Faro. Tijdschrift over Cultureel Erfgoed. Jaargang 2

[p. 12]

Tomislav Sola

‘Er is nood aan selectie. Nood aan wijsheid, en niet zozeer aan kennis op zich. We moeten niet noodzakelijkerwijs nóg meer verleden produceren.’

Museummedewerkers moeten de taal van het leven leren
→ Hildegarde Van Genechten

Professor dr. Tomislav Sola, hoofd van de leerstoel Museologie aan de Universiteit van Zagreb (Kroatië), was eerder dit jaar in ons land te gast. Hij doceert te Zagreb de vakken ‘Contemporary Museums’ en ‘General Theory of Heritage and Heritage Institutions’. De leerstoel Museologie situeert er zich binnen het departement Informatiewetenschappen aan de faculteit Humane en Sociale Wetenschappen. Tomislav Sola is tevens initiatiefnemer en organisator van het jaarlijks internationaal congres ‘The Best in Heritage’ in Dubrovnik, dat een forum geeft aan musea wereldwijd.¹³ Tijdens de lancering van de Museumprijs van Openbaar Kunstbezit Vlaanderen maakte hij een boeiende reflectie over de competenties van de museumprofessional.¹⁴

Sola maakte deel uit van de genodigden voor de lancering van de Museumprijs, op 26 maart 2009. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om zijn visie op een aantal vereiste basisattitudes van de museumprofessional te delen met de aanwezige toehoorders. Hij maakte bovendien van de multidisciplinaire aanpak van musea een punt:

‘Al te vaak plooien we ons terug binnen onze eigen specialiteit. Toch is het raadzaam het vizier open te houden en een bepaald thema vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Deze aanpak vergt teamwerk, maar loont zeker de moeite. Doe zelf de test: hoeveel tentoonstellingen bent u het afgelopen jaar al tegengekomen waarin diverse gezichtspunten aan de oppervlakte komen...? Een museum zou in staat moeten zijn om een panorama, een overzicht te bieden: om thema's te schetsen in grotere en betekenisvolle verbanden. Ook al houdt dit in dat er soms onzekerheden, twijfels of vragen aan de oppervlakte komen. Vaak negeren musea echter bepaalde zaken, eenvoudigweg omdat ze ook door de wetenschap worden genegeerd. Een bewijs dat het ook anders kan: ik bezocht onlangs een tentoonstelling over het thema energie waarin ook Feng Shui een verrassende plaats kreeg. Het geeft niet dat we niet altijd het (wetenschappelijke) antwoord kennen; we moeten als museum vooral vragen blijven en dúrven stellen!’

Om een dergelijke houding te kunnen aannemen, is het noodzakelijk om samen te werken. Netwerken is dus ontzettend belangrijk volgens Sola, want de effecten van een gezamenlijke actie kunnen veel groter zijn dan louter de som van de delen.

‘Daarnaast is het oog hebben voor huidige behoeften of noden van mensen eveneens een basisattitude. Het is mooi om te denken aan toekomstige generaties, maar we mogen de burgers - de belastingbetalers van vandaag - ook niet uit het oog verliezen. Hoe maken we voor hen het verschil? Dit heeft implicaties voor de omgang met collecties. Op sociaal-politiek vlak moeten we ons de vraag durven stellen wiens verleden we precies documenteren en communiceren, en wiens belangen we eigenlijk dienen. Op conceptueel vlak moeten we goed nagaan wát we precies verzamelen. Zijn het enkel producten, enkel “heilige” objecten? Of brengen we ook achterliggende processen in kaart? Een proces kan immers veel meer vertellen dan een object op zich. Musea handelen in werkelijkheid niet over objecten, maar wel over de transfer van collectieve ervaringen. Of liever, over het publieke geheugen. Objecten illustreren bovendien slechts datgene waar het in werkelijkheid om gaat: waardesystemen. Ieder museum hanteert een waardesysteem. Wat vindt bijvoorbeeld uw museum waardevol om te bewaren voor toekomstige generaties?’

Een museum moet steeds keuzes maken, en niet in het minst aangaande de massa informatie en kennis die vandaag de dag beschikbaar is. Het komt er in het museum niet op aan om nóg

13 Zie: www.thebestinheritage.com

14 Lancering Museumprijs, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 26 maart 2009, ten kantore van Linklaters in Brussel. Zie: www.museumprijs.be.

[p. 13]

meer gegevens aan te reiken. Er is daarentegen nood aan selectie. Nood aan wijsheid, en niet zozeer aan kennis op zich. ‘We moeten niet noodzakelijkerwijs nóg meer verleden produceren’, aldus de professor.

Op de vraag - die de faroredactie stelde achter de schermen van het gebeuren - wat vandaag de dag de werkelijke uitdagingen zijn voor musea, antwoordde Tomislav Sola:

‘Er zijn nog te veel curatoren die ervan uitgaan dat een museum vooral dient om een collectie te presenteren en om te tonen wat er allemaal wordt bewaard. Maar we moeten er ons van bewust zijn dat een collectie vaak het resultaat is van allerlei toevalligheden en soms heel bizarre historische omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan plunderingen, rampen en politieke veranderingen... die allemaal hun weerslag op een collectie kunnen hebben. Een museum is er niet om te tonen wat er is “aangespoeld” door allerlei omstandigheden. Het museum is er wel om een verhaal te vertellen: het verhaal van een gemeenschap. Een slecht museum is immers een museum dat niet ten dienste staat van een bevolking. De taal van musea moet met andere woorden de taal van het leven zelf zijn.

Musea zijn geen sociale instituten, en daarom zullen ze bepaalde maatschappelijke uitdagingen - zoals gemeenschapsvorming bijvoorbeeld - vaak met een zekere intellectuele tegenzin behandelen. Maar eerlijk gezegd, ik zie niet in hoe ze kunnen vermijden om zichzelf buiten of los van bepaalde problemen te zien. Dus de vraag is wat ze kunnen doen om mee deel uit te maken van de oplossing?

Ik schreef een boek over museummarketing en dat bevatte naar mijn mening drie cruciale hoofdstukken.¹⁵ Het eerste hoofdstuk gaat over de wereld waarin we leven. Want wat kunnen we als museum aanbieden als we onze blik gesloten zouden houden voor de wereld rondom ons? Het tweede hoofdstuk benadrukt het belang van de missie van musea. Want als we zelf onze eigen missie niet definiëren, dan zal iemand anders het wel - volgens eigen belangen - voor ons invullen. Het derde hoofdstuk handelt over vrienden en supporters van het museum. We zullen immers maar succesvol zijn als er van ons gehouden wordt. En - niet onbelangrijk - er zal pas van ons gehouden worden als wij eerst van anderen houden! Ik ontken de factor wetenschap niet in ons beroep, maar eigenlijk beschouw ik communicatie toch als de essentie van onze job. Dit alles maakt dat het museumberoep een geschoold en getraind erfgoedzorger én -communicator vereist.’

15 T. Sola, Marketing in musea of de degelijkheid en hoe ze bekend te maken. Zagreb, Croatian Museum Society, 2001 (in het Kroatisch opgesteld)