Engelbewaarder Winterboek 1978

[p. 240]

J.J. Slauerhoff.

[p. 241]

Herinneringen aan Slauerhoff als scheepsarts
W.Z. Mulder

Slauerhoff was van september 1925 tot september 1927 scheepsarts in dienst van de Java-China-Japanlijn. In 1927 voer hij op de ‘Tjikembang’. De route ging van Java, via Makassar en Balikpapan naar Hongkong. Van daaruit ging men langs de Chinese kust met als eindpunt Dairen. In Shanghai of Chinwang Tao werd steenkool gebunkerd. Op de Tjikembang raakte Slauerhoff min of meer bevriend met de derde stuurman W.Z. Mulder, die later gezagvoerder werd en nog later zijn doctoraalexamen kunstgeschiedenis te Utrecht zou doen. Mulder was enige jaren directeur van het Museum of Japanese Art te Haifa, vervulde nog enige betrekkingen in Nederland en vertrok toen naar Australië waar hij van 1965 tot 1972 lector was voor Oriental Studies te Sydney. Voor het in Australië verschijnende tijdschrift Ril Post, het huisorgaan van de Interocean Lines, schreef hij zijn herinneringen aan Slauerhoff op, uiteraard in het Engels. Ze werden door Frans Schamhardt in het Nederlands vertaald en opgenomen in De Blauwe Wimpel, augustus 1975. Hier volgen enkele fragmenten.

We konden goed met elkaar opschieten, ongehinderd door een verschil in leeftijd van zeven jaar en het rangverschil tussen een scheepsarts en een derde stuurman. Ik heb altijd veel belangstelling gehad voor het doktersberoep en kon hem van dienst zijn - en niet alleen met Chinees-Maleis - bij onze passagiers aan dek en op het achterschip. Ik leerde veel van hem, want hij was een bedachtzaam en nauwgezet arts. Wanneer we wat langer op zee waren, wisselden wij over van alles en nog wat gedachten uit. Dat waren er nogal wat, al waren onze opinies niet altijd hetzelfde.

Een avontuur in zijn gezelschap herinner ik me levendig. Wij hadden onze deklast op de rede van Dairen gelost en moesten een paar dagen wachten op een laadplaats. Toen wurmde hij een vrije dag voor mij los, en op de motorboot van de scheepshandelaar die ons naar de wal bracht, vertelde hij me opgewonden dat er die avond een Japans toneelstuk zou worden vertoond en het fijn zou zijn om daar naar toe te gaan. Dat zou het vast wel, want mijn Japans ging toentertijd de vijfentwintig woorden en zinnen niet te boven, en ik wist wel zeker dat ‘dok’ nog niet eens de helft daarvan beheerste. Maar dat gaf niet. We namen het rammelende trammetje naar Hoshi-ga-ura en brachten uren aan het strand door. Toen terug naar de stad en om 6 uur 's avonds stonden we voor het theater. We leverden onze schoenen in en werden naar een uitgezochte tatani gebracht met een korf gloeiend houtskool waarboven een keteltje kokend water. We gingen met gekruiste benen zitten en een allerliefste neisan maakte onze slappe groene

[p. 242]

thee klaar. Toen we rondkeken beseften we dat wij de enige westerlingen in de hele zaal waren. Op het open toneel was een ceremoniële, gelakte lessenaar opgesteld met twee vlaggen kruiselings aan elkaar verbonden, de Japanse nationale en de militaire vlag. Om de een of andere reden kreeg ik het vreemde gevoel dat het toneelspel niet zo interessant zou zijn als Slauerhoff had verwacht. En ik had gelijk, want het was helemaal geen toneelstuk!

Achtereenvolgens kregen we enthousiaste toespraken aan te horen van drie heren, de eerste in jacquet en gestreepte broek, de twee anderen in uniform. Daar tussendoor was veel applaus en kregen wij lekkernijen en nóg weer thee aangeboden. We zaten vlak bij de meisjes die dat alles uitdeelden en we bedankten uitvoerig voor elke kleinigheid; voor het overige hielden we het bij Hollands, want we hadden geen van tweeën een flauw idee van wat er gaande was. Zo zaten en zaten we daar maar, meer dan drie uren lang en onze benen werden totaal gevoelloos. Maar eindelijk daagde onze bevrijding en voorzichtig maar vastberaden zochten we onze schoenen weer op, sprongen in rickshaws, en reden in de richting van de haven.

Die dag was het geluk niet met ons, de Laffin-motorboot was wel voorzien van een sloepgast, maar niet van een machinist. We gingen zitten en rookten en praatten (het was nu bijna middernacht), toen plotseling, als door een wonder, onze eigenste vierde werktuigkundige verscheen. We kregen van hem gedaan dat hij ons naar ons schip bracht. Dat was de laatste keer dat ik Slauerhoff zag, want in oktober 1927 was zijn contract afgelopen en ging hij terug naar huis op een Frans schip.

Hij was in ieder geval heel anders dan zijn collega-dokters, die hij beschrijft als ‘plattelandsdokters’ overgeplant naar het Verre Oosten. Op een andere plaats laat hij merken dat iemand naar zee zou kunnen gaan ‘door het verlangen naar een intimiteit die even nabij is als eeuwig. 's Nachts wanneer het schip op zee is met het zachte klotsen tegen de zijden en alleen de sterren boven je, oneindig ver en even stil, ben je heel dicht bij de Schepping toen die nog stond aan het begin van alles en nog vrij was van de monsterachtigheden die de Aarde overal in gevaar brengen en, tot mijn spijt, ook de zee beginnen te bederven.’ Niet als een vlucht uit de wereld, maar als een soort meditatie met de zee en de sterren en tegelijk midden in de wereld, die aan elk van ons zijn eisen stelt.

Slauerhoff was nooit jaloers op de positie van de kapitein en evenmin zeurde hij over de soms opvallende lacunes in de algemene ontwikkeling van de officieren. Hij was bezield door een sterk gevoel voor zijn medemensen, vooral voor de verworpenen en uitgebuiten - en dat waren er véél in die dagen. Echter, wanneer wij over dit soort gevoelens spraken, zo in het algemeen, toonde Slauerhoff een neiging om ze onpersoonlijk te maken en ook zijn eigen gevoelens van een afstand te beschouwen.

[p. 243]

In acht te nemen voorschriften bij het eten van menschenvlees

Alvorens over te gaan tot het bereiden van het vleesch, moet dit van de huid ontdaan en vervolgens gekookt worden met verschillende dooreen gestampte kruiden en specerijen als:

roekoe-roekoe (op Java selasih)

saréh (geurige grassoort)

si padé (een soort gemberwortel)

maritja (peper)

daon limo (daon poeroet)

koenir (oranje-gele wortelsoort, verwant aan curry)

lasjiak (Spaanse peper)

sirah (zout)

De beenderen worden eenvoudig weggeworpen of verbrand; het kraakbeen wordt echter gegeten. Het hoofd wordt gewoonlijk een tijdlang bewaard in de hoop dat de verwanten het komen inlossen. Gebeurt dit niet dan wordt het eveneens weggeworpen of begraven.

Menschenvlees mag niet in de huizen worden genuttigd, maar alleen op het open veld, in de sopo (open plaats van samenkomst), dan wel binnen of bij de bèntèngs (versterkingen) in oorlogstijd opgeworpen.

Het vleesch wordt hoofdzakelijk gegeten door oudere lieden. Ten behoeve van de jongeren en anderen die er niet op gesteld zijn, moeten daarom bij het slachten van een mensch altijd dieren worden geslacht, als varkens, karbouwen enz.

Baligé (Bataklanden), 22 Mei 1894.

Gepubliceerd door P.A.L.E. van Dijk, controleur bij het Binnenlands Bestuur in het Tijdschrift Koninklijk Bataviaasch Genootschap, 1895, dl. 38.

[p. 244]

In 1858 verscheen De Bijbel, de Koran en de Veda's. Tafereel van Britsch-Indië en van den opstand des inlandschen leger aldaar door D.C. STEYN PARVE. Het jaar daarvoor was onder de inlandse soldaten (‘sepoy’ of ‘sipajers’) van het koloniale leger een opstand uitgebroken, die zich als een olievlek uitbreidde. Vele plaatselijke vorsten, die eerst aarzelden, kozen de kant van de opstandelingen. Tegen het eind van het jaar verliep echter het tij. Dit niet alleen tot opluchting van de Britten, zoals de bekende oriëntalist prof. P.J. Veth in een voorrede van het boek van Steyn Parvé opmerkte:

‘De gebeurtenissen verdienden echter, behalve in Groot-Brittanje zelve, nergens zooveel belangstelling als in Nederland, want geene andere Europesche mogendheid bezit een koloniaal rijk, dat met Britsch-Indië zoovele punten van overeenkomst en aanraking heeft als Nederland (...) en hoogstwaarschijnlijk zou de val der Britsche heerschappij in Indië na korter of langer tijd dien van het Nederlandsch gezag in den Indischen Archipel ten gevolge hebben’.

Steyn Parvé publiceerde over economische kwesties in Nederlands-Indië, verbleef enige jaren in Brits-Indië, alvorens in Londen het tweedelige boek De Bijbel, de Koran en de Veda's te schrijven. De titel doet op het eerste gezicht wat merkwaardig aan, daar het in hoofdzaak een verslag van militaire gebeurtenissen betreft. Maar er was volgens Steyn Parvé méér aan de hand: ‘De strijd, die in Hindostan wordt gevoerd, is eene worsteling tusschen barbaarschheid en beschaving, tusschen de halve maan en het kruis, tusschen de afgodendienaars van Brahma en de vereerders van Christus, in één woord: tusschen de verhevenste en zuiverste leerstellingen en het afschuwelijkste en onmenschelijkste bijgeloof’. Aan het verslag van de opstand gaat dan ook een deel vooraf waarin zeden en gewoonten van de Indiërs worden beschreven. Het hoofdstuk over de secte der wurgers, dat hier in zijn geheel volgt, is eraan ontleend.

Jules Verne schreef in De reis om de wereld in 80 dagen, dat in 1873 verscheen, ook over de secte der wurgers: ‘Na het station Malegaon te hebben aangedaan, passeerden de reizigers de noodlottige streek, welker bodem zo vaak gedrenkt was met het bloed door de volgelingen der godin Kali vergoten. Niet ver vandaar verhieven zich Ellora en zijn bewonderenswaardige pagoden en verder het beroemde Aurangabad, de hoofdstad van de tweede Aurengzeba, dat thans de hoofdplaats is van een der afgelegen provinciën van het rijk Nizam. Hier was het, dat Feringha, het hoofd der Thugs, de koning der worgers, zijn heerschappij uitoefende. Die moordenaars vormden een geheime vereniging, die ter ere van de Godin van de Dood, haar mensen van elke leeftijd offerden zonder bloed te vergieten en er was een tijd, dat men geen plek vond, waar geen lijk was begraven. Het Britse Gouvernement heeft deze moorden wel in aanzienlijke mate kunnen beteugelen, maar het vreselijke genootschap bestaat toch nog en heeft niet opgehouden te werken’.