Erts. Letterkundige almanak. Jaargang 1

[p. 20]

Menno ter Braak

De handelsreiziger

In den voornacht keert hij terug langs de strakke treinpaden, een vermoeide hond.

Sinds lang vergat hij het reizen in den eentonigen zang der raderen. Onder het grauwe gas vaart hij versuft door den nacht naar het dwaze doel: een oude en op de hoeken versleten fauteuil. Ergens buiten de coupévensters verschiet soms een klein licht en brengt een gedachte: ‘Nog een kwartier.’ Maar de rookspookselen komen en de glazen worden blind. Dan ziet hij het eigen gezicht staren en hij wendt zich onwillig af, want zijn oogen weten, hoeveel vernietigd is....

Hij slaapt in den nacht, over een vergeten krant. De droomen schokken met de wagenassen achter zijn voorhoofd. De uitgebluschte pijp, die wacht, een handel van jaren geleden, een avontuur onder de wilgen van zijn geboortedorp worden een verhaal.... Maar de trein boort dieper in de duisternis. De lichten dansen samen tot een hagelbui. De wagon gaat zich kreunend verzetten tegen den dollen ren langs de groene seinen.

Binnen den lichthal staat de trein. Nu breekt weer de luidruchtigheid den droom. De trappen worden zwart van hen, die zich verdringen en zich daarover gejaagd verontschuldigen. Buiten, achter het hek, wachten vrouwen en kinderen. Er zal gelach zijn en teleurstelling.... Hij weet het, maar bedenkt het sedert lang niet meer. Hij buigt zich slechts uit het raampje en koopt

[p. 21]

een broodje met leerachtige kaas. Met een papieren servetje bedekt hij zijn knieën en kauwt. Een meisje stapt in en praat naar het perron.

De beweging herstelt zich. De stad gaat verzinken in het vormlooze land. Langs korte verschijningen: een speurende chef, een eenzame wissel, een lichtende overweg, keert de trein weer binnen het bed der telegraafpalen....

Hij kauwt zeer rustig en veegt zich den mond met het saamgeknepen servetje. Onder het grauwe gas duikt zijn hoofd weer weg in de eigen hoedschaduw. In een vet notitieboekje teekent hij de aangevraagde monsters op tot een grotesk epos van scheeve getallen. Omdat de dag goed was, neuriet hij een deun uit het Zondagmiddagcafé.

Hij neemt zich voor te denken aan prettige Zondagdingen: het zwijgend zitten naast de vrienden, het tafeltje achter het beslagen raam, het biljarten later en het pandoeren 's avonds over het gebloemde kleedje. Dan ziet hij het meisje.

Zij staart naar buiten en weet nauwelijk zijn aanwezigheid. Misschien heeft zij een schoon leven, want in het zwarte glas glimlacht zij naar een beeld. Haar handen rusten zonder wil.

Met zijn blik heeft hij haar aangevallen. Onder zijn achtelooze hoed loert hij naar de plotselinge vrouw. Zij is een buit voor den nacht. Vroeger, in een schamel lokaaltreintje, toen hij in sigaren reisde, moet hij haar gezien hebben. Nu is zij teruggekeerd tot hem, weerloos.

De struikroover staat in hem op. Hij snuit zijn neus

[p. 22]

luide, maar zij staart glimlachend in den nacht. Dan herneemt hij de krant en slaapt. Aan het volgend station stapt zij uit. Een nieuwe stad blijft achter in zijn vaart.... Hij denkt aan den dood van zijn vader, door een vreemde ziekte.

Thuis wacht hem de versleten fauteuil. En tevreden proeft hij een oude zoen van zijn vrouw.

[p. 23]

De reporter en het asphalt

Zij beiden sloten een hechte vriendschap toen de tijden rijp waren. Want in het lijden vereenigen zich allen.

Waarom moesten zij zich verbinden tot een genegenheid, die alleen onder getrapten bestaat? Waarom zij, het slaafsche asphalt en de reporter, de krullenjongen van Buitenlandsch Nieuws? Dit zijn de vragen, die rezen, later, toen het asphalt door een nieuw procédé was vervangen en de reporter in de eeuwige Jachtvelden ronddoolde en dronk uit het bekkeneel vanzijn hoofdredacteur. Het is een raar sprookje gelijk.

Immers zij beiden spiegelden. Spiegelden uit den treure. Het asphalt, wanneer het vet was van den regen, de reporter, wanneer hij geen last had van zijn maag en dientengevolge op zijn bed moest liggen. En welk verschil maakt het voor God, of men sinaasappeljoden en mooie vrouwen spiegelt dan wel rijksdagvergaderingen en filmactrices-met-millionnairs-schandalen? Staat er niet geschreven: ‘Spiegelt aangenaam voor het oog des Heeren?’

Wat begrepen zij? Werelden van geluk en ellende verwerktenzij als machines; het asphalt werd er steeds wrakker op en de reporter kreeg er geen opslag van. Zoo vernietigt het leven de geringen. Geen genot immers is het den kosmos te verduwen zonder begrip; dit speurde het asphalt wanneer het zich wat langer wilde verlustigen in een hooggehakt schoentje; dit speurde de reporter als Nieuw-Zeeland en Californië door zijn hersens joegen.

[p. 24]

Ziellooze media....

Doode tusschenstations, die registreeren, maar niet scheppen.

Alleen op het asphalt schiep de reporter. Des daags tusschen de duizenden, die voortschuifelen en zacht praten. Het asphalt was ónder den reporter en de reporter was óp het asphalt; dit moest, zoo overwoog hij, wiskunstig hetzelfde zijn. Toch vond hij het tweede sympathieker, omdat het zijn persoonlijkheid beter deed uitkomen. De indruk was kraniger. Het asphalt was echter slechts ónder de menschen, die voorbijschuifelden; vreemd, maar het was zoo en het is nog zoo. Het asphalt droeg hén meer, dan dat zíj het asphalt trapten.... in het oog van den reporter.

Dit waren de onlogische rekensommetjes van den krullenjongen bij Buitenlandsch Nieuws.

Hij haatte de voorbijschuifelaars en de zachtpraters, omdat hij zoo jong was. Hij wist niet, dat zij allen goed waren. Sommigen bezochten, voor zij gingen winkelen, de mis. Anderen waren in zoo goeden doen, dat zij ook zonder dit wel zalig zouden worden.

De reporter haatte hen. Maar dat zou wel terecht komen, als hij promotie maakte. Dan komt immers alles terecht.

Het asphalt zuchtte onder den last en hier en daar werkten gemeentearbeiders om het steviger te maken. De reporter wandelde naar zijn bureau en vloekte, dat het niet om aan te hooren was. De menschen echter waren zoo wijs, zich hieraan niet te storen; zij waren goed en winkelden voort.

[p. *5]

Foto Huyssen
MENNO TER BRAAK

[p. *6]

Foto v.d. Horst
GERARD BRUNING

[p. 25]

‘Maar al het mangaan, en al het goud, dat de tandartsen in hun rottende gebitten stoppen, zal niet voldoende zijn om hun rotte zielen een oogenblik uit het vuur van hun zelfgeschapen hel los te koopen’, zwoer de reporter.

Het zou wel terecht komen.... en bovendien had hij zelf drie gevulde kiezen. Zoo is de wereld: het zijn de jongelingen, die haar haten en de ouden van dagen, die weten, wat zij waard is. Maar dezen hebben dan ook het meeste goud in hun gebitten, wanneer die niet geheel valsch zijn.

Des nachts, wanneer door hem heen de nieuwtjes van het ochtendblad waren geflitst, sukkelde de reporter, huiverend in zijn kale jas, naar zijn kamer. Als het regende, vlamde het asphalt, leeg, onder de magere lantaarns. Dat deed goed, want als het oudbakken was van de daagsche hitte was het vervelend en slechtgehumeurd.

In den nacht vooral schiep de reporter, als reactie op zijn Buitenlandsch Nieuws. Hij schiep zoo geweldig, dat het haast werkelijkheid werd. Eens kwam over het verlaten asphalt, dat in den regen zoo heftig kan glanzen, een slanke vrouw op hem af, heel mooi, heel bleek, zooals in moderne romans. Zij was de schepping van den reporter en een geestelijk kind van het asphalt, maar dat wist de onnoozele schepper zelf niet.

En dus begeerde hij zijn eigen werk met een heel gewone gedachtenreeks: Ik-ga-met-haar-mee-ze-is-mooilater-schrijf-ik-een-feuilleton-dat-ik-niet-ben-meege-

[p. 26]

gaan-misschien-krijg-ik-het-wel-geplaatst-en-verder-niet-denken.

Hij naderde, een onervaren reportertje met een hunkerend hart en een verlegen gezicht.... Zij lachte zoo'n beetje.... Maar toen ging het mis. Zijn heele fantasme brak uiteen in zwarte gitten, die rondspatten over het asphalt. Duisternis verstikte de lantaarns en een enkele gouden ster wielde weg, ver op den achtergrond. Als een beleefde agent den reporter niet had opgeraapt, was hij misschien doornat geworden op het natte plein, waar hij zich zelf vond zitten. Zonder veel bewustzijn kwam hij in zijn bed terecht. Het asphalt onder den reporter; de reporter op het asphalt.... veel verschil maakt het niet, als de reporter in een plas ligt!

Sedert dien tijd was de vriendschap tusschen hem en het asphalt nog hechter.

Het asphalt gaf raad: ‘Schep niet, wij zijn maar spiegels van het wereldgebeuren, wij zijn maar tusschenstations!’

De reporter geloofde het, tot hij door ziekte van een hoogergeplaatst collega eens een Overzicht mocht distilleeren. Toen begon hij opnieuw en meermalen liep hij tegen zijn eigen beelden aan.

De reporter maakte promotie, vloekte niet meer, trouwde een niet-geëmancipeerde en toch niet domme vrouw, had des te meer last van zijn maag, maar.... reed in een taxi over het asphalt. Elk halfjaar kwam er meer goud in zijn mond.

Het asphalt draagt nog de duizenden, die voortschuifelen en zacht praten. Het vindt alles en allen goed

[p. 27]

en wenscht de gansche menschheid een prettige plaats in den hemel. Alleen vindt het de taxi van den reporter een onverdraaglijke pedanterie, want door de isoleerende rubberbanden is geen vriendschap mogelijk.

Zoo gaat het!