Erts. Letterkundige almanak. Jaargang 3

[p. 114]

Crayonteekening van Albert Servaes
HERMAN DE MAN (pseudoniem). Romans: Aardebanden - Weideweelde - Rijshout en Rozen - De Eenzame - Het Wassende Water. Bijdragen in Groot Nederland en De Stem.

[p. 115]

Herman de Man:
Nieuwe boeren
Fragment

GANSCH het voormalig Maarschalksampt ligt in ijzeren greep verstorven. Daar heerschen de machtige boeren, een erfelijke dynastie. En dat zijn maar enkele, grondvaste families met kloeke namen, die reiken tot in de oudheid. Namen, waaraan de geur is van gele koopacten van grond en behuizing; namen die saâmgeklonterd zijn met den zwaren weelderigen bodem. In de burgerlijke besturen, de kerkeraden en polderstoelen gelden van oudsher die namen. Bolwerken zijn het, van rechtzinnig geloof en landstrouw.

Van de Lange Ruige Weide tot den Meerndijk, in al deze buurtschappen ten Noorden van den Getemden IJssel, heerscht dit geordend regiem sinds eeuwen; men kan de registers der IJsselstadjes (van Oudewater, Montfoort en IJsselstein) daarop naslaan. De grenzen van dat rijk land zijn scherp getrokken, 't zijn de grenzen van de rivierklei. En van vroeger tot op heden onveranderd, verzwageren de boeren dezer hooge landen zich nimmer met het arme volk uit de lage wei. Deze grens van de grondsoort werd daardoor mede grens van een traditie. Kom links van de Wiericke, en daar liggen al dadelijk de hoeven veel talrijker uitgestipt in het open, lage land. Maar waar het Maarschalksampt begint, daar staan nog de trotsche marmerbeelden, naar de fransche wijze met holle ruggen, op de inrijpoorten. Elk boerenhuis draagt oudgeërfden naam en gelijkt er een ridderhofstad. Ze liggen op grimmigen afs and van elkander, want, zoo in dwarste als lengte, hoort machtig veel land aan elk besloten huis.

Ten Noorden van dit gebied, scheidt de geringe Oude Rijn, die eertijds vrijelijk hier vloeide, dit patriarchaal gebied van het Woerdensche land. Thans druppelt dit makke stroompje, tot boezem van polders verlaagd, tusschen sluizen. Er is slechts één landsgrens rond dit gewest, deze wordt gevormd door den Meerndijk tot aan het droomerige Veldhuizen. En die Meerndijk snijdt dit landsdeel bits af van de Roomsche buurten rond Utrecht, die beheerscht worden door den Gothischen Domtoren van Sint-Maarten. Stug en onbuigzaam dort binnen deze afpalingen, oudgeërfde wil tot behoud van 't rechtzinnig geloof. Het Roomsche volk dringt tegen al deze grenzen op, maar kan in 't oude Maarschalksampt niet geraken. De nietige Oude Rijn is als Marne en IJsser uit den wereldoorlog, op deze greppel water stuit het dringend heir. En ook van 't Zuiden stuwen deze ingelanden van den vreemde; maar nòg breeder en afwerender dan het armpje van den machtigen Rijn, is de Hollandsche IJssel. En Willeskop, Heeswijk en de Achtersloot blijven wat ze altoos waren: van 't rechtzinnig Ampt de uiterste geloofsgrenzen.

Uit gansch het Maarschalksampt zijn de altaren geworpen, de beelden gemokerd uit de kerknissen. Eertijds is dit land veroverd door de Geuzen, die varende kwamen (vandaar die watergrenzen) en 't is toegewezen, van toen tot nu, aan de gestrenge belijders uit de witgekalkte kerken, de rechtzinnige gehechten aan het Woord Gods.

Deze vastigheid berust bij de Pauwen, de Lekkerkerkers en de Griffioens.

[p. 116]

Als uit het fijne torentje van Linschoten de klok rouw roept over de golvende bouwakkers (er is een Pauw verscheiden, oud van jaren en het leven zat) dan juichen de klokken van Waarder om een Pauw die trouwt. Treedt ievers een Pauw uit den polderstoel, ras neemt een andere Pauw die leege plek weer in. Navenant is dat in de Gemeentehuizen; ook daar ligt de macht verdeeld tusschen de leden dezer drie zoo sterke geslachten.

Waardig hebben dezen dan ook, door de eeuwen heen, dit gewest bebouwd, bestuurd en beschermd tegen het ongeloof en het water. De orde aldaar is hun eigen orde, een starre boerenorde van onderlinge bewaking en bescherming. Het ongeschreven boerengebod is aldaar mede familiewet, geëerbiedigd door alle zonen en alle meidjes uit deze geslachten. De oude opstandigheid tegen Kerk en Koning, die ver, heel ver zetelt in de historie, is thans uitgeraasd, is neergeslagen tot geordineerd gezag, het gezag van den vader.

Al wat, maatschappelijk of godsdienstig, opstaat tegen dit wis gezag, moet verdorren. Al het vreemde, dat binnendringen wil, verarmt. De Pauwen en Lekkerkerkers en Griffioens hebben veel geld en àl het land. Jawel, er wonen somtijds (maar altijd voor kort) nog wel andere boeren in het oude Ampt, maar dat zijn de insluipers. En vraag niet hoe het door den tijd denzulken vergaat. Het huis ‘Geerdam’ onder Reyerscoop is van zoo'n nieuweling. Het was zijn vaders vader, die 't in de zestiger jaren een Griffioen ontkocht. Michiel Blok, de derde uit dat indringersgeslacht, heeft een wijf moeten halen van achter de Wiericke, uit de arme Twaalf Morgenpolder. Dus zal de welvaart wel keeren ten leste, want geld noch land bracht dat lageweische vrommes meê. En veel te jong is die onbedreven boer getrouwd; veel kinderen ontstonden uit dat huwelijk, veel deelers van het goed. Gewis zien de Griffioens den dag naderen, dat deze onberadenheid zichzelve wreken zal, en ‘Geerdam’ onder den hamer gaat komen. Want, al is 't een kwaad ding zoo er te weinig handen zijn om een boerenbedrijf voort e zetten naar den eisch, kwaaier is het, zoo er gasten teveel zijn op één spul. En die vreemde, die Blok.... die hoort daar niet. Laat hem weerom gaan naar zijn steê, waar zijn vaders vaâr vandaan kwam en waar hem zijn eigen maar weer in moet zoeken te draaien. Want een elk is zijn eigen naam het naast.

Engel de Wit, een man weliswaar van 't rechtzinnig slag, maar toch geen eigene hier van den grond, hij is op ‘Welgelegen’ voormaals ‘Landlust’ geheeten, een werf waar zeventig bunders best wei- en bouwland bij hooren, akelig verarmd. Zie dezen vreemde; rijk en werksch en vroom was zijn vader uit Polanen gekomen en arm is de zoon weerom getrokken, weerom naar Polanen, maar dan als daggelder. Met vrouw en de keinderen in de luis, met schulden op zijn boek, uitgeworpen door den zwarten zwijgenden grond, die als den loggen rug van een dier is, dat toornt op de vreemde flooien die er op rondscharrelen.

Geert de Gier, van 't eens zoo machtige ‘Rapijnenbroek’, die tot heidenschen staat was vervallen (want ging deze niet luisteren naar den antechrist, dien lichtzinnigen dominee uit de stad van Tergouw?) Geert de Gier heeft wèl zwaar die hoofdzondigheid moeten bezuren.... door wegkoop van zijn huurgrond werd deze knecht van Beëlzebub verdrongen. Naar verluidt zat daar meer achter; Geert den Duvel wier gevaarlijk voor 't jonkvolk

[p. 117]

in de buurten, hij praatte zoo mooi en trok menig jong bloed van de leering weg. Maar ook zònder het drijven van den dominee was het alzoo met hem vergaan. Want.... de Pauwen kochten een oud bezit weerom, waar eens een Pauw, door schielijken dood, afstand van had moeten doen. En de heidensche wilderik is verjaagd, een oude breuk werd ermee hersteld. Jacob Pauw, een jonk van ‘Schuurenburg’, boert rechtevoort op ‘Rapijnenbroek’ en daar hoort hem, zoo is het goed. De notarissen kunnen het weten; oh! er zijn zoo vele malen insluipers verdreven uit het aartsvaderlijk bezit der breegeërfden. Al kwamen ze rijk en met knap boermansoverleg naar het Ampt, de tijd joeg hen er weer uit. Ze wrongen zich er tusschen, door een ontglipt hoog bod op den landverkoop. Als zulken mijnden, 't is bekend van dat volk, dan was 't nooit op een rond honderdtal, maar altijd wat hooger. En alzoo ontging het den rechtmatigen. Slim en weldoordacht waren menigmaal die indringers; ze brachten nieuwigheden in het Ampt, ze konden werken en deden 't dan ook; ze waren gezond en vrij van gekke halskoppen in hun familie.... maar zóó knap waren ze niet, of de rechte mannen van het Ampt werkten hen er in den loop der jaren weer uit, en wel door 't stil maar onafwendbaar verzet. De eigenen sloegen om zoo'n vreemde een bangordel van stilte. Maar zelden trad een buur op de werf van zulk een nieuwen man en ook in polderbestuur en gemeentehuis werkte een elk hem tegen. Tot hij 't begaf van desolatie, of gek wier van het gewurm en den stillen tegenstand en de eenzaamheid. Soms ook liep het vrouwvolk van zoo'n dooienaardsche werf weg. Knechten konden er niet tieren en bleven nooit lang. En in de kerkvergadering wier naar de stem van een nieuwe nooit geluisterd ofwel gehandeld......