Esopet

[p. 29]

tekstkritische noten

vs. 11 D', Clignett: Dus.

Esopet.

Prologus.

Ie wille u, in die ere ons Heren,
Bi beesten ende bi vogelen leren,
Wisen ende wel bedieden
Die nature van den lieden.
Elke beeste heeft hare manieren,
Deene soe es fel, dander goedertieren:
Dus sijn die man; maer die quade
Verwinnen die goede, dat es scade.
Die ene beeste drivet gherne
Dander, daer si mach, te scherne;
D'es ele man op andren fel:
Bedi slachten si den beesten wel,
Al eest scande te segghene
Man ieghen beesten te legghene.
Aen .c. beesten es nochtan
Min valscheden, dan an I man.
Ic sal u hier exemple maken
Van beesten, recht of si spraken;
Maer merket ende hoert
Meer die redene dan die woert.
Ontdoet elc wort, ghi vinter in
Redene ende goeden sin.
Die goede redene bringhet voert
Daer si qualijc es ghehoert,
Hi worpt op den steen sijn saet,
Daert nemmermeer uut en gaet.

[p. 30]

 

Die vroede horet vroescap gerne,

 

Die dulle nemet al in scherne.

 

Selke liede horen gherne tgoede:

30

Dat es die semple ende die vroede.

 

Bedi en latic niet nochtan,

 

Ic en sal segghen dat ic can;

 

Bedi en es no wijf no man,

 

Hine magher leren vroescap an.

35

Hier beghint Esopet:

 

Verstadine, u waer des te bet.

I.

Int mes daer I hane sochte
Spise, die hi eten mochte,
Daer vant hi I dieren steen.
Doe seide die hane: ‘haddi een
Ghierech man aldus hier vonden,
Hi soudi doen met sinen ponden,
Hi soude met di maken feeste groet:
Dijns en hebbic ghenen noet.
Ic quam hier soeken mine spise,
Die ic voer alle stene prise.
Wat doestu hier, dine mach van mi
Gheen goet ghescien, no mi van di’.
Dese favele es gheseit
Van den ghenen, die vroescap hebben leit,
Die no doghet, no redene
Int herte en roeken te bestedene.

II.

Een wolf ende I lam goedertieren
Quamen drinken tere rivieren;
Si ghinghen drinken in II steden.
Die wolf dranc boven, dlam beneden.
Doe seide die wolf: ‘du bevuulst mi al
Dwater, dat ic drinken sal’. -
‘Ay, here’, sprac dlam, ‘wat segdi?
Dwater comt van u te mi’. -

[p. 31]

 

‘Ja’, seide die wolf, ‘vloecstu mi toe’?

10

Dlam antworde: ‘Here in doe.’ -

 

‘Du doest’, sprac hi, ‘dus dede dijn vader

 

Wileneer, ende dijn gheslachte algader.’

 

Dlam sprac: ‘in was doe niet gheboren,

 

Twi soudicker af hebben toren?’ -

15

‘Noch’, seide die wolf, ‘horic di spreken;

 

Ic wane wel ic saels mi wreken’.

 

Die wolf sloech te sticken ende scoert.

 

Dlam nochtan hads niet verboert.

 

Dus vint I quaet man occusoen,

20

Als hi den goeden quaet wille doen.

III.

Een muus wilde tenen tiden
Over I riviere liden.
Ghene muus bat I puut,
Dat hi haer over holpe, ganser huut.
Hi bant die muus an sinen voet
Ende swam in die vloet.
Die puut liet hem int water sinken,
Omdat hi wilde die muus verdrinken.
Die muus en mochte dwater niet ghedoghen.
Een wuwe quam daer ghevloghen,
Die de muus int water vinc
Ende den puut, die an haer hinc.
Die valscheit penst tandren wart
Hets recht, dat hi mesvaert.
Hets recht, dat valsche taverniere
Drinken van hars selfs biere.
Het es oec recht, dat quaet man sneeft,
Ende die quaet jaegt, dat hi quaet heeft.

IV.

Tote enen scape tere stont
Quam I herde pijnlijc hont.
‘Gef hare’, seiti, die hont, ‘mijn broet,
Dat ic di leende in groter noet’.
Tscaep en weet niet wat hi meent:
‘Mi en heefstu niet gheleent’. -
‘Ic doe’, seit hi, ‘ic saelt wel proeven
Met lieden meer dan mi behoeven’.
Tscaep quam voert metten honde.
Daer seide die wolf sine orconde.

[p. 32]

 

‘Ic ben’, seide hi, ‘wel seker das,

 

Dat dbroet den scape gheleent was’.

 

Die wuwe seide: ‘op minen eet

 

Nemic oec, dat ict wel weet’.

15

Doe quam mijn here die havech voert

 

Ende seide ten scape dese woert:

 

‘Waeromme loechenstu eens dinges,

 

Die du openbare ontfinges?’

 

Tscaep was in corten stonden

20

Verwonnen met III valschen orconden,

 

Doe moeste tscaep sijn vlies vercopen,

 

Bescoren ende al naect lopen,

 

Ende moeste om onrechte dinc

 

Ghelden dat het noit ontfinc.

25

Bi deser favelen soe bespellen

 

Die valsch sijn ende valscheit tellen,

 

Die quade, die de goede quellen

 

Met orconden van haren ghesellen,

 

Die niet en roeken wat si sweren,

30

Moghen si I andren onteren.

V.

Over I brugghe ghinc I hont,
Die I been droech in den mont.
Doen hi die scade int water sach
Van den bene, hort wat hi plach.
Hi snauwede omt stic van onder.
Dus wert hi van den bene sonder.
Dese favele es gheseit van dien,
Die al willen hebben, dat si sien.
Die emmer anders goet begaren,
Onblide worden si van den haren.

[p. 33]

tekstkritische noten

6 vs. 10 viere, lees vieren. 6 vs. 14 Die. Clignett leest Dien, maar merkt later (Bijdr., bl. 93) terecht op, dat de buigingsuitgang ook is weggelaten 15 vs. 14, 16 vs. 6 en elders. Vgl. Huyd. op Stoke, I, bl. 3.
7 vs. 11 en 12 Tegen den assonans jeghen: mede op zich zelf zou geen bezwaar bestaan (alleen misschien tegen het gebruik van mede in vs. 12), zoo het Latijn hier niet veel uitgebreider was, namelijk: ‘omnis natio interdixit [et] magno clamore Iovi convitiis non tacuerunt. Juppiter comotus ab illis causas iniuriae quaerit. Tunc unus ex illis ait Jovi: Modo sol unus est, etc.’ Deze uitgebreidheid met den assonans samen nu doet mij vermoeden, dat er twee of vier verzen zijn weggevallen, o.a. één met het ware rijmwoord op jeghen, namelijk sweghen (tacuerunt); doch te gissen, hoe het misschien verlorene zou kunnen geluid hebben, zou niet baten.

VI.

Tscaep, die coe, die geet metten barde
Gheselden hem metten liebarde.
Doen dese IIII jaghen ginghen,
Gheviel, dat si I hert vinghen.
Si deelden den hert in IIII quartieren.
Die liebart sprac ten andren dieren:
‘Deen stic nemic alse here,
Dander, dat ic liep soe sere;
Des derds magic niet faelgieren,
Want ic ben sterx van ons viere;
Die tfierde stic name, hi soude
Daer om hebben mine onhoude.’
Dus hadde hi den hert allene,
Die si vinghen al ghemene.
Bi deser favelen soe bespellet
Die an heerscap es ghesellet.

VII.

Het was I dief die huwen soude;
Doer sinen wille ende doer sine houde
Quamen siere ghesellen vele
Te siere brulocht, te sinen spele.
Dit sach I vroet man ende seide:
‘Dit spel mach wel vergaen te leide.
Hoert na mi, wellieve ghebure,
Ic sal u segghen I aventure:
Die sonne wilde tenen tiden beghinnen
Huwen, ende kinder winnen.
Hare ghebure seider jeghen:
Hoe souden wi dat ghedoghen mede?

[p. 34]

 

Al es die sonne nu allene,

 

Si verbornt ons ghemene;

15

Of si dan kinder heeft,

 

Sone ontgaet haer man die leeft.

 

Dus segghic u van desen dief:

 

Al es u nu die brulocht lief,

 

Die kinder selen haren vader slachten:

20

Alsoe vele te meer moeten wi ons wachten.’

 

Van dinghen es blide menech man,

 

Daer hi luttel winnet an.

VIII.

Een wolf becnaegde bene vele,
Hem bleef I stekende in die kele.
Hi beloefdem giften groet,
Diene holpe uter noet.
Met langhen halse quam daer een
Crane, die hem trac ute dat been.
Als die wolf al was ghenesen,
Wilde die crane ghepayt wesen.
Doe seide die wolf: ‘hi es wel onvroet,
Mijn here die crane, die om tgoet
Niet en penst, dat men hem doet.
Hi pensder omme, waer hi vroet.
Hi stac sijn hoeft in minen mont,
Ic lieten keren al ghesont.
Hoert hier wonder, soete liede,
Nochtan wil hijs hebben miede.
Souder emmer miede sijn,
Met meeren rechte waer si mijn.’
Dus mach hi winnen, die doet
Den quaden ere ende goet.

IX.

Ene teve ghinc swaer met welpen,
Soe dat si haer niet en conste gehelpen.
Si bat I der ander teven orlof
Te gheligghene in haer hof,
Ende in haren nest op hovesschede.
Die teve dede der ander bede.

[p. 35]

 

Alse die teve gheleghen was,

 

Ende van II welpenen ghenas,

 

Dander bat, dat si boude

10

Hare stede rumen soude.

 

Die ghene en wilde doer haer niet vlien,

 

Si seide: ‘wie soude di ontsien?

 

Wiltu vechten jeghen ons drien,

 

Di magher wel leit ave ghescien.

15

Het wort met storme ende met wighen,

 

Seldi uwen nest weder ghecrighen.’

 

Die al gheloeft, dat hi hoert,

 

Scone sprake ende scone woert,

 

Wort dicke te scerne ghedreven

20

Dit leert ons dbispel vander teven.

X.

Een man vant ligghende in den rijn
I jonc serpent in swijm.
Die man naemt in sinen arm,
Ende maket daer soe warm,
Dat het vander couden ghenas,
Daert te voren siec af was.
Doe want omtrent sinen here,
Ende het dedem daer soe sere.
Doe seide die man: ‘ganc wech, serpent,
Twi doestu mi soe groet torment?’
Tserpent en wilde niewer gaen;
Dus hevet den man ghevaen.
Dus es die goede man ghehoent,
Dus es hem goet met quade gheloent.
Die den quaden doet uter pine,
Hi verdient ghepijnt te sine.

XI.

Een esel zag I everswijn.
‘God houdi, lieve broeder mijn!’
Die esel loech ende hilt sijn sceren.
Dan mochte den ever niet ghederen.

[p. 36]

5

Dat everswijn sweesch, ende hadt ommare,

 

Ende voer of hem no weders en ware.

 

‘Het ware,’ seit hi, ‘grote scande

 

Bevuuldic hier an mine tande.’

 

Selc hout met andren sijn sceren,

10

Waer hi vroet, hi souts ontberen.

 

Dit favelkijn leert ons nochtan

 

Verdraghen enen dullen man.

XII.

Ene portmuus ghinc omme merghen
Met ere veltmuus herberghen.
Die veltmuus leide haren gast te voren
Ene ecle ende een gerstencoren.
Smerghens leedde die portmuus
Dandere met hare thuus.
Gheent huus was van groten prise,
Bewaert wel van goeder spise.
Die waert seide: ‘het es al use
Dat hier es in desen huse.’
Si waren te ghemake ter cure.
Mettien quam daer I ter dure.
Doe liep die portmuus tharen hole;
Maer die ander was in dole,
Si liep al omme harentare,
Sine was noit eer in selken vare.
Die man ginc weder uutwaert.
Doe quam voert mijn here die waert,
Ende hi sprac al onghespaert:
‘Twi bestu,’ seit hi, ‘soe vervaert?
Comt hare,’ seit hi, ‘bi miere side,
Et ende drinct ende maect u blide.’ -
‘In mach niet eten,’ sprac die gone,
‘Hier en ben ic niet ghewone.
In prise niet I twint dijn duut,
Ic wildic weder ware daer uut.
Daer etic bonen ende cruut,
Daer soe hebbic mijn deduut.
Al en vindic daer niet vele,
Ic ete met joyen ende met spele.
Ic ben daer soe wel te ghemake,
Ic en ontsie ghene sake.

[p. 37]

 

Wat prisic dan hier te sine

 

In dese sorghe, in dese pine!

35

Men vanghet di met vallen hier,

 

Die catten biten di onder dijn lier,

 

Het es al met pinen dattu leves,

 

Ende met sorghen dattu heves.’

 

Verstonden wi dit wel, wi souden

40

Ons tonsen huus over ghepayt houden.

 

Een luttel smaket bet met spele,

 

Dan met sorghen vele.

XIII.

Een aren nam wilen ere vossinnen
Haer jonc; met bliden sinnen
Droech hise te sinen kinden,
Die hi hongherech waende vinden.
Doe was die vossinne gram,
Ende liep tes si ten bome quam,
Daer die aren op sat met sinen broede.
Si bat hem doer omoede,
Dat hi haer kinder weder gave,
Sine bat hem ander have.
Hine wils niet doen, hi hadt ommare,
Want bi sat hoghe boven hare.
Doen was si sere tonghemake;
Si ghinc halen I stake
Al bornende, ende stroes vele:
Daer speelde si van reinaerts spele;
Doen ghinc si met behendicheden
Den boem ontsteken van beneden.
Dat vier sloech op ten neste wart.
Dit sach die aren ende wert vervart.
Doe gaf hi weder ter selver stont
Hare kinder al ghesont.
Dit favelkijn leert riken lieden,
Dat si den weken niet mesbieden.
Doen sijt oec, ic weet I dier,
Datse bornen sal int vier.

XIV.

Wilen vant I aren I slecke;
Hi namse ende droechse bi den becke.
Die slecke sloet haer in die scelle,
Dat haer die aren, daer ic af telle,

[p. 38]

5

In ghere manieren mochte daren.

 

Doe seide die wuwe toten aren:

 

‘Du dragest daer I diere gherechte,

 

Constuut ghereden te sinen rechte.’

 

Doe seide die aren: ‘wiltuut mi wisen,

10

Ic gheve di van miere spisen.’ -

 

‘Ja ic,’ seide die wuwe, ‘nem dinen vloge,

 

Vliech op toten wolkinen hoghe,

 

Laet vallen die slecke int harde lant,

 

Ende dan vliech hare te hant:

15

Aldus sal breken hare scelle,

 

Dan nem die slecke bi den velle.’

 

Op vloech die aren, ende vant soe groet

 

Die hitte, dat hiere om bleef doet;

 

Ende die slecke viel opt lant,

20

Soe datse ghene wuwe vant,

 

Ende hiefse op tehant,

 

Ende sloechse in sinen tant.

 

Dus comt lachter ende scade

 

Meneghen man bi quaden rade.

25

Oec es menech man soe quaet,

 

Die I andren ghevet raet,

 

Alsoe hiere best siet in

 

Sijns selfs vrome ende sijn ghewin.

XV.

Op I boem sat tere stont
I roec, ende hadde in sinen mont
I case. Dit sach reinaert
Ende sprac aldus ten roeke waert:
‘Dine vederen sijn soe scone,
Du mochts boven allen voglen crone
Draghen, hadstu claren sanc.’ -
‘Bi Gode, ja ic,’ seidi, ‘Goddanc’.

[p. 39]

 

Doen toendi aldaer sijn luut.

10

Hi gapede ende die case viel uut.

 

Den case greep die vos reinaert

 

Ende liep te sinen hole waert.

 

Dus sijnre vele te scherne ghedreven

 

Bi prise, die si hem horen gheven.

XVI.

Wilen was I liebaert
Van ouden ghecranct ende gheswaert,
Soe dat hi op sinen ende lach.
Alse dat deverswijn versach,
Het galt hem den ouden slach,
Die hi hem gaf over meneghen dach.
Die stier wrac hem met sinen horen
Van dat hi hem hadde ghedaen te voren.
Die esel tert hem op sijn hoeft.
Hoert hoes hem die liebart loeft:
‘Wach!’ sprac hi, ‘alsic was jonc,
Ende wel op minen spronc,
Doe dwanc ict al, doe was ic here,
Doe dienden si mi, doe daden si mi ere.
Nu doen si mi onwerdichede,
Ende slaen te sticke mine lede,
Edele ende onnedele mede,
Ende daer toe mede clenen vrede.’
Ten ghenen spreect dit bispel,
Die vele mach ende dan es fel,
Alse hi tsine heeft verloren,
Hi moet sijn sachter dan te voren.

XVII.

Een rijc man hadde tere stont
Enen ezel ende I hont.
Om dat hi hadde den hont soe wert
Droech desel nijt ten honde wert.
Hi sach den hont in groter weelde,
Ende dat sijn here jeghen hem speelde.
‘Ja,’ penst mijn here Boudewijn,
‘Wat meent mijn here, wat mach dit sijn?

[p. 40]

 

Twi maect hi dus grote feeste

10

Met ere quader, vulder beeste?

 

Ic ben beter dan die hont:

 

Menech ambacht es mi cont,

 

Ic doe meer pinen dan si twee,

 

Ic draghe, ic hale, ic hebbe wee;

15

Ic wille oec sijn mijns heren vrient

 

Ende dienen hem, daer hem die hont af dient.’

 

Mettien quam mijn here die wert.

 

Die esel hief op sinen stert,

 

Hi maecte feeste, hi loech, hi sanc,

20

Soe dat hi op sinen here spranc

 

Met sinen vordren voeten bede,

 

Ende dede hem herde lede;

 

Hi wilden cussen an sinen mont

 

In dier wise van den hont.

25

‘Helpe! helpe!’ riep die here,

 

‘Dese quetset mi herde sere.’

 

Doe quam die cnape ghelopen,

 

Ende dedem sine quaetheit becopen.

 

Si sloeghen ende si blouwen,

30

Dat hem sijn leven mochte rouwen.

 

Aldus sijn vele liede, die prien

 

Om eens anders heerscepien;

 

Si hebbens nijt, si hebbens sprake,

 

Dat iemen es met ghemake.

XVIII.

Daer in I hout sliep I liebaert.
I muus liep over sinen baert.
Die liebart vinc die muus ter vaert,
Ende woudse doden onghespaert.
‘Ghenade,’ seit soe, ‘soete here,
Verghevet mi, in doet nemmere.’
Die liebart dochte, het ware onnere
Dat musekijn te quetsen sere.
Oec docht hem scande, dat hijt hilde.
Doe liet hijt lopen daer het wilde.
Daer na gheviel, dat die liebert
In I strec ghevanghen wert.
Hi riep lude, hi was vervaert.
Doe quam daer die muus ter vart.

[p. 41]

15

‘Here,’ seit si, ‘al doet ment selden,

 

Ic sal u quaet met goede gelden.’

 

Si beet ontwee met haren becke

 

Al die bande van den strecke,

 

Waren si cleine ofte groet,

20

Ende halp den liebart uter noet.

 

Dus soude die rike man den armen

 

Verdraghen, ende sijns ontfermen.

 

Doet hijt, hine es niet ghehoent,

 

Bedi het wort hem wel gheloent.

XIX.

Die wuwe lach ene werven
Soe siec, dat si waende sterven;
Si bat hare moeder, dat si vare
In peelgrimagien over hare
Tallen kerken, die si vint.
Doe seide die moeder: ‘lieve kint,
Het gaet al over niet mijn varen:
Du heefst die kerken ende die outaren
Bevult soe dicke ende besmet,
Gheneestu oec, soe saltu bet;
Du hevest die heileghen soe verwrocht,
Dine diet ghene hulpe, an hem ghesocht.’
Bi deser favelen wi verstaen
Die in peelgrimagien gaen,
Ende haer sonden met hem draghen,
Hets om niet dat si jaghen.

XX.

Grote veede droech I part
Ende groten nijt ten herte wart,
Om dat het sach den hert soe licht,
Sijn hoerne groet, sijn haer soe slicht.
Geent part quam tenen man ghegaen:
‘Hadstu,’ seidet, ‘ghevaen
I hert, die ic di sal wisen,
Sijn vleesch dat ware goet te spisen,
Beide sijn hoerne ende sijn vel
Dat soutstu vercopen wel.’ -

[p. 42]

 

‘In wat manieren,’ seide die man,

 

‘Moghen wiere best comen an?’ -

 

‘Sit op,’ seide tpart, ‘ic sal di draghen,

 

Wi selen daer omme varen jaghen.’

15

Die man sat op ende versach

 

Den hert al staphans daer hi lach.

 

Die hert was dapper ende snel

 

Ende ontliep den parde wel.

 

Tiersten dat geent part was mat,

20

Het sprac den man, die op hem sat:

 

‘Soete vrient, heet of,

 

Ic ben moede, gef mi orlof.’

 

‘Ic hebdi,’ seidi, ‘soe ghevaen,

 

Dune const mi niet ontgaen;

25

Ic dwinghe di metten breidele voren,

 

Ende dine siden metten sporen,

 

Dattu mi niet ontgaen en macht,

 

Al daetsture toe al dine cracht.’

 

Die valt in sijns selfs net,

30

Dat hi spredet ende set,

 

Hine mochte geensins varen bet

 

Te sinen rechte, te siere wet.

 

Hi es sot, die daer begint vechten,

 

Daer hi hem niet en can verrechten.

XXI.

Een esel sprac tenen liebart:
‘Van mi selen sijn vervart
Beesten vele, ic saelti toghen
Op ghenen berch vor dinen ogen.’
Doe seide die liebart tsinen scerne:
‘Her esel, dit sag ic gherne.’
Alsi op den berch waren,
Begonste desel soe ghebaren,
Dattie hasen harentare
Ende die geeten vloen van vare.
‘Her esel,’ sprac die liebart,
‘Ic ware oec van u vervaert,
Maer onse vrienscap es soe goet,
Ic hope, dat ghi mi niet en doet.’

[p. 43]

15

Die luttel mach ende beroemt vele,

 

Hets recht datmen met hem spele.

 

Wachtens hem, dies hem beroemen,

 

Men sieter niemen ere af comen.

XXII.

Een roec wilde I feeste houden.
Hi bat den voglen, dat si souden
Met hem eten op hoveschede.
Die vogle daden sine bede;
Ende alsi waenden comen eten,
Worden si van den roec verbeten.
Selc waent te feesten ende te spele
Gaen, hi vinter rouwen vele.

XXII.

Een liebart seide op I stont,
Dat hi siec ware ende onghesont.
Die beesten, diene quamen vanden,
Onthaelde hi met sinen tanden,
Ende verbeetse elc achter andren.
Doe quam daer voer die dore wandren
Reinaert die vos ende sach inwart:
‘God houdu, here her liebart!’ -
‘Reinaert,’ seidi, ‘comt bet naer
Comt int huus, wat stadi daer!’
Reinaert sprac: ‘wat mijns ghesciet,
In come binnen uwer dore niet:
Ic sie hier voesporen inwert staen,
Ic en sie ghene uutwert gaen.’
Hi es vroet, die hem selven can
Castien bi I andren man.
Selc gaet te hovewert met eren,
Hi moet met scanden wederkeren.

XXIV.

Wilen sayde I man sijn saet.
Als die swaluwe dit verstaet,
Si geeft den anderen vogelen raet.
‘Wi doen,’ seegtsi, ‘ons selven quaet,

[p. 44]

5

Wine treckent uut eert meer uutgaet:

 

Ic ontsie des mans baraet.’

 

Die vogle hilder mede haer sceren,

 

Sine pensden niet, wat hem mochte deren.

 

Daerna quaemt hem al te quade,

10

Si hadden bat ghewrocht bi rade.

 

Alst coren uutginc, men leide strecke,

 

Ende vincse doen bi haren becke;

 

Maer die swaluwen daden beste,

 

Ende maecten in die huse haer neste.

15

Die heeft goeden raet onwart,

 

Dus siet men dicke dat hi vart.

XXV.

Die pude waren sonder here,
Ende si beclaegden hem herde sere,
Si baden herde, dat men hem gave
I meester, I grave,
Diese dwonghe te haren rechte
Als I here doet sine knechte.
Ghenen puden was ghesent
I meester, dat was tserpent,
Diese dwanc ende al verbeet.
Dat hem was lief, was hem doe leet.
Dus hebben die pude ghevaren,
Die te voren weeldich waren.
Hets recht, die wederseget tgoede,
Dat hi hebbe armoede.

XXVI.

Die wuwe dwanc die duven sere;
Doe ginghen si soeken I andren here.
Den havec baden si, dat hi soude
Hem ontfaen in sine houde,
Te wachtene ende te achterwerne.
Die havec sprac, hi deet gherne.
Als hise hadde in siere warde,
Daer en was noit I die hi sparde,
Hine dede hem allen pijnlijchede
Meer dan die wuwe te voren dede.

[p. 45]

 

Doe seide daer I: ‘wi sijns wel waert,

 

Dat wi varen hinderwaert.

 

Dese havec es ons vele wreder

 

Dan die wuwe, ende doet ons leder.’

15

Dus siet men, dat die ghene varen,

 

Die emmer nieu heerscap garen.

XXVII.

Een dief boet I honde broet.
Die hont sprac; ‘in hebs ghenen noet;
Men geeft mi,’ seegt hi, ‘broets ghenoech;
Du bids mi om dijn ghevoech;
Du hads wel gerne dus ghestolen
Mijns heren goet, dat mi es bevolen,
Lietic minen here aldus ontgoeden,
Wat soudic doen. Soutstu mi voeden?
Neen du niet. Nu vlie! nu vlie!
Dune vlies, ic wroeghe die,
Ic basse, ic make selc gheluut,
Dat mijn here comet uut.’
Die hont en slacht niet den riesen,
Die om I luttel al verliesen,
Die om I cort delijt verburen
Dat ewelijc sal gheduren.

XXVIII.

Een wolf quam daer in pinen
I soghe ginc van verkinen:
‘Ic wille sijn dijn hevemoeder;
Van selker saken ben ic vroeder
Dan iemen es die ic weet.
Brenc voert dine vrucht ghereet,
Ic sal doen datter toe staet.’
Die soch bekenden over quaet.
‘Soete vrient,’ seit soe, ‘nu vlie,
Ic sal wel doen sonder die.
Oec hadstu moeder, edel here,
Spare mi doer diere moeder ere!’
Die wolf ginc wech. Die soch dede
Met verden hare verholenhede.

[p. 46]

15

Hadse den valschen gheloeft,

 

Haer kinder waren haer gheroeft.

 

Hine es gheen vroet man, die pleget

 

Te gheloven dat men hem seghet,

 

Bedi die andren wille bedrieghen,

20

Hem es luttel om I lieghen.

XXIX.

In I berch hoerden lieden
Groet gheluut, soe dat si hem berieden,
Wat hem best te doene ware:
Sine waren noit eer in selken vare.
Mettien quam I muus daer uut,
Die ghemaect hadde dat gheluut.
Dus heeft men vaer ende sorghe groet
Dicwile al sonder noet.

XXX.

Een hont sach wilen onder geeten
I lammekijn lopen ende bleeten.
Die hont seide toten lammekine:
‘Dine bestaet niet hier te sine,
Volch diere moeder, die di vliet,
Si es metten scapen, sine es hier niet.’ -
‘Ic soeker niet,’ sprac dlam,
‘Si es dicke te miwert gram,
Die mi IX maende droech.
Ic hebbe hier bat mijn ghevoech
Van deser geet, die bi mi staet:
An hare es al mijn toeverlaet;
Jeghen mi en spaert si niet I twint,
Si voet mi als haers selfs kint.’ -
‘Nochtan,’ seit hi, ‘es si di naer,
Die di droech.’ Dlam seide: ‘hets waer,
Als in dien dat si mi wan;
Maer daer es I ander redene an:
Si vliet mi, die soude broeden
Bi naturen ende voeden,
Ende dese, die mi niet en bestaet,
Geeft mi troest, helpe ende raet,

[p. 47]

 

Ende voet mi met hare spise:

 

Soe eest recht dat icse prise.’

25

Dus mach I meer goets bejaghen

 

An vremde liede, dan an maghen.

XXXI.

Het was I sterc hont ende I jonc,
Ende wel op sinen spronc,
Hi hadde ghesijn goet vrient,
Dicke ende wel ghedient.
Als hi quam te sinen jaren
Begonsti cranken ende swaren;
Hi verloes sinen loep te handen,
Ende die beten van den tanden;
Hi quam daer hi waende vaen
I hase, die hem es ontgaen.
Die sprac die here ten honde wert:
‘Dune best niet ere blasen wert.’
Die hont seide: ‘here, ic volges u,
Nochtan soudi mi sparen nu,
Ende pensen om grote doghet,
Die ic dede in miere joghet.’
Die hem wel proefde jonc, hi soude
Met rechte gheëert sijn in sine oude.

XXXII.

Die hasen liepen harentare
In sorghen ende in groten vare.
Doe begonsten si hem bedinken,
Dat si hem wouden gaen verdrinken.
Doe vonden si pude in I riviere
Sittende. Als die pude die diere
Saghen, waren si sere vervaert,
Ende si vloen te watre waert.
‘Ha, ha!’ seide I hase, ‘wat ic nu sie,
Dese pude sijn bloder dan wie.
Laet ons leven, dats mijn raet,
Ende doghen dat ons overgaet.’
Die merket op eens anders pine,
Te min vernoyt hem die sine.

[p. 48]

tekstkritische noten

33 vs. 6 vand, Clignett vander.
34 vs. 14 hovesschede, lees hoveschede.

XXXIII.

Die geet ghinc wilen te velde.
Haren kinde hiet si, dat helde
Sine dore besloten wel
Vor den wolf, die es soe fel.
Vor de dore ghinc hi bleeten
In die wise vand geeten.
Dat geetkijn sach uut doer I gat.
‘Ay, dief!’ seidsoe, ‘bestu dat?
Twi heefstu dijn luut verkeert?
Voer Gode moetstu sijn onteert.’
Tkint es te beter ende vroeder,
Horet na vader ende na moeder.

XXXIV.

Een serpent quam bi costumen
Teens arms mans huse, diet metten crume
Van siere tafelen voede wel.
Doe wart die man rike ende fel
Ende sloech tserpent met ere aex.
Het en hadde daer noit soe vele ghemaex
Alst smerten hadde, doent sach sijn bloet.
Nu wart den man verdwenen sijn goet,
Soe dat hi dochte in sinen moet:
‘Dat ic tserpent sloech, dat doet,
Dat ic dus beghinne weeken.’
Doe begonsti weder smeeken:
‘Mi es leet, dat ic mesdede,
Verghevet mi op hovesschede.’ -
‘Eest di leet,’ seide dat serpent,
‘Ende ic vergeten mach den torment
Van den fellen slaghe, ic moet
Vergeven di minen evelen moet;
Maer wachti wel, dat seggic die,
Alsoe langhe alsic tlitteken sie.’
Die vrienscap en wort nemmermeer
Alsoe goet alsi was eer.

[p. 49]

 

Dus siet men, die betruwet

 

Sinen ouden viant, dats hem beruwet.

25

Daer blivet gherne I wortelkijn

 

Daer nijt ende haetscap heeft ghesijn.

XXXV.

Die hert quam metten wolf ghegaen
Daer hi vele scaep sach staen.
Van ghenen scapen bat hi enen,
Dat hi hem terwe soude lenen.
Des boet hi hem den wolf te borghe.
Tscaep hadde van den wolve sorghe
Te wedersegghene dese dinc;
Maer doe die wolf wech ginc,
Sprac tscaep aldus toten herte:
‘Ic kenne wel,’ seit hi, ‘dijn herte:
Ten iersten, dat die dach sal comen
Van geldene, die ghi hebt ghenomen,
Du loeps metten herten int wout;
Wien heischic dan mine scout?
Dijn borghe es valsch ende quaet,
Dune best oec niet sonder baraet.’
Die vele beslaen ende luttel sorghen,
Soeken gherne valsche borghen;
Maer die es I vroet man,
Diere hem voren wachten can.

XXXVI.

Die vlieghe beet I caluwen man
Opt hoeft, die geen haer hadde an.
Hi gaf hem selven slaghe groet
Om die vlieghe te slane doet.
Hi sloech te sticken sine kaken;
Hine conste die vlieghe niet gheraken.
Die vlieghe dede hem herde seer
Ende si beten soe lanc soe meer.
Als hi achter die vlieghe sloech
Ende missede, die vlieghe loech.

[p. 50]

 

Doe seide die caluwe man ter vlieghen:

 

‘Du doest mijn hant dicke na di vlieghen;

 

Al bestu hier dus menech werven

 

Ontgaen, nochtan moesture om sterven;

15

Du lachges, alsic placte mi,

 

Du salt sterven, gherakic di.’

 

Die vele pijnlijcheden maket,

 

Int ende wert hi gheraket.

 

Soe langhe stuuct men ende steect

20

Den stoep te watre, dat hi breect.

XXXVII.

Een vos, die met hem eten dede
I odevare op hovesschede,
Hi goet hem in I coelbat,
Dat ondiep was ende plat,
I poelment, was claer ende dinne.
‘Nu et,’ sprac hi met soeten sinne.
Die odevare begonste pecken;
Maer hine conste niet ghetrecken.
Dus at die vos, neware
Daer bleef I hongerich odevare.
Smerghens at met hem reinaert.
Die was gast moeste nu sijn waert.
Dus dreef hi oec den vos te scherne,
Hi gaf hem teten uut eere kerne
Nuwe, lanc ende diep daerbinnen:
Doene mochts reynart niet gewinnen.
Die odevare at emmer toe.
‘Twine doestu, reinaert, als ic doe?’
Sprac hi, ‘du lerest mi dit spel,
Besie, canic mine lesse wel?’
Daer men quaet met quade loent,
Daer es deen van den andren wel ghehoent.

XXXVIII.

Een groensel dat was hoverdich
Ende vele meer dant was werdich,
Het vant die vederen van den pau,
Die scone was, groene ende blau.

[p. 51]

5

Het versierde soe daer mede,

 

Det het, bi siere hoverdichede,

 

Den sinen onwerscepe dede.

 

Het decte al sine lede

 

Metten vederen van den pauwen.

10

Alse dit saghen die, metten clauwen

 

Trocken si hem die vederen uut,

 

Ende scoerden hem al sine huut.

 

Doe moeste dat groensel met onneren

 

Te sinen maghen wederkeren.

15

Alsijt dus lelijc comen saghen,

 

Doe seide daer I van sinen maghen:

 

‘Dies en hadstu ghenen noet,

 

Haddi ghenoeghet dijn ghenoet

 

Ende diere naturen cleder.

20

Nu wortstu emmermeer te leder

 

Ende tonwerder met ons allen.’

 

Dus siet men van den ghenen ghevallen,

 

Die sine hoverdichede drivet

 

Met dinghen, die hem niet en blivet.

25

Wanneer dat hijt heeft verloren,

 

Soe es hi keytiver dan te voren.

XXXIX.

Het mende I man met II mulinnen.
Int lamoen ghinc die I binnen,
Daer hi opsat ende reet,
I vlieghe, diese beet.
Doe seide die vlieghe dese wort:
‘Avant, mulinne, ganc bet vort,
Ic saldi soe sere stoten,
Du salt bet herder lopen.’
Die mulinne antworde: ‘van die

[p. 52]

10

Ne achtic niet, maer ic ontsie

 

Den ghenen meer, die sit op mie:

 

Die hevet scerper roeden drie,

 

Die mi ghejaghet bringhet

 

Ende met sinen breidele dwinghet,

15

Ende met sinen gerden slaet.

 

An hem es dat mijn leven staet;

 

Dune mogest mi doen no goet, no quaet,

 

Al segestu dine overdaet.’

 

Aldus sijn vele quader lieden,

20

Die I goeden man mesbieden.

 

Alsine te vernoye sien,

 

Al vernoy moet hem ghescien.

XL.

Die vlieghe street met groter prie
Jeghen I wilt om heerscepie.
Doe begonste die vlieghe segghen:
‘Jeghen mi en dorstu di niet legghen:
Waer soe men I beeste spit,
Ic ben dierste diere onbit.
Ic sitte op eens coninx hovet boven.
Van meer maghic mi beloven:
Ic cusse vrouwen ende joncfrouwen.’ -
‘Swijch, ic raedt di, bi miere trouwen,’
Antworde dwilt ende seide:
‘Noch maegt di wel vergaen te leide
Dijn heerscap, dattu noemes,
Ende dine quaetheit, daer du di af beroemes.
Du best quaet ende du best fel
Ende dune best niewer comen wel;
Du segest emmer: hets al dijn,
Nochtan moetstu onwert sijn.
Si verjaghen di ende dwinghen
Met wayen ende met andren dinghen.
In somer mogestu iet,
In den winter en mogestu niet;
Maer ic ben soe te ghemake,
In ontsie ghene sake;

[p. 53]

25

Mine draghet niemen nijt,

 

Waer ic ben, daer es delijt,

 

Winter, somer, allen tijt.

 

Dus ben ic beter dan ghi sijt.’

 

Dus scelden dicke die domme;

30

Nochtan en weten si waer omme.

 

Si dalen alsi wanen risen,

 

Die ghene, die hem selven prisen.

XLI.

Een wesel vinc eene muus.
Doen vinc die here van den huus
Dat wesel ende quetset sere.
‘Ghenade,’ seit hi, ‘lieve here:
Ic hebbe al uwe muse geten,
Met rechte soudijs mi danc weten.’ -
‘Danc?’ seide die man, ‘hoe mach dat sijn?
Dune dadest niet doer den wille mijn,
Du doest om dattu selve wils leven
Bider spisen, die hem es bleven;
Du nemest al, du doest mi scade,
Bedi en doe ic di ghene ghenade.
Al waenstu wel sijn ontladen,
Ic bens noch al onberaden.’
Dus es menech man die doet
I dinc doer sijns selfs goet,
Ende wille I andren doen verstaen,
Dat hijt doer hem heeft gedaen.

XLII.

Een puut sach I osse staen:
‘Ic wildic ware aldusghedaen!’
Die puut goet sinen buuc vol wasen,
Hi dranc ende begonste blasen.
Doe sach hi sitten sine kinder.
‘Nu siet,’ seit hi, ‘ben ic noch minder
Dan die osse, die staet int velt?’ -
‘Ja ghi,’ seiden si, ‘die helt.’
Die puut dranc meer ende hi verblies.
‘Nu siet,’ seit hi, ‘wat segget gies?’ -

[p. 54]

 

‘Lieve vader,’ seiden si,

 

‘Die osse es vele meerre dan ghi.’

 

Doe dranc hi soe ter derder werven,

 

Dat hiere om moeste sterven.

15

Wie es die ghene, die dat doet?

 

I man, die hem versmort int goet,

 

Ende draghet selken overmoet

 

Int herte, dat hiere af spliten moet.

XLIII.

Een liebart sach int velt I paert,
Ende hi ghinc ten parde waert.
Die liebart pensde ende dochte,
Hoe hijt best ghecrighen mochte.
‘Ic ben,’ seit hi, ‘arsatre goet.’
Dit hoerde tpart ende verstoet
Herde wel des liebarts baraet.
‘Meester,’ seit hi, ‘geeft mi raet:
Ic hebbe I doren in minen voet,
Die mi herde wee doet.’
Doe begonste die liebart hopen,
Ende quam van achter toe ghelopen,
Ende soude trecken uut den doren,
Maer hadde sine hure te voren.
Tpaert gaf den liebart I slach,
Dat hi daer in ommacht lach.
Als hi van den slaghe ghenas,
Ende hi te hem selven comen was,
Doe seide hi: ‘ic bens wel wart.
Oit quamic als I liebart
Ende woude mi arsatre maken;
Dat becochten mine kaken.’
Die tonen dat si noit en waren
Doer baraet, dus moeten si varen.

XLIV.

Een paert droech I vergult ghesmide.
I esel sneef an sine side.
Tpaert verbalch hem, ende seide:
‘Siestu niet mijn scoen ghereide,

[p. 55]

5

Ende minen breidel claer van goude?

 

Hets wonder dat ic mi onthoude,

 

In stake di met minen voete.

 

Twi quaemstu in minen ghemoete?

 

Twine hadstu stille ghestaen beden,

10

Tes ic verre ware leden?’

 

Die esel seide: ‘ay here, ghenade!

 

In mochte, ic quam soe gheladen.’

 

Maer hi pensde sonder spreken:

 

‘God moete dese overdaet wreken!’

15

Daerna begonste tpart van pinen

 

Breken, cranken, dwinen.

 

Als sine cracht dus was verdorven,

 

Men dede hem draghen mes met korven.

 

Dit sach die esel ende loech.

20

‘Waer es,’ seidi, ‘dijn vorboech?

 

Van wat tornoye comestu?

 

Waes es dine sierheit nu?

 

Al warstu te ghemake I stic,

 

Wat bestu scoenre nu dan ic?’

25

Al sidi here op I tijt,

 

Ic rade u dat ghi ghemate sijt.

 

Penst om die aventure,

 

Die na tsoete ghevet sure.

XLV.

Het was die hadde tonghen twee.
Hi dede hem selven herde wee
Om te maken tusschen II vrienden
Haetscap, dies noit en verdienden.
Hi sprac an beden siden quaet;
Quaet ende valsch was al sijn raet.
Int ende, als sijn baraet uut quam,
Waren die II liede gram
Up den quaden, valschen man.
Die dus doen, dus winnen sier an.

[p. 56]

XLVI.

Die beesten hadden groten strijt
Jeghen die vogle op I tijt.
Die vledermuus hilt metten beesten
Als metten stercsten ende metten meesten.
Si ontsach haer ende si dochte,
Dat si daer seker wesen mochte.
Doe quam mijn her die aren
Met siere groter cracht ghevaren:
Hi hadde die gracie ent gheval,
Dat hi verwan die beesten al.
Doe quamen alle die vogle gemene
Op die vledermuus allene,
Ende traken haer die plumen uut.
Doe moeste si vlieghen bloter huut,
Bi nachte algader, niet bi daghe,
Om dat si liet hare selfs maghe.
Dus es hi overal ghehaet
Met rechte, die de sine laet.

XLVII.

Een havec vant I nachtegale
In haren nest. Met soeter tale
Bat si hem, dat hise soude sparen
Ende hare jonghe, diere in waren.
‘Gherne,’ seit hi, ‘wiltu singhen.’
Die nachtegale liet haer dwinghen
Van den havec, ende si sanc
Met droever herten, doer sijn bedwanc.
‘Dune hevest,’ seit hi, ‘niet wel ghesonghen.’
Doe greep hi I van haren jonghen.
Staphans quam daer I man, die scoet
Met sinen boghe den havec doet.
Die emmer wille den andren vaen,
Nemmermeer en moet hijs ontgaen.

XLVIII.

Een wolf hadde in sijn hol ghedragen
Spise ghenoech te XL daghen,
Om met ghemake daer in te sine
Sonder sorghe ende sonder pine.

[p. 57]

5

Dit verstont die vos reinaert

 

Ende maectem swolfs hole waert.

 

‘Oem!’ seegt hi, ‘God moet u minnen,

 

Ende al u meisniede daer binnen.

 

Het es,’ seit hi, ‘somech dach,

10

Dat ic u niet int velt en sach.

 

In wiste wat u was ghesciet.

 

Soete here oem! mescomt u iet?’

 

Die wolf verstont des vos baraet.

 

‘Du best,’ seegt hi, ‘valsch ende quaet:

15

Hier en comstu niet bi minnen,

 

Maer om dattu wanest winnen

 

Van minen goede van hier binnen.

 

Het en wort di niet met minnen.’

 

Doe was reinaert herde gram,

20

Hi liep tes hi ten herde quam.

 

‘Robijn!’ seit hi, ‘hebdi mi lief,

 

Of ic u wise den valschen dief,

 

Die u dicke heeft ghestolen

 

Die beesten, die u sijn bevolen?’ -

25

‘Lief? ja ic, bi Gode!’ seegt hi,

 

‘Ende wils verdienen jeghen di.’

 

Doe seide die vos: ‘tusschen II linden

 

In sijn hol saltune vinden.’

 

Doe ghinc hine steken in den buuc

30

Int hol, daer haddijs goet gebruuc.

 

Doe sanc reinaert ende loech,

 

Ende hadde van ghere spisen ghenoech.

 

Sider was hi selve ghewont

 

Al toter doet van I hont.

35

‘Allaes!’ seegt hi, reinaert,

 

‘Al hebbic pine, ic bens wel waert.

 

Oit wasic quaet ende fel,

 

Nu scijnt mi mine quaetheit wel.’

 

Dese favele souden horen die gone,

40

Die ter quaetheit sijn ghewone.

 

Wachtes u wel, het es vorsproken:

 

Negeen quaet blijf onghewroken.

XLIX.

Een hert quam drinken tere riviere.
Hi sach sijn horne, die hi diere

[p. 58]

 

Prijsde, maer sine beene

 

Versprac hi, om dat si waren clene.

5

Mettien quam daer I man met honden,

 

Die den hert daer staende vonden.

 

Sine beene waren soe snel,

 

Dat hi ontliep den honden wel

 

Al dore I velt in I foreest,

10

Daer bome ende telgre waren meest.

 

Daer bleef hi vaste met sinen horen.

 

‘Ay mi!’ seegt hi, ‘ic ben verloren.

 

Nu sie ic wel, al eest te spade,

 

Ic lachterde tgoede, ic prijsde tquade.’

15

Aldus es menech man vernest.

 

Die tgoede laet ende tquade mest.

 

Hi mochte winnen daer hi verliest,

 

Core hi tgoede daer hi tquade kiest.

L.

Tenen hope stonden in I perc
Goede weders ende sterc.
Alsi den vleeschhouwer saghen comen,
Dene woude achter den andren dromen;
Elc woude andren steken voert;
Int ende vielen si alle overboert.
Die vleeschouwer sloech sine hant
Ane den vortsten, die hi vant,
Ende dodene metter vaert.
Doe doken die ander achterwaert.
Elc riep daer hi lach ende doec:
‘Ic bens ontgaen! soe ben ic oec!’
Als men den achtersten soude slaen,
‘Nu eest,’ seegt hi, ‘wel te rechte vergaen!
Soe hert eest hoeft an den weder,
Wi hadden wel ghesteken neder,

[p. 59]

 

Hadden wijs ghedreghen overeen.

 

Wi hadden quaden raet, dat sceen.’

 

Nochtan eest I ghemeen ghebod:

20

Helpt di selven, soe helpti God.

 

Es I gheslachte groet van maghen,

 

Ende conen si niet overeen ghedraghen,

 

Hare cracht es al verloren

 

Als bi den weder van te voren.

LI.

Het saten vogelkine vele
Op I boem; met groten spele
Ende met solace saten si daer,
Bedi si waren sonder vaer.
Doe quam daer I vogelare
Ende wert der vogelkine gheware.
Gheen voghelare hadde doghen seer
Ende si dropen emmermeer.
Hi ginc spannen sinen boghe;
Ten bomewert keerdi sijn oghe.
Dit saghen ghene vogelkine,
Ende si seiden al stillekine:
‘Gheent es die beste man,
Die noit lijf ghewan;
Hine mach van groter jammerhede
Op ons sien, hine wene mede.’
I vogel was dar, was herde vroet,
Die beide quaet wiste ende goet:
‘Lieve ghesellen,’ seghet hie,
‘Die dlijf behouden wille, hi vlie!
Ic kenne wel des mans raet:
Dat hi jaghet, dat es quaet.
Het es om u al dat hi spiet,
Hi sal u scieten, ghine vliet;
Sijn oghen, die ghi drupen siet,
Sijn hem seer, sine wenen niet.’
Eens vroets mans raet mach vele man
Wel helpen, willen siere hem houden an.

[p. 60]

LII.

Een recht man ende I valsch tyrant
Quamen te gader in I lant,
Daer men vele scimmincle vant.
Daer en ginc oec geen in bant.
I scimminkel was daer here
Ende dwanc al dander sere;
Het was coninc ende het droech crone;
Nochtan waren si even scone;
Het sat hoghe boven dien andren.
Doe saegt II mans daer wandren.
Het riep den valschen man tote hem:
‘Wat duncti, seget, dat ic bem?’
Doe seide die man: ‘du best I here,
I coninc, werdich van alre ere.’ -
‘Ende wat duncti,’ seget hi,
‘Van desen volke, dat hier si?’ -
‘Dat sijn u ridders,’ seegt die gone,
‘Die tuwen dienste sijn gewone.’
Hi prijsden soe, dat hine dede
Ontfaen met groter werdichede.
Als dit die rechte man verstoet,
‘Ja,’ pensdi in sinen moet,
‘Na dien dat men desen doet
Om sijn lieghen dus groet goet,
Seggic waer van deser sake,
Ic worde vele bet te gemake.’
Tote desen man sprac Martijn,
Die soe here wilde sijn:
‘Wat duncti,’ seghet hi, ‘nu besie,
Van desen heren ende van mie?’ -
‘Een scimminkel,’ seghet hi,
‘Bestu, ende dander slachten di.’
Doe deden tscimminkel daer verbiten
Al te sticken, ende sliten.
Die metter waerheit emmer voert
Wille, hine es niet ghehoert;
Maer dats I gheminnet man,
Die sijn heerscap smeken can.

LIII.

Het gheviel in I stonden,
Dat men I hert jagede met honden,

[p. 61]

 

Soe dat hi vloe daer ossen stonden

 

Vele ane I crebbe ghebonden.

5

Die hert ginc ligghen in die crebbe;

 

Met hoye decti sine rebbe.

 

Doe seide I osse: ‘dul keytijf,

 

Hier en machtu niet behouden tlijf;

 

Twine hadstu int foreest gevloen?

10

Hier bestu doet, wat seltu doen?’

 

‘Laet mi hier sijn, edel heren,

 

Toter nacht, dan salic keren.’

 

Sossen wachters quamen in,

 

Sine werden gheware meer no min

15

Van den hert, die ginder lach:

 

Daerne was niemen, diene sach.

 

Doe seide I van ghenen ossen:

 

‘Wi souden di van der doet verlossen,

 

En saghe di mijn here niet,

20

Die met C oghen siet.

 

Mettien quam daer mijn here gheghaen

 

Ter cribben daer die ossen staen.

 

Hi taste, of si hadden coren,

 

Ende sloech sijn hant op I horen.

25

‘Helpe!’ seit hi, ‘wat vindic hier,

 

Wanen quam hier dusdaen dier?’

 

Doe quamen die cnapen met groter feeste,

 

Ende doedden ghene beeste.

 

Bi desen cnapen es verstaen

30

Die duvel, die den man sal vaen.

 

Die hier wel decket sine sonden,

 

Hi slacht den hert, die daer was vonden.

 

Die met C oghen siet,

 

Dats God, die al weet wat ghesciet;

35

Voer hem en es verholen niet,

 

Men machen te scherne oec driven niet.

LIV.

Die liebart, die boven alle dieren
Coninc was, begonste antieren

[p. 62]

 

Die doghet, ende die quaetheit laten;

 

Hi wilde sijn in caritaten

5

Ende trecken alle dinc vorw't.

 

Daerna berau hem siere weldaet.

 

Doe dedi siere naturen raet

 

Soe dat hi vant I groet mael gaet.

 

‘Dit grote goet vindic hiere,’

10

Dat riep hi te sinen diere

 

Hi riep die beesten te sinen rade.

 

‘Ic wane,’ seegt hi, ‘ic ga te quade.

 

Mi dunke, ic ben onghesont,

 

Ic vraghe u, hebdi quaden mont?’

[p. 63]

15

Soe wat si seiden, ja of neen,

 

Hem ne ontginker nemmer een.

 

Daerna quam tscimminkel voert,

 

Ende seide ten liebart dese woert:

 

‘Dijn mont es soeter dan I cruut,

20

Ende soeten roke gater uut.’

 

Het gaf den liebart selken prijs,

 

Dat hi hem in dusdaneger wijs

 

In ghere manieren ghenaken mochte,

 

Soe dat die liebart hem bedochte:

25

Hi maecte hem siec ende onsiene.

 

Doe quamen siere om te besiene,

 

Ende tasten sine puls. Nochtan

 

En vonden siere ghene siecheit an.

 

Si hieten hem eten ganse spise

30

Ende leven coninx wise,

 

Ende doen al dat hem dochte goet.

 

Si daden wel, si waren vroet.

 

Noch eest costume, dat men moet

 

Prisen al dat heerscap doet.

35

Doe riep die liebart: ‘gef mi vleesch

 

Van I scimmincle, dats mijn eesch.’

 

Doe wert tscimminkel daer ghevaen,

 

Dat wel waende sijn ontgaen.

 

Soe wat cnapen doen of laten,

40

Hebben si heren, diese haten,

 

Emmer vinden si occusoen,

 

Dat si hem pijnlijchede doen.

LV.

Een vos sach I besie hanghen,
Ende hem begonster omme langhen.
Hi spranker na, en diede niet:
Die besie bleef daer hise liet.
Doe was herde gram reinaert
Ende sprac aldus ter besien waert:
‘Du best soe hert ende soe groene,
Blijf daer, dijns en hebbic niet te doene.’
Quaet man, die cranc es in die daet,
Ten minsten sal hi spreken quaet.

[p. 64]

tekstkritische noten

56 vs. 13 Ten, lees Ter. Vgl. vs. 2 vlgg.
57 vs. 4 Behout mi dijn. Lees met Clignett: Behout mi mijn, of nog liever: Behout mijn. 't Latijn heeft: ‘Oro te per omnes spes tuas ne me persequenti tradas.’ 57 vs. 13 mam, Clignett man.

LVI.

Een wesel was soe out van daghen,
Sine conste haer selven niet ontdraghen;
In plumekine ginc si haer decken,
Om datse woude die muus getrecken.
Doe quamen daer die muse ghereet,
Die de wesel al verbeet.
Nu was daer I oude muus,
Dat was die vroetste van den huus:
Si wiste die quade treken alle
Van der cat ende van der valle,
Van stricken ende van alre dinc,
Daer men muse mede vinc.
Ten wesel quam si ghegaen:
‘Waenstu mi aldus vaen,
Alse du dander hevest ghedaen?
Neen du, du salter bloet afslaen.
Ic weet ghenoech van dinen spele.
Die langhe leeft hi siet vele.’
Dus siet men dat behendichede
Beter es dan sterchede.

LVII.

Een man jaegde I wolf opt velt.
Tote I berde, die beesten helt,
Sprac die wolf: ‘ay, here!
Behout mi dijn lijf, datti God ere;
Ic sal hier gaen ter rechter hant;
Of mi hier soeket I seriant,
Sech, dat ic liep an dander side.’
‘Gherne,’ seegt hi, ‘nu sijt blide.’
Staphans quam daer die man ghereet,
Ende vragede of I wolf daer leet.
‘Ja,’ seide die herde, ‘ic sachen liden
Ter luchter hant daer besiden.’
Al sprac die herde dus ten mam,
Wencte hi op hem nochtan,

[p. 65]

15

Ende woude hem weten doen,

 

Waer die wolf waer ghevloen.

 

Ant winken niet, maer ant woert

 

Hilt hem die jagere ende ginc voert.

 

Dit horde die wolf ende sach,

20

Daer hi onder die haghe lach,

 

Ende quam voert, dat seggic u.

 

‘Her wolf,’ seegt die herde, ‘nu

 

Hebbic vele ghedaen doer u.’ -

 

‘Ja,’ segest die wolf, ‘dat hebstu:

25

Ic danke diere tonghen al goet;

 

Maer al evel ende blentheit moet

 

Den valschen oghen comen an,

 

Die soe wencten op den man.’

 

Hets menech man, al seegt hi wel,

30

Sine herte es emmer fel.

LVIII.

Een pau quam claghen siere vrouwen:
‘Ic sterve,’ seegt hi, ‘van rouwen
Om die nachtegale, dat soe
Scoenre singt dan ic doe.’ -
‘Du clagest,’ seegt si, ‘sonder noet:
Dine scoenheit es soe groet,
Du singest clare herde vele
Dan der nachtegale kele.’ -
‘Wat redene,’ seegt hi, ‘es daer toe,
Dat si bet singt dan ic doe?’ -
‘Daer es,’ seegt si, ‘redene goet.
God, die alle dinc bi redenen doet,
Heeft hier in v'licht u leven
Een deel gracien ghegeven.
Du best scone, die swaluwe snel,
Die nachtegale singet wel,
Die duve es sempel, die aren sterc,
Die vledermuus en doet geen werc,

[p. 66]

 

Sonder dat si vlieget uut

20

In davonstonde, bloter huut,

 

Die hane crayet ende wacht

 

Al die ghetiden van der nacht.

 

Die leewerke groet den dach:

 

Dus doet elc, dat hi vermach.

25

Dus hout hem elc an sijn present,

 

Dat hem van Gode es ghesent.’

 

Dese pau slacht den man,

 

Die meer begeert dan hem God an.

LIX.

Een hinde quam in vremder stede,
Daer men haer luttel eren dede.
Doe viel die hinde in I pit.
Als die liede saghen dit,
Waren si blide ende si loeghen,
Ende scoudense ende sloeghen.
‘Ghenade!’ seit si, ‘laet mi gaen!
Allaes! wat hebbic u mesdaen?’
Some hadden sijs jammerhede,
Dat men haer soe grote pine dede,
Ende si worpen haer broet
Daer si lach in groter noet.
Dander gaven haer slaghe groet,
Ende lietense ligghen over doet.
Daerna, als die hinde ghenas,
Ende si te haer selven comen was,
Doe quam si ten ghenen gaen,
Die haer hadde quaet ghedaen.
Daer ginc si biten, slaen ende steken,
Ende hare leelijchede wreken.
‘Ic weet wel,’ seegt si, ‘ic bens vroet,
Die mi quaet dede ofte goet.
Ic wille quaet met quade gelden
Ende goet met goede, al doet ment selden.’
Hets dorperheit, te doene scande
I man in vremden lande.
Diet doet mach noch wel gheraken
Daer mens comen sal te wraken.

[p. 67]

tekstkritische noten

60 vs. 1 wat, Clignett was. 60 vs. 27 vlgg. 't Latijn heeft een geheel ander slot, namelijk: ‘Sic et hodie plures feminae didicerunt maritis imponere.’

LX.

Het wat I hoghe coninghinne,
Dat was Juno die goddinne.
Si prijsde sere haren lieden
Suverhede, ende dede ghebieden,
Dat elc wijf namen I man
Sonder meer, ende hilder baer an.
Doe quam mijn vrouwe Venus voert
Ende seide te Juno dese woert:
‘Vrouwe Juno,’ seegt si, ‘op minen vloer
Gaet I hinne, die ic beswoer
Ende bat haer, of si woude wisen
Hoe vele dat haer bedorste spisen.
‘Dat ic hebbe, etic,’ seegt soe,
‘Nochtan scravic emmertoe.’
‘Of ic di van miere have
II half viertel tarwen gave,
Soutstu dan dijn scraven laten?’
‘Nenic,’ seegt si, ‘bi caritaten,
Al ontdadi mi die dure
Ende liet mi lopen in die scure.’
Doe riepen si alle: ‘laet ons wachten!
Die wive selen der hinnen slachten.’
Doe liepen si alle te hope ghemene,
Jonc, out, groet ende clene,
Man ende wijf, heren ende vrouwen;
Daer en hilt niemen andren trouwe.
Dit was costume van wileneer,
Maer, God danc, men doets nemmeer.
Die goode wijf sijn alle goet,
Diese lachtert, hi mesdoet.

LXI.

In I graf soe was begraven
I herde rijc man van haven.
Sijn wijf ginc ligghen op sijn graf,
Sine wouder niet scheden af,
Ende dreef daer haren rouwe groet
Om haren man, die daer lach doet.

[p. 68]

 

Nu hinc daer I dief vaste an

 

Ane I galghe, den welken I man

 

Te wachtene op sijn hoeft nam.

10

Alst bi der middernacht quam,

 

Doe hadde die man den dorst soe groet,

 

Dat hi liep met groter noet

 

Om drinken daer die vrouwe lach.

 

Hi ginc bet naer, als hise sach.

15

‘Vrouwe,’ seegt hi, ‘God houde u!’

 

‘Ay mi!’ seegt si, ‘wie es daer nu?’

 

‘Vrouwe!’ seegt hi, ‘hier es I man.’

 

‘Ay mi!’ seegt si, ‘nu vlie dan!

 

Nemmermeer sone willic comen,

20

Of God wilt, daer men man hort noemen.

 

Ay mi!’ seegt si, ‘hier leget doet

 

Mijn soete vrient, mijn beddeghenoet,

 

Die mi soe grote werdichede

 

Ende soe meneghe ere dede.’

25

‘Bi Gode!’ seegt hi, ‘lieve vrouwe,

 

Mi es herde leet u rouwe;

 

Maer die levende ende die dode

 

Moeten sceden, al doen sijt node.

 

U en es niet soe goet, als goet verdrach.

30

Dat men verbeteren niet en mach,

 

Verdraghet vrouwe, als ghi best moghet,

 

Ende penst om u jonghe joghet.

 

Vrouwe, ghi sijt soe scone I wijf,

 

Twi verliesdi dus u lijf!

35

Selker vrouwen sate wel

 

Joye, bliscap ende spel.

 

Al was hi goet als hi was,

 

Men vint noch betre dan hi was.’

 

‘Beter?’ seegt si, ‘ay mi! ay mie!

40

Wie soude dat sijn, segt mi, wie?’

 

‘Vrouwe,’ seegt hi, ‘dat ben ic,

 

Die u ghemint hebbe I stic.’

 

‘Ghi hout u scaren, ic wane,’ seegt soe.

 

‘God weet, vrouwe,’ seegt hi, ‘in doe’

45

Soe langhe sprac hi ende soe vele,

 

Dat hi haer speelde van sinen spele.

 

Doe keerde die man ende vant verloren

 

Den dief, daer ic af sprac te voren.

[p. 69]

 

Doe quam hi toter vrouwen ghegaen:

50

‘Allaes! wat hebbic ghedaen!

 

Mi es te nacht I dief verstolen,

 

Die mi opt hoeft was bevolen.’

 

‘Ja, goede vrient,’ seegt si, ‘wattan!

 

Wi selen daer hanghen minen man.

55

Daertoe wetic raeds ghenoech;

 

Hoe mocht bet sijn ons ghevoech!’

 

Staphans nam sine uut sinen ghedelve

 

Ende hinken an die galghe selve.

 

Tverwoede wijf es herde coene

60

Haren wille in quade te doene.

 

Die wiven segghen lelijchede,

 

Si doen hem lutten eren daermede,

 

Si blivcns gherne sonder ere,

 

Die goede wijf willen onteren.

LXII.

Het was I joncfrouwe vroet van sinne,
Die an niemen en droech minne:
Si hadde bedroghen meneghen man,
Si was diere vele af can.
Si quam an I jonghelinc,
Dien si vriendelike ontfinc;
Nochtan hadse hem te voren gheloghen
Menechwerf ende bedroghen.
Si toendem I scoen baraet,
Buten scone ende binnen quaet.
‘Al heeft mi,’ seegt si, ‘becocht
Menech man ende giften brocht,
Nochtan,’ seegt si, ‘min ic die
Voer al die ghene, die ic sie.’ -
‘Soe doe ic u,’ seegt hi, ‘joncfrouwe,
Nochtan en dadi mi noit trouwe,
Maer tsolaes van minen live
Doet mi, dat ic an u blive.’
Hets menech man, die wel verstaet,
Dat hi doet dulheit ende quaet,

[p. 70]

 

Nochtan sone mach hijs laten niet.

 

Aldus es den jonghelinc ghesciet.

 

Die in sijn herte heeft ghescreven

 

Der wive sin ende haer leven,

25

Hi soude hem allen orlof gheven,

 

Wildi leeden I heilech leven.

LXIII.

Een man hadde I vermoyt kint;
Hen woude doer niemen doen I twint.
Hi hadde cnapen, den welken hi hiet
Tkint te dwinghen; sine dadens niet.
Dus liet die man sijn kint ontfechten.
Int ende en mochte hijt niet verrechten.
In diere ghelike was I man,
Die sijn lant sieu ende wan.
Hi spien in die egede sijn
I osse ende een calvekijn.
Tcalf was jonc ende het ontsloech
Alt hernasch, dat dosse droech.
‘Ja,’ seegt die man, als hi dit siet,
‘Van dinen werke en achtic niet,
Maer ic wille mijn calfkijn dwinghen,
Ende in goeden poente bringhen.’
Hadde die man aldus bedwonghen
Sijn kint, en ware hem niet ontspronghen.
Men soude den kinderen in die joghet
Dwinghen ende leren doghet.
I roedekijn soude daer boeghen,
I boem en souds niet doghen.

LXIV.

Int wout ghemoete I wolf I hont.
‘Hoe bestu,’ seegt hi, die wolf, ‘dus ront
Ende dus vet?’ - ‘Om dat ic wachte,’
Seegt die hont, ‘dus wel bi nachte.
Ic verjaghe meneghen dief;
Daerbi heeft mi mijn here lief,
Ende die kindre alle ghemene.
Si gheven mi vleesch ende bene.

[p. 71]

 

Ontgaet mi tgrote, ic neme tsmale,

10

Emmer vullic mine male.

 

Ic can wel,’ seegt hi, ‘die ghene smeken,

 

Die mi voeden ende queken.’

 

Doe seide die wolf: ‘ic woudic mochte

 

Metti leven aldus sochte.’ -

15

‘Soe comt,’ seegt die hont, ‘met mie

 

Te minen huus.’ Doe ginghen sie.

 

Die wolf sach an des honts hals I rinc

 

Van ere ketenen, daer hi in ghinc.

 

‘Wat bediet,’ seegt hi, ‘dese dinc?

20

Ic sie an dinen hals I rinc.’ -

 

‘Ic saelt di segghen,’ seegt die hont.

 

‘Ic sta ghebonden some stont,

 

Om dat ic sal te wreder sijn.’

 

Doe seide die wolf: ‘nu si al dijn

25

Dine grote weelde; dine vite

 

Ende dine affare sceldic quite.

 

Ic hebbe alre weghe ghewout,

 

Ic lope sonder vaer int wout,

 

Mine dwinghet strec, no bant,

30

Ic doerlope menech lant,

 

Ic ben altoes in groter feesten,

 

Ic ete tseisoen van den beesten,

 

Ic en prise niet metti te sine;

 

Hout dine vite, ic houde die mine.’

35

Hets vernoy te sine langhe

 

In eens anders mans bedwanghe;

 

Maer die sinen wille al uut

 

Mach doen, dats I groet ghebruuc.

LXV.

Beide den voeten ende den handen
Mesquan ende begonsten anden,
Dat si pijnden, dat hi at
Die buuc, die emmer leghet sat.
Doe saten si stille; binnen III daghen
Ne wilden si hem niet ontdraghen.

[p. 72]

 

Doe seide die buuc: ‘brenc hare broet,

 

Ic hebbe,’ seegt hi, ‘hongher groet.’

 

Hi riep, men gaf hem niet.

10

Doe die buuc sijn roepen liet,

 

Die hande wilden hem gheven broet;

 

Doe waest te spade, die buuc was doet.

 

Dus moeste die buuc van honger sterven,

 

Ende al sijn leet daer bi ontderven.

15

Die ghene en wreken hem niet wel,

 

Die hem selven slaen int vel.

 

Een man es maer I man allene,

 

Hine hebbe vrient, sine macht es cleene.

 

Die die sine laet, hi moet

20

Selve vallen onder voet.

 

Die boem moet dwinen ende cranken,

 

Als hi verliest sine branken.

LXVI.

Tscimminkel sach den vos reinaert
Draghen I langhen staert.
‘Ay, reinaert,’ seegt hi, ‘edel here,
Dijn stert verweegt di soe sere,
Gheefs mi I luttel op hoveschede,
Bachten mi te decken mede.’ -
‘Ic hadde liever,’ seide reinaert,
‘Dat ic noch ware meer verswaert,
Ende hi mi vele meer verwoeghe,
Dan ics di gave te dinen ghenoeghe
Ende du driven souds daer mede
Dine grote werdichede.’
Aldus es menech rijc man.
Al haddi goets te vele, nochtan
Soude hijt laten eer verdwinen,
Eer hi iet gave van den sinen.
Bedi sal hi in den ketel driven
Metten andren keytiven.

[p. 73]

tekstkritische noten

67 vs. 4 sere, lees seerre. 67 vs. 13 Na dit vers en na vs. 15 is ook in 't HS. een regel opengelaten, de vertaling der Latijnsche woorden: ‘Statim de illius pelle facta sunt tymrana et cribrella, quae semper battuntur.’

LXVII.

Tere jaermerct voer I man
Met sinen esel, daer hi an
Begonste metten garden nopen,
Omdat hi soude te sere lopen,
Hi wiste wel, quame hi te spade,
Dat hijs soude nemen scade.
Die esel hadde die pine soe groet,
Dat hi begerde te sine doet,
Dat hi hoepte in minder pine
Achter sine doet te sine.
Doe begonsti soe vermoeden,
Dat hi ter doet waert moeste spoeden.
Dus sterf hi van ermoeden.

Men maecte van den velle

Die emmer met ghemake leven.
Dus dogede desel pine groet,
Beide levende ende doet.
Die keytijf, die hier soe leeft,
Dat hi in dander werelt heeft
Min dan hi hadde te voren,
Ter quader tijt wert hi gheboren.

Pr. vs. 27. Men zou geneigd zijn, ter verbetering van den samenhang, vs. 27 en 28 van plaats te doen ruilen met vs. 29 en 30; of met Dr. Jonckbloet (Zie Gesch. der Mnl. Dichtkunst, II, bl. 277) eene lacune na vs. 30 aan te nemen.
2 vs. 5: bewulst is de spelling van bevuulst in 't HS..

4 vs. 26 volgt in 't HS. op vs. 29, maar met verwijzing, dat het moet volgen op vs. 25. Liever zou ik aannemen, dat het oorspr. volgde op vs. 28.
5 vs. 1 Phaedrus heeft ‘canis per flumen carnem cum ferret natans’; Romulus: ‘canis flumen transiens, partem carnis ore tenebat’. Evenals onze dichter doet ook Marie de France den hond over eene brug gaan, maar in plaats van een been geeft zij hem eene kaas in den bek. Vgl. daarover Edélestand du Méril, Poésies inédites, p. 158. In den Ysopet I, fabel 5 heet het:

‘Un chien passoit un yave à nou;
En sa gueule un fromage mou’.

9 vs. 5: hovesschede, lees hoveschede.

9 vs. 12: wie soude, beter wie soudic. 9 vs. 18: Scone sprake, lees Doer scone sprake. 't Latijn heeft: qui credunt aliis per blanda verba.
10 vs. 1: rijn, Clignett terecht: rijm, overeenkomstig 't Latijn: frigore et gelu rigentem.

11 vs. 5 sweesch, lees sweech. 11 vs. 8 bewuldic is in 't HS. de spelling van bevuuldic.

14 vs. 17 vlgg. De Romulus heeft een geheel ander slot, namelijk eenvoudig dit: ‘Sic aquila fecisse dicitur, et quam natura munierat, iniquo consilio periit.’ Daarmeê stemmen ook Phaedrus en diens andere bewerkers overeen, behalve Marie de France en Ysopet I, waar de arend, evenals bij onzen dichter, doch op eenigszins andere wijze, de bedrogene is, want, heet het in den Ysopet:

‘Cest viande a il perdue.
La corneille s'en est péue.’

14 vs. 27 en 28 staan in 't HS. in omgekeerde volgorde, maar met a en b als terechtwijzing.

16 vs. 15, 16, 17, 18 zullen wel in deze volgorde moeten gelezen worden vs. 15, 18, 16, 17.

18 vs. 7: Die liebart, beter Den liebarde.

18 vs. 16 quaet, lees goet. 't Latijn heeft: ‘Parem gratiam tibi reddam, non immemor beneficii.’

20 vs. 20 den man, lees ten man.
21 vs. 13 vlg. Onze dichter is hier geestiger dan zijn origineel, want bij Romulus leest men alleen: ‘Poterat et me terrere vox tua, si non scirem quis esses.’

22 vs. 7 feesten, Clignett feeste.
23 vs. 13 voesporen. Clignett wil voetspore, doch te onrechte. 23 vs. 18 scanden, Clignett scande.

24 vs. 11 Onze dichter heeft hier zijn origineel verkeerd begrepen. Romulus spreekt van ‘lini semen’ en doet de zwaluw zeggen: ‘retia facient ex inde.’ Misschien moet daarom zelfs in vs. 1 lijnsaet gelezen worden in plaats van sijn saet.

27 vs. 4 bids, lees bieds. 't Latijn heeft: ‘panis pro gratia datur.’

28 vs. 15 Hadse, lees Hadsi.
30 vs. 9 IX. Deze onjuistheid heeft ook het oorspronkelijke van Romulus, doch Phaedrus heeft beter: ‘dein portat onus ingratum certis mensibus.’

31 vs. 11 Die sprac, Clignett Doe sprac.

34 vs. 25. In een der HSS. van den Minnenloep leest men aan 't slot van het eerste boek van de hand des afschrijvers:

‘Daer reyne liefde plach te zijn,
Daer blijft noch gaern een wortelkijn.’

35 vs. 12: die. De grammatica zou hier dien vereischen, daar het woord betrekking heeft op dach.

36 vs. 14 moesture, geassimileerd voor moetsture.
37 vs. 2 hovesschede, lees hoveschede. 37 vs. 15 Nuwe, lees Nauwe of Nawe.

38 vs. 5 versierde, Dr. De Vries leest verfierde. 38 vs. 6 Det. Clignett Der, lees Dat. 38 vs. 9 vlg. pauwen moet enkelvoud en dus pauwe zijn; ook is de constructie van vs. 10 vreemd. Dr. De Vries slaat daarom voor, te lezen:

Metten vederen. Dander pauwen,
Alsi dit saghen, metten clauwen enz.

38 vs. 24 die, lees dier.
39 vs. 1 vlg. 't Latijn heeft: ‘Musca sedit in temone et mulae junctae: quam tarde ambulas, ait.’ Dr. De Vries leest ere voor II, en hierenbinnen voor die I binnen. 39 vs. 7 stoten. Clignett gist te recht, dat hier nopen gelezen moet worden. 39 vs. 9 van die. Clignett leest te onrechte van dien. In 't HS. geeft eene onder de n geplaatste punt te kennen, dat die letter moet uitgewischt worden.

40 vs. 1 Die. De D is in 't HS. oningevuld gebleven. 40 vs. 2 wilt. Men zou hier en vs. 11 miere willen lezen, daar de Latijnsche fabels formica hebben eu Marie de France ez, d.i. bij.

41 vs. 15. De moraal van deze fabel komt met die van Phaedrus overeen, ook door Ysopet I gevolgd, terwijl in den Romulus de heer te onrechte als ondankbaar aan de kaak wordt gesteld.

43 vs. 20. Oit. Clignett las in 't HS. Dit, doch verkeerdelijk. Het Latijn heeft (volgens den Wisseburgensis): ‘digne hoc passus sum, ait, qui semper lanio fui et hostis omni carni, volui esse familiaris et medicus illi accedere.’

45. Deze fabel heb ik in geenen fabelbundel gevonden, maar Romulus III, 4 (Burneianus) heeft tot opschrift: ‘De bilinguis hominibus Aesopus talem composuit fabulam,’ en begint aldus: ‘Qui se duabus partibus obnoxium commiserit, hic et illic ingratus vivit, et reus erit potius sibi,’ waarop dan de fabel van de vledermuis volgt, die door onzen dichter als fabel 46 is vertaald. Of hij zelf dit opschrift en dezen aanhef tot eene afzonderlijke fabel bewerkt heeft, of dat in zijn HS. van den Romulus reeds zoo vond, kan ik niet uitmaken. 45 vs. 3 Om. Clignett las in 't HS. Dur, doch verkeerdelijk.

48 vs. 37 Oit. Clignett las in 't HS. Dic, doch verkeerdelijk. 't Latijn heeft: ‘Iam ego mala feci.’ 48 vs. 42 blijf, lees blijft.

49 vs. 15, 16 vernest, laet, mest. Dr. de Vries leest (Taalk. Bijdr., II, bl. 66 vlg.) verdoeft, laect, loeft. Eenvoudiger schijnt mij de verbetering van Dr. Verdam (Taalk. Bijdr., II, bl. 213-215): verriest, laect, kiest, welke nog vereenvoudigd kan worden door laet onveranderd te behouden, daar het alleen als tegenstelling van loeft in laect veranderd behoefde te worden. 't Latijn evenwel begunstigt de emendatie van Dr. de Vries. Het luidt: ‘Sic et nos laudamus saepe inutilia et vituperamus bona.’ De beide laatste verzen behoeven wij niet met Dr. Verdam voor onecht te houden. Bij de moraal der fabels wil de dichter wel eens meer wat al te duidelijk zijn.

50 vs. 22 conen, lees connen.
51 vs. 15 groter jammerhede. Misschien moet men lezen goedertierenhede, daar 't Latijn luidt: ‘quia pro nimia bonitate lacrimae ex eius oculis fluunt quotiens nos aspicit.’

53 vs. 29 vlgg. Het slot van deze fabel vindt men zóó niet in het Latijn. Daar heet het eenvoudig: ‘Haec fabula probat dominum plurimum posse in omnibus rebus videre.’ De verchristelijking van de fabel zal dus wel het werk van onzen dichter zijn.

54 vs. 4-10. Het schijnt, dat deze verzen in een oud HS. onleesbaar geworden, of ten minste verminkt waren, en door den afschrijver van ons HS. taliter qualiter zijn hersteld, tenzij wij moeten aannemen, dat de dichter van het Latijn maar wat gemaakt heeft. Daar toch lezen wij: ‘Cum sibi fere regem fecissent fortissimum leonem, voluit ille mores regum bona fama consequi, renuncians prioribus factis, et mutavit consuetudinem, pecus ullum se non laedere, sine sanguine cibum sumere, sauctam et incorruptam juravit se fidem servare. Postea ut habere coepit de hac re potentiam (lees: poenitentiam), et mutare non posset naturam, coepit aliquos ducere in secretam fallaciam, et quaerere si ei os puteret.’ Van dat groet mael gaet staat er dus niets in het Latijn, en dat is hier ook niet op zijne plaats. Alle dinc vorwaert trecken, en dan nog wel met vorwaert als rijmwoord op weldaet, kan er niet door, en zoo is er meer, waarmeê men geenen vrede kan hebben. Ook Dr. De Vries, wiens raad ik voor deze plaats inwon, noemde haar te corrupt, om met eenige zekerheid geëmendeerd te kunnen worden, maar had de vriendelijkheid, mij eene proeve van verbetering over te zenden, waardoor zooveel mogelijk met gebruikmaking van de verzen in 't HS. eene mnl. vertaling van het Latijn werd geleverd, die zich echter niet wil uitgeven voor iets anders, dan eene proeve. Valt het ook in de verte niet te bewijzen, dat de dichter van den Esopet geheel geschreven heeft, zooals Dr. De Vries het Latijn vertaalt, toch is de proeve van emendatie te belangrijk om hier niet dankbaar vermeld te worden. Dr. De Vries stelt zich de volgorde der verzen aldus voor: vs. 1-4, 10, 9, 8, 5, 6, 7, waarbij zij dan met het Latijn overeenstemmen, mits de corrupte plaatsen verbeterd worden, op deze wijze:

‘Hi wilde sijn in caritaten,
Dat riep hi, te sinen dieren
Mit groter goetheit wildi regnieren
Soe dat hi ......... mael gaert,
Ende trecken alle dinc ter eren waert.
Daerna berau hem siere weldaet.
Doe dedi siere naturen raet.
Hi riep die beesten te sinen rade,’ enz.

Het adj., dat nog voor mael ingevuld moet worden, zal onbloedig of iets dergelijks moeten beteekenen. De zin beteekent dan: ‘Hij wilde, dat zwoer hij, met zijne dieren in der minne leven, met groote goedheid regeeren, zoodat hij onbloedige spijzen zocht, en in alles op eene eervolle wijze handelen. Daarna berouwde hem zijne vroomheid. Toen deed hij, wat zijne natuur hem ingaf. Hij riep de beesten bijeen,’ enz.
54 vs. 14 hebdi, Clignett heb ic.

54 vs. 20 soeten, Clignett soete.
55 vs. 8 Blijf daer schijnt een later invoegsel te zijn, dat het vers te lang maakt. Vgl. 1 vs. 8.

57 vs. 24 segest, lees seget.
58 vs. 7 singest clare. Lees met Dr. de Vries: scinest claerre. 't Latijn heeft: ‘Visus tuus superat vocem et forma tua superat lusciniam.’ 58 vs. 13 v'licht. Clignett giste villicht, doch tegen de bedoeling des dichters. Dr. de Vries slaat deze aannemelijke verbetering van 't vers voor: Heeft hier uwerlijc in dleven. 't Latijn heeft: ‘fatorum arbitrio a diis datae sunt partes omnibus vobis.’

59 vs. 1 hinde. 't Latijn heeft panthera. 59 vs. 18 hadde lees hadden.

61 vs. 15 vlgg. Het geheele, geestige gesprek tusschen de vrouw en den wachter vindt men niet in het Latijn.

61 vs. 62 lutten, lees luttel.
62 vs. 1 vroet, lees valsch, of misschien onvroet. 't Latijn heeft: ‘meretrix, quae erat perfida multis.’ 62 vs. 9 baraet, beter zou zijn ghelaet. 62 vs. 11 becocht. Misschien beter besocht.

63 vs. 1 vermoyt, Clignett wil vernoyt, doch te onrechte. Men leze verwoyt. Zie Gloss.

64 vs. 32 tseisoen; lees met Dr. de Vries venisoen. 64 vs. 38 ghebruuc; misschien moet men lezen deduut.
65 vs. 2 Mesquan, Clignett Mesquam. 65 vs. 4 sat, lees lat. 't Latijn heeft: ‘eo quod sine ullo labore quotidie repleretur sedens otiosus.’

65 vs. 12 was doet, lees hem sloet in overeenstemming met het Latijn: ‘Postea vero cibum dare volentibus recusavit venter, quia iam clauserat vias. Sic membra et venter simul lassa intereunt.’ 65 vs. 14 sijn leet, lees die lede.
66 vs. 13 rijc, lees vrec, volgens het Latijn: ‘o avare, te nunc increpat fabula, qui non das quod tibi superat.’