen.

2569 helden: neigen, buigen.

2570 minen tol: de tol die ik schuldig ben.

2571 ontfarmeliken: op deerniswaardige, ontferming afsmekende toon.

2572 den riken: de machtige.

2577 En mij op handslag verzekert.

2579 Roeven: beroven.

2580 te live: in leven.

2583 Van naesten: onlangs.

2585-86 sijn gelof doen: zijn plechtige belofte vervullen.

2587 In bidde nemmeer: meer vraag ik niet.

2588 leet man: passeerde iemand.

2589 Hine: of hij.

2590 nu en hebs hoede: wees er niet bevreesd voor, zeker van.

[p. 132]

 

Si mogen varen sekerlike

 

Alle die willen in dat rike.

 

Ferguut vollec danen voer,

 

Want sine herte hem sere swoer²⁵⁹⁴

2595

Dat hi sijn lief hadde verloren;

 

Hi hads pine ende groten toren.

 

⁺In een foreest es hi geslegen²⁵⁹⁷

 

Daer lettel liede te varen plegen:

 

Si ontsagent alle ghemene²⁵⁹⁹

2600

Die vanden lande groet ende clene;

 

Men plach daer vele quaets te doene.

 

Ferguut voer toter neder noene²⁶⁰²

 

In dat foreest dwers ende lanx,

 

Want sijn ors ginc sijns danx²⁶⁰⁴

2605

Waer dat wilde in allen steden.²⁶⁰⁵

 

Dus heft Ferguut den dach gereden

 

Ende den nacht toter dagrake²⁶⁰⁷

 

Met pinen ende met ongemake.

 

Hine vant avonture en gene.

2610

Dicke riep [Ferguut]: ‘Galiene!*

 

In can u vinden, dats mi swaer.’

 

Die honger ginc hem herde naer,²⁶¹²

 

Hine hadde geten in drien dagen.²⁶¹³

 

Die scaerpe dorne ende hagen²⁶¹⁴

2615

Daden heme sijn ansichte bloeden.

 

Sijn ors begonste sere moeden,²⁶¹⁶

 

Het ne was niet wel te sinen wille.²⁶¹⁷

 

In een plein bleeft staende stille.²⁶¹⁸

 

Aldus hilt doen Ferguut²⁶¹⁹

2620

Soe dat hi hoerde een groet geluut²⁶²⁰

 

Ende sach roec ende claerheit van viere.²⁶²¹

 

Ferguut maecte hem daer wart sciere.

2594 Want hij had groot harteleed.

+ fol. 15 verso^b

2597 es hi geslegen: is hij gereden.

2599 alle ghemene: allen.

2602 toter neder noene: tot laat in de namiddag.

2604 sijns danx: naar zijn zin.

2605 steden: plaatsen.

2607 dagrake: dageraad.

2612 ginc hem herde naer: plaagde hem zeer.

2613 geten: gegeten.

2614 De doornstruiken en het kreupelhout.

2616 moeden: moe worden.

2617 Het had het niet erg naar zijn zin.

2618 plein: open ruimte (hier in het bos).

2619 hilt: hield stil.

2620 soe dat: zodat hij (alsdan) kon horen...

2621 claerheit van viere: helder schijnsel van vuur.

[p. 133]

 

Alse hi daer ghereden quam

 

Hastelike hi vernam²⁶²⁴

2625

Ene tafle wel bereit,

 

Daer op wijn ende claerheit²⁶²⁶

 

Ende spise van meniger manieren²⁶²⁷

 

Alsoement wel conste visieren²⁶²⁸

 

Ter taflen vijftien ridders saten,

2630

Haer eerste gerechte datsi aten

 

Ende Ferguut hi beette saen.

 

Hine sprac word no en hiesch dwaen,²⁶³²

 

Maer ginc sitten daert hem scoenst dochte.

 

Van al datmen ter taflen brochte,

2635

Daer af nam hi sijn gevoech²⁶³⁵

 

Ende settet vor hem. Deen ridder loech

 

Toten andren vele sere

 

Ende si spraken: ‘Wies dese here?²⁶³⁸

 

Ens niet die hoefste vanden lande.²⁶³⁹

2640

Het ware recht, dat hijs hadde scande

 

⁺Ende dat hi sijn gelach betale,²⁶⁴⁰

 

Want hi heeft geten altemale

 

Van onser spisen dbeste deel.

 

Doe wi hem gelden elc morseel²⁶⁴⁴

2645

Ende hangewine bider kele;²⁶⁴⁵

 

Hets meer dan tijt; hi et te vele.’²⁶⁴⁶

 

Ende Ferguut horde wel dat gedreech,²⁶⁴⁷

 

Hi at al stille ende dranc ende sweech

 

Ende liet hen secgen datsi wouden

2650

Tote hi sat was. Doe hiet hi vouden²⁶⁵⁰

 

Dat amelaken ende doen woch.²⁶⁵¹

 

‘Neen,’ sprac die meester, ‘het nes noch²⁶⁵²

2624 vernam: bemerkte.

2626 claerheit (clareit): kruidenwijn.

2627 manieren: soort.

2628 visieren: bedenken

2632 no en hiesch (heischen, eischen) dwaen: noch vroeg hij water om zijn handen te wassen.

2635 sijn gevoech: zoveel hij nodig had.

2638 wies: wie is.

2639 Ens: (het) en is: het is niet; hoefste, sup. van hovesch.

+ fol. 16^a

2640 dat hijs hadde scande: dat hem daardoor oneer ten deel zou vallen.

2644 Doe wi (doen wi): laten we; gelden: (doen) betalen; morseel: bete.

2645 hangewine: laten we hem ophangen.

2646 et: eet.

2647 gedreech: gedreig.

2650 sat: verzadigd; vouden: opvouwen.

2651 amelaken: tafellaken; doen woch: wegdoen.

2652 meester: aanvoerder.

[p. 134]

 

Gheen tijt wech te verne.²⁶⁵³

 

Mi dunct gi waent tuwen scerne²⁶⁵⁴

2655

Geten hebben onse spise.²⁶⁵⁵

 

Also helpe mi God van paradise

 

Het sal u costen uwen crage!²⁶⁵⁷

 

Betaelt vollec u gelage:

 

Hier moet bliven u ors, u gereide.

2660

Ontwapent u alsonder beide

 

Ende geeft ons al toter huut.’²⁶⁶¹

 

Haestelike sprac Ferguut:

 

‘Ghi heren, houdi met mi u scheren?

 

Dusgedaenre tale waent ontberen,²⁶⁶⁴

2665

Want in hebbe selver no gout.

 

Wat holpe dat gi vele scout?²⁶⁶⁶

 

Mine wapine gevic u niet.’

 

Alse dit die meester here siet,²⁶⁶⁸

 

Trac hi enen brant uten viere²⁶⁶⁹

2670

Ende sloech Fergute schiere

 

In dansichte met dien brande.

 

Ferguut sprac: ‘God geve u scande,

 

Dat gi mi dus hebt gesmeten²⁶⁷³

 

Ende ic met u hebbe gheten.’²⁶⁷⁴

2675

Ferguut begrepen biden hare²⁶⁷⁵

 

Ende scoeten int vier ende seide: ‘Vare!²⁶⁷⁶

 

Die duvel hi moet di geleiden.

 

Waeromme wilstu mi ontcleiden?’²⁶⁷⁸

 

Doe scoten dandere veertien oppe

2680

Ende gaven heme slage ende cloppe²⁶⁸⁰

 

Met groten stocken van faseelen.²⁶⁸¹

 

Ferguut trac tswert ende ginc hem deelen²⁶⁸²

2653 te verne (varen): rijden.

2654 tuwen scerne: zonder onaangename gevolgen voor u.

2655 geten: gegeten.

2657 crage: kraag, hals (= leven).

2661 al toter huut: alles, tot op de blote huid.

2664 waent ontberen: omschrijving van de imp.: wilt maar ontberen, d.i. onthoudt u van.

2666 holpe: zou het helpen; scout: zoudt schelden.

2668 meester here: hoofdman der roofridders.

2669 brant: brandend stuk hout.

2673 gesmeten: geslagen.

2674 Ende: terwijl.

2675 begrepen: greep hem vast.

2676 scoeten: wierp hem (met een snelle beweging).

2678 ontcleiden: van alles (wapenrusting en kleren) beroven: vgl. vzn. 2660-61.

2680 cloppe: zware slagen; slage ende cloppe geven: zware slagen toedienen.

2681 stocken van faseelen: stokken uit een takkenbos, knuppels.

2682 deelen: uitdeling houden (van slagen, ironisch bedoeld), dus: slagen uitdelen.

[p. 135]

 

Ende sloeger vijf te seven slagen.

 

Den andren gincs qualic behagen²⁶⁸⁴

2685

⁺Ende wapenden hem, so si ierst mochten,²⁶⁸⁵

 

Wantsi Ferguuts slage dochten.²⁶⁸⁶

 

Si waren te gereke saen²⁶⁸⁷

 

Ende gingen op Fergute slaen

 

Ende steken ende houwen.

2690

Noit man en sach, bi mire trouwen,

 

Enen ridder so vele gedogen:²⁶⁹¹

 

Vanden slagen moeste hi bogen²⁶⁹²

 

Ende vallen over die knien.²⁶⁹³

 

Ferguut wart op mettien

2695

Ende dwanc ane hem sinen scilt.

 

Dat swert hi vaste in die hant hilt;

 

Hi verhieft met groter cracht

 

Ende sloech den enen, daer hi jegen vacht,

 

Boven op den helm van stale

2700

Ende dore sloech heme altemale

 

Coifie, halsberch ende beckineel²⁷⁰¹

 

Ende vanden hovede tbeeste deel²⁷⁰²

 

Ende cloefden toten tanden toe.

 

Herde lude riep Ferguut doe:

2705

‘Dieve, gi blijft hier altemale²⁷⁰⁵

 

Waric op tors, dat wetic wale!²⁷⁰⁶

 

Also suldi, bi minen trouwen!²⁷⁰⁷

 

Ghi wanet mi hebben te blouwen²⁷⁰⁸

 

Ende genomen mine gewade;²⁷⁰⁹

2710

Dat sal u vergaen te quade,²⁷¹⁰

 

Ghi sult alte gader bliven.’

2684 Den andren gincs (ginc - es), onp. constructie: dat was helemaal niet naar de zin van de anderen.

+ fol. 16^b

2685 so si ierst mochten: zo spoedig als zij konden.

2686 dochten: duchtten.

2687 te gereke: gewapend.

2691 gedogen: lijden, uitstaan.

2692 bogen: vooroverbuigen.

2693 over: op.

2701 Coifie: capuchon van maliën, deel van de maliënkolder; beckineel: helmkapje onder die coifie gedragen, dus: Ferguut slaat zijn tegenstander door zijn capuchon van maliën, onderdeel van de halsberch en doorklieft tegelijkertijd het ijzeren kapje daaronder (M. de Haan).

2702 tbeeste: het beste, grootste.

2705 blijf: zoudt blijven (het leven verliezen).

2706 op tors: te paard.

2707 Also suldi: ook zo, nl. nu ik te voet ben, zult gij hier sterven.

2708 wanet (wanedet): meende; te blouwen: afgeranseld.

2709 gewade: hier: kleren en wapenrusting.

2710 vergaen te quade: slecht aflopen.

[p. 136]

 

Doe ginc hise weder driven.²⁷¹²

 

Deen hi sloech, dander hi stac,²⁷¹³

 

Die derde scoet, die vierde trac,²⁷¹⁴

2715

Si sloegen hem sinen scilt in stucken

 

Ende sine wapine; hi moeste bucken,²⁷¹⁶

 

Want hi was gewont seere

 

Soe dat hine waende nemmermere

 

Vanden dage sijn ontgaen.²⁷¹⁹

2720

Doe ginc hi houwen ende slaen

 

Met beiden handen inden tas²⁷²¹

 

So dat ginder niemen en was,

 

Hine ontsach Ferguuts slage.²⁷²³

 

Si worden verbloet ende trage²⁷²⁴

2725

Ende sere te meskieve.²⁷²⁵

 

Ferguut vermeisterde die dieve

 

Ende sloech heme af voete ende hande;

 

Some lietsire haer hoeft te pande.²⁷²⁸

 

Fergute en dorsten si niet genaken.

2730

⁺Die dieve waenden hem wech maken,

 

Maer Ferguut was daer te snel

 

Ende liep na die ridders fel

 

Ende achter gincse ane enen berch²⁷³³

 

Ende sloech hem scilt ende halsberch;²⁷³⁴

2735

Tote dertien nam hire haer leven.

 

Dander twee hebben hem op gegeven²⁷³⁶

 

Ende roepen op Fergute genade.²⁷³⁷

 

‘Neen,’ sprac hi, ‘hets te spade.

 

Ic sal u thoeft af slaen,

2740

En si dat gi u geeft gevaen²⁷⁴⁰

 

Den coninc van Bertaengen Arture

2712 ginc... driven: ging hij te lijf.

2713 deen hi, dander hi: de eerste (rover), hij...; de tweede (rover), hij...; de hi slaat op de eerste en de tweede rover, niet op Ferguut. Deze wordt hier door een groep van 4 rovers in het nauw gedreven.

2714 trac: trok aan hem.

2716 sine wapine: zijn wapenrusting.

2719 van den dage: op die dag.

2721 tas: hoop.

2723 hine ontsach: of hij vreesde, die niet vreesde.

2724 verbloet (verblodet): bevreesd.

2725 sere te meskieve: in een zeer deerniswaardige toestand.

2728 Some lietsire (lieten si ere)... te pande: sommigen moesten daar... verliezen.

+ fol. 16 verso^a

2733 achter gincse: achterhaalde hen.

2734 sloech: sloeg stuk.

2736 hem op gegeven: zich overgegeven.

2737 op: tot.

2740 Ensi (het en si): tenzij; gevaen: gevangen.

[p. 137]

 

Ende hem vertelt u avonture.

 

Segt dat u daer sent Ferguut.

 

Groetse mi al over luut

2745

Die ridders, die te hove behoren

 

Sonder Keyen als te voren;²⁷⁴⁶

 

Magic leven, het sal hem deren

 

Dat hi met mi hilt sijn scheren:

 

Sine quade tale sal hem comen

2750

Meer te scaden dan te vromen.’²⁷⁵⁰

 

Die ridders antworden Fergute saen:

 

‘Here, wi willen dit anegaen²⁷⁵²

 

Ende gheven ons gevangen

 

Arture den coninc; hi mach ons hangen

2755

Ofte braden of verdrinken.’

 

Ferguut sprac: ‘Dan waent niet dinken,²⁷⁵⁶

 

Hine doet u nemmer el dan ere.’²⁷⁵⁷

 

Doe sciedsi van den jonchere²⁷⁵⁸

 

Ende makeden dapperlijc och.²⁷⁵⁹

2760

Ferguut keerde weder sinen woch

 

Tes hi weder te sinen orse quam²⁷⁶¹.

 

Haestelijc hijt biden breidel nam

 

Ende waerp hem int gereide.

 

Hi reet vollec wech sonder beide,²⁷⁶⁴

2765

Peinsende omme Galienen minne²⁷⁶⁵

 

Ende wart staphants uten sinne;²⁷⁶⁶

 

Dat was grote jammerhede.

 

Ic waenre speelt die duvel mede

 

Dattie minne es van so groter crachte,

2770

Datsi eens mans gedachte

 

In soe corter stont onder doet.²⁷⁷¹

 

Wel gokelt si onder den hoet,²⁷⁷²

2746 als te voren: zoals te voren (de andere ridders die reeds naar het hof werden gezonden).

2750 vrome: voordeel.

2752 dit anegaen: hierop ingaan, dit aanvaarden.

2756 dan waent niet dinken: dat moet ge niet denken, weest daar niet bang voor.

2757 el: iets anders.

2758 sciedsi: scheidden ze.

2759 makeden (makeden-en)... och (woch = weg): zij maakten zich weg, zij maakten dat ze weg kwamen.

2761 Tes: totdat.

2764 sonder beide: zonder langer te wachten.

2765 Galienen minne: de liefde voor G. - Zie hierover: L.C. Michels, Omschrijvende Functie in het Middelnederlands, in Filologische Opstellen, I (Zwolse Reeks van Taal- en Letterkundige Studies, 2). 1957, 216.

2766 uten sinne: uitzinnig.

2771 onder doet: onderwerpt.

2772 gokelt: goochelt, zij tovert in 't geheim, haar spel is ondoorgrondelijk.

[p. 138]

 

Bedi en cans niemen gehoeden.²⁷⁷³

 

⁺Die gene die meest wanen vroeden²⁷⁷⁴

2775

Doetsi dolen alre meest;

 

Si sent in hem haren geest

 

Ende doetse anebeden haren god.

 

Vanden vroeden maecse sot²⁷⁷⁸

 

Ende vanden sotten vroet.

2780

Enen doetse quaet, enen andren goet;

 

Over al es hare gewelt.²⁷⁸¹

 

Si loept sere dan dien telt,²⁷⁸²

 

Hare en mach nieman ontriden;

 

Wien si wille doet si gliden.²⁷⁸⁴

2785

Dus voer Ferguut al omtrent;²⁷⁸⁵

 

Die minne doet hem groet torment:²⁷⁸⁶

 

Hine weet welc et es, dach of nacht

 

Ende heft verloren alsine cracht,

 

Sine vroetscap ende sine virtuut.²⁷⁸⁹

2790

Aldus dolende reet Ferguut

 

Al moeder ene in dat wout;*²⁷⁹¹

 

Die minne pijnten menechfout.

 

Nu swiget ende waent mi horen²⁷⁹³

 

Davonture van hier te voren,

2795

Hoedanewijs die ridder swart,²⁷⁹⁵

 

Also saen alse hi genesen wart

 

Van sinen wonden, ende hem dochte

 

Dat hi te hove varen mochte,

 

Sine wapine hiesch hi altemale.²⁷⁹⁹

2800

Men brochse vore hem in die zale,²⁸⁰⁰

 

Gewapint was hi gereet.

 

Sijn ors brochtmen hem geleet,²⁸⁰²

2773 Bedi: daarom; en cans (can - es) gehoeden (met gen.): zich ertegen vrijwaren.

+ fol. 16 verso^b

2774 vroeden: verstandig zijn.

2778 maecse: maakt ze.

2781 al: alles; gewelt: macht.

2782 sere (seerre) dan dien telt: sneller dan de draf van een paard.

2784 gliden: uitglijden.

2785 al omtrent: steeds in de rondte.

2786 torment: kwelling.

2789 vroetscap: verstand; virtuut: goede vermogens.

2791 moeder ene: moederziel alleen.

2793 waent mi horen: wilt naar mij luisteren (als ik vertel).

2795 Hoedanewijs: op welke wijze.

2799 losse samenhang (anakolouth): het ond. hi wordt herhaald, waardoor dit vers de vorm van de hoofdzin aanneemt.

2800 brochse: bracht ze.

2802 geleet: geleid aan de toom.

[p. 139]

 

Hi waerp hem in die artsoene.²⁸⁰³

 

Sonder knapen ende garsoene²⁸⁰⁴

2805

Makedi hem te hove wert

 

Dapperlike ende enververt.

 

Alle sine dachvarde willic helen,²⁸⁰⁷

 

Want ic en weetse binnen velen,²⁸⁰⁸

 

Newaer te Cardoel es hi comen,²⁸⁰⁹

2810

Daer hi den coninc heft vernomen,

 

Die sijn hof hilt met groten love.

 

Hi maect hem vollec te hove;

 

Daer haddemen dat eten leden.²⁸¹³

 

Voer den coninc es hi gereden

2815

Helm op thoeft, scilt anden hals;

 

Hine maecte geen groet gedalsch,²⁸¹⁶

 

Maer hi viel op sconinx voet.²⁸¹⁷

 

⁺Hi sprac: ‘Artur, coninc goet,

 

Doet mi horen overluut:²⁸¹⁹

2820

Een ridder, die heet Ferguut,

 

Heft mi met wapinen verwonnen.

 

Onder die scijnte vander sonnen²⁸²²

 

So wanic wel dat niemans leven²⁸²³

 

Sijn gelijc es, no diemen geven

2825

Met rechte mach lof ende prijs

 

Vore heme. God van paradijs

 

Moeten bescermen van ongevalle!²⁸²⁷

 

Here, hi groet u ridders alle

 

Sonder den drossate Keye;²⁸²⁹

2830

Dien radic wel, bi sente Meye!

 

Bede bi dage ende bi nachte,

 

Dat hi hem van Fergute wachte;²⁸³²

 

Dien dreecht hi utermaten sere,²⁸³³

 

Want hi seide hem groet onnere²⁸³⁴

2803 artsoen: zadel.

2804 garsoene: knechten.

2807 dachvarde: dagtochten.

2808 binnen velen (met ontkenning: en): bij lange na niet.

2809 Newaer: maar.

2813 hadde... leden: was klaar met.

2816 gedalsch: lawaai, drukte.

2817 op sconinx voet: de koning te voet.

+ fol. 17^a

2819 Luister naar mij, met luide stem sprekend, d.i. zo dat iedereen het horen kan.

2822 scijnte: schijn; onder die scijnte vander sonnen: onder de zon, op aarde.

2823 niemans leven: omschrijving voor: niemand.

2827 Moeten: moge hem.

2829 drossate: hofmaarschalk.

2832 hem wachte van: op zijn hoede zij voor.

2833 dreecht: bedreigt; hi is hier Ferguut.

2834 want: omdat; hi is hier Keye; ook in vs. 2836.

[p. 140]

2835

Vore alle die ridders vanden lande,

 

Eer hi Ferguut wel kande.²⁸³⁶

 

Here her coninc, siet hier den horen

 

Die menegen man gedaen heft toren²⁸³⁸

 

Ende dat hoet cleet van ziden²⁸³⁹

2840

Sent hi u; noit tenegen tiden

 

Sone conste[n] noit man up mi gewinnen.²⁸⁴¹

 

Ic wille dat alle u ridders kinnen:²⁸⁴²

 

Menich man hevet becocht;²⁸⁴³

 

Die davonture hebben anesocht,²⁸⁴⁴

2845

Dien hebbic alle tlijf genomen.

 

Here, nu ben ic tote u comen

 

Ende levere mi in u prisoen.²⁸⁴⁷

 

Met mi mogedi uwen wille doen;

 

Ghi moget mi hangen of radebraken

2850

Ende bitterlike doet doen smaken.’

 

Doe antworde hem die coninc saen:

 

‘Ridder, waent vollic op staen²⁸⁵²

 

Ende doet u wapine uut;

 

Omdat u hier sende Ferguut

2855

Vergevic u minen evelen moet.²⁸⁵⁵

 

Die vangenesse suldi hebben goet:²⁸⁵⁶

 

Ic levere u der coninginnen

 

Mire vrouwen, si wille u kinnen;

 

Ic hope si sal u doen groet ere.’

2860

Dies dankesi alle den coninc sere.²⁸⁶⁰

 

Over ene corte wile saen

 

⁺Soe quam die ridder ende die naen²⁸⁶²

 

Ende met hem sine joncfrouwe,

 

Die in hare herte hadde rouwe*

2836 kande: kende.

2838 toren: last, leed.

2839 hoet cleet van ziden: zijden sluier.

2841 conste[n] (conste - en): kon bem (‘den horen’). Het hs. heeft conste, wat de vroegere uitgevers wijzigden in constet (conste - het: het hoofdkleed). Een verbetering in consten lijkt mij meer verantwoord: ofwel is het afkortingsteken voor de n weggevallen ofwel is er een assimilatie met het daaropvolgende noit in het spel. De hoorn is hier trouwens belangrijker dan het hoofdkleed, want ‘hi’ heeft ‘menegen man gedaen’... ‘toren’ (vs. 2838). - Zie ook vs. 3123 en vooral vs. 3325 waar de vorm er werkelijk staat.

2842 dat: dat het; kinnen: weten.

2843 hevet (hevet-et) becocht: heeft ervoor geboet (dat hij het mij wilde afnemen).

2844 Die dit waagstuk hebben beproefd.

2847 prisoen: gevangenschap.

2852 waent... op staen: wil opstaan.

2855 Vergeef ik u, zie ik af van mijn gramschap.

2856 Ge zult een prettig soort gevangenschap hebben.

2860 dankesi: (dankeden si), dankten zij.

+ fol. 17^b

2862 naen: dwerg.

[p. 141]

2865

Om dat haer lief verwonnen was.

 

Si beetten neder in dat gras

 

Ende gingen vore den coninc schiere,

 

Die ridder ende die maget fiere

 

Ende die eyselike naen.

2870

Die ridder sprac: ‘Here, waent verstaen,²⁸⁷⁰

 

Laet mi u mine tale vertrecken,²⁸⁷¹

 

Inne sal u niet die waerheit decken:*

 

Ic hebbe gehouden een trepas²⁸⁷³

 

Des es lange stont, als een dwaes²⁸⁷⁴

2875

Daer engheen man liden mochte,²⁸⁷⁵

 

Ic en nam hem dat hi brochte.²⁸⁷⁶

 

Dit heeft geduert menich jaer.

 

Here, ander dages, dat was waer,²⁸⁷⁸

 

Daer ic lach in mijn pawelioen

2880

Bi minen lieve, - mijn garsoen*

 

Stont vore de dore, het was nacht,

 

Hine was niet wel bedacht -²⁸⁸²

 

Daer quam een ridder ghevaren.

 

Mijn naen verspraken twaren²⁸⁸⁴

2885

Ende sloech sijn ors met enen stake.

 

Die ridder naems staphans wrake²⁸⁸⁶

 

Ende foleerde minen naen.²⁸⁸⁷

 

Doe wapendic mi herde saen

 

Ende waende minen naen wreken.

2890

Eer ic wiste word, wasic gesteken²⁸⁹⁰

 

Uten aertsoene op die erde.

 

Ic vacht so lange metten swerde

 

Dat ic liën moeste gelove.²⁸⁹³

 

Hi heft mi hier gesent te hove

2895

Ende mine joncfrouwe ende minen naen.

 

Hets die beste ridder na minen waen

2870 waent verstaen: wil luisteren.

2871 mine tale vertrecken: mijn verhaal vertellen.

2873 gehouden: toezicht gehouden op, de wacht gehouden bij; een trepas: een pas, een nauwe doorgang.

2874 Des es lange stont: lett. wat dat betreft, is het lange tijd, d.i. sinds lang.

2875 liden: passeren.

2876 Ic en nam: of ik ontnam.

2878 ander dages: de vorige dag, bij uitbreiding: nog niet lang geleden.

2882 Hij handelde niet met overleg, niet verstandig.

2884 verspraken: beledigde hem.

2886 naems: nam ervoor.

2887 foleerde: mishandelde.

2890 Eer ik wiste word: voor ik een woord kon uitbrengen.

2893 Dat ik mij overwonnen moest verklaren, mij overgeven.

[p. 142]

 

Die noit enech ors bescreet.²⁸⁹⁷

 

Mine dede noit man so leet;

 

Ferguut es die name sijn.

2900

Here, alle die ridders die hier sijn

 

Hiet hi mi harde sere groeten²⁹⁰¹

 

Sonder Keye; hi moet hem boeten²⁹⁰²

 

Dat hi hem seide leelichede.²⁹⁰³

 

Her coninc, siet mi hier ter stede,

2905

Daer ic u geve mi op gevaen

 

⁺Ende mine joncfrouwe ende minen naen;

 

Ghi moget met ons uwen wille doen.’

 

Aertuer sprac: ‘Bi Sente Symoen,

 

Ghi sult wel te gemake sijn.

2910

Nu gaet u rusten een lettelkijn,

 

Die vangenesse en suldi niet hebben quaet.

 

Ic vergeve u alle mesdaet.’

 

Daer na over ene mile²⁹¹³

 

Over ene lange wile,

2915

So quam vanden torre die here

 

Die menegen man hadde gedaen onnere.²⁹¹⁶

 

Hi viel neder op sconinx voete

 

Ende seide: ‘Here, ic geve u boete,

 

Ic hebbe herde vele quaets gedaen:

2920

Menegen man hebbic helpen slaen²⁹²⁰

 

Dat mi liever ontboren ware.²⁹²¹

 

Here, mi heft gesent hare²⁹²²

 

Een ridder dapper ende starke.

 

Ic wane niet dat in Denemarke

2925

Enech ridder so goet si binnen velen.^2924-25

 

Ferguut heet hi, in wils niet helen.

 

Hi hiet mi groeten al gemene²⁹²⁷

 

Sonder Keyen allene:

 

Hi heft geseit dat hem mescomt;²⁹²⁹

2897 noit: ooit; bescreet: besteeg.

2901 harde sere: zeer veel, d.i. met nadruk.

2902 boeten: eerherstel bezorgen.

2903 Dat: omdat; leelichede: smadelijke dingen.

+ fol. 17 verso^a

2913 over ene mile: na een tijd waarin men een mijl kan afleggen.

2916 onnere: kwaad.

2920 helpen slaen: aan zijn eind geholpen..

2921 eig.: Het ware mij liever geweest dat achterwege gelaten te hebben, d.i. wat ik beter niet gedaan had.

2922 hare: hierheen.

2924-25 niet... binnen velen: op verre na niet.

2927 al gemene: allen te zamen.

2929 Hi slaat hier op Keye; dat hem mescomt: wat hem (Ferguut) mishaagt.

[p. 143]

2930

Ic wanet hem nemmer in dende vromt.²⁹³⁰

 

In u vangenesse gevic mi nu;

 

Hebt mijns genade, ic bids u

 

Oft u wille es, laet mi leven.’

 

‘Vrient,’ sprac die coninc, ‘al vergeven!

2935

Gaet ende doet u te gemake,²⁹³⁵

 

Ic scelde u quite vander sake.’

 

Die twee ridders vanden woude

 

Sijn comen tote Cardoel houde²⁹³⁸

 

Daer si den coninc blide vonden.

2940

Si groetten bede andien stonden²⁹⁴⁰

 

Ende spraken beide uut ere mont:

 

‘Her coninc, herde lange stont

 

Hebwi geweest met quaden lieden

 

In een foreest, daer wi verrieden²⁹⁴⁴

2945

Alle die gene die wi sagen

 

Bi ons; wi te roven plagen²⁹⁴⁶

 

Beide ridders ende knapen

 

Ende moencke ende papen

 

Ende al dat wi geraken mochten.²⁹⁴⁹

2950

⁺Wi hadden vele hagedochten²⁹⁵⁰

 

Daer wi onse diefte in borgen.²⁹⁵¹

 

Wine souden mogen tote morgen

 

Onse quaetheit niet getellen.²⁹⁵³

 

Wi waren tote vijftien gesellen²⁹⁵⁴

2955

Die altoes te gader waren.

 

Here, tachterst quam gevaren²⁹⁵⁶

 

Een ridder al moeder ene.

 

Wi wilden hebben groet ende clene

 

Ors, halsberch ende acottoen.²⁹⁵⁹

2960

Die ridder sprac: hine wiste wat doen

2930 Ik meen dat hij (Keye) er ten slotte weinig genoegen van zal beleven, dat het hem eens zal opbreken.

2935 doet u te gemake: zet u op uw gemak.

2938 houde: spoedig.

2940 groetten: groetten hem.

2944 verrieden: in 't verderf stortten.

2946 bi ons: bij ons, d..i. in onze omgeving.

2949 wi geraken mochten: in onze macht konden krijgen.

+ fol. 17 verso^b

2950 hagedochten: onderaardse bergplaatsen.

2951 diefte: buit van diefstal.

2953 getellen: volledig vertellen.

2954 tote: met.

2956 tachterst: ten laatste.

2959 acottoen: gewatteerd onderkleed dat de ridders onder de wapenrusting droegen om te vermijden dat de maliënkolder hun ledematen zou kwetsen en om de slagen van de tegenstrevers te verzachten.

[p. 144]

 

Haddi sine wapine verloren;²⁹⁶¹

 

Hine gaver ons niet. Wi haddens toren²⁹⁶²

 

Ende sloegen op heme dapperleke.²⁹⁶³

 

Hi werde hem genendeleke,²⁹⁶⁴

2965

Dicke was hi in groter noet;

 

Tote dertien sloech hire doet.

 

Wine mochten ons niet langer houden;²⁹⁶⁷

 

Hi liet ons leven, op dat wi souden²⁹⁶⁸

 

Ons gheven in u ghenade

2970

Ende vort te levene bi rade,²⁹⁷⁰

 

Laten onse quaetheit te male.

 

Here coninc, dat verstaet wale

 

Dat hi die beste es die leeft,

 

Die ons hier gesent heft

2975

In u gevangenesse, eist u bequame;²⁹⁷⁵

 

Ferguut es sijn name.

 

Hi hiet ons ridders ende vrouwen

 

Alle groeten met goeder trouwen;

 

Maer Keyen hiet hi van hem scuwen.²⁹⁷⁹

2980

Dien soude hi herde gerne bluwen,²⁹⁸⁰

 

Hi heft geseit sijn ongevoech.’²⁹⁸¹

 

Keye horde toe; niet sere hi loech;

 

Hi seide hine gaver niet omme twee peren,²⁹⁸³

 

Maer het mach hem noch wel deren!

2985

Doe riep die coninc enen seriant

 

Dat hi die ridders alte hant

 

Leedde in ene kemenade²⁹⁸⁷

 

Ter coninginnen ende si hen dade

 

Aldie eere die si mochte,

2990

Want ander vangenesse hi en rochte.²⁹⁹⁰

 

Doe stont op mijn her Gawein

2961 haddi... verloren: als hij kwijt zou zijn.

2962 gaver (gaf-er): gaf ze. Wi haddens toren: wij waren er verbitterd om.

2963 dapperleke: duchtig.

2964 genendeleke: dapper.

2967 ons... houden: ons verdedigen.

2968 opdat: op voorwaarde dat.

2970 vort: verder, in het vervolg; bi rade leven: op verantwoorde wijze zijn leven inrichten.

2975 eist u bequame: als het u welgevallig is, met uw welmenen (beleefdheidsformule).

2979 hiet hi van hem scuwen: raadde hij aan hem uit de weg te blijven.

2980 bluwen: slaan, een pak slaag geven.

2981 hi slaat hier op Keye; hi heft geseit sijn (slaat op Ferguut) ongevoech: hij heeft voor hem (F.) schandelijke dingen gezegd, hij heeft hem gehoond.

2983 niet twee peren: geen zier.

2987 kemenade: vertrek (met een stookplaats).

2990 hi en rochte...: hij wenste (voor hen) niet...

[p. 145]

 

Ende sijn geselle, mijn her IJwein,

 

Perchevale ende Sagrimort,

 

⁺Lancelot ende sijn neve Bohoert

2995

Ende daertoe ander ridders vele,

 

Die daer waren in die sele.

 

Si spraken alle ene tale:

 

‘Wel lieve here, het sate wale²⁹⁹⁸

 

Dat ghi sendet in allen lande

3000

Ofmen dien ridder ieweren kande³⁰⁰⁰

 

Datmen te hove dade comen.³⁰⁰¹

 

Keye heeften ons genomen

 

Ende met sinen scoppe verjaget.’

 

Die coninc sprac: ‘Besiet wie draget³⁰⁰⁴

3005

Beide lettren ende brieve.

 

Ic wilne sien ende doen hem lieve,³⁰⁰⁶

 

Want hi heves verdient wel.’

 

Ghinder waren boden snel

 

Ende maecten hem wech dapperlike.

3010

Si dore ronnen menech rike,³⁰¹⁰

 

Maer sine horden van Fergute niet³⁰¹¹

 

- Dies hebben si menich verdriet -

 

Ende hebben hem weder te hove gemaect

 

Ende seiden si hadden gesaect³⁰¹⁴

3015

Menigen bosch, menich heet.³⁰¹⁵

 

Die coninc sprac: ‘Dat es mi leet

 

Datmen van hem niet en hort.’

 

Nu willic u tellen vort*

 

Hoe dat Ferguut die keytijf³⁰¹⁹

3020

In dat foreest torment sijn lijf³⁰²⁰

 

Om Galienen diere joncfrouwen.

 

Hine waent niet datmen mocht scouwen

 

Armeren man in enech steden

 

Dan Ferguut es van allen leden.³⁰²⁴

3025

Die minne dede hem grote pine.

+ fol. 18^a

2998 het sate wale: het zou wel betamen.

3000 Ofmen: om te weten te komen of men; ieweren: ergens.

3001 dat men (men-ne): opdat men hem.

3004 Besiet: overlegt.

3006 lieve doen: vriendschap tonen, eer bewijzen.

3010 dore ronnen: renden spoorslags door.

3011 niet: niets.

3014 gesaect: rondgetrokken door.

3015 heet: heide.

3019 keytijf: rampzalige.

3020 torment sijn lijf: zich moeite en ontbering getroost.

3024 Dan hij zelf(Ferguut) geheel en al is.

[p. 146]

 

Hine at el niet dan rachine³⁰²⁶

 

Die hi uter erden groef;

 

Niet wel en haddi sijn behoef.³⁰²⁸

 

Sijn ors wart mager ende slanc³⁰²⁹

3030

Ende wart vanden live cranc;

 

Niet wel en hadt sinen wille,³⁰³¹

 

Dicke wile stont al stille,³⁰³²

 

Ferguut hilter hem up altenen;³⁰³³

 

Hi sloecht sere metten benen,

3035

Het bloedde sere vanden sporen.

 

Alsinen sin haddi verloren³⁰³⁶

 

Om Galienen; dats waer.

 

⁺Dus soe doelde hi twee jaer

 

Dat hi en quam uten woude.

3040

Tachterst, alst wesen soude,

 

So sach hi ene fonteine springen.

 

Van bliscapen began hi singen.

 

Dat water began hem wel bagen,³⁰⁴³

 

Hine hadde gedronken in twaelf dagen;

3045

Wat wonder waest, al dorste hem sere?³⁰⁴⁵

 

Doe ginc hi drinken, die jonchere.

 

Om die fonteine stont caneele.³⁰⁴⁷

 

Harde diere was die gravele³⁰⁴⁸

 

Die in die fonteine lach:

3050

Ic wane noit man en sach

 

Binnen der helt geene so diere³⁰⁵¹

 

No so rijclic, no so fiere;³⁰⁵²

 

Si was ghemineert omtrent.³⁰⁵³

 

Herde rikelic was tpaviment³⁰⁵⁴

3055

Daer ute sprongen die aderkine.³⁰⁵⁵

 

Daer lagen torpase ende robine,³⁰⁵⁶

 

Fine mirauden ende sophire³⁰⁵⁷

3026 rachine: eetbare wortels.

3028 ironisch: hij leed gebrek.

3029 slanc: uitgeput.

3031 Het was er slecht aan toe.

3032 stont: stond het.

3033 Ferguut bleef er maar altijd op zitten.

3036 sin: verstand, geestesgaven.

+ fol. 18^b

3043 bagen: behagen.

3045 al dorste hem sere: als hij hevige dorst had.

3047 caneele: pijpriet.

3048 diere: duur, kostbaar; gravele: steengruis.

3051 Binnen der helt (= helft), met ontkenning en geene: niet half zo.

3052 fiere: prachtig.

3053 si slaat op die gravele; ghemineert: uitgegraven; omtrent: in de omgeving.

3054 tpaviment: het plaveisel.

3055 aderkine: waterstraaltjes.

3056 torpase: topazen.

3057 mirauden: smaragden; sophire: saffieren.

[p. 147]

 

Ende menegerhande stene diere

 

Die in heme hebben grote cracht.

3060

Het was ginder dach ende nacht

 

In allen steden even claer.

 

Oec secgic u al over waer³⁰⁶²

 

Wat crachte die fonteine hadde inne:

 

Al ware ieman uten sinne

3065

Ende hi van dier fonteinen name,³⁰⁶⁵

 

Hi verlore alsine mesquame³⁰⁶⁶

 

Ende hadde weder sine gedochte.³⁰⁶⁷

 

Van wat evele hi daer brochte,³⁰⁶⁸

 

Waert in hovede, waert in bene,

3070

Hi worde gans, claer ende rene³⁰⁷⁰

 

Ende quite van alre pine,³⁰⁷¹

 

Dronke hi vandien fonteinekine.³⁰⁷²

 

Ferguut waert al genesen.

 

Hi sprac: ‘Here God, wat mach dit wesen?

3075

Dese fonteine soe doet wonder.³⁰⁷⁵

 

Ic hebbe tote nu geweest sere onder³⁰⁷⁶

 

Ende geleeft met ongemake;

 

Nu ben ic quite van alre zake.’

 

Hi dede sijn ors ter selver stont

3080

Drinken ende het wart gesont

 

Ende in hogen ende blide.³⁰⁸¹

 

⁺Het ne was niet spade mar betide;³⁰⁸²

 

Die sonne was op, het was claer dach.

 

Ene capelle hi voer hem sach

3085

Al gewrocht van maerbelstene,

 

Daer voren sat een nane clene

 

Ende hi riep tote Fergute:

 

‘Ridder, wat soekes du hier ute?³⁰⁸⁸

3062 al over waer: geheel naar waarheid.

3065 name, nl. een dronk.

3066 verlore: zou kwijtraken; mesquame: ongemak, kwaal.

3067 gedochte (gedachte): geest, verstand.

3068 evel: ziekte.

3070 gans: gaaf, gezond.

3071 quite: bevrijd.

3072 Dronke hi: als hij slechts dronk.

3075 soe: zij.

3076 geweest... onder: er slecht aan toe geweest.

3081 in hogen: verheugd, monter.

+ fol. 18 verso^a

3082 betide: vroeg.

3088 hier ute: hier buiten. - De ‘naen’ spreekt Ferguut aan met ‘du’. Zulks valt te verklaren doordat hij op vertrouwelijke wijze omgaat met al de voorbijgangers, die van het water uit de fontein drinken. Hij kent nl. hun verleden en voorspelt hun, tot op zekere hoogte althans, ook hun toekomst. In de Franse tekst, waarin, deze episode uitvoeriger verhaald wordt, komt die vertrouwelijke houding duidelijker tot haar recht.

[p. 148]

 

Wies wiltu di onderwinden?³⁰⁸⁹

3090

Waenstu hier Galienen vinden?

 

Dune best niet vroet, maer du best sot.

 

Also mote mi helpen God³⁰⁹²

 

Du mochts ewelijc hier wenen³⁰⁹³

 

Eer du hier vondes Galienen,

3095

Want sine es niet in dit foreest.’

 

Ferguut sprac: ‘Die heilegeest

 

Hi moet di hoeden, lieve nane.

 

Waer kennestu die wel gedane³⁰⁹⁸

 

Die du nomes so properlike?’³⁰⁹⁹

3100

‘Ferguut, trouwen, in andren rike

 

Eer ghi noit geboren waert.³¹⁰¹

 

Ic rade wel dat gi wech vaert

 

Ende soecse daer si es.

 

Sijt oec seker ende gewes

3105

Ghi moet eer hebben den witten scilt.³¹⁰⁵

 

Het ne was noit man die beteren hilt:

 

Die scilt es van witten yvore

 

Geplaneert wel ter core³¹⁰⁸

 

Van dieren stenen vol geset.

3110

Ic wille wel dat gijt wet:

 

Die scilt heft selke cracht

 

Dat het ter donkere midder nacht

 

Drie milen omtrent verlichtet tlant;

 

Sijns gelike men noit en vant.

3115

So wiene omme den hals draget

 

Lettel no vele hi hem verwaget.³¹¹⁶

 

Diene draget, mach niet verwonnen wesen,

 

Ware hi doet wont, hi worde genesen.³¹¹⁸

 

Soe wie den witten scilt draget

3120

Ute sinen gereide dat hi draget

 

Wat ridder dat heme comt te voren.^3120-21

 

Die scilt heft menegen man gedaen toren,

3089 Wat wil je trachten te bereiken, waar ben je op uit?

3092 mote (= moete): moge.

3093 wenen: weeklagen, schreien van verlangen.

3098 Waer kennestu (kennedes-du): waar heb je gekend, of leren kennen; die wel gedane: die schone.

3099 nomes: noemt; properlike: precies.

3101 noit: ooit.

3105 eer: eerst, te voren.

3108 Voortreffelijk gepolijst.

3116 Niet het minst valt het hem te zwaar.

3118 doet wont: dodelijk gewond.

3120-21 Welke ridder hem ook tegen komt, hij stoot hem uit zijn zadel.

[p. 149]

 

Het en conste[n] noit gewinnen man.³¹²³

 

Nu verstaet wat hi doen can:³¹²⁴

3125

Men mach die stat verhongeren niet

 

⁺Daer hi in es: hare es wel gesciet³¹²⁶

 

Noch sone mach niet sijn gewonnen.³¹²⁷

 

Het nes man die soude connen

 

Die doget volprisen van dien scilde.³¹²⁹

3130

Den nodeghen so maect hi milde³¹³⁰

 

Ende den bloden maect hi stout.

 

Die den scilt draget, hine wert niet out;

 

Hi es inden point van veertich jaren³¹³³

 

Talre stont; oec secgic te waren

3135

Hine mach sijn licht verliesen niet.³¹³⁵

 

Die den scilt heft hem es wel gesciet:

 

Hi es savons ende betide

 

Tallen stonden vroe ende blide;³¹³⁸

 

Hi es gheert over al³¹³⁹

3140

Ende met vrouwen lief getal.³¹⁴⁰

 

Ic en souden u niet volprisen mogen.

 

Varet wel ende sijt in hogen!³¹⁴²

 

Vanden scilde latic u staen.’³¹⁴³

 

Indie capelle stont die naen

3145

Ende loec die dore ende scoet slot vort.³¹⁴⁵

 

Ferguut sprac: ‘Lieve naen, nu hort!

 

Segt mi waer ic den scilt mach vinden,

 

Want ic wille mi gheninden,³¹⁴⁸

 

Ic salne gerne soeken gaen.

3150

Sprect jegen mi, wel lieve naen,

 

Ontdoe die dore ende laet mi in.’

 

Het en diet Fergute meer no min,³¹⁵²

3123 Naar alle waarschijnlijkheid gelijkaardig geval als in vs. 2841. Zie ook vs. 3225 waar de vorm consten (met de afkorting van de n) er werkelijk staat; het niet uitgedrukte n (en) slaat op ‘den scilt’.

3124 hi: slaat op scilt.

+ fol. 18 verso^b

3126 hare es wel gesciet: zij is er goed aan toe (zo ook vs. 3136).

3127 sone: zij niet (te verbinden met niet).

3129 doget: voortreffelijke eigenschappen.

3130 nodeghen: gierige.

3133 inden point van: in de toestand van, of: precies.

3135 Hine: hi slaat hier blijkbaar op scilt (vgl. vzn. 3111-3113).

3138 vroe: vrolijk.

3139 gheert (ghe-eert): geëerd.

3140 met: bij; lief getal: bemind, op een goed blaadje staande.

3142 in hogen: verheugd, blijmoedig.

3143 Over het schild zwijg ik nu verder.

3145 scoet slot vort: schoof snel de grendel er voor.

3148 mi gheninden: mij verstouten.

3152 Het en diet F. meer no min: het baat F. in het geheel niet.

[p. 150]

 

Want die naen en antword niet.

 

Alse Ferguut dit versiet

3155

Was hi sere tongemake;

 

Over den naen bat hi wrake

 

Om dat hi spreken niet en wilde

 

Noch waerheit seggen vanden scilde

 

Waer waert dat hine vinden mochte.

3160

Dies droevedi sere in sijn gedochte.³¹⁶⁰

 

Vander capellen keerdi houde

 

Ende maket hem vollic inden woude;

 

Hi reet toter hoger vespertijt.³¹⁶³

 

Hi riep: ‘Naen, vermalendijt³¹⁶⁴

3165

Moetti wesen tallen stonden!

 

Waeromme en hebdi niet ontbonden³¹⁶⁶

 

Waer die scilt es of in wat staden?³¹⁶⁷

 

Die rike God moet mi beraden³¹⁶⁸

 

Ende moet mi te wege sinden³¹⁶⁹

3170

⁺Daer ic den witten scilt mach vinden:

 

Hets mijn solaes ende mijn delijt,³¹⁷¹

 

Ic salne soeken al minen tijt

 

Beide bi nachte ende bi dage

 

In steden, in bossche ende in hage;³¹⁷⁴

3175

Soe bringe mi God uter noet,

 

Ic en hebbe den scilt, ic blive doet!’³¹⁷⁶

 

Den scilt heft hi so lange gesocht

 

Datten davonture heft brocht

 

Up enen aerm vander zee.³¹⁷⁹

3180

‘Bi Gode,’ seit hi, ‘nu en wetic mee³¹⁸⁰

 

Waer dat ic vinden mach den scilt.’

 

Doen sach hi een scip dat stille hilt

 

Daer tien rovers in waren.

 

Ferguut sprac: ‘Wel moetti varen!

3185

Ic bids u, set mi ant lant.’³¹⁸⁵

 

‘Wi selent doen,’ sprac een seriant,³¹⁸⁶

3160 droevedi: was hij somber gestemd.

3163 toter hoger vespertijt: tot laat in de avond.

3164 vermale(n)dijt: vervloekt.

3166 ontbonden: meegedeeld.

3167 in wat staden: in welke plaats.

3168 rike: machtige; beraden: helpen, bijstaan.

3169 te wege sinden: op de rechte weg zenden.

+ fol. 19^a

3171 solaes: bron van vreugde; delijt: genoegen.

3174 hage: bos (van kreupelhout).

3176 als ik het schild niet bezit (krijg), sterf ik.

3179 up (op): bij.

3180 nu en wetic mee: nu weet ik niet meer.

3185 ant lant: aan land (aan de overkant van de zeearm).

3186 selent: zullen het; seriant: eig. bediende, knecht; hier lid van de bemanning.

[p. 151]

 

‘Tert hare int scip ende laet ons zeilen.’³¹⁸⁷

 

Die dieve waenden wel deilen³¹⁸⁸

 

Ane dat ors dat Ferguut brochte

3190

Ende Ferguut tart in, so hi ierst mochte³¹⁹⁰

 

Ende trac sijn ors in metten bande.³¹⁹¹

 

Si staken tscip vanden lande³¹⁹²

 

Ende seilden wech met groter crachte.³¹⁹³

 

Ferguut en peinsde no en dachte

3195

Datsi iet meenden el dan goet.³¹⁹⁵

 

Si seiden althant: ‘Ridder, nu doet

 

U wapine uut, gi moetse ons geven

 

Ofte wi selen u nemen u leven,

 

Wi selen u worpen over bort.’³¹⁹⁹

3200

Ferguut sprac: ‘Ghi heren, hort,

 

Also helpe mi Sente Alene,

 

Ic en hebbe groet no clene

 

Ander goet dan gi hier siet;

 

Mine wapine ghevic u niet,

3205

Ic en hebbe ander cleder ane;

 

Also gereet ware mi die mane

 

Alse een penninc, selp mi God!’^3206-73207

 

‘Wat segestu? bestu een sot?³²⁰⁸

 

Wat sagen eist dattu ons cals?³²⁰⁹

3210

Geonneert moete sijn dijn hals!’³²¹⁰

 

Stappans so heft hi verdreghen³²¹¹

 

Enen rieme ende daer met geslegen³²¹²

 

Den ridder enen groten slach.

 

⁺Ferguut sprac: ‘Wel quaden dach

3215

Moete di geven onse Here!

3187 tert hare: treed hierheen.

3188 deilen ane: hun aandeel krijgen van.

3190 tart: trad; so hi ierst mochte: zo gauw hij kon.

3191 band: leidsel.

3192 staken: duwden.

3193 met groter crachte: met grote snelheid, spoed.

3195 iet el: iets anders.

3199 worpen: werpen.

3206-7 De maan zou evengoed binnen mijn bereik zijn als een penning.

3207 selp: zo helpe.

3208 Blijkens vzn. 3196-97 spreken de ‘dieve’ de ‘ridder’ Ferguut aan in de meervoudsvorm ‘gi’. Wanneer blijkt dat die ridder geen rode duit bezit, zien de rovers echter af van die beleefde aanspreking: de ‘hi’ van vs. 3211 (die wel beantwoordt aan de aanvoerder van de bende in de Franse tekst) gaat dan over naar het meer gemeenzame ‘du’, dat ook Ferguut daarna gebruikt.

3209 Wat voor een verhaaltje is het dat je ons vertelt?

3210 dijn hals: voor de hele persoon. Je mag vervloekt zijn!

3211 verdreghen: opgeheven.

3212 rieme: roeiriem.

+ fol. 19^b

[p. 152]

 

Waerbi slaestu mi so sere?³²¹⁶

 

Also hulpe mi God uut mire noet,

 

Du selest copen, in blive doet!’³²¹⁸

 

Ferguut grepen biden toppe³²¹⁹

3220

Ende gaf hem enen slach daer oppe

 

Dat heme verkeerden beide sijn ogen.³²²¹

 

Die dief en was niet wel in hogen,

 

Hi viel neder in ommacht.

 

Doe sprongen si op met alre cracht;

3225

Beide met riemen ende met staven³²²⁵

 

Grote slage si Fergute gaven

 

Dat hi moeste knielen op derde.³²²⁷

 

Doe sloech Ferguut die hant ten swerde

 

Ende ginc houwen ende schinken:³²²⁹

3230

Die dieve en consten hem niet ontwinken,³²³⁰

 

Hi sloech hem af voete ende handen;

 

Som cloefdise toten tanden.³²³²

 

Hi sloeger doet tote sessen.

 

Ferguut sprac: ‘In sal niet messen;³²³⁴

3235

Ghine ontsprinct mi heden mee³²³⁵

 

Ghine verdrinket in die zee.’³²³⁶

 

Doe waren dander vier vervaert

 

Ende quamen te Fergute waert

 

Ende staken op hem met piken.

3240

Dat began Fergute qualic liken,³²⁴⁰

 

Want sijn halsberch hadde verloren³²⁴¹

 

Menige maelgie: des haddi toren³²⁴²

 

Ende hi sach sijns selfs bloet

 

Dat hem ten maelgien dore woet.³²⁴⁴

3245

Hi was sere ghetravengiert.³²⁴⁵

 

Sinen scilt hi enbrachiert,*³²⁴⁶

3216 Waerbi: waarom.

3218 Je zult het bekopen, tenzij ik sterf (of ik sterf).

3219 top: kruin, hoofdhaar.

3221 verkeerden: verdraaid gingen staan.

3225 staven: knuppels, knotsen.

3227 dat: zodat.

3229 schinken (schenken), ironisch: uitdeling houden (van slagen).

3230 ontwinken: ontkomen.

3232 Som... se: sommigen van hen.

3234 messen: het mis hebben.

3235 ontsprinct: ontloopt; en... hedenmee: nu niet.

3236 ghine: of gij.

3240 qualic liken: slecht aan te staan.

3241 want: immers.

3242 maelgie: malie, pantserring.

3244 ten maelgien dore: door de pautserringen heen; woet (waden): vloeide overvloedig.

3245 ghetravengiert (van travengeren, voor travelgeren): verwond.

3246 enbrachiert: drukt tegen zich aan.

[p. 153]

 

Hi hilt dat swert in sijn hant.

 

Den eersten, dien hi vore hem vant

 

Hevet hi dat lijf gerovet,

3250

Want hi sloech hem af sijn hovet.

 

Doe began den andren wanhagen;³²⁵¹

 

Ferguut ghincse slaen ende jaghen³²⁵²

 

Ende sloechse alle doet tote enen.³²⁵³

 

Die selve begonste sere wenen

3255

Ende bat genade omme onser Vrouwen.³²⁵⁵

 

Ferguut sprac: ‘Te minen trouwen

 

Dief, ic sal u nemen tleven,

 

⁺Het ne si dattu di wilt geven

 

In sconinx vangenesse van Lonnen.’^3258-59

3260

Die dief sprac: ‘Jaic, God [moete] mi onnen*

 

Dat icker saen geraken moete.’

 

‘Nu segt heme, dat icken groete

 

Ende alle die ridders die met hem varen

 

Sonder Keyen, segt hem te waren:

3265

Hebbicken lief, dats van verren,³²⁶⁵

 

Goede vrienscap sal lange merren.³²⁶⁶

 

Nu kere den roedere te hant³²⁶⁷

 

Ende laet ons zeilen andat lant,

 

Want uten watre waric gerne.’

3270

Die dief sprac: ‘Mine staets tonberne,³²⁷⁰

 

Ic doe gerne aldat gi mi heet.’

 

Staphants was dat scip gereet,

 

Hi dedt zeilen an den aert.³²⁷³

 

Ferguut maecte hem uut ter vaert

3275

Ende hi waerp hem int gereide

 

Ende makede hem wech sonder beide.

 

Hi reet al omme een half jaer.

 

Int herte waest hem herde swaer,

 

Hine horde vanden scilde niet.

3251 wanhagen (onp.): de anderen begonnen zich onbehaaglijk te gevoelen.

3252 slaen ende jagen of jagen ende slaen: nazetten om ze te doden.

3253 tote enen: op één na.

3255 omme: ter wille van.

+ fol. 19 verso^a

3258-59 di geven in vangenesse: je stellen in gevangenschap, je als gevangene overlevert; van Lonnen (Londen): bijstelling bij sconinx.

3265 dats van verren. dat is alleen maar uit de verte, op een afstand (ironisch).

3266 merren: uitblijven; het zal lang duren voor wij vrienden worden.

3267 roedere: roer.

3270 Mine staets tonberne: het past mij niet het na te laten (ontberen).

3273 dedt: deed het; an den aert: naar de oever ('t land).

[p. 154]

3280

Up ene heide dat hi siet

 

Van verren hoeden scapelkine.

 

Hi maecte hem toten herdekine³²⁸²

 

Ende sprac: ‘God moet u benedien!³²⁸³

 

Berecht mi dore die ere van Marien

3285

Van al dies ic u sal vragen.

 

Horedi noit eer gewagen

 

Vanden witten scilde iewerinc?’³²⁸⁷

 

‘Jaic,’ seit hi, ‘in ware dinc,³²⁸⁸

 

Ic hebben sestich werf gesien.’

3290

Ferguut viel over sine knien³²⁹⁰

 

Ende dankes onsen Here,³²⁹¹

 

Want hine waende nemmermere³²⁹²

 

Hebben vonden in alsijn leven.

 

Doe sprac hi: ‘Wistic di wat geven³²⁹⁴

3295

Ic gaeft di te minen trouwen!

 

Ay vrient, mochtine mi doen scouwen,

 

Dat soudic di bidden gerne.’

 

Die knecht sprac: ‘Segdijt in scherne?³²⁹⁸

 

Wat mescomt u? Sidi verwoet?³²⁹⁹

3300

Nuttet gincbere (hets u goet)³³⁰⁰

 

Want gi dinket mi al dwaes,

 

Of zedeware of gingebraes,³³⁰²

 

⁺Ofte ghi hout met mi u spel.

 

Kinnedi den witten scilt wel

3305

Ghi sout eer erselen in die zee.³³⁰⁵

 

Vaert herbergen hedenmee

3282 herdekine: herdertje.

3283 benedien: zegenen.

3287 iewerinc: ergens.

3288 in ware dinc: in waarheid, waarachtig.

3290 over: op.

3291 dankes (dankede-es): dankte erom.

3292 hine (hi - ne = ‘den scilt’). De ontkenning wordt ten volle uitgedrukt door ‘nemmermere’.

3294 Nu hij van de herdersjongen nieuws gekregen heeft, dat voor hem gunstig is, gaat Ferguut over tot de vertrouwelijke aanspreekvorm ‘du’.

3298 knecht: knaap.

3299 mescomt: mankeert; Sidi verwoet? zijt ge van uw zinnen?

3300 gincbere (gingebare): gember, als opwekkend middel gebruikt.

3302 zedeware: wilde gember (curcuma zedoaria Bergius Roxb.), gingebraes: vermoedelijk hetzelfde als gincbere. Voor meer bijzonderheden hierover zie: Dr. Willy L. Braekman, Middelnederlandse Geneeskundige Recepten. Gent, 1970, blz. 424, 427, 459, 479 en Id. Medische en Technische Middelnederlandse Recepten. Gent, 1975, blz. 380, 381, 406, 421.
Deze kruiden zouden Ferguut, naar het oordeel van de knaap, van de waanzin kunnen genezen.

+ fol. 19 verso^b

3305 erselen: aarzelen, achteruitwijken, d.i. teruggaan vanwaar gij gekomen zijt (dan het schild te willen bemachtigen).

[p. 155]

 

Ende rust u, dats mijn raet.’

 

Ferguut sprac: ‘Du doest quaet

 

Lieve vrient! Doet mi verstaen

3310

Wat wege men daerwert sal gaen;

 

Ic hebben gesocht over lanc.³³¹¹

 

Wijst mi den woch, ic weets u danc,

 

Ic en mager niet leven sonder.’

 

Die knecht sprac: ‘Here, die sonne es onder,

3315

Ghine mochter niet bi dage comen³³¹⁵

 

Wat dat u mochte vromen;³³¹⁶

 

Die scilt es henen milen vive.³³¹⁷

 

Ic rade u noch bi minen live

 

Weder te keerne danen gi comt,

3320

Ic duchtet u nemmer en vromt.³³²⁰

 

Wildi bestaen die avonture

 

Die menegen man es worden tsure,³³²²

 

Ghi moges wel hebben toren:

 

Die menighe hefter sijn lijf verloren;

3325

Het en consten noit man gewinnen.³³²⁵

 

Wildi den wech, ic doene u kinnen,³³²⁶

 

Maer hets mi van herten leet.

 

Vaert desen pat wel gereet³³²⁸

 

Sone mogedi uten wege niet liden.’³³²⁹

3330

Ferguut ginc volleke riden

 

Ende reet al toter dageraken.

 

Doe began hi den torre naken

 

Daer die witte scilt in was.

 

Hi sloech met sporen int gras,³³³⁴

3335

- Blide was hi ende onververt -

 

Ende sloech ten castele wert.³³³⁶

 

Een water omme den casteel scoet,³³³⁷

 

Daer sach hi ene resinne groot³³³⁸

 

Die altoes sat op die brucge.

3311 over lanc: geruime tijd.

3315 bi dage: bij daglicht.

3316 Hoe voorspoedig ge ook mocht zijn (op uw tocht).

3317 henen: van hier.

3320 Ik vrees dat het nooit goed voor u afloopt.

3322 es worden tsure (te sure): duur te staan is gekomen, is opgebroken.

3325 consten (conste en = ‘den scilt’)

3326 Wildi: wilt gij weten.

3328 wel gereet: heel spoedig.

3329 uten wege liden: uit de rechte weg gaan, verdwalen.

3334 hi sloech met sporen (nl. het paard): hij reed spoorslags.

3336 sloech: reed hard.

3337 scoet: stroomde.

3338 resinne: reuzin.

[p. 156]

3340

Herde crom was haer die rucghe;

 

Si was wel achtien voete lanc

 

Ende si sat neder op ene banc

 

Wachte den scilt ende dat gesaten.³³⁴³

 

Si was leelec utermaten:

3345

Haer lijf was swart alse ere cauwen;³³⁴⁵

 

Haer hingen oec die oghebrauwen

 

⁺Enen halven voet over die ogen.

 

Insoude u niet gesegghen mogen

 

Die sceppenesse van der vrouwen;³³⁴⁹

3350

Men mochte geene leliker scouwen.

 

Si hadde twee oren alse een bracke,³³⁵¹

 

Die hare hingen inden nacke.³³⁵²

 

Uten monde wiesen hare tande³³⁵³

 

Alse een beer; nieman en kande³³⁵⁴

3355

Vreeseliker wijf en gheene.

 

Si wachte den scilt al in ene³³⁵⁶

 

Ende hadden gewacht menech jaer.

 

Daerne quam noit eer man vorewaer

 

Sone roefden vanden live.³³⁵⁹

3360

Si hilt ene seisene stive³³⁶⁰

 

Voer haer liggende op haer knien.

 

Alsoe Ferguut heeft versien³³⁶²

 

Rechte si hare op ende wart gram;

 

Met beden handen datsi nam

3365

Verbolgenlike dat seisenkijn.³³⁶⁵

 

Ic en wane niet ten trouwen mijn

 

Datse een pert wel mochte vertrecken.³³⁶⁷

 

Pantasale moeste hare recken³³⁶⁸

 

Datsi die brucghe dede wagen.³³⁶⁹

3370

Fergute begonste qualec behagen³³⁷⁰

3343 Wachte: bewaakte; dat gesate(n): het kasteel.

3345 ere cauwen: dat van een kauw.

+ fol. 20^a

3349 sceppenesse: uiterlijk, gedaante.

3351 bracke: brak, jachthond.

3352 nacke: nek.

3353 wiesen (van wassen): waren gegroeid.

3354 alse een beer: gelijk die van een beer.

3356 al in ene: altijd door.

3359 Sone: of zij.

3360 seisene: zeis; stive (= stijf): stevig.

3362 Alsoe: als zij.

3365 seisenkijn (verkleinwoord): hier ironisch gebruikt.

3367 vertrecken: van de plaats trekken.

3368 Pantasale: naam van de reuzin; zie ook lijst van Persoonsnamen, bijlage I, blz. 232; moeste hare recken: verzamelde haar krachten, stelde z'ch teweer (zodanig).

3369 wagen: schudden.

3370 qualec behagen: niet aanstaan, niet naar de zin zijn.

[p. 157]

 

Ende riep lude: ‘Vrouwe scone,

 

Dat u God onse Here lone!

 

Halet mi den scilt, dien ic ghere.’³³⁷³

 

Die vrouwe sprac: ‘Her galgenere,³³⁷⁴

3375

Ic salne u geven, wete cree!³³⁷⁵

 

Gine ontsprinct mi heden mee

 

Ende ghine sult mi niet onducken:³³⁷⁷

 

Al u lijf salic slaen in stucken.

 

Die duvel dede u hier geraken;

3380

Ic sal u slijfs onblide maken!’³³⁸⁰

 

Ferguut liet lopen met sire crachte³³⁸¹

 

Ende stac dier vrouwen met sinen scachte

 

Wat dat hi geleesten mochte.³³⁸³

 

Het sceen ofte sijs niet en rochte³³⁸⁴

3385

Ende sine achtes niet een caf;³³⁸⁵

 

Maer si hief doe haren staf³³⁸⁶

 

Ende waende Ferguut hebben geslegen

 

Mids ontwee, ende heft gedregen³³⁸⁸

 

Een groet stic uten pilare.

3390

Die seisene brac, Ferguut hadde vare;

 

⁺Hadsi niet gheraect den steen

 

Soe hadde Ferguut gheslegen ontween.³³⁹²

 

Die ridder was sere vervaert.

 

Dapperlike trac hi tswaert

3395

Ende sloech der vrouwen op thovet³³⁹⁵

 

Ende wanese wel hebben geclovet.³³⁹⁶

 

Het en derde hare lettel no vele;³³⁹⁷

 

Si ontdede hare kele,³³⁹⁸

 

In die sconderen sine beet

3400

Dore sine wapine; al waest hem leet³⁴⁰⁰

 

Averecht viel hi ter neder.

3373 ghere: begeer.

3374 galgenere: galgenaas.

3375 wete cree: uitroep: bij Christus, voorwaar.

3377 onducken: ontsnappen.

3380 lett.: Ik zal maken dat gij met betrekking tot uw leven, tot u zelf, er slecht aan toe zijt, d.i. ik zal u zeer erg toetakelen.

3381 liet (liet het, nl. het paard) lopen met siere crachte: liet het uit al zijn krachten lopen, d.i. lopen zo hard het kon.

3383 Zo hard hij 't maar kon (volbrengen).

3384 sijs niet en rochte: zij er niet om gaf.

3385 achtes (achtede-es); een caf: een strootje; niet een caf: geen zier, helemaal niet.

3386 staf: blijkbaar hier de steel van de zeis.

3388 Mids ontwee: doormidden, in tweeën; ende: maar; gedregen: geslagen.

+ fol. 20^b

3392 Soe: zij.

3395 der vrouwen: waarschijnlijk gen. voor acc. (zie M.W., VII, 1200).

3396 wanese: waande ze, meende ze.

3397 derde: deerde.

3398 ontdede: opende.

3400 sine wapine: zijn wapenrusting.

[p. 158]

 

Varinge spranc hi op weder,³⁴⁰²

 

Met beiden handen hise sloech;

 

Metten swerde hi hare af droech³⁴⁰⁴

3405

Vanden buke die rechterhant³⁴⁰⁵

 

Datsi neder viel int sant.³⁴⁰⁶

 

Ferguut wart doe harde blide

 

Ende gaf hare enen slach met nide,³⁴⁰⁸

 

Dat hise geraecte wel ter core³⁴⁰⁹

3410

Ende sloechse toten tanden dore.³⁴¹⁰

 

Dus bleef Pantasale doet.

 

Ferguut van sinen orsse doe scoet³⁴¹²

 

Ende warp hem op derde schire.³⁴¹³

 

Hi sach vore hem dien torre diere

3415

Daer in hinc die witte scilt.

 

Dat vreseleke serpent, datne hilt,³⁴¹⁶

 

Lach vore den torre ende sliep.

 

Ferguut toten scilde liep,

 

Hi namen ende helsden sere³⁴¹⁹

3420

Ende dankes onsen Here³⁴²⁰

 

Dat hi den scilt heft vercregen.

 

Ane sinen hals heft hine verdregen.³⁴²²

 

Hi sach vore hem liggen tserpent

 

Dat vaste sliep; hi ginc omtrent³⁴²⁴

3425

Ende besaget harde menderlike.³⁴²⁵

 

Hi seide: ‘God van hemelrike!

 

Wanen mach comen dusdaen dier?’

 

Ferguut was herde fier³⁴²⁸

 

Ende nam staphans sijn swert

3430

Ende stac tserpent op den stert.

 

Dat serpent vollijc op scoet

 

Verbolgelike; het was groet,

 

Het was wel negen voete lanc.

 

Ferguut den scacht an hem dwanc;

3435

⁺Hi ontsach tserpent te waren.

3402 varinge: snel.

3404 af droech: hieuw af.

3405 buke: romp.

3406 datsi: zodat zij (de hand).

3408 met nide: met grote drift, woede.

3409 wel ter core: precies, op de juiste plaats.

3410 sloechse dore: kloofde ze.

3412 scoet: steeg snel af.

3413 warp hem: sprong; schire: snel.

3416 hilt: toezicht hield op.

3419 helsden: omhelsde, drukte het aan zich.

3420 dankes (dankede-es): dankte erom.

3422 verdregen: omgehangen.

3424 hi ginc omtrent: hij ging er omheen.

3425 menderlike: met gespannen aandacht

3428 herde fier: overmoedig.

+ fol. 20 verso^a

[p. 159]

 

Vreselike ghinct gebaren,³⁴³⁶

 

Groet vier het uter kelen scoet;

 

Het hadde den ridder saen gehadt doet³⁴³⁸

 

Ende alte polvere verberrent³⁴³⁹

3440

- Het was wel sere vererrent -³⁴⁴⁰

 

En hadt gedaen des scilts cracht.³⁴⁴¹

 

Soe lange hi jegen tserpent vacht

 

Dat van vechtene Ferguut wert moede.

 

Al sijn lijf droep hem van bloede,

3445

Hi waert onmachtich in alsine lede.³⁴⁴⁵

 

Hi ware bleven doet ter stede,

 

Waer die scilt dedene verbouden³⁴⁴⁷

 

Ende dede heme sijn herte wel houden³⁴⁴⁸

 

Ende sine cracht al weder comen.

3450

Dat serpent heftene genomen

 

Metten tanden in dat vel;

 

Dat en dochte Fergute geen spel,

 

Bedi het scordem altemale³⁴⁵³

 

Halsberch ende porpoint van sindale³⁴⁵⁴

3455

Ende wonden in die scoudere sere.

 

Hine gecreech noit eere³⁴⁵⁶

 

Op geene wile so grote noet.

 

Hi gaf hem menigen slach groet

 

Op dat hovet ende in die bene;

3460

Het en derde heme groet no clene,

 

Hine conste sijn huut niet ontginnen.³⁴⁶¹

 

Doe sach hijt in die kele binnen

 

Daert blasende quam te hem wert.

 

Die ridder nam hant ende swert³⁴⁶⁴

3465

Ende stact heme binnen der storten,³⁴⁶⁵

 

Hi staect in therte; het moeste storten

 

Ende viel doet op die erde.

 

Doe stac hijt metten voete onwerde³⁴⁶⁸

3436 gebaren: te keer gaan.

3438 gehadt doet: gedood.

3439 verberrent: verbrand.

3440 vererrent: woedend

3441 Als de kracht van 't schild het niet verhinderd had.

3445 onmachtich: krachteloos.

3447 Waer: maar; verbouden: zich verstouten, opnieuw moed vatten.

3448 herte: moed.

3453 Bedi: want.

3454 porpoint van sindale: hetzelfde als bliaut van sindale (vs. 1225).

3456 gecreech: ondervond.

3461 ontginnen: een opening maken in.

3464 hant ende swert: het zwaard ter hand.

3465 storte: strot.

3468 stac: stootte, schopte; onwerde: verachtelijk.

[p. 160]

 

Ende dede sijn swerd in sinen scoe.³⁴⁶⁹

3470

Uten torre keerde hi doe

 

Tote sinen orsse met ghemake,

 

Het was gebonden ane enen stake.

 

Biden togle hijt gegreep

 

Ende sette voet in stegereep³⁴⁷⁴

3475

Ende ruemde die jegenode.*³⁴⁷⁵

 

Tors ginc lopen, en deet niet node;³⁴⁷⁶

 

Dapperlike maecte hi hem woch.

 

In een foreest leeden die woch*³⁴⁷⁸

 

⁺Daer hi vele in moeste tsaken,³⁴⁷⁹

3480

Hine conster niet wel uut geraken.

 

Twaelf dage moeste hire in merren.*³⁴⁸¹

 

Tachterst so sach hi van verren

 

Enen herden vasten casteel.³⁴⁸³

 

Hi sprac: ‘God moets hebben deel³⁴⁸⁴

3485

Dat ic te wege ben geraket.’

 

Alsi den castele naket

 

Soe vant hi enen reese staende;³⁴⁸⁷

 

Hi groetene, want Ferguut waende

 

Wel sijn gevaren sire straten.³⁴⁸⁹

3490

Die rese waert utermaten

 

Verbolgen, alse hi den scilt sach.

 

Hi sprac: ‘Wel quaden dach

 

Gevedi sente Mariën sone!³⁴⁹³

 

Trouwen, dune best niet gewone³⁴⁹⁴

3495

Den scilt te dragene; hine es niet dijn.

 

Ic sie wel dattie vrouwe mijn

 

Verslegen es ende mijn serpent.

 

Ay Deus! hoe sere waren si verblent

 

Dattu heme names dat lijf!³⁴⁹⁹

3469 scoe: schede.

3474 stegereep: de stijgbeugel.

3475 En ontruimde (verliet) de streek, ging verder op weg.

3476 en deet niet node: het deed het graag, zonder speciale aansporing.

3478 leeden (leedde-en): leidde hem, voerde hem (die woch is ond.).

+ fol. 20 verso^b

3479 tsaken: ronddolen.

3481 merren: verblijven.

3483 enen herden vasten: een zeer goed versterkt.

3484 God moets hebben deel: God zij gedankt (voor Zijn aandeel).

3487 reese: reus.

3489 sire straten: zijns weegs.

3493 Gevedi: moge je geven. De reus spreekt Ferguut hier ook aan met ‘du’, wel een uiting van woede en van minachting ten opzichte van de ridder, die hem groot onrecht heeft aangedaan (hij noemt hem trouwens een ‘wicht’, vs. 3511).

3494 gewone: gerechtigd.

3499 heme: hun.

[p. 161]

3500

Pantasale, scone wijf,

 

Nu sidi doet; dats ware dinc,

 

Also hulpe mi die hogeste coninc!

 

Dat ic ben sere tongemake.

 

En hopedix niet te hebben wrake,

3505

Ic soude bersten mids ontwee;

 

Maer ic siene, wete cree!³⁵⁰⁶

 

Die mi dit leet heft gedaen:

 

Hine sal mi niet mogen ontgaen,

 

Ic wilne mids ontwee spliten.

3510

Dorperlike moetment mi verwiten³⁵¹⁰

 

Ofte ic ontsie dusgedaen een wicht.³⁵¹¹

 

Ic hebber tenen slage slicht³⁵¹²

 

Dusgedane twaelf doet.’

 

Die rese was herde groet,

3515

Twee ende twintich voete was hi lanc.

 

Ic secge oec wel, hine was niet cranc.³⁵¹⁶

 

Hi hadde wel tusschen den ogen

 

Enen halven voet; ic ne soude u mogen

 

Sijn sceppenesse niet bescriven,

3520

Bedi latict achter bliven.³⁵²⁰

 

Ene wout eyke hi droech

 

Daer hi grote slage met sloech.

 

Twee perde souden hem wel recken³⁵²³

 

⁺Soudensi dat boemkijn vertrecken³⁵²⁴

3525

Dat die rese hilt in sine hande;

 

Het was gebonden met yserinen bande.

 

Hi tart vort sine scerde³⁵²⁷

 

Ten ridder wert; pais no verde³⁵²⁸

 

En wildi houden, hi was so gram.

3530

Den boem hi volleke nam

 

Ende hieffen op met groter cracht.

 

Ferguut behoeft dat hi hem wacht³⁵³²

3506 siene: zie hem.

3510 Dorperlike: tot mijn schande.

3511 ofte: als.

3512 tenen slage slicht: met één enkele slag.

3516 niet cranc: zeer sterk.

3520 bedi: daarom.

3523 souden hem wel recken: zouden al hun krachten moeten inspannen.

+ fol. 21^a

3524 vertrecken: van zijn plaats, in beweging krijgen.

3527 Hi tart... sine scerde (screde): hij richtte zijn schreden.

3528 verde: vrede.

3532 hem wacht: op zijn hoede is, zich in acht neemt.

[p. 162]

 

Van des resen hameidekine;³⁵³³

 

Want geraect sine, ten trouwen mine!

3535

Ic wane datsine sal quetsen,

 

Si salne doet in derde metsen.³⁵³⁶

 

Die ridder ontsach den groten here;

 

Hi quam metten orse sere

 

Wat dat hi geriden mochte.

3540

Mettien scachte, die hi brochte

 

Stachine op dat kanebeen.³⁵⁴¹

 

Lettel no vele het ne scheen

 

Datter die rese iet op micte,³⁵⁴³

 

Maer grote scerden hi te hem scricte³⁵⁴⁴

3545

Ende brochte den scacht gedregen.³⁵⁴⁵

 

Ferguut wachter hem jeghen;

 

Die boem hem bi den hoefde leet,³⁵⁴⁷

 

Ors ende ghereide hi smeet³⁵⁴⁸

 

In tween sticken, dat het viel op tgras.

3550

Ferguut sere vervaert was,

 

Want het dochte hem quaet spel;

 

Maer het quam Fergute wel

 

Dat des resen eyke voer

 

Wel acht voete inden moer,³⁵⁵⁴

3555

Dat hine niet mochte bringen uut.³⁵⁵⁵

 

Dapperlijc spranc op Ferguut

 

Ende dancte Gode van allen goede.

 

Hi liep den rese op met stouten moede³⁵⁵⁸

 

Ende sloeghen metten swerde in thovet;

3560

Hi waenden wel hebben geclovet,

 

Maer die rose en mickes niet.³⁵⁶¹

 

Ferguut sprac: ‘Wats mi gesciet?

 

Dits die duvel, hens geen man;³⁵⁶³

 

Wat magic doen? want ic en kan

3533 hameidekine (ironisch als verkleinwoord gebruikt): eig. slagboompje; hier als wapen gebezigd: stormpaal.

3536 in derde metsen: zo fel neerslaan (dat het dode lichaam in de grond dringt).

3541 Stachine = stak hij hem; kanebeen: borstbeen.

3543 iet op micte: er iets om gaf.

3544 grote scerden: met grote schreden; scricte: stapte.

3545 scacht heeft hier, blijkens het zinsverband, dezelfde betekenis als boemkijn (vs. 3524), van hameidekine (vs. 3533) en van boem (vs. 3547).

3547 bi... leet: ging voorbij aan.

3548 smeet: sloeg.

3554 moer: modder.

3555 Dat: zodat.

3558 met stouten moede: stoutmoedig, onversaagd.

3561 rose: reus.

3563 hens (het en es): het is (niet).

[p. 163]

3565

Sijn hoeft ontginnen met minen swarde.’

 

Die rese wranc doe wel harde³⁵⁶⁶

 

Den boem, die vast in derde stac daer.

 

⁺Fergut hadde groten vaer,

 

Hi ontsach des resen ameide;

3570

Hi ware doet alsonder beide

 

(Dat wiste hi wel), haddise eer gecregen.³⁵⁷¹

 

Met beiden handen heft hi herdregen³⁵⁷²

 

Dat swert ende sloech hem af den arem;

 

Up die erde viel hi alwarem.³⁵⁷⁴

3575

Die rese erspranc ende wart ververt³⁵⁷⁵

 

Ende makede hem te Fergute wert,

 

Want hi hevet groten toren

 

Dat hi sinen arem heft verloren.

 

Toten ridder es hi comen

3580

Ende heften biden halse genomen,³⁵⁸⁰

 

Onder sinen aerm hine sloech;³⁵⁸¹

 

Dapperlike hine wech droech

 

Ten watere wert, so hi eerst mochte,

 

Want hi micte in sijn gedochte³⁵⁸⁴

3585

Dat hi den ridder soude verdrinken,

 

Want hine conste hem niet ontwinken.³⁵⁸⁶

 

Hi moesten dragen, al waest hem swaer.³⁵⁸⁷

 

Alse Ferguut quam den watre naer

 

Wilden die rese daer in stoten,

3590

Maer Ferguut es heme ontbroken³⁵⁹⁰

 

Alsoet avonture woude.³⁵⁹¹

 

Hi riep op Gode menechfoude

 

Dat hi sijn lijf moeste ondragen.³⁵⁹³

 

Die rese ghincken weder jagen

3595

Ende hadden harde gerne gelout,³⁵⁹⁵

 

Maer Ferguut hem niet en betrout,³⁵⁹⁶

 

Hine liet den rose hem niet na comen;

3566 wranc: wrong, trok... aan.

+ fol. 21^b

3571 haddise eer gecregen: als hij (de reus) ze (de ‘ameide’ = de boom) er eerder (bijtijds) uit gekregen had.

3572 herdregen: opnieuw opgeheven.

3574 alwarem: warm als hij nog was.

3575 erspranc: sprong op.

3580 biden halse genomen: beetgepakt.

3581 sloech: pakte op (met een felle beweging).

3584 hi micte in sijn gedochte: hij had de bedoeling.

3586 hine: hi = Ferguut; ontwinken: ontsnappen.

3587 Hi: de reus.

3590 ontbroken (met dat.): ontsnapt.

3591 Zoals het goed geluk het wilde.

3593 sijn lijf ondragen: het leven er afbrengen.

3595 gelout: beetgepakt, in de hand gekregen.

3596 betrout: vertrouwt.

[p. 164]

 

Want haddine ander werf genomen,³⁵⁹⁸

 

Die pelse mochter wel sijn bleven.³⁵⁹⁹

3600

Ferguut heft echt tswert verheven,³⁶⁰⁰

 

Die luchter hant hi hem af smeet.³⁶⁰¹

 

Ferguut lieper toe ghereet,

 

Sloech hem thoeft af metten swerde;

 

Die buuc viel neder op die erde.³⁶⁰⁴

3605

Ic en wane niet datten souden dragen³⁶⁰⁵

 

Vier sterke perde op enen wagen.

 

Lokefeer aldus doet bleef.

 

Ferguut lettel rouwe dreef.

 

Ten castele ginc hi vollike,

3610

Daer vant hi ene zale rike;

 

Twee joncfrouwen daer in saten

 

⁺Die blide waren uter maten

 

Dat die rese dus bleef doet.

 

Doe sach hi inder ere scoet³⁶¹⁴

3615

Liggen den sone sagiants.³⁶¹⁵

 

Ferguut vragede al te hants

 

‘Wies es dat kint dat daer leit?’

 

Si antworden hem gereit:³⁶¹⁸

 

‘Het es dies groets resen

3620

Dien gi doet hebt.’ ‘Het mach wel wesen’

 

Sprac Ferguut, ‘bi mire trouwen!

 

Het gelijct hem wel, bi onser Vrouwen!’

 

Maer Ferguut greept doe biden voete

 

Ende scoet vander brucgen onsoete³⁶²⁴

3625

In een water dat daer liep;

 

Dat kint verdranc, het waser diep.

 

Toten joncfrouwen keerdi weder,

 

Die zale liep hi op ende neder,

 

Vragede of daer iemen els in ware.

3630

Die joncfrouwen spraken sonder vare:

 

‘Here, gi moget u wel ontcleden,³⁶³¹

 

Ghine vint hier niemen dan ons beden;

3598 want: immers; haddine: hadde hi (= de reus) en (= Ferguut).

3599 pelse: huid. leven.

3600 echt: opnieuw.

3601 luchter: linker; smeet: sloeg.

3604 buuc: romp.

3605 dragen: trekken, vervoeren.

+ fol. 21 verso^a

3614 inder ere scoet: op de schoot van de ene.

3615 sagiants: waarschijnlijk te lezen: sgigants (van de reus).

3618 gereit (gereet): onmiddellijk.

3624 scoet (scoet-et): gooide het neer; onsoete: met kracht.

3631 ontcleden: ontwapenen.

[p. 165]

 

Wi hebben hier twee jaer

 

Gheweest al over waer.

3635

Noit en sagen wi hier wijf no man

 

Sonder allene den tyran³⁶³⁶

 

Dien gi versloeget [niet] lanc ere.*³⁶³⁷

 

Nu dancken wi Gode, onsen Here,

 

Dat hi ons hevet vertroest³⁶³⁹

3640

Ende u, dat gi ons hebt verloest,

 

Want wi waren sere tongemaken.’

 

Ferguut sprac: ‘Bi wat saken³⁶⁴²

 

Hebdi hier gesijn so lange?³⁶⁴³

 

Waest bi uwen wille of bi bedwange?’

3645

Die joncfrouwen spraken bede:

 

‘En trouwen, here, bi groten lede³⁶⁴⁶

 

Also wi u seggen mogen.

 

Wi quamen in dit foreest in hogen³⁶⁴⁸

 

Lude singende ende blide

3650

- En was niet spade, het was betide -

 

Met tween ridders van Maeschons;³⁶⁵¹

 

Wi haddense lief ende si ons,

 

Aldat wi hadden, was gemene.

 

Het hadde geduert van kinde clene³⁶⁵⁴

3655

Sonder eneghe dorperhede;³⁶⁵⁵

 

Verstaet wel: dan was niet mede,³⁶⁵⁶

 

⁺Si waren hovesch ende avisiert.*³⁶⁵⁷

 

Her ridder, wi hadden gevisiert³⁶⁵⁸

 

Te varne ter tafelronden,*

3660

Daer wi waenden hebben vonden

 

Vrouwen ende ridders van menegen landen.

 

Lasen! wi voeren tonsen scanden.³⁶⁶²

 

Onsen telt quamen wi gereden;

 

Die rese quam na ons gescreden,

3665

Die groet ende starc was uter maten.

3636 sonder: met uitzondering van, behalve.

3637 niet lanc ere: niet lang geleden, hier: zoëven.

3639 vertroest: troost, moed gegeven.

3642 Bi wat saken: om welke reden.

3643 Hebdi... gesijn: zijt ge... geweest.

3646 En trouwen: waarachtig; bi groten lede: zeer tot ons ongeluk.

3648 in hogen: verheugd.

3651 met: bij, onder begeleiding van. Maeschons: Mâcon; zie lijst van Plaatsnamen (bijlage II, blz. 235).

3654 van kinde clene: sinds onze prille jeugd.

3655 dorperhede: onbetamelijkheid, oneerbaarheid.

3656 dan was niet mede: dat was er niet bij.

+ fol. 21 verso^b

3657 avisiert: welopgevoed.

3658 gevisiert: het plan gemaakt.

3662 Helaas, we maakten de reis tot ons nadeel.

[p. 166]

 

Hi voerleide ons die straten,³⁶⁶⁶

 

Bede onse lieve hi versloech;

 

Indesen casteel hi ons droech

 

Ende dede ons voestren sinen sone.³⁶⁶⁹

3670

Aldus so siwi hier gewone.³⁶⁷⁰

 

Alles rouwen moetmen vergeten.³⁶⁷¹

 

Ontwapint u, ridder, ende laet ons eten,

 

Wi selen u geven gnoech.’

 

Die ridder was blide ende loech

3675

Ende ontwapende hem sonder beide.

 

Die ene joncfrouwe die tafle leide,³⁶⁷⁶

 

Dandere brochte becken ende dwale³⁶⁷⁷

 

Ende hieten dwaen. ‘En sate niet wale³⁶⁷⁸

 

Lieve joncfrouwe,’ sprac die jonchere,

3680

‘Gaefdi mi water, het ware onnere.’

 

Hi naemt selve ende es geseten.

 

Daer was wel gereet dat eten.

 

Men brochte hem van venisoene;³⁶⁸³

 

Hi ad sere, hi hads te doene.³⁶⁸⁴

3685

Die joncfrouwen bi hem saten,

 

Blidelike datsi aten

 

Alles dies si visieren mochten.³⁶⁸⁷

 

Ferguut began versochten,³⁶⁸⁸

 

Alst gheten was, omme sinen wrene.³⁶⁸⁹

3690

Doe sprac der joncfrouwen ene:

 

‘Here, gi dunct mi tongemake;

 

Wildi ons secgen die sake

 

Daer wi u af berechten mogen?’³⁶⁹³

 

Hi sprac: ‘Joncfrouwe, bi minen ogen,

3695

Om mijn ors eist dat ic droeve,

 

Want ics nu sere behoeve;

 

Te voet magic niet wel gaen.’

3666 voerleide: versperde.

3669 voestren: opvoeden.

3670 siwi (sijn wi) gewome: wij zijn woonachtig, wij verblijven.

3671 Alles rouwen: gen. afhangend van vergeten.

3676 leide: maakte klaar.

3677 dwale: handdoek.

3678 dwaen: de handen wassen; En sate niet wale: het zou niet wel passen.

3683 venisoen: wildbraad.

3684 ad (at) sere: at overvloedig; hi hads te doene: hij had het nodig.

3687 Alles dies: van alles, wat ze maar konden uitdenken, dus: waar ze trek in hadden.

3688 versochten: diep zuchten.

3689 Alst gheten was: toen men klaar was met eten.

3693 berechten: helpen, van dienst zijn.

[p. 167]

 

Die joncfrouwe sprac: ‘Here, laet staen,

 

Sijt te ghemake ende blide.

3700

Ic sal u wisen een rosside,³⁷⁰⁰

 

⁺Sijns gelike gi noit en saget;

 

Maer het es een lettel verdaget,³⁷⁰²

 

Ghine selet niet vermeesteren connen.

 

Binnen Parijs of binnen Lonnen

3705

En es engeen van sire maniere³⁷⁰⁵

 

So fel, so edel no so diere.³⁷⁰⁶

 

Het es geheten Pennevare.

 

Ic segge u dat al over ware:

 

Het soude u dragen seven dage

3710

Gewapint dore bosch ende dor hage

 

Eer dat moede soude wesen.

 

Dat ors was des groets resen,

 

Hine hadt gegheven omme geen gelt.

 

Het gaet u sere sinen telt³⁷¹⁴

3715

Dan enech ander ors mach rinnen;

 

Maer en wilde noit man kinnen

 

Dan den rese, sinen here.

 

Nochtan dat ors doet mere:³⁷¹⁸

 

Het soude u over ene riviere

3720

Twee ridders gewapint dragen schiere.³⁷²⁰

 

Dat ors en laet hem niet beslaen.

 

Het soude u emmermeer oec gaen

 

Berch ende dal, eer dat snave.³⁷²³

 

Die voete hevet goet ende gave

3725

Also haert of si van stale waren.

 

Noch secgic u van Pennevaren:

 

Savons eist also blide³⁷²⁷

 

Alst es daerment rijt betide.

 

Het was gevoedt in Romenie;³⁷²⁹

3730

Het sende ene joncfrouwe vrie³⁷³⁰

 

Den hertoge van Denemerke.

3700 rosside: strijdros.

+ fol. 22^a

3702 es verdaget: heeft te lang op stal gestaan.

3705 maniere: soort.

3706 fel: onstuimig.

3714 sere (comp. seerre): harder; het gaet sere sinen telt: het draaft harder.

3718 doet: is in staat tot.

3720 schiere: gemakkelijk.

3723 eer dat (dat het) snave (van sneven): voor dat het zou vallen, d.i. en het zou niet vallen.

3727 blide: monter.

3729 gevoedt: opgegroeid; Romenie: vermoedelijk de Romagna in Italië. - Zie lijst van Plaatsnamen (bijlage II, blz. 236).

3730 vrie: edel van geboorte.

[p. 168]

 

Op heme so want die rese sterke³⁷³²

 

Daer hi heme dede scade groet;

 

Hi sloech hem menegen man te doet

3735

Vore ene stat, heet Baviere,

 

Die herde rike es ende fiere.’

 

Ferguut was wel te gemake

 

Alse hi hoerde der joncfrouwen sprake

 

Ende vanden orse die doget seggen.³⁷³⁹

3740

Hine wilt niet in versten lecgen³⁷⁴⁰

 

Ende hi sprac: ‘Lieve joncfrouwe scone,

 

Wiset mi dors, dat u God lone!

 

Want ic sout herde gerne sien.’

 

Die joncfrouwe nam Ferguut mettien

3745

⁺Ende leiddene in ene sisterne.³⁷⁴⁵

 

Daer vant hi hangende ene lanterne

 

Daer een karbonkelsteen in lach;

 

In allen steden scheent daer dach,

 

Dat dede die cracht vanden stene.

3750

Ferguut versach den wrene

 

Met tween ketenen vaste gebonden

 

Van finen selvere. In corten stonden

 

So tart hi ten orse wert.³⁷⁵³

 

Teerst datten versach dat pert

3755

Het rechte heme over die voete³⁷⁵⁵

 

Ende sloech sine tande so onsoete³⁷⁵⁶

 

Naden ridder, hadten gheraect,³⁷⁵⁷

 

Het haddem lictekijn gemaect.³⁷⁵⁸

 

Het sloech in dat paviment

3760

Metten voeten al omtrent,

 

Dat vallen moesten die quarele.³⁷⁶¹

 

Ferguut sprac: ‘Bi Sente Danele,

 

Dit nes geen pert, hets Barlebaen!’

 

Hine dorste heme niet naerre gaen,³⁷⁶⁴

3765

Hi deinsde ende sach ene hameide

 

Die hi begreep. Wel lude hi seide:

3732 op heme so want (wan-et): op hem veroverde het.

3739 doget: voortreffelijkheid.

3740 in versten lecgen: uitstellen.

+ fol. 22^b

3745 sisterne: krocht.

3753 tart: trad.

3755 Het ging overeind staan.

3756 so onsoete: zo geweldig.

3757 hadten (hadde-t-en): had het hem.

3758 Het had hem een zware verwonding toegebracht.

3761 vallen: zakken, d.i. in de grond gestampt werden; quarele: vloerstenen.

3764 naerre: nader.

[p. 169]

 

‘Ic sal di meestren te minen wille.’³⁷⁶⁷

 

Met ere hameiden liep hi stille

 

Ende sloecht met beiden handen in thovet;

3770

Tors viel neder ende wart verdovet

 

Ende lach stille alse een bruut.³⁷⁷¹

 

Ay Deus! hoe lude sprac Ferguut:

 

‘Dus salmen temmen dongemate!’³⁷⁷³

 

Dat ors was saen ane die bate,³⁷⁷⁴

3775

Het spranc op ende sach op Fergute.*

 

Ic wane hijt hadde in ene mute*³⁷⁷⁶

 

Doen crupen, hadt geweest sijn wille.

 

Het kendene saen; het stont al stille.

 

Hi streket achter ende vore,³⁷⁷⁹

3780

Hem behages wel ter core.³⁷⁸⁰

 

Hi sach daer hangen een dier gereide

 

Van finen yvore; op dors hijt leide.

 

Enen breidel vant hi van goude,

 

Ic en wane niet dat yemen soude

3785

Alsulc enen copen omme hondert pont.

 

Dat ors ontede dien mont

 

Alset dien breidel horde clingen;³⁷⁸⁷

 

In sijn latijn begonste het singen,³⁷⁸⁸

 

⁺Metten voeten ghinct baleren.³⁷⁸⁹

3790

Ferguut ghinct achemeren,³⁷⁹⁰

 

Hi breidelet ende traect in die zale.³⁷⁹¹

 

Dat gesmide stont hem wale.³⁷⁹²

 

Dat aersoen hi begreep

 

Ende spranc op sonder stegreep;

3795

Hi voer hem meyen in dat gras.³⁷⁹⁵

 

Hoe blide Pennevare was

 

Alset quam op dat gerume!³⁷⁹⁷

3767 meestren: klem krijgen.

3771 bruut, eig. een onnozele, hier wel: een logge massa.

3773 Dus: zo; dongemate: die zich niet weet te betomen.

3774 ane die bate: aan de betere hand, bijkomend.

3776 mute: hol.

3779 streket: streelde het.

3780 Hem (dat ors) behages (behagede-es, nl. dit strelen) wel ter core: zeer, buitengewoon, d.i. dit was aan het paard buitengewoon aangenaam.

3787 clingen: klinken.

3788 sijn latijn: zijn eigen taal.

+ fol. 22 verso^a

3789 baleren: trappelen.

3790 achemeren: optuigen.

3791 breidelet (breidelde-et): legde het de toom aan.

3792 gesmide: tuig.

3795 hem meyen: om zich te verlustigen.

3797 gerume: het vrije veld.

[p. 170]

 

Het gevoelde Fergute cume³⁷⁹⁸

 

Die heme sat op sinen rugge.

3800

Pennevare was herde vlugge,

 

Het ginc springen ende lopen;

 

Ferguut en dorst niet nopen³⁸⁰²

 

No slaen metten sporen.

 

Pennevare lichte heme voren,³⁸⁰⁴

3805

Dertich voete vloech het verre.

 

Doe liet hijt lopen ende wart erre,³⁸⁰⁶

 

Dat ors liep sere dan een hase;³⁸⁰⁷

 

Het deerde Fergute in die blase.³⁸⁰⁸

 

Pennevare scheen dat vloech³⁸⁰⁹

3810

Daert hem over die erde boech.

 

Ferguut wart herde blide

 

Alse hi so goet vant dat rosside.

 

Te siere herbergen keerdi saen

 

Ende liet tors tsire crebben gaen.³⁸¹⁴

3815

Doe quamen hem die joncfrouwen voren³⁸¹⁵

 

Ende wilden heme af doen die sporen,

 

Die hi hadde ane sine voete.

 

Hi scamets hem ende seide: ‘Soete,³⁸¹⁸

 

Wert op; enware geen gevoech.’³⁸¹⁹

3820

Hi deetse selve af ende loech

 

Ende dwoech sine hande in een beckijn.³⁸²¹

 

Dus was hi ginder een stickelkijn³⁸²²

 

Viere maent wel te gemake

 

Metten joncfrouwen; al hare sprake

3825

Ende datsi daden sat hen wel;³⁸²⁵

 

Si hadden bliscap ende spel.

 

Die ridder hi begonste hem vragen:

 

‘Joncfrouwen, dat u God moet dagen,³⁸²⁸

3798 cume: nauwelijks.

3802 en dorst (dorst-et): behoefde het niet.

3804 lichte heme voren: lichtte zich van voren op, d.i. lichtte de voorpoten snel op (om grote sprongen te kunnen maken).

3806 erre: opgewonden, uitgelaten; het ond. (het, nl. het paard) is uitgelaten na ende.

3807 sere (comp. seerre): sneller.

3808 deerde: deed pijn.

3809 Pennevare scheen te vliegen.

3814 crebbe: krib.

3815 quamen hem voren: kwamen voor hem, gingen tot hem.

3818 hi scamets (scamede-es) hem: hij was er verlegen om.

3819 Wert op: sta op; enware geen gevoech: het zou niet passen.

3821 dwoech: waste.

3822 een stickelkijn: een poosje.

3825 sat: paste.

3828 dagen: bijstaan.

[p. 171]

 

Wetti iewer enighe niemaren³⁸²⁹

3830

Daer ic soude moghen varen

 

Om te bejagen lof ende prijs?’

 

‘Here, so helpe mi Sente Denijs’

 

⁺Sprac deene joncfrouwe, ‘ic en weet gene,

 

Maer hier op seven mile clene

3835

So es ene stat beleit³⁸³⁵

 

Alsoement ons heft geseit;

 

Het heftse beleit een coninc

 

Om ene wonderlike dinc.

 

Indie stat es ene joncfrouwe,

3840

Si es van alden lande vrouwe,

 

Die de coninc soude nemen gerne.³⁸⁴¹

 

Sine willen niet; haer staets tontberne,³⁸⁴²

 

Sone wille den coninc hebben niet.³⁸⁴³

 

Des doget die coninc groet verdriet³⁸⁴⁵

3845

Ende vermet hem hi salse halen

 

Met crachte ende doense qualen.³⁸⁴⁶

 

Al hare lant doet hi te brande,³⁸⁴⁷

 

Hi doet hare lachter ende scande,

 

Hi heft hare doet menegen seriant³⁸⁴⁹

3850

Sider dat hi quam int lant.³⁸⁵⁰

 

Dustane wijs es die vrouwe beleit³⁸⁵¹

 

Ende doget pine ende aerbeit.’³⁸⁵²

 

‘Mi dinke,’ sprac doe die jonchere,

 

‘Die coninc doet hem selven onnere;

3855

Hine es niet hovesch in sijn gedachte

 

Dat hise hebben wille met crachte.

 

Daert hare leet es, eist onspoet:³⁸⁵⁷

 

Met crachte en dade si nemmer goet.³⁸⁵⁸

 

Joncfrouwe, horedi noit nomen

3829 Wetti: weet gij; niemaren: tijdingen (over avonturen of toernooien).

+ fol. 22 verso^b

3835 beleit: belegerd.

3841 nemen: tot vrouw nemen.

3842 haer staets tontberne: lett.: het past haar ervan af te zien, d.i. zij wil het beslist laten (versterking van de voorgaande ontkenning, die in vs. 3843 nog door een even sterke negatie gevolgd wordt).

3843 Sone: so (si) ne.

3845 vermet hem: maakt zich sterk, verzekert stellig.

3846 crachte: geweld; qualen: lijden.

3847 doet hi te brande: verwoest hij te vuur (en te zwaard).

3849 heft... doet: heeft gedood.

3850 Sider dat: sedert dat, van de tijd dat.

3851 Dustane wijs: op zulke wijze.

3852 aerbeit: moeite, leed.

3857 Daar het haar onwelgevallig is blijft het zonder goed gevolg, d.i. valt er geen succes te verwachten.

3858 Met crachte: door geweld gedwongen.

[p. 172]

3860

Die coninginne?’ ‘Jaic, hem somen.³⁸⁶⁰

 

Si es vrouwe van den Rikenstene,

 

Geheten es soe Galiene;

 

Si es hovesch ende wel geraect,

 

Van allen leden es si volmaect.’

3865

Alse Ferguut dit verhort

 

Dat Galiene es in hare port³⁸⁶⁶

 

Beseten, die hi soeken vaert,³⁸⁶⁷

 

Dapperlike haeldi sijn paert

 

Ende wapinde hem altoten voeten.

3870

Die ene joncfrouwe begonsten groeten

 

Ende vragede hem, of hi iet woude,

 

Of waerwert dat hi varen soude.

 

Hi sprac: ‘Joncfrouwe, ic sal mi maken

 

Ten Rikenstene; magickere geraken

3875

Ic soude gerne den coninc scouwen³⁸⁷⁵

 

Die lelijchede doet der vrouwen;³⁸⁷⁶

 

⁺Wijst mi den wech ten Rikenstene.’

 

‘Ic doet gerne,’ sprac die ene,

 

‘Al desen pat soe seldi varen.

3880

Die rike God moet u bewaren!

 

Wi selen indesen casteel bliven.

 

Alst u wille es, mogedi ons verdriven,

 

Want gi sijt onse gerechte here.

 

God behoude u in u ere.’

3885

Die ridder metten witten scilde

 

Nemmer hi daer letten wilde;³⁸⁸⁶

 

Op Pennevaren es hi geseten.

 

Die milen haddi saen gemeten³⁸⁸⁸

 

Die ten Rikenstene lagen.*

3890

Fergute begons wel behagen

 

Alse hi sach die pawelgoene³⁸⁹¹

 

Die daer waren, selc blaeu, selc groene,³⁸⁹²

 

Menich van meniger manieren.³⁸⁹³

 

Hi sach dakeren die banieren³⁸⁹⁴

3860 hem somen: door sommige lieden.

3866 port: stad.

3867 Beseten: belegerd.

3875 scouwen: (willen) zien, nl. om met hem af te rekenen.

3876 lelijchede doet: smadelijk bejegent.

+ fol. 23^a

3886 letten: vertoeven, talmen.

3888 gemeten: afgelegd.

3891 pawelgoene (pawelioen): tenten.

3892 selc: sommige.

3893 maniere: soort.

3894 dakeren: wapperen.

[p. 173]

3895

Metten winde ende menich ponioen,³⁸⁹⁵

 

Menech halsberch ende accottoen,

 

Menige targie, menige corie.³⁸⁹⁷

 

Doe hilt al stille die vrie.³⁸⁹⁸

 

Hi sach daer oec menigen seriant,

3900

Cousen gebonden, glavie in die hant,³⁹⁰⁰

 

Menigen ridder coene ende stout,

 

- Die glaviën waren alse een wout -

 

Hare helme gelachiert³⁹⁰³

 

Ende in scaren gebatelgiert.³⁹⁰⁴

3905

Si trocken alle ter stat wert;

 

Daer sach hi menech scone pert

 

Wel verdect met coverturen.³⁹⁰⁷

 

Die van binnen waren ten muren

 

Ende trocken vore haer barbekane.*³⁹⁰⁹

3910

Daer ne was nieman, dat ic wane,

 

Hine hadde vander pelsen vrese³⁹¹¹

 

Alst nakede dier rese.³⁹¹²

 

Daer waert een pongijs herde grot³⁹¹³

 

Daer menech seriant in bleef doet.

3915

In beden siden hadden si scade.

 

Die vander stat worden te rade³⁹¹⁶

 

Ende wilden weder keren achter,

 

Ofte si souden meerren lachter³⁹¹⁸

 

Bejagen, wilden si langer bliven.³⁹¹⁹

3920

Die van buten gingense driven

 

⁺Ende bodelen ende steken;³⁹²¹

 

Si wilden hare scade wreken,

 

Si dadense te meskieve sere.³⁹²³

 

Alse dat sach Ferguut die jonchere,

3895 ponioen (eig. pennoen): wimpel (aan de lans vastgemaakt).

3897 targie: klein schild, meestal rond van vorm en met leder bekleed; corie (curie): kolder van leer, die soms onder, soms boven de ‘halsberch’ gedragen wordt; hier vermoedelijk boven.

3898 die vrie: heeft hier in rijmpositie geen bepaalde betekenis; het kan best weergegeven worden door: de edele ridder.

3900 Cousen: lederen of ijzeren beenbekledingen; glavie: lans.

3903 gelachiert: vastgebonden.

3904 En ze waren in slagorde opgesteld.

3907 coverturen: dekkleden.

3909 barbekane: buitenmuur van de vesting.

3911 Of hij was beducht voor zijn huid.

3912 het nakede + 3de nv. (dier rese, rese = krijgstocht, gevecht): toen dat zwaar gevecht op handen was.

3913 pongijs: gevecht; grot: groot.

3916 worden te rade: pleegden overleg.

3918 ofte: zo niet, anders.

3919 bejagen: zich op de hals halen.

+ fol. 23^b

3921 bodelen: kwellen, bestoken (ndl. beulen).

3923 Ze brachten ze zeer in het nauw.

[p. 174]

3925

Dwanc hi ane hem den witten scilt;

 

Den scacht hi vaste in sijn hant hilt

 

Ende sloech inden tas met sporen.³⁹²⁷

 

So wat so hem quam te voren³⁹²⁸

 

Het moeste rumen die artsoene,³⁹²⁹

3930

Al en waest hem niet lief te doene.

 

So waer hi wilde moeste hi varen,³⁹³¹

 

Want hi sat op Pennevaren,

 

Die de porsse dede rumen;³⁹³³

 

Alle die orsse moesten tumen³⁹³⁴

3935

Die hem quamen int gemoet.³⁹³⁵

 

Pennevare was al te goet,³⁹³⁶

 

Alsoe was Ferguut, diere op sat.³⁹³⁷

 

Hi voer aldore tote andie stat

 

Ende dede die van binnen wederkeren.³⁹³⁹

3940

Die ridder sprac: ‘Wel lieve heren,

 

Volget mi ende wrect u scade.’

 

Si spraken alle: ‘Here, uwen rade

 

Willen wi volgen met alre machte.’

 

Die daer hadde gesien die scachte

3945

Dore die bodelinge waden,³⁹⁴⁵

 

In wane niet hine hadde ontraden.³⁹⁴⁶

 

Die ridder metten witten scilde

 

Hi was sire slage harde milde,

 

Hi sloech menegen swaren slach

3950

Up die van buten opdien dach;³⁹⁵⁰

 

Menigen man nam hi sijn leven.

 

Die coninc ware beter achter bleven

 

Dan dat hi die stat versochte.³⁹⁵³

 

Die witte ridder hine rochte

3955

Van niemene gheen rentsoen:^3954-55

3927 En joeg in galop op de menigte in.

3928 So wat so: wat ook, al wat.

3929 rumen die artsoene: uit het zadel vallen.

3931 moeste: kon.

3933 die porsse (persse): plaats waar het gevecht het hevigst woedt.

3934 tumen: tuimelen, vallen.

3935 int gemoet: tegemoet.

3936 al te: zeer.

3937 Alsoe: zo ook.

3939 die van binnen: degenen die daar binnen waren, de verdedigers.

3945 door de ingewanden dringen.

3946 ontraden (= ondraden): vrees koesteren; lett.: ik meen niet dat hij niet bang zou geweest zijn, d.i. hij zou erg bang geweest zijn, denk ik.

3950 die van buten: de aanvallers, belegeraars.

3953 versochte: aanviel.

3954-55 hine rochte... gheen rentsoen: hij wilde geen losprijs hebben.

[p. 175]

 

Het moeste al sinen ende doen³⁹⁵⁶

 

Wie dat heme quam te voren.

 

Die van buten si verloren;

 

Ferguut cloevetse tote in dartsoene.

3960

Die van binnen waren coene,

 

Si daden achter die van buten,³⁹⁶¹

 

Tote in hare tenten moesten si hem sluten;³⁹⁶²

 

Doe keerden weder die van binnen.

 

Die daer hadden willen winnen³⁹⁶⁴

3965

⁺Orsse, wapine of diere gereiden,

 

Daer liepen die orsse achter heiden³⁹⁶⁶

 

Sonder breidel, sonder here,

 

Danc hebbe Ferguut die jonchere.³⁹⁶⁸

 

Ferguut geleidde die van binnen

3970

Tote an die stat; sine consten kinnen

 

Noch sine wisten wanen hi quam.^3970-71

 

Alse die witte ridder vernam

 

Datsi alle waren in die stat,

 

Soe keerdi weder sinen pat

3975

Int foreest toten joncfrouwen.

 

Hi dede menigen achter scouwen³⁹⁷⁶

 

Binnen der stat; si haddens wonder³⁹⁷⁷

 

Waer dat hi voer: die sonne was onder.

 

Saen haddi den wech ghereden;

3980

Dat foreest so es hi leden

 

Ende es comen in die zale.

 

Die joncfrouwen ontfingen wale;³⁹⁸²

 

Si waren in hogen ende blide³⁹⁸³

 

Ende ginghen op doen dat rosside,³⁹⁸⁴

3985

Wrevent ende gaven hem coren.

 

Die coverture hadt verloren,³⁹⁸⁶

 

Die heme lach op die crupiere.³⁹⁸⁷

 

Si daden hem ten ridder sciere³⁹⁸⁸

3956 sinen ende doen: het met de dood bekopen.

3961 daden achter: dreven terug.

3962 hem sluten: een toevluchtsoord zoeken.

3964 Die: van hen die; winnen: buitmaken.

+ fol. 23 verso^a

3966 achter heiden: over 't veld.

3968 Danc hebbe: dankzij.

3970-71 sine consten kinnen noch sine wisten: zij konden er maar niet achter komen.

3976 achter scouwen: hem achternakijken.

3977 si haddens wonder: zij verwonderden er zich over.

3982 ontfingen: ontvingen hem.

3983 in hogen: verheugd.

3984 op doen: op stal zetten.

3986 coverture: dekkleed.

3987 crupiere: staartriem.

3988 daden hem: gingen.

[p. 176]

 

Ende holpen ontwapinen; hi was moede.³⁹⁸⁹

3990

Wat wonder waest? Al met bloede

 

Soe was sijn ansichte bevaen.³⁹⁹¹

 

Si salfdene ende ghingen dwaen,

 

Leidene bi enen viere warme.

 

Hoe vriendelike in haer arme

3995

Tastensi Ferguuts wonden!³⁹⁹⁵

 

Si dancten Gode andien stonden

 

Dat hi gheen arch en hadde vander doet.³⁹⁹⁷

 

Si dadene eten (hi hads noet!)

 

Ende leidene over een stic slapen³⁹⁹⁹

4000

Ende daden hem een bedde maken.

 

Galiene hadde enen seriant

 

Die herde vele ridders kant.⁴⁰⁰²

 

Si riepene ende vragede hem houde

 

Of hi hare berechten soude

4005

Vanden ridder, dien si sach dragen

 

Den witten scilt; si sagen jagen:⁴⁰⁰⁶

 

‘Hi stac den coninc vanden wrene.

 

Ic wane, hi dede meer allene

 

⁺Dan alle die gene die daer waren;

4010

Die rike God moetene bewaren!

 

Hi heft ons groet sorcoers gedaen;⁴⁰¹¹

 

Want ic hadde gesijn ghevaen

 

Ende mine stat ware op genomen,⁴⁰¹³

 

Ware hi ons niet te hulpen comen.

4015

Seldi mi secgen hoe hi heet?’

 

Die knape sprac: ‘Vrouwe, in weet,

 

Hine es niet van desen lande;

 

Waer vromeren ridder ic noit en kande⁴⁰¹⁸

 

No die meer pinen mochte gedogen.

4020

En sachne heden man met ogen,⁴⁰²⁰

 

Hine hadde emmer den helm op thovet.⁴⁰²¹

 

Vanden live heft hi gherovet

 

Menighen ridder, menigen seriant.

3989 holpen: hielpen hem.

3991 bevaen: bedekt.

3995 Tastensi: onderzochten zij.

3997 arch van der doet: gevaar te sterven, dodelijke wonden.

3999 over een stic: gedurende een poos.

4002 kant: kent.

4006 si sagen jagen: zij zag hem (zijn vijanden) achtervolgen.

+ fol. 23 verso^b

4011 sorcoers: bijstand.

4013 op genomen: ingenomen, veroverd.

4018 Waer: maar; vromeren: dapperder.

4020 En sachne man: niemand zag hem.

4021 Hine hadde: dat hij niet had, of hij had.

[p. 177]

 

Ghebenedijt so si sijn hant

4025

Die hare soe sere doet ontsien!

 

Ic sach menigen man vor hem vlien;

 

Waer hi quam, hi deet al sceiden.⁴⁰²⁷

 

Onse Here moetene geleiden!’

 

Die joncfrouwe sprac: ‘Mi wondert sere

4030

Uut wat lande hi es, die jonchere

 

Ende waer omme hi niet en quam naer.⁴⁰³¹

 

Het was nacht; mi heves vaer.’⁴⁰³²

 

Tierst dat die ridder was genesen

 

Wapende hi hem; hi wilde wesen

4035

In there, daer hi naesten was⁴⁰³⁵

 

Voer Rikenstene. Hi reet dat gras.⁴⁰³⁶

 

Pennevare in corter wilen

 

Hadde gescreden die seven milen;

 

Het was al thant ten Rikenstene.⁴⁰³⁹

4040

Die vander stat, groet ende clene,

 

Tierst datsi Ferguut vernamen

 

Ter porten quamen si tsamen.

 

Si groettene alle mont gemene⁴⁰⁴³

 

Ende seiden: ‘Binnen Rikenstene

4045

Soudemen doen uwe gebode.’

 

Ferguut antworde: ‘Heren, van Gode

 

Moettijs hebben groten danc.

 

Nu vollijc op! wi beiden te lanc:

 

Si wapenen hen inthere daer buten,

4050

Ic horde die bosnien tuten,⁴⁰⁵⁰

 

Die banieren sijn ontploken.’⁴⁰⁵¹

 

Die vander stat hebben gesproken:

 

⁺‘Here, wi sijn ghereet algader,

 

Wi selen u volgen alse onsen vader.’

4055

Ferguut nam ene baniere

 

Van binnen ende sloech met sporen sciere⁴⁰⁵⁶

 

In sconinx here wat hi mochte.⁴⁰⁵⁷

4027 sceiden: uiteenstuiven.

4031 naer: naderbij.

4032 mi heves (hevet - es) vaer: ik ben hierom (om dit alles) in angst.

4035 naesten: laatst, kort geleden.

4036 Hi reet dat gras: hij reed door het vlakke veld.

4039 al thant: weldra, spoedig.

4043 mont gemene: uit één mond.

4050 die bosinen tuten: de bazuinen schallen.

4051 ontploken: ontplooid.

+ fol. 24^a

4056 sloech met sporen sciere: reed in snelle galop.

4057 wat hi mochte: zo hard hij kon.

[p. 178]

 

Die eerste ridder, die hem brochte

 

Den scilt, hi was uut Cornualgie.^4058-59

4060

Onlange duerde die battalgie;

 

Die witte ridder staken onsoete

 

Soe dat den orsse alle die voete

 

Begaven ende het viel te hope.⁴⁰⁶³

 

Pennevare van sinen lope

4065

Enfaelgierde lettel no groet.^4064-65

 

Tote viven stac hire doet

 

Eer hi noit togel op hilt.⁴⁰⁶⁷

 

Wel was dat ors in sijn gewilt,⁴⁰⁶⁸

 

Alse was Ferguut, diere op sat.⁴⁰⁶⁹

4070

Doe spraken alle die vander stat:

 

‘Dese witte scilt doet wonder,

 

Wi waren doet, ware wi daer sonder;

 

Nu toe! helpe wi hem crachtelike.’

 

Doe sloegen si in, arme ende rike.⁴⁰⁷⁴

4075

Daer wart ene battalie fel,

 

Daer enwas niemen, hine had sijn vel

 

Verwaermt, eer hijs ut ginc.^4076-77

 

Also dede selve die coninc,

 

Hi voerde sinen scilt in sticken.⁴⁰⁷⁹

4080

Die witte ridder dedene nicken⁴⁰⁸⁰

 

Met enen slage tote up tghereide.

 

Daer en was gheene langer beide,

 

Die coninc moeste vlien dor noet.⁴⁰⁸³

 

Ferguut die hadden doet,⁴⁰⁸⁴

4085

Sijn vlien conste hem niet besluten.⁴⁰⁸⁵

 

Doe versagene die van buten

 

Meer dan vijf hondert tenen trane*⁴⁰⁸⁷

 

Ende scieden hem uter bane⁴⁰⁸⁸

4058-59 hem brochte den scilt: zich tot de tweekamp aanbood.

4063 viel te hope: zakte ineen (eig. ‘op een hoop’).

4064-65 eig.: wat zijn loop betreft, schoot Pennevare in 't geheel niet te kort, d.i. P. bleef even hard rennen.

4067 Eer hij ooit zijn vaart stremde.

4068 in sijn gewilt: zichzelf meester, op volle kracht.

4069 Alse: gelijk, of: zo ook.

4074 sloegen si in: sloegen ze er op los.

4076-77 hine had sijn vel verwaermt: of hij had het warm gekregen; eer hijs ut ginc: eer hij ermee ophield.

4079 hij had een gebroken schild.

4080 nicken: bukken.

4083 dor noet: noodgedwongen.

4084 hadden doet: zou hem gedood hebben.

4085 vlien: vlieden; besluten: baten.

4087 tenen trane: op één hoop, als één massa.

4088 scieden hem uter bane: wendden zich uit hun richting.

[p. 179]

 

Daer si in vochten doe

4090

Ende reden Fergute toe,

 

Selc met speren, selc met swerde.

 

En halp niet dat hi hem werde.

 

Daer gaven si in dat ghelach⁴⁰⁹³

 

Den riddere meneghen slach

4095

Ende veldene op die erde;

 

⁺Elc met piken of met swerde

 

Gingen houwen ende steken.

 

Si souden hem wel gerne wreken,

 

Hi hadde hem scaden vele gedaen.

4100

Mochtsi souden gerne slaen;⁴¹⁰⁰

 

Si ontsagene altemale.

 

Mochtsine doden, si wisten wale

 

Die andere souden lettel duren;⁴¹⁰³

 

Si soudense houden binnen muren,

4105

Sine mochten hem niet verweren.⁴¹⁰⁵

 

Waest wonder, dat si hem gheren?⁴¹⁰⁶

 

Si welfden alle op hem ter vaert,⁴¹⁰⁷

 

Elc noepte met sporen sijn paert.

 

Hi was in vresen vander doet,

4110

Bedi hi hadde die porsse groet;⁴¹¹⁰

 

Hi moeste vallen op die knien.

 

Hine conste die swerde niet dorsien⁴¹¹²

 

Die hem quamen op dat hoeft.

 

Sijn vaste helm was hem gecloeft

4115

Dat hi hinc ane weder zide.⁴¹¹⁵

 

Ferguut wart op ende was onblide

 

Ende hi enbrachierde sinen scilt;

 

Dat swert hi vaste in sijn hant hilt,

 

Al omtrent hem ginc hi houwen.

4120

Die noit eer ridder mochte scouwen

 

Mochte daer enen hebben vonden.

 

Hem bloeden sere sine wonden.

4093 in dat ghelach: gedurende die strijd.

+ fol. 24^b

4100 Mochtsi (mochten si, si): konden ze, ze; slaen: doodslaan.

4103 lettel duren: het slechts kort uithouden.

4105 Sine: (si - ne): si: hier die van de stad.

4106 hem gheren: het op hem gemunt hebben.

4107 welfden op hem: kozen hem tot hun prooi, stormden op hem aan.

4110 Want hij bevond zich te midden van een grote drom vechtenden.

4112 hij kon niet tussen de zwaarden door kijken (vanwege hun dicht opeengedrongen getal).

4115 Dat: zodat; ane weder zide: aan beide kanten.

[p. 180]

 

Hi hadde verloren die ventalgie,⁴¹²³

 

Nochtan secgic u sonder falgie:⁴¹²⁴

4125

Wie dat hem quam binnen slage,⁴¹²⁵

 

Hi moester bliven over sine gelage;⁴¹²⁶

 

Bedi sloechsine alle van verren.⁴¹²⁷

 

Die vander stat mogen merren⁴¹²⁸

 

Te lange, eer si hem te helpen comen;

4130

Blijft hire, het sal hem lettel vromen.⁴¹³⁰

 

Si daden luden enen horen;⁴¹³¹

 

Om den ridder hebben si toren,⁴¹³²

 

Datsine niewerinc en saghen.⁴¹³³

 

Doe sagen si van verren jagen⁴¹³⁴

4135

Pennevaren, sijn rosside;

 

Doe reden si daer wart met nide.⁴¹³⁶

 

Twee seriante haddent gevaen.

 

Die van der stat lieten naer slaen⁴¹³⁸

 

Ende beschudden Pennevaren.⁴¹³⁹

4140

⁺Here God! hoe serech datsi waren⁴¹⁴⁰

 

Om den ridder: het was wel recht.⁴¹⁴¹

 

Mettien quam gelopen een knecht

 

Ende riep: ‘Gi heren, ghi doet wonder,⁴¹⁴³

 

Die witte ridder hi gaet tonder;⁴¹⁴⁴

4145

Ic sachne lanc eer te voet⁴¹⁴⁵

 

Sere te meskieve. Gi quaet doet⁴¹⁴⁶

 

Dat ghi hier hout met al ure crachte.⁴¹⁴⁷

4123 ventalgie: een onderdeel van de wapenrusting, ook door maliën bedekt, dat het onderste deel van het gezicht en de keel beschermde; zij zat met een veter of met knopen aan de capuchon van maliën vast. Ferguut's helm is reeds in twee stukken geslagen; nu hij ook zijn ventalgie kwijt is, is hij niet alleen zeer kwetsbaar aan het hoofd, maar ook aan de keel en zelfs aan het bovenste deel van de borst. Zie voor deze bijzonderheid: Camille Enlart, Manuel d'archéologie française, t. III. Le Costume, blz. 452-457.

4124 sonder falgie: zonder fout, voorzeker.

4125 binnen slage: binnen 't bereik van zijn slagen.

4126 Hij moest daar blijven in de slag en zo 't gelag betalen.

4127 Bedi: daarom.

4128 merren: talmen.

4130 Blijft hire: als hij daar het leven laat; hem lettel vromen: hun weinig helpen, tot grote schade strekken.

4131 luden: blazen.

4132 toren: verdriet, leed.

4133 Datsine: omdat ze hem.

4134 jagen: rennen.

4136 met nide: met strijdlust.

4138 lieten naer slaen: renden naderbij.

4139 beschudden: beschutten, beschermden.

+ fol. 24 verso^a

4140 serich: bedroefd.

4141 het was wel recht: het was wel te begrijpen.

4143 ghi doet wonder: gij doet vreemd.

4144 hi gaet tonder: hij delft het onderspit.

4145 lanc eer: al een tijd geleden.

4146 te meskieve: er ellendig aan toe.

4147 hout: blijft, stil houdt; met al ure crachte: met uw gehele legermacht.

[p. 181]

 

Indie porsse, daer gi gene scachte

 

Ende die glavien siet gherecht,^4148-9

4150

Daer es die ridder; sere hi vecht.’

 

Alse dat horden die van binnen

 

Some spraken si: ‘Nu salmen kinnen

 

Die ghenendech sal sijn ende stout;⁴¹⁵³

 

Nu toe! en sparen wi, jonc no out,⁴¹⁵⁴

4155

Varen wi bescudden den goeden man!’

 

Doe reden si alle gader an⁴¹⁵⁶

 

Ende scorden die porsse met crachte.⁴¹⁵⁷

 

Daer waren glavien ende scachte

 

Scilde ende helme ghefrotsiert.⁴¹⁵⁹

4160

So verre hebben ghepongiert⁴¹⁶⁰

 

Die van binnen, dat sine sagen

 

Den witten ridder, al omme hem jagen⁴¹⁶²

 

Ridders, knapen uut menegen lande,⁴¹⁶³

 

Al dore cloeft tote in die tande.⁴¹⁶⁴

4165

Alse Ferguut die van binnen vernam

 

Ende dat heme die helpe quam

 

Ende si heme brochten sijn rosside,

 

Soe wart hi utermaten blide,

 

Want hi wanet wel hebben verloren.⁴¹⁶⁹

4170

Hi sat op ende sloech met sporen,

 

Die starke porsse dedi dunnen

 

Waer so hi quam. In soude cunnen

 

Sine doget vertellen niewer naer,⁴¹⁷³

 

Al pijndix mi, ic hadt te swaer.⁴¹⁷⁴

4175

Die van binnen waren harde blide

 

Datsi dien ridder hadden uten stride;

 

Si hadden wel hare ere gedaen.⁴¹⁷⁷

 

Ten Rikenstene keerden si saen;*

 

Ne waer hi keerde houde⁴¹⁷⁹

4148-9 in dat gedrang, waar ge ginds de lansen en speren geveld ziet.

4153 ghenendech: onversaagd.

4154 en sparen wi: laten we niet talmen.

4156 reden si an: reden ze er op in.

4157 scorden die porsse: sloegen een bres in de drom der strijdenden.

4159 ghefrotsiert: ingedeukt, vernield.

4160 ghepongiert: gestreden.

4162 omme hem jagen: om zich heen wegdrijven (afweren)... door ze dodelijk te verwonden.

4163 knapen: schildknapen.

4164 dore cloeft: gekloofd.

4169 hi wanet (wanede-et): hij waande het.

4173 doget: dapperheid; niewer naer: op geen stukken na.

4174 Al pijndix (pijnde - ic - es) mi: al deed ik er nog zo mijn best toe.

4177 hare ere gedaen: zich zelf eer aangedaan.

4179 Ne waer: maar.

[p. 182]

4180

Tsinen castele inden woude

 

Daer hi die joncfrouwe[n] vant;*

 

Si ontwapindene alte hant.⁴¹⁸²

 

Si weenden utermaten sere

 

⁺Alsi vonden den jonchere

4185

Dore slegen in so meneger stat.⁴¹⁸⁵

 

Si salfdene ende maecten hem een bat.

 

Si waren vroet van eersatrien,⁴¹⁸⁷

 

Worper in rosen ende acolien*⁴¹⁸⁸

 

Ende ander cruut, datsi daer vonden

4190

Omme te sachtene sine wonden.⁴¹⁹⁰

 

In corter stont hadsine genesen.

 

Nu latic vanden ridder wesen.

 

Int here die coninc Galarent

 

Dede houden sijn parlement⁴¹⁹⁴

4195

Ende sprac: ‘Gi heren, wat te rade?⁴¹⁹⁵

 

Wi hebben gehadt grote scade.

 

Ic doge int herte groten toren:

 

Mijns volx hebbic vele verloren;

 

Gherne wrake ic mi, wistic hoe.’

4200

Die grote heren spraken daer toe:

 

‘Here, waent u here battalgieren⁴²⁰¹

 

Ende laet ons die stat asselieren*⁴²⁰²

 

Tallen ziden met alre crachte.

 

Wi selen u leveren met machte*⁴²⁰⁴

4205

Galienen der coninginnen

 

Ende verslaen die van binnen

 

So wat so wi gereken mogen.’⁴²⁰⁷

 

Galarant hi waert in hogen

 

Dat heme sijn volc so wel geliet.⁴²⁰⁹

4182 ontwapindene: namen hem de wapenen af, ontdeden hem van.

+ fol. 24 verso^b

4185 Dore slegen: door en door gewond; stat: plaats (van 't lichaam).

4187 eersatrien: geneeskunst.

4188 Ze wierpen erin rozen en akeleien.

4190 te sachtene sine wonden: zijn wonden te helen.

4194 parlement: raadsvergadering.

4195 wat te rade: wat raad?

4201 Heer, laat uw leger zich in slagorde scharen.

4202 asselieren (assaelgieren): bestormen.

4204 Zie bij dit vs. de aantekening in de cod. en pal. commentaar. De vroegere uitgevers hebben gepoogd dit vers te verklaren, maar zij zelf vonden hun oplossing niet geheel bevredigend.. Misschien blijkt de volgende verklaring, die ik als gissing geef, niet geheel onaannemelijk: leveren (met de 4de en de 3de naamval van de persoon; u (Galarant) op te vatten als acc.): geven aan (als man), helpen aan (?). Voorbeelden van de bet.: leveren = geven in M.W., IV, 443-444.

4207 gereken: in handen krijgen.

4209 heme... so wel geliet: zich zo dapper gedroeg..

[p. 183]

4210

Staphants dat parlement sciet.⁴²¹⁰

 

Men dede roepen dat assaut.⁴²¹¹

 

Daer en bleef knecht no ribaut,⁴²¹²

 

Sine trocken vore Rikenstene.⁴²¹³

 

Saen verhoret Galiene⁴²¹⁴

4215

Dattie van buten op haer quamen.⁴²¹⁵

 

Si dede wapinen al te samen*

 

Alle die in die stat waren

 

Ende hietse vore die porte varen,

 

Bat hem datsi behilden haer ere,⁴²¹⁹

4220

Want si duchte den coninc sere.

 

Die van der stat in corter wilen,

 

Some met gysarmen, some met bilen,⁴²²²

 

Some met piken, some met pestelen,⁴²²³

 

Si traken alle ten cartelen.⁴²²⁴

4225

Des coninx here met groten scaren

 

Quamen vore die stat gevaren.

 

Die van binnen scoten gedichte⁴²²⁷

 

Uutwert pile ende scichte;⁴²²⁸

 

⁺Dat assaut wart daer stuer.⁴²²⁹

4230

Die van buten tote ane den muer

 

Sijn gedrongen al met crachte.

 

Dat was dien vander stat onsachte:

 

Si sagen houwen ende steken

 

Ende hare porte met crachte breken

4235

Ende ledren rechten an haer muren.⁴²³⁵

 

Si worden alte na geburen;⁴²³⁶

 

Der ere partien mochts wel messchien.⁴²³⁷

 

Die van der stat worden in dien⁴²³⁸

 

Datsi die stat op souden geven

4240

Behouden goet ende leven.⁴²⁴⁰

4210 sciet: ging uiteen.

4211 assaut: aanval.

4212 ribaut: landsknecht?

4213 Sine: of ze.

4214 verhoret (verhorede-et): vernam het.

4215 op haer quamen: tegen haar optrokken.

4219 behilden: zouden beschermen.

4222 gysarmen: tweesnijdende strijdbijlen.

4223 pestelen: knotsen.

4224 carteel: borstwering, bolwerk.

4227 gedichte: onophoudelijk.

4228 scichte: werpschichten.

+ fol. 25^a

4229 stuer: hevig, sterk.

4235 rechten: oprichten.

4236 eig.: Ze kwamen al te dicht met de wederpartij, de vijand, in aanraking, enigszins ironisch: ze werden sterk door de vijand bestookt.

4237 de ene partij kon daarvan wel de nadelige gevolgen ondervinden.

4238 worden in dien: kwamen in zulk een stemming, helden ertoe over.

4240 Op woorwaarde dat ze goed en leven behielden.

[p. 184]

 

Des wart Galiene geware;

 

Si was in herde groten vare.

 

Si riep int heere enen seriant⁴²⁴³

 

Ende vragede: ‘Waer es Galarant

4245

U here? Doeten tote mi comen.’

 

Die coninc hadse saen genomen⁴²⁴⁶

 

In enen torre, daer si lach;⁴²⁴⁷

 

Soe was claer alse die dach.⁴²⁴⁸

 

Hi groetese ende vragede houde⁴²⁴⁹

4250

Of soene te manne nemen soude⁴²⁵⁰

 

Of dat hise winnen moeste met crachte.

 

‘Des enhebt gheene gedachte’

 

Sprac Galiene, ‘nu ten stonden,

 

Enen andren raet hebbic vonden.⁴²⁵⁴

4255

Her coninc, dorsti u gheninden⁴²⁵⁵

 

Met enegen ridder, die gi cont vinden

 

Vanden meesten prise in u lant,

 

Her coninc, so sekeric u te hant

 

Te bringhene enen campioen

4260

Die u beiden sal onder doen.⁴²⁶⁰

 

Waert so dat hi u mochte verwinnen,

 

Her coninc, ic wille u wel doen kinnen,

 

Soe moesti varen ure straten;⁴²⁶³

 

Altoe so moesti mi doen baten⁴²⁶⁴

4265

Van alder scade, die gi mi doet.

 

Maer coninc, gevallet u soe goet⁴²⁶⁶

 

Dat ghi minen riddere verwont,

 

Ic wilde u ter selver stont

 

Mi up gheven ende mine stat.

4270

Her coninc, merct wel dat:

 

Ghi moest u here achter doen trecken⁴²⁷¹

 

Ende wi souden ons berecken;⁴²⁷²

4243 int here: uit het leger (van de vijand).

4246 genomen: bij zich ontvangen (se = Galiene is ond.)

4247 lach: verblijf hield.

4248 Soe (si): Galiene; claer: stralend mooi.

4249 houde: dadelijk.

4250 soene (soe(si)-ne): zij hem.

4254 raet: plan; vonden: beraamd.

4255 u gheninden (met een uitgelaten inf.): het wagen (te strijden), samen met...

4260 onder doen: overwinnen.

4263 ure straten: uws weegs.

4264 Altoe: bovendien; baten doen: schadevergoeding geven.

4266 gevallet (gevalt-et) u soe goet: loopt het zo gunstig voor u af.

4271 achter... trecken: terugtrekken.

4272 ons berecken: ons gereed maken.

[p. 185]

 

⁺Minen kempe soudic bejagen,⁴²⁷³

 

So dat ic binnen veertich dagen

4275

U te rechte moeste staen.’⁴²⁷⁵

 

Galarant sprac: ‘Ic loeft saen;⁴²⁷⁶

 

Doe ict niet, so moetic riesen.⁴²⁷⁷

 

Alte hant so willic kiesen

 

Minen neve Macedone,

4280

Hi es mire suster sone.

 

Met hem willic sterven ende leven,

 

Ic hope, hine sal mi niet begeven.

 

Dese wijch sal sijn vor Rikenstene.’⁴²⁸³

 

‘Also sekerict,’ sprac Galiene.⁴²⁸⁴

4285

‘So doe ic oec,’ sprac die coninc.

 

Daer en was geen ander dinc.⁴²⁸⁶

 

Hi dede sijn volc achter varen.

 

Alle die gene, die met hem waren,

 

Waren blide ende te gemake,

4290

Ende Macedone, van der sake

 

Dat hi met sinen oem soude vechten,⁴²⁹¹

 

Want hi waende hem wel verrechten⁴²⁹²

 

Jeghen elken man, waer dat ware.⁴²⁹³

 

Hi was een riddere openbare⁴²⁹⁴

4295

Overdadich ende stout;⁴²⁹⁵

 

Van jaren en was hi niet out,

 

Hine hadde niet twee ende dertich jaer.

 

Galiene hevet nu wel swaer.

 

Si dede soeken over al int lant;

4300

Daer en was ridder no seriant

 

Die vechten dorste vor die coninghinne.

 

Dies was si droeve in haren sinne,

 

Sine mochte drinken no eten.

 

‘Here God!’ sprac si, ‘dit moetti weten:

4305

Eer ic werde sconinx wijf

 

Ic sal mi selven eer nemen tlijf.’⁴³⁰⁶

+ fol. 25^b

4273 bejagen: zien te krijgen.

4275 Mij met u zou moeten meten.

4276 loeft: vind het goed.

4277 riesen: gek zijn.

4283 wijch: strijd.

4284 sekerict: beloof ik het plechtig.

4286 dinc: zaak, aangelegenheid, hier, bespreking: Er was geen verdere bespreking meer.

4291 met: samen met.

4292 hem: zijn oom; verrechten: iemands recht te verdedigen (hier dat van zijn oom).

4293 waer dat (dat-et) ware: waar het ook mocht zijn.

4294 openbare (bijw.): blijkbaar.

4295 Overdadich: geweldig (door daden).

4306 tlijf: het leven.

[p. 186]

 

Galiene hadde ene joncfrouwe

 

Die omme hare hadde groten rouwe

 

Om datsi dreef so groet mesbaer.

4310

Si sprac: ‘Vrouwe, het gaet mi naer⁴³¹⁰

 

Dat gi dus verslaet u lijf.⁴³¹¹

 

Ic wille u raden sonder blijf⁴³¹²

 

Daer u goet af sal ghescien:

 

Ic hebbe u dicwile gesien⁴³¹⁴

4315

Artuer dien coninc ende sine maisniede.⁴³¹⁵

 

Hi hout altoes vrome liede:⁴³¹⁶

 

⁺Daer es mijn her Gawein

 

Ende metten witten handen Ywein

 

Pertsevale ende Sagremort

4320

Lanceloet ende sijn neve Bohort

 

Agravein ende Gariet

 

Mereagis ende Erec

 

Mijn her Keye ende Leyvale

 

Ende Laquis van Portegale

4325

Ende Walewein, een ridder van prise

 

Ende menech ander ridder wise

 

Die te nomene waren te lanc.⁴³²⁷

 

Daer soudic varen, wistijs mi danc,⁴³²⁸

 

Bidden Aerture, den coninc rike

4330

Ende Genoeveren oetmoedelike,

 

Der coninginnen, datsi bade

 

Riddere, die ons soccoers dade⁴³³²

 

Ende die u holpe uter noet,

 

Want u dogen es te groet;⁴³³⁴

4335

Dat es mi van herten leet

 

Dat u so campelike steet.’⁴³³⁶

 

Doe sprac Galiene ter joncfrouwen:

 

‘Lunette, du hebs mi met trouwen

 

In allen stonden oit gedient;⁴³³⁹

4310 gaet mi naer: gaat mij ter harte, bezwaart mij.

4311 u lijf (= uw lichaam, staat hier gelijk met de persoon); u lijf verslaet: u zelf pijnigt.

4312 raden: een raad geven, iets aanraden; sonder blijf: zonder uitstel, op staande voet.

4314 u blijft onvertaald (ethische datief).

4315 maisniede: hofhouding.

4316 vrome: dappere.

+ fol. 25 verso^a

4327 te nomene: te noemen.

4328 wistijs mi danc: als ge me er erkentelijk voor zoudt zijn, als ge het me toestond.

4332 Ridder: een ridder; soccoers dade: bijstand zou verlenen.

4334 dogen: leed.

4336 Dat het zo hachelijk met u staat.

4339 oit: altijd.

[p. 187]

4340

Ter noet prijst elc sinen vrient.⁴³⁴⁰

 

Op enen muel werpt een ghereide⁴³⁴¹

 

Ende vaert te hove sonder beide,

 

Bidt Arture, dat hem mijns ontfarme.’

 

Si dwanc Lunetten in haer arme⁴³⁴⁴

4345

Ende bat hare datsi hulpe sochte

 

Ende si haer haeste datsi mochte:⁴³⁴⁶

 

Die veertich dage begonnen naken.⁴³⁴⁷

 

Lunette ghinc hare wech maken.⁴³⁴⁸

 

Tote Ghincestre es si comen

4350

Daer si den coninc heft vernomen.

 

Si beette ende ginc up in die zale

 

Daer mense ontfinc herde wale;

 

Die coninc selve festerese sere.⁴³⁵³

 

Lunette sprac: ‘Lieve here,

4355

Dat u God lone, waent mi verhogen.⁴³⁵⁵

 

Es hier ridder, die soude moghen

 

Varen met mi tote Rikenstene?

 

Daer es mijn joncfrouwe Galiene

 

Beseten van enen coninc,⁴³⁵⁹

4360

Here, omme gheen ander dinc

 

⁺Dan hise gerne name te wive.⁴³⁶¹

 

Galiene swert bi haren live

 

Watsi doet, sone nemes niet.⁴³⁶³

 

Here, so eser met ghesciet:⁴³⁶⁴

4365

Si moet soeken campioen

 

Die den coninc moet onder doen

 

Ende enen sire suster sone,

 

Diemen hetet Macedone,

 

Die goet ridder es van sire hant.’⁴³⁶⁹

4370

Die coninc Artur sprac thant:

 

‘Joncfrouwe, gi dunct mi tongemake,

4340 prijst: schat... hoog, stelt... op prijs.

4341 muel:: muilezel.

4344 dwanc L. in haer arme: drukte L. aan haar hart.

4346 En dat zij zich haastte zoveel zij kon.

4347 De termijn van veertig dagen naderde zijn einde.

4348 hare wech maken: zich op weg begeven.

4353 festerese (festerede - se) sere: bewees haar grote eer.

4355 waent mi verhogen: wil mij blij maken (door nl. aan mijn verzoek te voldoen).

4359 Beseten van: belegerd door.

+ fol. 25 verso^b

4361 Dan: dan dat.

4363 sone (si en) nemes (nemet - es) niet: zij neemt hem beslist niet.

4364 Heer, zo staat het ermee, zo is de afspraak.

4369 goet ridder... van sire hant: een ridder van dappere daden.

[p. 188]

 

Dats mi leet; van derre sake

 

En salic u connen berechten.^4372-73

 

Hiers niemen, die voer u dar vechten⁴³⁷⁴

4375

No die davonture bestonden.⁴³⁷⁵

 

Die ridders van der tafelronden

 

Alle die beste, die met mi waren,

 

Sijn enen ridder soeken gevaren

 

Die si gerne te hove brochten.

4380

Quame iemen weder, dien wi mochten

 

Her bidden, ic wilt gerne doen⁴³⁸¹

 

Dat hi hier worde u kempioen.’⁴³⁸²

 

Dus bleef Lunette metten coninc

 

So lange dattie tijt wech ginc;

4385

Die veertich dage begonsten naken.

 

‘Here,’ sprac Lunette, ‘ic moet mi maken⁴³⁸⁶

 

Te mire joncfrouwen sonder beide.

 

Wat holpt dat ic vele seide?

 

Met mi geen ridder weder keert;

4390

Mire vrouwen hebbic onteert,⁴³⁹⁰

 

Hare lant wert hare al genomen.

 

Ic behiet hare, ic soude comen⁴³⁹²

 

Ende riddere bringen wel te tide⁴³⁹³

 

Die hare soude helpen uten stride;

4395

Nu sie ic wel waer waert het gheet.’

 

Die coninc sprac: ‘Dat es mi leet.

 

Also motic sijn met Jhesu Christe,⁴³⁹⁷

 

In goeden sticken ic ne wiste

 

Dat mijn hof dus was versceden.^4398-99

4400

Die rike God moet u geleden

 

Ende betren uwen aerbeit!’⁴⁴⁰¹

 

Lunette wenet ende screit

 

Ende si dreef alte groet mesbaer.⁴⁴⁰³

4372-73 in die zaak zal ik u niet van dienst kunnen zijn.

4374 dar: kan.

4375 bestonden (conj. praet. mv., afhankelijk van enkelv. onderwerp, niemen): zou aandurven.

4381 Her bidden: hierheen verzoeken te komen.

4382 dat: opdat (afhangend van: her bidden).

4386 mi maken: mij begeven.

4390 onteert (met gen. als object van een vr. woord, dat een waardigheid aanduidt): te schande gemaakt; de bet. is: ik ben de oorzaak dat mijn meesteres te schande zal gemaakt worden.

4392 behiet: beloofde.

4393 te tide: bijtijds.

4397 motic: moge ik.

4398-99 In goeden sticken: een lange tijd; de bet. is: ik zou niet weten dat mijn hof in lange tijd zo verstrooid is geweest.

4401 betren: een einde maken; aerbeit: leed.

4403 alte: zeer.

[p. 189]

 

Si sloech haer hande, si trac haer haer,

4405

⁺Om die doet si menech werf riep.

 

Tote haren mule dat si liep,

 

Met ere scorgien ghinc soese driven.⁴⁴⁰⁷

 

Sine wilde te hove niet langer bliven,

 

Si maecte haer wech met groter jacht⁴⁴⁰⁹

4410

Ende heft gereden dach ende nacht.

 

Om hare joncfrouwen si sere vreest.

 

Dus es si comen int foreest

 

Daer die witte ridder was.

 

Hi ginc liem meyen in dat gras.⁴⁴¹⁴

4415

Alse daventure soude gescien⁴⁴¹⁵

 

Lunetten heft hi saen versien

 

Die uter maten serich quam.⁴⁴¹⁷

 

In sinen aerme hise nam

 

Ende dwancse ane heme vriendeliken.⁴⁴¹⁹

4420

Hi seide: ‘Joncfrouwe, omme Gode den riken,⁴⁴²⁰

 

Waer omme hebdi dit mesbaer?⁴⁴²¹

 

Betet af ende comet naer,⁴⁴²²

 

Men sal u te gemake doen;⁴⁴²³

 

Ghine hebt knape no garsoen.

4425

Hets nacht, waer wildi tameer?’⁴⁴²⁵

 

‘Ridder,’ seitsoe, ‘ghi doet mi seer;

 

Al lustes u, ic en hebbe geen spel.⁴⁴²⁷

 

Laet mi varen, so doedi wel,

 

Want ic ben sere tongemaken.’

4430

Ferguut sprac: ‘Omme wat saken?

 

Sidi van iemen te blouwen?⁴⁴³¹

 

Dat ware mi leet, bi mire trouwen.

 

Of heft u ieman messeit⁴⁴³³

 

Waer omme ghi so sere screit?’

+ fol. 26^a

4407 scorgie: zweep; soese (so = si, se = mule wordt ook vr. gebruikt): zij hem.

4409 jacht: spoed.

4414 Hi ginc hem meyen: hij ging zich verlustigen, hij was voor zijn genoegen uit.

4415 Zoals het lot het wilde.

4417 serich: bedroefd.

4419 dwancse ane heme: drukte ze aan het hart.

4420 omme Gode den riken: ter wille van de machtige God.

4421 mesbaer: wanhopige droefheid.

4422 betet af: stijg af.

4423 u tegemake doen: u alles geven wat nodig is.

4425 Hets nacht: het wordt donker (vgl. vzn. 4451-52); waer wildi tameer?: waar wilt ge nu nog naartoe?

4427 Al hebt gij lust in vrolijkheid, in plezier, ik niet (lustes, onp., u lustet es: est gen. heeft betrekking op spel: genoegen, plezier).

4431 te blouwen: geslagen, afgeranseld.

4433 messeit: beledigd.

[p. 190]

4435

‘Ay, lieve vrient, wats mi gesciet,

 

Al seidict u, en holpe mi niet;⁴⁴³⁶

 

Ic mochter mijn zeer met vernuwen.’⁴⁴³⁷

 

Haren muel so ghincsi bluwen⁴⁴³⁸

 

Dat heme mach rouwen dat hi leeft.

4440

Ferguut begrepen heeft⁴⁴⁴⁰

 

Haren breidel in sijn hande.

 

Hi sprac: ‘Joncfrowe, God geve mi scande,

 

In sal weten wat u mescomt⁴⁴⁴³

 

Eer ghi heden van mi comt,

4445

Ofte ghi selt hier houden stille

 

Tote morgen vroe; eist u wille

 

Soe ontdect mi u mesquame.’

 

Lunette sprac: ‘Here, uwen name

 

⁺En wetic niet, no wie gi sijt.

4450

Laet mi varen, hets meer dan tijt;

 

Inden hemel sie ic die sterren.

 

Ghi doet mi hier te lange merren;⁴⁴⁵²

 

Die sonne es gegaen onder.’

 

Ferguut sprac: ‘Gi segt wonder.⁴⁴⁵⁴

4455

Ghine comt van mi heden mere

 

Ghine ondect mi van uwen sere⁴⁴⁵⁶

 

Waer omme ghi u dus verslaet.’

 

Lunette sprac: ‘Ridder, dat verstaet:

 

Dat emmer sijn moet, dat moet sijn.⁴⁴⁵⁹

4460

Here, ic ben met ere joncfrouwen fijn⁴⁴⁶⁰

 

Die in hare herte heft groten rouwe,

 

Dat jammer es, bi miere trouwe,

 

Also ic u mach tellen.

 

Een coninc heftse doen quellen,⁴⁴⁶⁴

4465

Sine wille niet volgen sinen rade;

 

Hi heft hare gedaen grote scade.

 

Wilde sine ontfaen over here⁴⁴⁶⁷

 

Ende nemen te manne, hi dade haer ere.

 

Dat heft hi hare dicke doen bieden⁴⁴⁶⁹

4436 en holpe: het zou (mij) niet baten.

4437 zeer: leed.

4438 bluwen (blouwen): hard slaan.

4440 begrepen: vastgegrepen.

4443 In: (ic en): als ik niet.

+ fol. 26^b

4452 merren: talmen, vertoeven.

4454 Gi segt wonder: gij zegt iets vreemds, hoe kunt ge zoiets zeggen?

4456 Ghine ondect mi: of gij deelt mij mede.

4459 emmer: in elk geval.

4460 met: bij, in dienst van.

4464 doen quellen: heeft haar last aangedaan.

4467 over here: als heer.

4469 doen bieden: laten weten.

[p. 191]

4470

Met hem ende met andren lieden,⁴⁴⁷⁰

 

Maer mijn joncfrouwe en wils niet horen;

 

Bedie heft soe scade ende toren

 

Ende heft hare mengen man genomen.⁴⁴⁷³

 

Altoe eist nu op hare comen,⁴⁴⁷⁴

4475

Hi heefse beseten in ene haer stade.⁴⁴⁷⁵

 

In tende wart mijn joncfrouwe te rade⁴⁴⁷⁶

 

Bi hars selfs moet core;⁴⁴⁷⁷

 

Si dede den coninc haer comen vore⁴⁴⁷⁸

 

Ende seide: si soude riddere bringen

4480

Die daertoe soude den coninc dwingen:⁴⁴⁸⁰

 

Name wat riddere so hi mochte

 

Vinden in sijn lant ende brochte,^4481-82

 

Hare riddere soudse bede onderdoen

 

Dien coninc ende sinen campioen.

4485

Ghevielt oec dat hijs niet endade,

 

Den coninc soudsoe hare stade

 

Ende al haer lant op moeten geven;

 

Haer selven mach hi nemen tleven

 

Waert sijn wille ende gedroeget sijn raet.⁴⁴⁸⁹

4490

Gevielt oec den coninc quaet⁴⁴⁹⁰

 

Soe dat hi verwonnen ware,

 

Hine vochte nemmermeer op hare

 

Noch endade scade in haer lant;

 

⁺Hi dade sijn here keren te hant.

4495

Here, ic en can niewer riddere vinden

 

Die heme des camps wille onderwinden

 

No davonture dar onder staen.

 

Mijn joncfrouwe sal mi doet doen slaen.

 

Die veertich dage si sijn comen;

4500

Up morgin es die camp genomen⁴⁵⁰⁰

 

Vor die porte van Rikenstene.

 

Ay, lieve joncfrouwe Galiene,

 

Wat sal morgen uwes gescien!

4470 hem: hij in persoon.

4473 Ende: en hij (de koning); mengen: meen'gen.

4474 Altoe: al zover; op hare: met haar.

4475 ene haer stade: een van haar steden..

4476 wart te rade: kwam tot het besluit, besloot.

4477 moet core: vrije verkiezing, hier dus: uit eigen vrije wil.

4478 haer comen vore: vore hare comen.

4480 daertoe: ook; dwingen: bedwingen.

4481-82 Name (hi = de koning) wat riddere...: hij mocht uitkiezen en meebrengen welke ridder ook...

4489 ende gedroeget sijn raet: en als zijn plan dat meebracht.

4490 Als het voor de koning slecht afliep.

+ fol. 26 verso^a

4500 genomen: vastgesteld.

[p. 192]

 

Ghine selt weten waerwert vlien,

4505

Al u lant seldi verliesen.

 

Wel hebdi gesproken den riesen.⁴⁵⁰⁶

 

Ghi selt varen uten sinne⁴⁵⁰⁷

 

Eer gi den coninc geloeft u minne.

 

Dusgedaen dinc hordic noit lesen.

4510

Volmaket God, hoe mach dit wesen?

 

Mi heves wonder, so helpe mi God!

 

Datsi minnet enen sot

 

Dien si noit maer enewerf sach.⁴⁵¹³

 

Mi wondert hoe dit wesen mach

4515

Dat sijs niet mach comen ave.⁴⁵¹⁵

 

Hare enghenoeget hertoge no grave⁴⁵¹⁶

 

No coninc datsi worde sijn wijf,

 

Sonder een arem keytijf,⁴⁵¹⁸

 

Een blode knecht ut vremden lande.

4520

Waer so hi es, God geve hem scande!

 

Sinen toe name en wetic niet.⁴⁵²¹

 

Ridder, nu wetti mijn verdriet,

 

Laet mi gaen; ic ware gerne woch.’

 

Die ridder sprac: ‘Joncfrouwe, noch

4525

Biddic u dat gi comt naer.

 

Segt uwer joncfrouwen over waer

 

Datse hare lief bescudden mach.’⁴⁵²⁷

 

Lunette riep: ‘Owi! owach!

 

Dese ridder hout met mi sijn sceren.

4530

Lieve vrient, waent des omberen!⁴⁵³⁰

 

Van allen spele es goet die mate.⁴⁵³¹

 

Laet mi varen mire strate.’

 

Lunette begonste sere wenen.

 

Doe beval hise Sente Allenen⁴⁵³⁴

4535

Ende keerde weder ende lietse gaen.

4506 gesproken den riesen: gesproken als een dwaas, u ingelaten met een dwaas plan.

4507 varen uten sinne: uitzinnig worden.

4513 noit maer enewerf: niet meer dan eens.

4515 sijs (sij-es): es: die minne, de dwaze liefde; comen ave: (ervan) af komen, uit haar gedachte zetten.

4516 Hare enghenoeget (en ghenoeghet): voldoet haar niet (zo), staat haar niet (zo) aan...

4518 Sonder: maar wel.

4521 toename: naam.

4527 Dat haar geliefde haar beschermen zal.

4530 waent des omberen: zie daarvan af, houd ermee op.

4531 Variante van het meer bekende spreekwoord: mate is tallen spele goet; het vers betekent hier: aan alle scherts, spot is een grens.

4534 ‘Toen beval hij haar in de hoede van de heilige Helena’, woordspeling: hij liet haar alleen, ging van haar weg; zie de lijst van Persoonsnamen (bijlage I, blz. 228).

[p. 193]

 

Lunette ginc haren muel slaen

 

Ende lieten lopen dat hi mochte.

 

⁺Tote Rikenstene hise brochte

 

Een lettel vor der dagerake.

4540

Galiene lach noch in wake

 

Die int herte sere was gram.⁴⁵⁴¹

 

Lunette tote hare quam,

 

Si viel neder op haer knien

 

Ende seide: ‘Joncfrouwe, waent u versien⁴⁵⁴⁴

4545

Wat ghi morgen moget doen:

 

Ic en can vinden kempioen

 

Engeenen, die over u wille vechten;⁴⁵⁴⁷

 

Over mi so doet rechten,⁴⁵⁴⁸

 

Doet mi branden in enen viere.’*

4550

Galiene antworde sciere:

 

‘So helpe mi God! hoe dat gaet⁴⁵⁵¹

 

Lunette, ic en doe u geen quaet,

 

Want ic ben seker ende wel weet

 

Dat u mijn vernoy es leet.⁴⁵⁵⁴

4555

Ic wilde dat ic ware doet,

 

Want mine pine es te groet.

 

Ic en weet wat mi es gesciet,

 

In can mine herte bedwingen niet;

 

Ic peinse altoes omme ene dinc.

4560

En es grave no coninc

 

Negeen die op die werelt left

 

Daer mijn herte iet omme gheft,

 

Dats mi utermaten leet.

 

Die ghene die mi in therte steet

4565

Ic en canne niet verdriven,

 

Hi moeter emmer in bliven.

 

Mi selven heves wonder groet,⁴⁵⁶⁷

 

Want ic wane dat hi es doet;

 

Al levedi, hine soude mi niet kinnen.

4570

Nochtan so moeticken minnen,

 

Lunette, dats mi een swaer slach.

 

God hi gheve hem goeden dach

+ fol. 26 verso^b

4541 gram: bedrukt.

4544 waent u versien: wil overleggen.

4547 over: voor, ten voordele van.

4548 ‘Laat over mij vonnis vellen’.

4551 hoe dat (dat-et) gaet: hoe het ook gaat.

4554 vernoy: ellende, tegenspoed.

4567 ‘Ikzelf verwonder me er zeer over.’

[p. 194]

 

Ende gheve hem dat sijn herte gert.⁴⁵⁷³

 

Ic minnen die mi heft onwert.⁴⁵⁷⁴

4575

Al mijns goets ben ic in sorgen.

 

Mijn lijf salic mi nemen morgen

 

Eer ic nemmer doe sconinx raet.’⁴⁵⁷⁷

 

Lunette sprac: ‘Ghi segt quaet

 

Lieve vrouwe, des en doet niet.

4580

Een ridder mi u secghen hiet

 

Niet verre henen inden woude,

 

⁺Dat u u lief bescudden soude

 

Ende gi niet waert tongemake.’⁴⁵⁸³

 

Galiene sprac dese sprake:

4585

‘Lunette, dit mochte niet waer sijn

 

Die ghene die heft die herte mijn

 

Hine acht op mi lettel no vele.

 

Die ridder seit te sinen spele⁴⁵⁸⁸

 

Om dat hem leet was u seer.

4590

Laet ons op staen hedenmeer

 

Ende segge wi onse orisoen.⁴⁵⁹¹

 

Onse Here si onse campioen,

 

Hi moet ons betren onse quale;

 

Oft sijn wille es, hi maget doen wale.’⁴⁵⁹⁴

4595

Alse Galarant was op gestaen

 

Hiet hi omme sinen neve gaen

 

Ende dede sine wapine bringen.

 

Van bliscepen begonste hi singen

 

Dat comen was die termijn

4600

Dat Galiene sijn wijf soude sijn.

 

Macedone quam te sinen oem.

 

Die coninc nam sijns neven goem:⁴⁶⁰²

 

Hi dede hem an een acottoen;

 

Daer boven hiet hi hem andoen

4605

Enen halsberch sambelijn⁴⁶⁰⁵

4573 gert: begeert.

4574 heft onwert: geringschat, niet van mij weten wil.

4577 nemmer: ooit; raet: wil, zin.

+ fol. 27^a

4583 Ende gi waert: en dat ge zoudt zijn; tongemake: ongerust, beangst.

4588 seit (seide-et): zei het; te sinen spele: niet in ernst.

4591 orisoen: gebed.

4594 Oft: indien het.

4602 nam sijns neven goem: droeg zorg voor zijn neef.

4605 sambelijn (= sabelijn): (de kleur hebbend) van sabelbont = zwart.

[p. 195]

 

Ende daer naer een curiekijn⁴⁶⁰⁶

 

Van enen velle van serpente.

 

Ic en wane niet dat te Bonivente

 

Ne geen so goet was tenegen tiden.

4610

Daer op dedi den roc van ziden

 

Daer sine wapine in was gewrocht.⁴⁶¹¹

 

Enen helm van stale heftmen hem brocht

 

Die hem die coninc op thoeft bant.

 

Doe wapinde hem Galarant,

4615

Achemerde hem hoverdelike.⁴⁶¹⁵

 

In wane niet dat in enech rike

 

Noit enech scoenre riddere bleef⁴⁶¹⁷

 

Noch die min baraets dreef.⁴⁶¹⁸

 

Dus voer si bede vor Rikenstene.⁴⁶¹⁹

4620

Die coninc sprac: ‘Vrouwe Galiene,

 

Comt vort met uwen campione.

 

Wi sijn hier; hets wel na none,

 

U ridder soude sijn te crite.⁴⁶²³

 

Wetkerst! ic en scelde u hedemeer quite,⁴⁶²⁴

4625

Ic sal hebben borch ende lant

 

⁺Ende u selven,’ sprac Galarant,

 

‘Het ware beter geven ten beginne,⁴⁶²⁷

 

Dan ic u nu met crachte winne.⁴⁶²⁸

 

Doet vollec die porte onsluten,

4630

Want wi houden te lange daer buten⁴⁶³⁰

 

Ende comt selve te genaden.’⁴⁶³¹

 

Galiene sprac: ‘Ic sals mi beraden,

 

Hens noch geene vespertijt.

 

Noch mach mijn ridder comen int crijt

4635

Ende houden mi in mine eere.’

 

Galiene weende herde sere,

 

Sine wiste watsi doen mochte;

 

Ane hare liede si raet sochte.

4606 curiekijn: een kleine kolder (zie vs. 3897), hier van heel bijzonder leer, nl. van slangevel vervaardigd.

4611 Met zijn wapentekens erop geborduurd.

4615 Achemerde hem: rustte zich uit; hoverdelike: op een prachtige wijze.

4617 bleef: verbleef, was.

4618 min baraets (gen.) dreef: minder pracht en praal ten toon spreidde.

4619 voer si: reden ze.

4623 soude sijn te crite: behoorde in het strijdperk te zijn.

4624 Wetkerst!: Bij Christus!

+ fol. 27^b

4627 geven: namelijk ‘borch ende lant ende u selven’.

4628 Dan: dan dat.

4630 houden: stil houden, wachten.

4631 En onderwerp u zelf (op genade).

[p. 196]

 

Si sprac: ‘Gi heren, inweet wat doen,

4640

In hebbe ghenen kempioen;

 

Wat magic doen? geeft mi raet.’

 

Si spraken: ‘Vrouwe, na dat staet⁴⁶⁴²

 

Wi moeten u den coninc gheven

 

Ofte hi dade ons nemen tleven.

4645

Wi moetene over here ontfaen⁴⁶⁴⁵

 

Ende in sinen dienste staen.

 

Wi geloefdent bi onser trouwe;

 

So dadi selve, lieve vrouwe.’

 

‘Ghi heren,’ sprac die coninginne,

4650

Na dien dat hi moet comen hier inne⁴⁶⁵⁰

 

Ende ghi heme manscap doen wilt,⁴⁶⁵¹

 

Laet hem noch dragen sinen scilt⁴⁶⁵²

 

Een lettelkijn; en es niet te spade.’

 

Si seiden: ‘Vrouwe, uwen rade

4655

Wille wi volgen met alre machte.’

 

Galienen wart herde onsachte;⁴⁶⁵⁶

 

In hare camere datsi liep

 

Ende sloet die dore ende riep:

 

‘Wats mi gesciet, keytive!⁴⁶⁵⁹

4660

Ic sal mi doden met enen knive⁴⁶⁶⁰

 

Eer ic nemmer doe sconinx wille.’⁴⁶⁶¹

 

Dit horde Hi, alswijcht hi stille.⁴⁶⁶²

 

Die witte ridder int foreest

 

Wapent hem vollic, want hi vreest

4665

Dat hi comen mach te spade.

 

Wel so saten hem sine gewade.⁴⁶⁶⁶

 

Een lettelkijn heft hi ontbeten.

 

Op Pennevaren es hi geseten

 

Die grote spronge spranc op tgras;

4670

⁺Vore Rikenstene hi snieme was.⁴⁶⁷⁰

 

Het was hoge op dien dach.

 

Wel saen hi den coninc sach

4642 na dat (dat-et) staet: aangezien het zo staat.

4645 over: als.

4650 Na dien dat: naardien, daar.

4651 manscap doen: als leenheer huldigen.

4652 Laat hem nog maar een poosje met zijn schild pronken (ironisch).

4656 Galiene werd zeer bedroefd.

4659 mi... keytive: mij... rampzalige vrouw.

4660 met enen knive: met een dolk.

4661 nemmer: ooit.

4662 met hi is God bedoeld, dus: Hij hoorde Galiene's verzuchting. In de Fergus is de toespeling duidelijker, zie uitg. Martin, blz. 156. vzn. 15-16.

4666 sine gewade: hier: zijn wapenrusting.

+ fol. 27 verso^a

4670 snieme: spoedig.

[p. 197]

 

Die sine baniere hilt ontploken⁴⁶⁷³

 

Vore die porte, ende heft gesproken:

4675

‘Onstlut die porte, ondoet, ondoet!⁴⁶⁷⁵

 

Ende gheft mi op have ende goet

 

Ofte ic hange u bider kele.

 

Wat laetti mi roepen so vele?’⁴⁶⁷⁸

 

Ferguut heft wel verhoert⁴⁶⁷⁹

4680

Sconinx tale ende trac vort⁴⁶⁸⁰

 

Ende seide: ‘Here, gi doet quaet,

 

Waer bi doedi dese overdaet?⁴⁶⁸²

 

Ofte u die vrouwe niet wilt minnen⁴⁶⁸³

 

Moetdise emmer met crachte winnen?⁴⁶⁸⁴

4685

Een deelkijn sidi hare te fel.⁴⁶⁸⁵

 

Laetse met goede, so doedi wel⁴⁶⁸⁶

 

Ende keert weder in u lant.’

 

Doe antworde Galarant,

 

Die wel fellike op hem siet:⁴⁶⁸⁹

4690

‘Ridder, wat eist? mescomt u iet?⁴⁶⁹⁰

 

Vaer vollec henen ure verde⁴⁶⁹¹

 

Ofte ic dorsteke u met minen swerde.’

 

Doe quam vort her Macedone

 

Ende sprac: ‘Wat eist, her driten sone?⁴⁶⁹⁴

4695

Waer af wildi u onder doen?⁴⁶⁹⁵

 

Of ghi wilt sijn hare campioen⁴⁶⁹⁶

 

So comt vort ende laet ons vechten.’

 

Ferguut sprac: ‘Ic saelt berechten.⁴⁶⁹⁸

 

Ic hope te stilne u baraet⁴⁶⁹⁹

4700

Eer gi heden van mi gaet;

 

Laet ons vechten onsen niet.⁴⁷⁰¹

4673 ontploken: ontvouwd, ontrold.

4675 ondoet: maak open.

4678 so vele: zo lange tijd.

4679 verhoert: gehoord.

4680 trac vort: reed nader.

4682 Waer bi: waarom; overdaet: gewelddaad.

4683 Ofte: als

4684 Moetdise (moettise = moet-i-se): moet gij ze; emmer: absoluut.

4685 ironisch: Ge zijt toch een beetje hard tegen haar.

4686 met goede: in vrede, met rust.

4689 fellike: kwaadaardig.

4690 mescomt u iet?: overkomt u iets?, mankeert het u in de hersenen?

4691 ure verde (vaerde): uws weegs.

4694 her driten sone: smadelijke aanspraak, waarbij her gevolgd wordt door een plat scheldwoord: heer hoerenzoon.

4695 Wat wilt ge ondernemen, waartoe wilt ge u verstouten?

4696 Of: indien.

4698 ic saelt berechten: ik zal in deze zaak recht verschaffen, nl. door als kampioen voor Galiene op te treden.

4699 te stilne u baraet: u een lagere toon te doen aanslaan.

4701 onsen niet: naar (onze) hartelust.

[p. 198]

 

Godsat hebbe hi, di u twint ontsiet!’⁴⁷⁰²

 

Harde blide wart Galiene

 

Ende alle die van der stat ghemene,

4705

Alsi den ridder hoerden spreken

 

Dat hi wilde haren lachter wreken.⁴⁷⁰⁶

 

Si baden Gode van hemelrike

 

Over dien ridder hoveschelike⁴⁷⁰⁸

 

Ende onser Vrouwen Sente Marien,

4710

Datsine moeste benedien,

 

Dat hi die ere moeste bejagen.

 

Galiene began sere vragen:

 

‘Wie es die ridder, ofne iemen kent?’⁴⁷¹³

 

Mallic so sach al omtrent⁴⁷¹⁴

4715

⁺Ende seiden: ‘Wine sagene nie,⁴⁷¹⁵

 

Maer ane sine wapine dinket ons die

 

Die ons naesten in hulpen stont.⁴⁷¹⁷

 

Sijn name en es ons niet wel cont.’⁴⁷¹⁸

 

Ferguut trac doe bet achter.⁴⁷¹⁹

4720

Macedoene die seide hem lachter;⁴⁷²⁰

 

Dat soude hi wreken, wiste hi hoe.⁴⁷²¹

 

Alle drie so porredensi doe⁴⁷²²

 

Wat hare orsse lopen mochten.

 

Die banieren, die si brochten⁴⁷²⁴

4725

Braken si ontwee tote in di[e] hant

 

Macedone ende Galerant⁴⁷²⁶

 

Hebben den ridder so gesteken

 

Dat ute sinen halsberge moeste breken

 

Acht hondert maelgiën ofte meer.

4730

Ferguut versat; het dedem seer,⁴⁷³⁰

 

Maer hi es int gereide bleven;

4702 Vervloekt zij hij, die u ook maar in 't minst vreest.

4706 haren lachter: de haar aangedane hoon.

4708 Over: voor.

4713 ofne iemen kent?: kent iemand hem soms?

4714 Mallic: ieder; omtrent: in 't rond.

+ fol. 27 verso^b

4715 nie: nooit.

4717 naesten: kort geleden.

4718 cont: bekend.

4719 bet achter: meer achterwaarts.

4720 seide hem lachter: hoonde hem.

4721 hi: Ferguut.

4722 porreden si: reden ze (op elkaar in).

4724 banieren: waarschijnlijk lansen, met kleine banieren eraan.

4726 Staat blijkbaar ‘apo koinou’, het hoort derhalve zowel bij vzn. 4724-25 als bij vzn. Si van vs. 4725 slaat inderdaad alleen op Galarant en Macedone; Ferguut kan zich immers, blijkens vs. 4740, nog van zijn lans bedienen, terwijl Galarant (cfr. vs. 4744) naar het zwaard moet grijpen.

4730 versat: kreeg een schok (lett.: ging verzitten).

[p. 199]

 

Wel na hadsi hem genomen tleven.

 

Si verspraken sere den jongelinc⁴⁷³³

 

Macedone ende die coninc.

4735

Si riepen dicke: ‘Galgenere,⁴⁷³⁵

 

Die lede duvel bracht u here!⁴⁷³⁶

 

Dus gedaen spel sidi ongewone.’⁴⁷³⁷

 

Ferguut reet op Macedone

 

Sere tornich ende gram;

4740

Metten scachte hine nam,⁴⁷⁴⁰

 

Ute sinen gereide hine stac

 

Soe dat hem die herte brac.

 

Macedone viel op die erde.

 

Die coninc vinc te sinen swerde⁴⁷⁴⁴

4745

Alse hi sinen neve sach doet;

 

Int herte haddi rouwe groet.

 

Alsi Macedone doet saghen⁴⁷⁴⁷

 

Galarant begonste clagen

 

Ende sprac: ‘So helpe mi Sente Thomaes,

4750

Neve, ghi waert mijn solaes,⁴⁷⁵⁰

 

Ghi waert mijn scilt ende mijn spere!

 

Nu sidi doet al sonder were;⁴⁷⁵²

 

En magic u niet gewreken

 

Mine herte sal mi ontwee breken.’

4755

Tote Fergute es die coninc comen

 

Ende heften biden halse genomen;⁴⁷⁵⁶

 

Met crachte velde hine int gereide

 

Ende sloegene sere sonder beide⁴⁷⁵⁸

 

⁺In die limire vanden helme.⁴⁷⁵⁹

4760

Ferguut hi wert in dwelme⁴⁷⁶⁰

 

Ende tongemake vanden slagen.

 

Galarant ghincken jaghen,⁴⁷⁶²

 

Hine lieten rusten lettel no vele;

 

Het ghinc Fergute uten spele.⁴⁷⁶⁴

4733 verspraken: beledigden, hoonden.

4735 Galgenere: galgenaas.

4736 lede: gehate; here: hierheen.

4737 spel: strijd.

4740 nam: nam (onder handen), ging te lijf.

4744 vinc te: greep naar.

4747 Alsi (als - si): als zij, hier blijkbaar de strijdgenoten van Galarant, van wie de laatste de gevoelens van treurnis tot uitdrukking brengt.

4750 mijn solaes: mij een bron van genoegen, mijn levensvreugde.

4752 al sonder were: onherroepelijk, stellig.

4756 bi den halse genomen: hard aangevallen, bestookt.

4758 sonder beide: onverwijld, dadelijk.

+ fol. 28^a

4759 limire (limiere, lumiere): opening in het vizier.

4760 in dwelme: duizelig.

4762 jaghen: opjagen.

4764 Het ging er voor Ferguut slecht uitzien.

[p. 200]

4765

Sinen scilt hi enbrachiert,*

 

Ten coninc waert hi verlachiert⁴⁷⁶⁶

 

Die witte ridder, alse een deghen.⁴⁷⁶⁷

 

Den coninc waendi hebben dorslegen,⁴⁷⁶⁸

 

Waer die slach droech udewert⁴⁷⁶⁹

4770

Ende geraecte sconinx pert

 

Ende sloech heme af dat hoeft.

 

Den coninc haddi dore cloeft,

 

Daer ware bleven sijn beste let⁴⁷⁷³

 

Hadde hine geraect een lettel bet.

4775

Die coninc viel ter erden neder;

 

Dapperlike spranc hi op weder

 

Ende dwanc dat swert insijn hant.

 

Een vrome coninc was Galarant,⁴⁷⁷⁸

 

Overdadich ende fier.⁴⁷⁷⁹

4780

Hi sprac: ‘Ridder, gi blives hier;⁴⁷⁸⁰

 

Noch en ben ic niet verwonnen.

 

Ghine selt mi niet ontspringen connen,

 

Dat wanic wel, bi Sente Daneele.’

 

Hi, die was van fellen spele⁴⁷⁸⁴

4785

Dore sloech hem helm ende beckineel⁴⁷⁸⁵

 

Ende vanden hoefde een groet morseel.⁴⁷⁸⁶

 

Ferguut was te meskieve.⁴⁷⁸⁷

 

Hi sprac: ‘Gine hebt mi niet lieve

 

Her coninc, ghine wilt mi niet queken.⁴⁷⁸⁹

4790

Ic salt u gelden, magic u gereken.’⁴⁷⁹⁰

 

Ferguut hadde stouten moet;

 

Hi beette stoutelike te voet⁴⁷⁹²

 

Ende liet Pennevaren gaen.

 

Up dien coninc ginc hi slaen

4766 hi verlachiert: hij reed in galop.

4767 deghen: held.

4768 dorslegen: doormidden geslagen.

4769 Waer: maar; droech udewert: schoot zijdelings uit.

4773 sijn beste let: zijn hoofd.

4778 vrome: dapper.

4779 overdadich: ontzagwekkend.

4780 gi blives (blivet-es, es gen. expl.) hier: gij blijft hier (op het veld), d.i. gij blijft hier dood.

4784 Hij, die een ongenadige manier van vechten had...

4785 hem: Ferguut; beckineel: helmkapje onder de capuchon van maliën gedragen.

4786 morseel: stuk, deel, - Het moet hier bij een uitwendige verwonding van Ferguut gebleven zijn, anders was deze niet kunnen doorgaan met vechten.

4787 te meskieve: in een deerniswaardige toestand.

4789 gine wilt mi niet queken:: gij hebt niet veel zorg voor mij, d.i. gij gaat mij ongenadig te lijf (ironisch!).

4790 gereken: bereiken, binnen mijn bereik krijgen.

4792 stoutelike: moedig.

[p. 201]

4795

Met beiden handen watti mochte.

 

Elc galt andren dat hi cochte.⁴⁷⁹⁶

 

Galarant sloech ende Ferguut weder

 

So lange dat die sonne ginc neder;

 

Vanden avonde enwaest niet verre.

4800

Doe wart Ferguut herde erre

 

Dat hem die dach so ontginc

 

Ende scoet up den coninc,⁴⁸⁰²

 

⁺Warpen onder hem op die erde,

 

Wilden dorsteken metten swerde;

4805

Dat ware jammer ende scade.

 

Doe bat Galarant genade

 

Ende seide: ‘Ridder, op groet oetmoet⁴⁸⁰⁷

 

Laet mi leven oft u dunct goet;

 

Ic lie verwonnen; ic ben moede.⁴⁸⁰⁹

4810

Ic werde u man van minen goede⁴⁸¹⁰

 

Ende sal u te dienste staen.’

 

‘Here coninc, wildi dan gaen

 

Ter coninginnen van Rikenstene?

 

Ic wane si heet Galiene.

4815

Doet haer manscap van uwen goede,⁴⁸¹⁵

 

Soe mogedi leven sonder hoede⁴⁸¹⁶

 

Ende sijt vort van haren rade⁴⁸¹⁷

 

Ende bewert hare scade.⁴⁸¹⁸

 

Her coninc, ic segge u oec te waren:

4820

Boven al desen moeti varen⁴⁸²⁰

 

In sconinx vangenesse van Lonnen.

 

Segt hem, dat u heft verwonnen

 

Een ridder ende draget den witten scilt,

 

Daer her Keye sijn spot met hilt.

4825

Groetse mi alle die gi daer siet,

 

Maer Keien die en groetic niet;

 

Segt heme, dat hi hem wachte van mi.

 

Her coninc here, aldus, wildi,

 

Latic u leven ende anders niet.’

4796 Zij bleven elkaar (bij het bevechten) niets schuldig, zij gevan elkaar niets toe.

4802 scoet up den coninc: snelde op de koning toe.

+ fol. 28^b

4807 op... oetmoet: op hoop van genade.

4809 ic lie verwonnen: ik verklaar mezelf overwonnen.

4810 u man van minen goede: uw leenman.

4815 doet haer manscap: bewijs haar hulde als van een leenman.

4816 sonder hoede: zonder vrees..

4817 van haren rade: een van haar raadslieden.

4818 bewert: verhinder, weer af.

4820 Boven al desen: boven dit alles.

[p. 202]

4830

Galarant sprac: ‘Ridder, so siet:⁴⁸³⁰

 

Ic sal varen te mire vrouwen,

 

Worden hare man bi mire trouwen,

 

Ende vort varen tote Arture

 

Ende tellen hem mine avonture

4835

Also gi mi hebt bevolen

 

- Uwe boetscap en sal niet sijn verholen -⁴⁸³⁶

 

Alsoe ghi mi gewapent siet.’⁴⁸³⁷

 

Die ridder doe van hem sciet

 

Ende bevalne Sente Allenen

4840

Ende seide: ‘Groet mi Galienen;

 

Hets avont, ic moet wech varen.’

 

Hi spranc stappans op Pennevaren

 

Ende liet lopen alre meest⁴⁸⁴³

 

Ten castele wert int foreest;

4845

Hi reet sere dien manpat.⁴⁸⁴⁵

 

Alse dat sagen die vander stat

 

⁺Waren si sere tongemake.

 

Si spraken alle ene sprake:

 

‘Ay Deus! wie sach dit noit gescien⁴⁸⁴⁹

4850

Dat dese ridder dus van ons wilt vlien,

 

Die ons dit soccoers heft gedaen?

 

Wi waren alle geweest ghevaen

 

Of men hadde ons genomen tleven,

 

Ware hi een lettel achter bleven.

4855

Die rike God moetene geleiden!’

 

Die coninc en wilde hem niet ontcleiden;⁴⁸⁵⁶

 

Also gewapint alse hi was

 

Dapperlike ghinc hi in dat gras⁴⁸⁵⁸

 

Tes hi quam ten Rikenstene.

4860

Jegen hem quam Galiene

 

Ende alle die liede vander port.

 

Galarant sprac: ‘Ghi heren, hort:

 

Joncfrouwe, ic come u te genaden.

 

Dat ic u hebbe gedaen te scaden

4830 so siet (si-(h)et): zo zij het.

4836 verholen: geheim gehouden.

4837 Zoals ge mij nu (gewapend) ziet.

4843 Ende liet (liet-et) lopen alre meest: liet het (het paard) draven zo hard het kon.

4845 manpat: een smalle weg alleen geschikt voor voetgangers of ruiters.

+ fol. 28 verso^a

4849 noit: ooit.

4856 hem ontcleiden: zich ontwapenen.

4858 Dapperlike: vlug; dat gras: de grasvlakte.

[p. 203]

4865

Dies willic u in boeten staen.⁴⁸⁶⁵

 

Oec moetti mi te manne ontfaen:⁴⁸⁶⁶

 

Van u moetic houden mijn goet.

 

Vergeeft mi uwen evelen moet,⁴⁸⁶⁸

 

Des biddic u omme Gode den riken.’

4870

Galiene sprac oetmoedeliken:⁴⁸⁷⁰

 

‘Her coninc, ic wilt gherne doen.

 

Wel moet varen mijn campioen,

 

Hi heft mi brocht ut mire sorgen.

 

Ic waende wel noch heden morgen

4875

Verloren hebben al mijn lant.’

 

‘Joncfrouwe, hort,’ sprac Galarant,

 

‘Die ridder hiet mi dat ic u groette

 

Van sinent halven, ende ic u boete

 

Altegader mine mesdaet.

4880

Dus biddic dat gi mi ontfaet,⁴⁸⁸⁰

 

Bedi ic ware te hove gerne.’⁴⁸⁸¹

 

Galiene sprac: ‘Mi enstaets tontberne,⁴⁸⁸²

 

Ic ontfa u nu ter stont.’

 

Si custene ane sinen mont.

4885

Die coninc nam orlof ane here.⁴⁸⁸⁵

 

Schiere keerde weder sijn here;⁴⁸⁸⁶

 

Hi deet op breken alte hant

 

Ende keren weder in sijn lant.

 

Hi dede genesen sine wonden:

4890

Ten Rikenstene haddijt quaet vonden.

 

⁺Nu swiget alle; hier seldi horen*

 

Een lettelkijn van hier te voren.⁴⁸⁹²

 

Die rovere van der hoger zee

 

Die sine lede hadde gehadt ontwee,⁴⁸⁹⁴

4895

Het was tijt, hine wilde nemmer miden;⁴⁸⁹⁵

 

Te hove wart so ginc hi riden,

 

Sochte den coninc, tot hine vant

 

Tote Senefort in Ingelant.

4865 Daarvoor wil ik u schadeloos stellen.

4866 te manne ontfaen: als leenman aannemen.

4868 Zie af van uw boosheid jegens mij.

4870 oetmoedeliken: vriendelijk.

4880 mi ontfaet: mij ontvangt, mij aanneemt (als leenman)

4881 Bedi: want.

4882 Mi enstaets tontberne: het past mij niet dit na te laten.

4885 here: haar.

4886 here: leger.

+ fol. 28 verso^b

4892 van hier te voren: van wat hiervoor is geschied.

4894 Die zware kwetsuren had opgelopen.

4895 miden: talmen.

[p. 204]

 

Daer waren vrouwen, ridders vele.

4900

Hi beette ende ginc in die sele

 

Ende ginc vore den coninc staen.

 

Hi seide: ‘Here, ic geve mi gevaen,

 

In u vancnesse legt mi.

 

Here, ic sal u seggen twi:

4905

Wi waren tote tien gesellen,

 

Vele quaets mochtmen van ons tellen

 

Ende waren rovers optie zee

 

Wel seventien jaer ofte mee.

 

Vele quaeds hadden wi gedaen;

4910

In dinde moestewijs af staen.⁴⁹¹⁰

 

Wi souden enen ridder over setten;

 

Indie zee wilden wi niet letten⁴⁹¹²

 

Maer wilden hem nemen sine gewade,

 

Waer het verginc ons te quade.⁴⁹¹⁴

4915

Tote negen sloech hire doet.

 

Ic bat genade dore die noet,

 

Hi hiet mi dat ic tote u quame;

 

Ferguut es sijn gherechte name.

 

Alle u ridders hiet hi mi groeten

4920

Sonder Keien; hi moet hem boeten,⁴⁹²⁰

 

Hi heft gheseit dat hem es leet.⁴⁹²¹

 

Her coninc here, ic ben ghereet

 

Te doene wat ghi visiert.’⁴⁹²³

 

‘Vrient, ic wille gi u aisiert⁴⁹²⁴

4925

Dore sridders wille, want u si vergeven

 

Ende vort waent vroedelijc leven’.⁴⁹²⁶

 

Die rike coninc Galarant

 

Hine wilde ridder no seriant,

 

Hi nam sine wapine ende sijn pert

4930

Ende voer allene te hove wert.

 

Te Lonnen hi den coninc vant.

 

Noit en beette Galarant;

 

Tote vore Arture es hi gereden.

4910 In dinde: ten slotte; af staen: ermee ophouden.

4912 Indie zee: eenmaal op zee.

4914 Waer: maar.

4920 boeten: goed maken wat hij aan hem, d.i. Ferguut misdreven heeft.

4921 Hi: Keye; dat hem es leet: wat hem (Ferguut) onaangenaam is, d.i. Keye heeft hem beledigd.

4923 visiert: bepaalt.

4924 gi u aisiert: dat gij rustig, zonder vrees zijt.

4926 waent vroedelijc leven: wil op een verantwoorde wijze leven.

[p. 205]

 

Hi seide: ‘Here, in hovescheden

4935

⁺Moetti verstaen dat ic hier doe;⁴⁹³⁵

 

Dat ic dus come, ic secge u hoe:

 

Here, ic hadde lief ene joncfrouwe,

 

Sine wilde mijns niet, ic hads rouwe;

 

Ic voer op hare ende hare lant.⁴⁹³⁹

4940

Here, ic hete Galarant

 

Ende ben coninc van Amarie.

 

In dende seide die maget vrie

 

Si soude soeken campioen,

 

Die mi soude onder doen

4945

Ende enen mire suster sone,

 

Die geheten was Macedone.

 

Hare ridder heft ons beden verwonnen.

 

Mijn neve es doet; ic en soude connen

 

Die waerheit cort niet ertrecken.⁴⁹⁴⁹

4950

Here, hort na mi, ic en wilt niet decken:⁴⁹⁵⁰

 

Ic geloefde heme al moeder ene,

 

Doe ic schiet van Rikenstene

 

Te comene in u prisoen.

 

Met mi mogedi uwen wille doen:

4955

Ghi moget mi hangen ofte blenden⁴⁹⁵⁵

 

Ofte in uwen kerker senden;

 

U gebot willic doen ghereet.

 

Anders ic sinen name niet en weet

 

Die mi hier ghesent heeft,

4960

- Ic waent die beste es die leeft -

 

Die ridder metten witten scilde;

 

Van sinen slagen es hi milde.

 

Hi hiet mi groeten altemale

 

Die ridders van uwer zale

4965

Sonder Keien den drossate.

 

Van hem moet hi hebben bate⁴⁹⁶⁶

 

Dat hi sijn scheren met hem hilt.⁴⁹⁶⁷

 

Here, besiet wat gi doen wilt:⁴⁹⁶⁸

 

Ic ben ghereet tuwen gebode.’

4970

Artur antworde: ‘Here, bi Lode!⁴⁹⁷⁰

+ fol. 29^a

4935 dat: wat.

4939 voer op: trok op tegen.

4949 cort ertrecken: in 't kort vertellen.

4950 decken: verborgen houden.

4955 blenden: blind maken.

4966 bate: genoegdoening.

4967 Dat: omdat; hi: Keye.

4968 besiet: overleg.

4970 bi Lode: een bastaardvloek, (vermoedelijke vervorming van bi Gode): bijlo.

[p. 206]

 

Ic vergheve u minen moet,⁴⁹⁷¹

 

Mire vrouwen gi die bate doet.⁴⁹⁷²

 

Hi riep ridders ende seriante,

 

Dat si aisierden Galarante⁴⁹⁷⁴

4975

Ende leidene ter coninginnen

 

Genoeveren; si wilden kinnen,

 

Si hadde vele van hem horen sagen,

 

Bedi moeste hi met hare dagen.⁴⁹⁷⁸

 

⁺Nu keric weder te Galienen*

4980

Die heft gelaten staen haer wenen.⁴⁹⁸⁰

 

Soe siet wel dat het niet enwout:⁴⁹⁸¹

 

Hen es geen dinc, hen vercout.⁴⁹⁸²

 

Ferguut mach wel so lange merren

 

Dat sijn rapen selen berren:⁴⁹⁸⁴

4985

Wijfs herte en es niet van stale.

 

Galiene riep in hare zale

 

Haer ridders; si was blide ende in hogen.⁴⁹⁸⁷

 

Si sprac: ‘Ghi heren, ic en sal mogen

 

Mijn lant niet houden sonder voget.

4990

Beraet mi, of gi iewer moget⁴⁹⁹⁰

 

In enegen landen ridder vinden,

 

Daer ic mi dorste toe gheninden⁴⁹⁹²

 

Dat ickene te manne name;

 

Daer gijt mi riet, waert mi bequame.⁴⁹⁹⁴

4995

Al haddi niet al sijn gevoech⁴⁹⁹⁵

 

Van goede, ic hebs gnoech,

 

Ic maecten here van minen lande.

 

Die nemt dore goet - God geve hem scande! -⁴⁹⁹⁸

 

Dat sine herte niet en mach,

5000

Hi moet dicke hebben quaden dach.’

 

Doe antworden si alle schiere:

4971 Ik zie af van mijn (ongunstige) gezindheid (tegenover u).

4972 Geef genoegdoening aan mijn vrouwe.

4974 aisierden: gastvrij zouden onthalen.

4978 met hare dagen: bij haar verwijlen, blijven.

+ fol. 29^b

4980 heft gelaten staen: heeft opgehouden met.

4981 niet enwout (en wout): haar geen baat brengt.

4982 hen (het en) vercout: of het verliest zijn warmte, zijn gloed.

4984 berren: aanbranden.

4987 in hogen: verheugd.

4990 Beraet mi: Geeft mij raad.

4992 gheninden: het op mij nemen, ertoe overgaan.

4994 Daar gij het zoudt aanraden (nl. omdat juist de raad van u zou komen), zou het mij aangenaam zijn, mij bevallen.

4995 al sijn gevoech (van goede): geen toereikende hoeveelheid (van bezittingen), geen overvloed aan.

4998 dore: ter wille van.

[p. 207]

 

‘Joncfrouwe, die hadde den ridder fiere⁵⁰⁰²

 

Die u sorcoersde in u noet,⁵⁰⁰³

 

Al en ware sijn goet niet groet,

5005

Hi es sterc ende onververt;

 

Sulc een ridder es elker vrouwen wert.

 

Maer wi en weten wanen hi quam

 

Wiet es of waer hi inde nam.’⁵⁰⁰⁸

 

Galiene sprac ende loech:

5010

‘Ic wildicken hadde, waert u gevoech.⁵⁰¹⁰

 

Gi heren, nu waent u gerecken;⁵⁰¹¹

 

Ic wille morgen te hove trecken

 

Bidden Arture op so grote doget⁵⁰¹³

 

Dat hi mi geve sulken voget,

5015

Die orbore si in mijn lant.’⁵⁰¹⁵

 

Doe spraken die ridders altehant:

 

‘Ghi sijt listech ende vroet⁵⁰¹⁷

 

Joncfrouwe, dit dunct ons allen goet,

 

Dat ghi vaert spreken den coninc.’

5020

Sanderdages alse die zonne op ginc

 

Ghinc Galiene hare gereden.

 

Hare ridders liepen hen vercleden

 

⁺Met dieren pelre van Rossien,⁵⁰²³

 

Wel tweehondert van ere partien.⁵⁰²⁴

5025

Si saten op ende voeren derwaert;

 

Dus hebsi bestaen de vaert.

 

Te Cantorbie sijn si comen,

 

Daer hebsi den coninc vernomen.

 

Daer daden ridders ende vrouwen

5030

Alle grote ere dier joncfrouwen.

 

Die coninc selve was herde blide,

 

Want hine hadde in menigen tide

 

So scone ene joncfrouwe niet gesien;

5002 die hadde den ridder fiere: de relatieve zin staat hier in de plaats van een onderstellende zin met als, dus: als iemand de moedige ridder (tot man) had, (dan zou hij van geluk mogen spreken). De zin loopt niet af.

5003 sorcoersde: bijstond.

5008 waer hi inde nam: wat er van hem geworden is.

5010 Ic wildicken hadde: ik wilde dat ik hem had; waert u gevoech: als het u naar de zin was.

5011 waent u gerecken: wilt u gereedmaken.

5013 op so grote doget: in het vertrouwen op zijn grote goedheid.

5015 orbore: nuttig.

5017 listech: schrander.

+ fol. 29 verso^a

5023 Met klederen van kostbare Russische stoffen.

5024 van ere (eenre) partien: van eenzelfde partij, van eenzelfde soort?

[p. 208]

 

Die ander vrouwen moesten vlien.⁵⁰³⁴

5035

Genoevere hads selve groet verdriet,

 

Want jegen hare en was si niet.⁵⁰³⁶

 

Alle die ghene diese saghen

 

Begonsten mallijc anderen vragen:

 

‘Wie es dese vrouwe? wie es haer name?⁵⁰³⁹

5040

Hen sach noit man wijf so bequame.⁵⁰⁴⁰

 

Wel ware hi here, dien soe mochte⁵⁰⁴¹

 

Ende dien si dade in hare gedochte;⁵⁰⁴²

 

Hi mochts een jaer te langer leven

 

Dien si antworde wilde geven.’⁵⁰⁴⁴

5045

Dus spraken si alle mont gemene.⁵⁰⁴⁵

 

Vore den coninc ginc Galiene.

 

Die vander zale swegen stille.

 

Si sprac: ‘Here, waert u wille,

 

Gaefdi mi man, ic wists u danc;

5050

Want wi vrouwen, wi sijn cranc,⁵⁰⁵⁰

 

Wine mogen striden no vechten,

 

Noch ons lant berechten.

 

Bedi biddic, of gijt doen moget,

 

Dat gi mi gheeft sulken voget

5055

Die orbore es te minen rike.’

 

Artuer antworde vriendelike:

 

‘So hulpe mi God ute mire noet!

 

Joncfrouwe, ware Genoevere doet,

 

Ic name u te minen trouwen⁵⁰⁵⁹

5060

Mochtic u hebben. In can gescouwen⁵⁰⁶⁰

 

Riddere ghenen die u betaemt,

 

No dien gi te manne naemt;

 

Maer ic hebbe vonden enen raet,⁵⁰⁶³

 

Docht u goet, en ware niet quaet:

5065

Ic soude senden alte hande

 

Knechte, yraude in allen lande⁵⁰⁶⁶

 

⁺Ende doen enen tornoy crayeren,⁵⁰⁶⁷

5034 vlien: er voor onderdoen.

5036 Want bij haar vergeleken was zij niets.

5039 wie (het tweede): hoe.

5040 bequame: lieflijk, mooi.

5041 dien soe mochte: van wie zij hield.

5042 En aan wie zij een plaats gunde in haar hart.

5044 antworde: een (bevestigend) antwoord, d.i. het jawoord.

5045 mont gemene: uit één mond.

5050 cranc: zwak.

5059 te minen trouwen: op mijn woord.

5060 gescouwen: zien.

5063 vonden enen raet: een plan bedacht.

5066 yraude: herauten.

+ fol. 29 verso^b

5067 crayeren: uitroepen.

[p. 209]

 

Daer mine ridders souden tornieren

 

Jegen alle die van buten.

5070

Minen scat willic onsluten,

 

Gheven elken sinen kies;⁵⁰⁷¹

 

Ic wille hem gelden haer verlies

 

Den ridders van mire meysnieden.

 

Joncfrouwe, vort willic doen gebieden

5075

In allen maertsen over al:⁵⁰⁷⁵

 

Diet daer best doet, dat hi hebben sal

 

Die overdege coninginne,⁵⁰⁷⁷

 

Die menegen roeft vanden sinne

 

Ende vrouwe es van Rikenstene;

5080

Geheten es si Galiene.

 

Ic sal oec roepen doen ter uren:

 

Dese tornoy sal een maent geduren

 

Buten Cardoel op dat sant.⁵⁰⁸³

 

Joncfrouwe, die ridder sal sijn becant

5085

Die desen tornoy sal winnen;

 

Met rechte salmen mogen minnen.’⁵⁰⁸⁶

 

Galiene sprac: ‘Wel lieve here

 

Ghi doet mi vrienscap ende groet ere.

 

Dat gi wilt doen, dats mi lieve.

5090

Die coninc dede maken brieve

 

Ende deetse in allen lande dragen

 

Alle die ere wilden bejagen

 

Datsi tien tornoye quamen.

 

Te Cardoel waert tract alte samen

5095

Dat ridderscap groet ende clene.

 

Wel blide mach sijn Galiene

 

Dat al die werelt omme haer pijnt.⁵⁰⁹⁷

 

Die ghene, die om hare verdwijnt⁵⁰⁹⁸

 

Ende vore alle vrouwen mint

5100

En wiste van dien tornoye twint.⁵¹⁰⁰

 

In sijn wout was hi spelen gaen⁵¹⁰¹

 

Ende hi sach comen enen naen

 

Op een herde scone ors gereden.^5102-03

5071 sinen kies: wat hij verlangt.

5075 maertsen: landstreken.

5077 overdege: fier, hoog.

5083 op dat sant: in het strijdperk.

5086 salmen: zal men hem.

5097 omme haer pijnt: zich inspant om harentwille.

5098 verdwijnt: wegkwijnt.

5100 (en) twint: helemaal niets.

5101 spelen gaen: voor zijn genoegen uit rijden gegaan.

5102-03 comen gereden: komen aanrijden.

[p. 210]

 

Hi was lelic van allen leden,

5105

Enen scilt ane sinen hals hi droech.

 

Ferguut groettene ende loech

 

Ende sprac: ‘Naen, waers die tornoy?’

 

Die naen sweech, het haddem boy⁵¹⁰⁸

 

Ende leet over; hi was gram.⁵¹⁰⁹

5110

Die ridder biden togel nam

 

⁺Dat ors ende hilt al stille⁵¹¹¹

 

Ende sprac: ‘Naen, oft es u wille,

 

Segt, waer suldi henen varen?’

 

Die naen sprac: ‘Houdi u scaren?⁵¹¹⁴

5115

Met enen hertoge ben ic garsoen;⁵¹¹⁵

 

Lietti mi varen, ic en hads wat doen⁵¹¹⁶

 

Dat ghi met mi hout u spel.

 

Waer dat ic vare, dat wetti wel,

 

Want en es batseleer en geen⁵¹¹⁹

5120

Hine si daer, die wert es twee sleen;⁵¹²⁰

 

So soudi oec, waerdi niet sot.’⁵¹²¹

 

Ferguut sprac: ‘So helpe mi God!

 

Lieve naen, ic en hebs niet vernomen.’

 

Die naen sprac: ‘Te Cardoel es comen

5125

Ene behagele coninginne,⁵¹²⁵

 

Die te niemen wil dragen minne,

 

Hine hadde van dien tornoie dien lof.⁵¹²⁷

 

Die coninc Artuer hi hout hof

 

Ende doet craieren over al:

5130

Wie daer den prijs hebben sal,

 

Die coninginne salmen hem geven.

 

Alle die ghene die nu leven

 

En sagen scoenre wijf noit ghene;

 

Die vrouwe hetet Galiene.

5135

Mochticse sien, ic ware genesen.

 

Daer sal die werelt wesen.⁵¹³⁶

5108 het haddem boy: hij had het land, hij achtte het beneden zich te antwoorden.

5109 leet over: reed verder.

+ fol. 30^a

5111 hilt: hield het.

5114 houdi u scaren: drijft gij de spot.

5115 Met: bij.

5116 ic en hads wat doen: ik zou er niets om geven.

5119 batseleer: jong edelman, die nog niet tot ridder geslagen was, in rang stond beneden de ridder, maar boven de ‘knape’.

5120 twee sleen: twee pruimen, d.i. ook maar iets.

5121 So soudi oec: Gij zoudt er ook zijn.

5125 behagele: lieftallig.

5127 Tenzij hij in dat toernooi de hoogste lof, de grootste roem verwierf (nl. die van de overwinnaar).

5136 die werelt: iedereen.

[p. 211]

 

Artuers maisniede sal tornieren

 

Jegen alle die banieren,⁵¹³⁸

 

Die van buten comen mogen.

5140

Wel mach die ridder sijn in hogen

 

Die cussen sal haer mondekijn!

 

Her ridder, of gi daer wilt sijn

 

Ghi moet u haesten; wi varen voren.’

 

Die naen sloech wech met sporen.⁵¹⁴⁴

5145

Ferguut hi keerde in sine kemenade⁵¹⁴⁵

 

Ende hiet heme bringen sine gewade

 

Ende wapende hem al toten voeten.

 

Hi sprac: ‘Nu salic Keyen gemoeten!’⁵¹⁴⁸

 

Up Pennevaren ginc hi riden.

5150

Sine wapinen waren wit, van siden.⁵¹⁵⁰

 

Dus voer hi wech al moeder ene.

 

Hoe dicke riep hi: ‘Galiene,

 

Salic u nu moeten verliesen?

 

Wel haddic gesproken den riesen,⁵¹⁵⁴

5155

⁺Dat ic naesten niet en voer tote u⁵¹⁵⁵

 

Ten Rikenstene; dats mi leet nu.

 

Hets dicke geseit, dats waer sprake:

 

Blode man quam noit te hoger sake.’

 

Die coninc Artuer heft vernomen

5160

Dat die ridders alle sijn comen.

 

Sinen standaert so dede hi dragen

 

Te velde; daer was menech wagen

 

Van vrouwen ende menich scofaut.⁵¹⁶³

 

Lude riep daer menech yraut:

5165

‘Ridders, hets tijt, lacies! lacies!’⁵¹⁶⁵

 

Die vrouwen waren blide dies,

 

Want si die ridders gerne sagen.

 

Die op dat hogeste scafaut lagen⁵¹⁶⁸

 

Dat was Genoevere ende Galiene,

5170

Artuer die coninc ende Philomene

 

Des coninx wijf van Avalons,

 

Die oude grave van Mascons.

5138 die banieren: heren die een banier voeren.

5144 sloech wech met sporen: reed spoorslags weg.

5145 kemenade: kamer.

5148 gemoeten: ontmoeten.

5150 Sine wapinen: Zijn wapentekens (hij was dus in de echte zin van het woord: de ‘witte’ ridder).

5154 gesproken den riesen: me dwaas gedragen.

+ fol. 30^b

5155 naesten: onlangs.

5163 scofaut: tribune.

5165 lacies!: bind vast (lachieren), nl. de helm.

5168 lagen: zich bevonden.

[p. 212]

 

Daer was van Caudie Aglentine

 

Ende uute Grieken Alemandine.

5175

Daer was Sibilie van Rome

 

Ende sgraven wijf van Vendome.

 

Daer was Lidone uut Almanie,

 

Ysaude, des coninx wijf van Spanie,

 

Fausette die scone van Tudele.

5180

Oec waser die Male Pucele

 

Ende Lunette van Brabais.

 

Dese waren blide ende hadden pais,⁵¹⁸²

 

Over al mochtsi slaen haer ogen.⁵¹⁸³

 

Hine hilt heme niet over bedrogen⁵¹⁸⁴

5185

Die Galienen mochte sien.

 

Mijn her Keye es comen mettien

 

Ende alle die vander tafelronden

 

Hadden helm op hoeft gebonden.

 

Mijn her Keie was herde fiere,⁵¹⁸⁹

5190

Tote Arture reet hi sciere.

 

Hi sprac: ‘Here, wien so het coste,⁵¹⁹¹

 

Ic moet hebben die ierste joste⁵¹⁹²

 

Ende josteren vore dese vrouwen;⁵¹⁹³

 

Si selent alle mogen scouwen.

5195

Ic sie ginder enen walopperen,⁵¹⁹⁵

 

Sijn ors willic prosenteren⁵¹⁹⁶

 

Der coninginnen van Rikenstene.’

 

Die vrouwen spraken mont gemene:

 

⁺‘Her coninc, het dunct ons goet

5200

Dat mijn her Key die joeste doet,

 

Want hi hefse tierst gebeden.’⁵²⁰¹

 

Mijn her Keye was wel gereden,⁵²⁰²

 

Hi wiste wel die costume.⁵²⁰³

 

Hi hurte vort tote op tgherume⁵²⁰⁴

5205

Ende greep in die hant den scacht.

5182 pais: vrede, rust; si hadden pais: zij voelden zich behaaglijk, in hun schik.

5183 Zij konden het hele schouwspel overzien.

5184 Hij die..., mocht zich gelukkig achten.

5189 fiere: ingebeeld, verwaand.

5191 wien so het coste: wie er ook iets tegen hebbe.

5192 joste: kamp in het toernooi.

5193 josteren: zich in de kamp meten.

5195 walopperen: galopperen.

5196 prosenteren (presenteren): als geschenk aanbieden.

+ fol. 30 verso^a

5201 tierst: het eerst.

5202 was wel gereden: was een goed ruiter.

5203 costume: gebruiken.

5204 Hi hurte (horte) vort: hij reed naar voren; tgherume (dat gherume): het vrije veld.

[p. 213]

 

Die van buten ane ene gracht⁵²⁰⁶

 

Biden harnassche al stille hilden,⁵²⁰⁷

 

Wantsi die ridders kinnen wilden

 

Die die joeste souden doen.

5210

Alsi versagen den lyoen⁵²¹⁰

 

Kennetsi mijn [her] Keien wel.*⁵²¹¹

 

Hi was goet ridder ende snel,

 

Ghenendech ende van stouten moede.⁵²¹³

 

Ferguut was al moede

5215

Stappans ten tornoye comen.

 

Tierst dat hi Keien horde nomen

 

Dat heme die joste was gegeven,

 

So vervroudem sijn leven.⁵²¹⁸

 

Hi sach wel Keien ende waer hi hilt.⁵²¹⁹

5220

Dapperlike nam hi den scilt

 

Ende noepte Pennevaren.

 

Van allen den genen die daer waren

 

Sone wiste niemen wie hi was.

 

Mijn her Keye quam dore dat gras

5225

Sere met sporen te hem wert,⁵²²⁵

 

Blide, in hogen ende onververt.

 

Mijn her Keie den ridder stac

 

Up sinen scilt, sijn scacht brac.

 

Ferguut stac Keien weder,

5230

Droech hem thoeft ter erden neder⁵²³⁰

 

In ene beke die daer liep,

 

Daer hi in lach ende lude oec riep:

 

‘Helpt mi alle, oft ic verdrinke,

 

Want ic hebbe alte grote minke;⁵²³⁴

5235

Mijn dieschinkel es te broken!’⁵²³⁵

 

Ferguut es nu wel gewroken

 

Dat Keie met heme scheren hilt.

 

Men leide Keyen op enen scilt

5206 Die van buten: de ridders, die van elders gekomen waren om aan het toernooi deel te nemen (zie ook vs. 5250), in tegenstelling tot die van binnen (zie ook vs. 5249): de ridders aan het hof van koning Artur.

5207 harnassche: bagage, tros.

5210 den lyoen: de leeuw in Keye's wapen.

5211 Kennetsi: Kenneden si.

5213 Ghenendech: onversaagd.

5218 sijn leven, omschrijving voor hi; was hij in zijn schik.

5219 hilt: stond.

5225 met sporen: zijn paard de sporen gevend; sere: snel.

5230 Droech hem thoeft ... neder: stootte hem van zijn paard.

5234 minke: verwonding.

5235 dieschinkel: dijbeen.

[p. 214]

 

Ende droechene weder in die stat;

5240

Hi seep van watre ende was nat.⁵²⁴⁰

 

Die tornoy slouch ende wart geraect;⁵²⁴¹

 

Die ridders waren sere mesmaect⁵²⁴²

 

In beden siden ende gefrotsiert.⁵²⁴³

 

⁺Wel heft Lanceloet getorniert;

5245

Mijn her Gawein ende Sagramort,

 

Pertsevale, Erec ende Bohort,

 

Lyonel ende Mereagis

 

Ende her Ywain ende Laquis,

 

Dese dadent alle wel van binnen.⁵²⁴⁹

5250

Van buten willic u doen kinnen

 

Diere prijs hadden, wie si waren.

 

Daer was die here vanden Baren,

 

Die hertoge van Denemaerke

 

Ende ute Poytau een ridder starke.

5255

Wel deet daer die coninc van Spaengie⁵²⁵⁵

 

Ende die coninc van Almaengie

 

Ende die coninc van Romenie

 

Ende menech ridder van herten vrie.⁵²⁵⁸

 

Van Angou ende ute Proventse

5260

Waser daer vele ende van Valentse

 

Die hier te noemene waren swaer.

 

Maer dierre best dede vor waer

 

Dat was die voerde den witten scilt:

 

Hi dede daer al dat hi wilt,

5265

Menegen ridder warp hi ave;⁵²⁶⁵

 

Daer en was coninc no grave

 

Hine moeste hem sekeren in die hant.⁵²⁶⁷

 

Die witte ridder was saen becant,

 

Si prijsden alle diene sagen.

5270

Die vrouwen, die op tscafaut lagen,

 

Mercten Fergute sere.⁵²⁷¹

 

Si vrageden: ‘Wie es die jonchere?

5240 seep: droop

5241 Die tornoy slouch... (hier verpersoonlijkt: die ridders, vs. 5242), de ridders van het toernooi stormden op elkaar in en werden geraakt (= gekwetst). - Vgl. verder vs. 5362 e.v.

5242 sere mesmaect: lelijk toegetakeld.

5243 gefrotsiert: gekneusd.

+ fol. 30 verso^b

5249 dadent alle wel: weerden zich allen dapper; onderscheidden zich allen.

5255 deet: deed het, zie vs. 5249.

5258 van herten vrie: edel van aard.

5265 warp hi ave: wierp hij uit het zadel.

5267 hem sekeren in die hant: zich overwonnen verklaren.

5271 Mercten: sloegen oplettend gade.

[p. 215]

 

Selken ridder machmen wel minnen;

 

Hi lijd alle dien van binnen!’⁵²⁷⁴

5275

Artuer sprac selve: ‘Bi Sente Denijs!

 

Den witten ridder gevic den prijs.

 

Laet vollec u tornieren staen,

 

Wi willen te herbergen gaen;

 

Het es nacht, die dach es woch,⁵²⁷⁹

5280

Morghen salmen tornieren noch.’

 

Artur sciet ende sine mesniede⁵²⁸¹

 

Ende daer na die ander liede.

 

Si trocken alle indie port,

 

Elc te herbergen weder ende vort.⁵²⁸⁴

5285

Artuer die coninc hi geboet

 

Datter niemen bleve, lettel no groet.

 

Die ridders voeren alle te hove,

 

Men ontfincse met groten love

 

⁺Sonder die aerme Ferguut;

5290

Hi bleef al moeder ene daer uut.⁵²⁹⁰

 

Haerde sere was hi te blouwen⁵²⁹¹

 

Onder ene hage was hi ghevlouwen.⁵²⁹²

 

Gode clagedi sine noet.

 

Hine at no dranc el niet dan broet.

5295

Hoe dicke riep hi: ‘Galiene!

 

Wat wondere eist dat ic wene?

 

Bi mire scult hebbic u verloren.

 

Hets wel recht dat ic hebbe toren,

 

Want gi boet mi uwe minne;⁵²⁹⁹

5300

Hets wonder, blivic inden sinne.’⁵³⁰⁰

 

Alsemen te hove hadde geten⁵³⁰¹

 

Sprac Artuer: ‘Ic wille weten⁵³⁰²

 

Staet op, gi vrouwen, laet ons festeren⁵³⁰³

 

Den ridder dien Keien dede canceleren⁵³⁰⁴

5305

Ende alle mine ridders heft verwonnen;

5274 lijd: overtreft.

5279 woch: voorbij (weg).

5281 sciet: ging heen.

5284 weder ende vort: in alle richtingen.

+ fol. 31^a

5290 daer uut: daar buiten.

5291 Geweldige slagen had hij ontvangen.

5292 ghevlouwen: gevlucht.

5299 boet: bood aan.

5300 blivic inden sinne: als ik mijn verstand behoud, d.i. als ik niet krankzinnig word.

5301 geten: gegeten.

5302 weten: kennen.

5303 festeren: huldigen.

5304 Den ridder hangt tegelijkertijd af van weten (vs. 5302) en festeren (vs. 5203); canceleren: wankelen, neerstorten.

[p. 216]

 

Hets recht dat wi hem sprijs onnen.’⁵³⁰⁶

 

Si sochtene van ringe te ringe.⁵³⁰⁷

 

Daer waren graven ende coninge

 

Ende menech ridder uut vremden lande;

5310

Daer en was nieman diene cande⁵³¹⁰

 

So waer hi voer ofte hoe hi hiet.

 

Artur ginc slapen; dat hof sciet.⁵³¹²

 

Smorgens als die zonne op ginc

 

Stont op Artur die coninc,

5315

Ghinc messe horen in die kerke.

 

Daer waren papen ende clerke,

 

Daden den dienst te Gods love.

 

Die coninc Artur voer te hove,

 

Ontbeet een lettel, voer te velde.

5320

Daer volchdem menich ridder milde,⁵³²⁰

 

Scilt omme den hals, cousen gebonden.

 

Die ridders vander tafelronden

 

Seiden, dat sijs hem mochten scamen,

 

Dat heme die van buten namen

5325

Dier joncfrouwen Galienen.⁵³²⁵

 

Elc sprac: ‘Mochtic sien den genen

 

Diet hier gisteren dede soe wel,

 

Ic soude verwarmen hem sijn vel.’⁵³²⁸

 

Daer tamboreerde menech hiraut.⁵³²⁹

5330

Genoevere trac op hare scofaut

 

Ende Galiene ende dandere vrouwen;

 

Dien tornoy mochtsi wel scouwen.

 

⁺Een goet ridder was Pertsevael,

 

Hi vant dat precioes grael,

5335

Dat noit eer man en mocht vinden.

 

Hi wille datne die vrouwen kinden.⁵³³⁶

 

Mijn her Pertsevale die coene

 

Sprac: ‘Hets wel na neder noene⁵³³⁸

 

Lieve here, waert u bequame,

5340

Ic dade deerste joste in Gods name.’

5306 sprijs (gen.) onnen: de eer der overwinning toekennen.

5307 van ringe te ringe: in alle rijen, onder al de aanwezigen.

5310 cande: kende; onderverstaan ter inleiding van vs. 5311: en wist...

5312 sciet: ging uiteen.

5320 milde: edel (epitheton ornans).

5325 Dier joncfrouwen: voorwerp, in de genitief. Zie Stoett, Synt., 1923³, § 172.

5328 Ik zou hem zich in 't zweet laten werken, hem afmatten.

5329 tamboreerde: sloeg op de trommel.

+ fol. 31^b

5336 kinden: kenden, opmerkten.

5338 wel na: bijna; neder noene: late namiddag.

[p. 217]

 

‘Pertsevale, jaet!’ sprac die coninc.

 

Hi horte stappans inden rinc,⁵³⁴²

 

Lettel hem sine wapine verwagen.⁵³⁴³

 

Teerst dattene die van buten sagen

5345

Spraken si: ‘Dese en es niet bois,⁵³⁴⁵

 

Dit es Pertsevale die Walois,

 

Die meneghe provetse heft gedaen.’⁵³⁴⁷

 

Ende Ferguut versagen saen,⁵³⁴⁸

 

Perchevals scilt heft hi vercoren.⁵³⁴⁹

5350

Mallic sloech op andren met sporen⁵³⁵⁰

 

Ende brochten gerecht die scachte.⁵³⁵¹

 

Pertsevale stac Fergute met crachte,

 

Dorstac hem corie ende halsberch.

 

Die witte ridder alse een dwerch⁵³⁵⁴

5355

Bleef vaste sittende op sijn pert.

 

Pertsevalen stac hi ter vert⁵³⁵⁶

 

Ende gheraecten in die lumire,⁵³⁵⁷

 

Droech hem dat hoeft ter erden sciere⁵³⁵⁸

 

Dat heme die been op waert vlogen.

5360

Die van binnen over bedrogen⁵³⁶⁰

 

Hilden hem ende sloegen toe.⁵³⁶¹

 

Daer wart tornoy ende pongijs doe,⁵³⁶²

 

Want die van binnen voeren ane⁵³⁶³

 

Ende Ferguut leidde den trane.⁵³⁶⁴

5365

Hi was emmer inden tas;⁵³⁶⁵

 

Menegen veldi op dat gras

 

Die verloes pert ende gereide.

5342 horte: reed.

5343 Lettel... verwagen: hinderde hem weinig (de wapenrusting, door haar gewicht).

5345 bois: gering, min.

5347 provetse: heldendaad.

5348 versagen: bemerkte hem.

5349 heft hi vercoren: koos hij als mikpunt.

5350 Elk (van beiden) reed spoorslags op de andere in.

5351 gerecht: in gevelde positie.

5354 alse een dwerch: als een reus, een heros.

5356 ter vert: onmiddellijk.

5357 lumire (lumiere): opening in het vizier van de helm.

5358 Droech hem dat hoeft ter erden: stootte hem van zijn paard op de grond.

5360 over bedrogen hilden hem: meenden dat ze er slecht af kwamen.

5361 sloegen toe: stormden er op los.

5362 pongijs: strijd, gevecht. De zin van het vers is: het toernooi ging toen over in een strijd, in een gevecht.

5363 voeren ane: reden naar voren. De tekstoverlevering moet hier korrupt zijn: ‘binnen’ staat hier blijkbaar i.p.v. ‘buten’. Die van ‘buten’ willen de aanval van die van ‘binnen’ beantwoorden en Ferguut leidt de eerstgenoemde schaar.

5364 leidde den trane: leidde de troep, was steeds vooraan.

5365 tas: drom, dicht gewoel.

[p. 218]

 

Die vrouwen spraken sonder beide:

 

‘Dese witte ridder doet groet wonder,

5370

Hi doet al die van binnen tonder;⁵³⁷⁰

 

Hi verwinnet altemale.

 

Al ware hi yserijn of van stale

 

Nochtan mochti moede sijn.’^5372-73

 

Artur sprac: ‘Ten trouwen mijn,

5375

Noit en sagic ridder met minen ogen

 

Die meer pinen mochte dogen

 

⁺No die dapperliker vacht.’

 

Die tornoy duerde tote in die nacht;

 

Doe trac elc te sire herbergen.

5380

Die witte ridder Ferguut voer hem bergen

 

Neven een foreest int gras.

 

Alst geheten te hove was⁵³⁸²

 

So spracmen vele in die zale

 

Om Keien ende omme Pertsevale⁵³⁸⁴

5385

Ende gingen den witten ridder prisen.

 

Die coninc sprac: ‘Wie sal mi wisen

 

Den ridder, diet al verwonnen heeft?

 

Het es die vroemste een die leeft.’⁵³⁸⁸

 

Die ridders spraken alle gemene:

5390

‘Here, wine weten groet no clene⁵³⁹⁰

 

Wie hi es of waer hi vaert.’

 

Die coninc swoer: ‘Bi Sente Alart!

 

Sal hi Galienen gewinnen,

 

Wi selen noch bet moeten kinnen.’

5395

Artur ginc in sine kemenade.

 

Die ridders scieden, het was spade.

 

Des derdes dages josteerde Boört

 

Ende op den vierden Sagramort,

 

Up den vijfsten mijn her Laquis,

5400

Up den sesten Mereagis.

 

Dien sevensten stac hi vanden paerde⁵⁴⁰¹

 

Heerecke, dien ridder metten baerde,

 

Den achtsten dach mijn her Yweine,

 

Upden negensten Agraveine,

5370 doet tonder: is de baas.

5372-73 Gesteld dat hij van ijzer of staal was, toch zou hij nog vermoeid kunnen zijn (zo heeft hij zich geweerd!).

+ fol. 31 verso^a

5382 geheten: gegeten.

5384 om: over.

5388 die vroemste een: een van de dapperste.

5390 groet no clene: absoluut niet.

5401 hi is hier natuurlijk Ferguut.

[p. 219]

5405

Upden tiensten Gosengote,

 

Up den elfsten Lancelote;

 

Dese verloren ors ende gesmide.

 

Up die werelt doe te tide

 

Waest die bloeme van kerstinhede.

5410

Die coninc hads oec scande mede

 

Dat een ridder al verwan

 

Sine beste ridders; hi en can

 

Geweten wie die ridder si.

 

Dies twaelfstes dages so dede hi

5415

Weder den tornoy crayeren.

 

Sine ridders wilden noch tornieren:

 

Die verwonnen es, wille emmermeer.⁵⁴¹⁷

 

Mijn her Gawein hadde groet seer:

 

Hi scaemde hem utermaten sere

5420

Datsine gesellen alle onnere

 

⁺Ende lettel prijs hadden bejaget.

 

Artur die coninc hi versaget⁵⁴²²

 

Dat mijn her Gawein was onblide

 

Sijn neve; hi traken ane ene side⁵⁴²⁴

5425

Ende vragede hem wat hem mesquame.

 

Hi sprac: ‘Oem, mi en es niet bequame

 

Dat gi hier so lange sijt:

 

Trec wi te velde, het es tijt,⁵⁴²⁸

 

Doet vore u dragen u banieren;

5430

Men soude met rechte nu tornieren.’

 

Doe ginc hem Artur berecken⁵⁴³¹

 

Ende dede staphans te velde trecken.

 

Daer mochtmen hebben sien baleren,⁵⁴³³

 

Vedelen ende flaioteren⁵⁴³⁴

5435

Vore die vrouwen menechfout.

 

Daer was oec menech ridder stout

 

Scilt omme den hals, helm gebonden.

 

Tenen tornoie noit ten stonden⁵⁴³⁸

 

Wanic dat soe vele ridders waren.

5440

Mijn her Gawein es gevaren

 

Tote Genoeveren der coninginnen.

5417 emmermeer: in elk geval.

+ fol. 31 verso^b

5422 versaget: bemerkte het.

5424 traken ane ene side: trok hem opzij.

5428 Trec wi: laten we trekken.

5431 hem berecken: zich toerusten.

5433 baleren: dansen.

5434 flaioteren: op de fluit spelen.

5438 noit ten stonden: nooit.

[p. 220]

 

Hi sprac: ‘Vrouwe, God moet u minnen,

 

Dese joeste dadic alte gerne;

 

Biddes minen oem, mine staets tonberne,⁵⁴⁴⁴

5445

Ic moet se sekerlike doen.’*

 

Artur, die here van Carlioen

 

Sprac: ‘Gawein, neve, swijcht stille,

 

In ghevere u niet, hens niet mijn wille⁵⁴⁴⁸

 

Dat gi dese joeste doet.

5450

Mi ware liever half mijn goet

 

Genomen dan enich ridder quame⁵⁴⁵¹

 

Die u velde van uwen name.⁵⁴⁵²

 

En hadde noit man van uwen plumen:⁵⁴⁵³

 

Moesti nu tghereide rumen

5455

Dat ware mi leet te minen trouwen.’

 

Gawein antworde: ‘Oem, te blouwen⁵⁴⁵⁶

 

Sijn algader mine gesellen

 

Ende tongemake; ic moete quellen⁵⁴⁵⁸

 

Oftic nemmer blive in die ere.’

5460

Alle die vrouwen baden sere

 

Mijn her Gawein, dat hijs onberde.⁵⁴⁶¹

 

Der Gawein hads grote onwerde⁵⁴⁶²

 

Datsi den ridder so ontrieden;⁵⁴⁶³

 

Hi hurte stappans uut dien lieden⁵⁴⁶⁴

5465

⁺Ende bleef houdende al moeder ene.⁵⁴⁶⁵

 

Die van buten groet ende clene

 

Verkenden stappans die baniere

 

Ser Gaweins; die spraken schire:⁵⁴⁶⁸

 

‘Hier comt Gawein, die beste die left,

5470

Die menighe avonture onstaen heft;⁵⁴⁷⁰

 

Sinen genoet men noit en vant!’

 

Die witte ridder kendene te hant

 

Alse hi sinen scilt versach.

 

Dus hilt Gawein stille alden dach.

5444 Biddes: verzoek er met aandrang om.

5448 ghevere: geef ze (die joeste).

5451 dan: dan dat.

5452 Die u van uw goede naam (van uw roem) beroofde.

5453 Niemand was ooit met u te vergelijken (was van gelijke pluimage).

5456 te blouwen: verslagen.

5458 quellen: leed hebben, bedroefd zijn.

5461 dat hijs onberde: dat hij ervan afzag.

5462 Der: de heer; hads onwerde: was er verontwaardigd over.

5463 ontrieden: vreesden.

5464 uut: weg van.

+ fol. 32^a

5465 bleef houdende: bleef stil staan.

5468 Ser (sher): des heren.

5470 onstaen: doorstaan, te boven gekomen.

[p. 221]

5475

Nieman en dorste jegen hem comen.

 

Den witten ridder heft hi vernomen

 

Ende dede vragen, waer omme hi hilde,

 

Of hi nemmer tornieren wilde?⁵⁴⁷⁸

 

Hi quame vort, hi daedt te lanc!⁵⁴⁷⁹

5480

Ferguut sprac: ‘Mine liege mijn wanc⁵⁴⁸⁰

 

Ic en wane niet jegen hem josteren.

 

Mijn ors willic hem prosenteren

 

En wilt hi mi verlaten niet⁵⁴⁸³

 

Van derre josten.’ Dit versiet⁵⁴⁸⁴

5485

Mijn her Gawein, dies wonder heft

 

Om wat saken hi hem gheft

 

Sijn ors, eer hi die joeste doet.

 

Mijn her Gawein was herde vroet

 

Ende stappede tote Fergute te handen.

5490

Hi sprac: ‘Ridder, mochtic u gelanden,⁵⁴⁹⁰

 

Jegen u josteerdic gerne.

 

Ic wane ghi dadet tuwen scerne

 

Datghi mi u ors prosenteret.

 

Al mine gesellen gefolleret⁵⁴⁹⁴

5495

So hebdi utermaten sere.’

 

Ferguut antworde: ‘Lieve here,

 

Ic en wille vechten no striden

 

No jeghen u sone willic riden,

 

Maer tuwen dienste wilhc staen.’

5500

Den helm so heeft hi af gedaen;

 

Doe kendene mijn her Gawein wel.

 

Hi dreef bliscap ende spel⁵⁵⁰²

 

Ende vuerde Fergute toten coninc.

 

Hi sprac: ‘Oem, dits die jongelinc

5505

Die Keien sinen diescinkel brac,

 

Om dat hine in u hof versprac.⁵⁵⁰⁶

 

Wel heft hire hem over gewroken.’

 

Artur die coninc heft gesproken:

 

⁺‘Ridder, wel moetti comen sijn!’

5510

Daer en was vrouwe no magedijn

5478 nemmer: niet meer, niet nog eens.

5479 hi daedt te lanc: hij maakte het te lang.

5480 Mine liege mijn wanc: als ik mij niet vergis, ik weet wel zeker.

5483 verlaten: vrijstellen.

5484 versiet: verneemt.

5490 gelanden: overhalen.

5494 gefolleret: toegetakeld.

5502 Hij toonde zich uitermate verheugd.

5506 versprac: beledigde.

+ fol. 32^b

[p. 222]

 

Sine festerdene alle sere.⁵⁵¹¹

 

Die coninc selve dede hem grot ere.

 

Hi hiet op winden die banieren⁵⁵¹³

 

Ende seide, men soude nemmer tornieren.⁵⁵¹⁴

5515

Doe trac elc te sinen lande.

 

Die witte ridder onbekande

 

Hadde verwonnen al dat daer was.

 

Doe rumeden si heiden ende gras;⁵⁵¹⁸

 

Elc trac weder danen hi quam.

5520

Artur die coninc sijn volc nam

 

Ende keerde weder in sijn port,

 

Diemen hiet Occenefort.

 

Daer hilt hof die coninc milde.

 

Ferguut metten witten scilde

5525

Was altoes bi siere side.

 

Die coninc was vroe ende blide;⁵⁵²⁶

 

Hi dede vort comen Galienen,

 

Fausetten ende Philomenen,

 

Ysauden ende Aglentinnen

5530

Ende Genoeveren der coninginnen,

 

Ridders ende vrouwen die daer waren.

 

Artur sprac: ‘In wils ontbaren:⁵⁵³²

 

Lieve minne Galiene,⁵⁵³³

 

Ghi sijt vrouwe van Rikenstene,

5535

Ic sal u desen ridder gheven,

 

Die al mine ridders heft doen sneven⁵⁵³⁶

 

Ende alden tornoy verwonnen⁵⁵³⁷

 

In beden siden. Ic soude u onnen⁵⁵³⁸

 

Dat gine naemt, waert u bequame.

5540

Ferguut es sijn rechte name,

 

Die altoes voert den witten scilt,

 

Die de resinne ende tserpent hilt;⁵⁵⁴²

 

Menege provetse heeft hi gedaen.’

5511 Sine festerdene (festeerden - en): of zij bewezen hem eer.

5513 op winden: oprollen.

5514 nemmer: niet langer.

5518 rumeden: verlieten; heiden: het veld.

5526 vroe (vro): vrolijk.

5532 In wils ontbaren: ik wil het niet nalaten, ik ben ertoe bereid.

5533 minne: vriendin.

5536 sneven: in het zand heeft doen bijten.

5537 al den tornoy (hier verpersoonlijkt): allen die aan het toernooi deelnamen; heft verwonnen: overtroffen heeft, d.i. de dapperste is geweest van allen.

5538 In beden siden: aan beide zijden, kanten, d.i. zowel die van ‘binnen’ als die van ‘buten’.

5542 resinne: reuzin.

[p. 223]

 

Ridders ende vrouwen spraken saen:

5545

‘Here, het dunct ons allen goet

 

Datmen dese brulocht doet.’

 

Wel sere versuchte Galiene:

 

Si sach wel dat was die gene⁵⁵⁴⁸

 

Diese rovede vanden sinne⁵⁵⁴⁹

5550

Ende ontseide haer sine minne.

 

Galiene hadde die scamte groet;

 

Si wart valu, bleec ende roet⁵⁵⁵²

 

⁺Alsi den ridder sach in dogen.

 

Galiene sprac: ‘Ic moet gedogen

5555

Her coninc, mi es lief u wille.’

 

Ginder wart stappans een gestille.⁵⁵⁵⁶

 

Een bisscop quam ende gincse trouwen

 

Ferguut ende dier joncfrouwen.⁵⁵⁵⁸

 

Elc en haette anderen niet sere.⁵⁵⁵⁹

5560

Tere brulocht noit eere

 

En sagedi feeste no mere spel

 

Dan daer was, dat wanic wel.

 

Mijn her Gawein, sijn goede vrient,

 

Ter brulocht heft hi wel gedient

5565

Ende alle die beste vanden hove.

 

Met feesten ende met groten love⁵⁵⁶⁶

 

Hiltse die coninc veertich dage

 

Dor Ferguts wille; al tghelage⁵⁵⁶⁸

 

Ende al den cost so dede hi comen.

5570

Galiene heft orlof genomen

 

Ane Genoeveren der coninginnen

 

Ende ane Arture met groter minnen.

 

Genoevere ende haer meisniede algader

 

Bevalense den hemelscen Vader.

5575

Doe sprac tote Arture Ferguut:

 

‘Here, ic moet volgen mire bruut;

 

Ic ben u riddere talre stont,

 

- God si met u, blijft ghesont! -

 

In wille niet dat gi mi spaert.’

5548 dat: dat het.

5549 Die haar uitzinnig maakte.

5552 valu: vaal.

+ fol. 32 verso^a

5556 gestille: stilte.

5558 ende: met? Wellicht is op deze wijze dier oncfrouwen oorspronkelijk als dat. te verklaren. Zie M.W., IV, 1493-49 en stoett, Synt., S 172, I.

5559 ze beminden elkaar innig; mooi voorbeeld van ironisch understatement.

5566 met groten love: met groot eerbetoon.

5568 ghelage: eten en drinken.

[p. 224]

5580

Artur sprac: ‘Ridder, nu vaert,

 

Wi moeten alle in dende scheiden;

 

Onse Here God moet u gheleiden!’

 

Mijn her Gawein ende Gosengoet

 

Pertsevale ende Lanceloet

5585

Si voeren met tote Rikenstene.

 

Daer festerese Galiene.

 

Ferguut spien daer sine crone⁵⁵⁸⁷

 

Ende hadde Galienen die scone

 

Met groter bliscap alsijn leven.

 

 

5590

Die rike God hi moete gheven,

 

Oft sijn wille es, dat wi begeren⁵⁵⁹¹

 

Ende moet ons van vernoie weren;⁵⁵⁹²

 

Ende alle diet hebben horen lesen

 

Moeten met Gode vercoren wesen

5595

Ende hemelrike verlene hi mede

 

Hem die dit screef ende scriven dede.

⁺Here, hier hebdi van Ferragute
Van beghinne ten inde al ute⁵⁵⁹⁸
Ghecorrigeert van miere hant
Over al soe waer ict vant
In rijm, in vers, in ward messcreven.*⁵⁶⁰¹
God van hemele moet u gheven
Lanc lijf, ghesonde ende ere.⁵⁶⁰³
Tuwen ghebode blijf ic vort mere.⁵⁶⁰⁴

5587 spien daer sine crone: sierde zich daar met zijn kroon.

5591 dat: hetgeen.

5592 van vernoie weren: voor leed behoeden.

+ fol. 32 verso^b

5598 al ute: geheel en al.

5601 in ward messcreven: in woorden verkeerd geschreven.

5603 ghesonde: gezondheid.

5604 vort mere: verder, voorts.

Pro- en enclitische samenstellingen worden systematisch verklaard tot en met vs. 500; daarna gebeurt dit alleen nog voor de moeilijke gevallen.