Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 49

[p. 168]

D. de Vries Lam
door Ir. G. Knuttel Jr.

VAN de schilders die na den bloeitijd van de ‘Haagsche school’ in Amsterdam zich vormden onder leiding van Allebé, verwierven verscheidene, zooals Tholen en Verster, zich een grooten naam, terwijl van vele anderen de beteekenis en het karakter van hun werk bekend geacht mogen worden. Daarnaast zijn echter namen te noemen van kunstenaars die door verschillende oorzaken minder op den voorgrond traden, terwijl toch hun werk zoo uitnemende kwaliteiten bezit, dat deze het een blijvende bewondering waarborgen bij hen die het leerden kennen. Eén van dezen was de teruggetrokken Meiners wiens schoone stillevens rijk zijn aan diepe gevoelswaarden. Waardeering van het werk van dezen eenzame is thans gestadig groeiende, terwijl zoo velen, die tijdens hun leven luidruchtig werden overschat, een spoedige vergetelheid beschoren was.

Zocht Meiners de eenzaamheid, verbrak hij het contact met de maatschappij, en was zijn werk daardoor te weinig gekend, geheel andere oorzaken, aan de bovengenoemde eer tegengesteld, waren het die aan de Vries Lam niet die algemeene bekendheid deelachtig deden worden waarop zijn groote gaven als kunstenaar hem zeker aanspraak hadden kunnen doen maken. De Vries Lam zocht nimmer den makkelijken, maar eer den moeielijken weg, en zeker nooit één die eigen belang dienstig kon zijn. In hem was het gevoel levend dat hij zijn levenstaak te licht zou opnemen, indien hij enkel den aandrang volgde zich te uiten in zijn schilderwerk. Hij achtte het zijn plicht tevens in het volle maatschappelijke leven te strijden voor een juistere waardeering van de hoogste levenswaarden, voor een beter besef van de beteekenis der kunst, die niet in de laatste plaats tot uiting kan komen in bouwwerken en gebruiksvoorwerpen. In 1903 de benoeming tot directeur der Academie ‘Minerva’ te Groningen aanvaardende, meende hij dat daar voor hem op dit gebied een belangrijke taak te vervullen was, en nooit heeft hij zich teruggetrokken toen later die taak zwaarder bleek dan hij zich had voorgesteld, en naast waardeering, ook veel bitters zijn deel werd. Nooit trok hij zich terug wanneer men telkens en telkens weer een beroep op hem deed om te strijden voor wat hem goed leek, ook al betrof het slechts een zaak van schijnbaar geringe importantie. Zooveel vergde dit alles van zijn tijd en van zijn krachten dat daardoor de scheppende kunstenaar in hem niet altijd voldoende tot uiting kon komen. Niet alleen moest hij dus het penseel meer laten rusten dan hem lief was, maar bovendien werd een zekere dualiteit in hem hierdoor sterker geaccentueerd. Naarmate zijn maatschappelijke taak hem meer in beslag nam, en meer conflicten moesten worden uitgevochten, werd het hem tot innerlijke noodzaak zijn kunstenaarschap geheel buiten dit

[p. XXXVII]

d. de vries lam - stille huisjes (enkhuizen)
olieverf, 1898

[p. XXXVIII]

d. de vries lam - in enkhuizen
aquarel, 1902

d. de vries lam - eemskanaal in den winter
olieverf, 1907

[p. 169]

alles te houden. Steeds bereid werk van anderen naar voren te brengen, voor erkenning der verdiensten van anderen te strijden, was hij slechts moeilijk er toe te bewegen eigen werk te laten zien, en dit vooral niet in de plaats zijner inwoning. Kenmerkend trouwens voor zijn persoonlijkheid, wars als hij was van alles wat hem direct of zelfs indirect voordeel of roem zou kunnen brengen. In den strijd voor wat hem strijdenswaard leek gaf hij niet spoedig kamp, maar zijn kunst mocht daardoor niet beroerd worden. In zijn scheppend werk hervond hij vrede en geluk, maar de wereld deed hij er hoe langer hoe minder deel aan hebben.

Thans, op dit leven terugziende, kan men zich afvragen of de Vries Lam er goed aan gedaan heeft zooveel te offeren, of hij de wereld misschien méér gegeven zou hebben door zich meer uitsluitend te wijden aan zijn kunst, maar wie is er die hierin oordeelen zal? Aan ons is het dankbaar te aanvaarden het vele schoons dat hij tot stand bracht, en waarvan o.a. de tentoonstelling getuigde, na zijn dood in de zalen van het genootschap ‘Pictura’ te Groningen gehouden.

Een korte karakteristiek van zijn werk en enkele gegevens betreffende zijn leven laat ik hier volgen.

Dirk de Vries Lam werd geboren 20 Januari 1869 te Leeuwarden, waar zijn vader apotheker was. Op de H.B.S. kreeg hij teekenles van den warmhartigen Bubberman, die den begaafden leerling aanmoedigde den kunstenaarsloopbaan te kiezen. Zijn opleiding tot schilder zocht hij te Amsterdam, waar hij aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten onder Allebé studeerde, en tevens de middelbare akten voor teekenen en voor bouwkunde verwierf. Die studie der bouwkunde heeft op zijn leven belangrijken invloed gehad, als directeur der Academie Minerva gaf hij zijn energie in hooge mate aan de ontwikkeling der afdeelingen bouwkunde en kunstnijverheid, nooit de illusie verliezende dat een schooner eenheid van kunst en samenleving hervonden kon worden.

Na beëindiging zijner studiën zocht hij een leeraarsbetrekking, hetgeen niet alleen in harmonie was met zijn levensopvatting, maar hem tevens de basis verschafte om, 5 Mei 1900, in het huwelijk te treden met Sara Jacoba Maria de Gavere. In 1891 werd hij benoemd tot leeraar aan de Teekenschool voor kunstambachten te Amsterdam, welke betrekking hij in 1896 verwisselde voor die van leeraar aan de H.B.S. te Enkhuizen. Tot 1903 woonde en werkte hij in deze prachtige stad, een reeks jaren die hij, naar ik meen, tot de gelukkigste in zijn leven mocht rekenen. Immer was de intieme architectuur van vroeger tijd hem een geliefd onderwerp geweest, en in Enkhuizen leefde hij in die rustige, harmonische sfeer, die hem zoo lief was. Vele van zijn beste werken kwamen hier tot stand.

In 1903 volgt dan zijn benoeming tot directeur der Academie Minerva te

[p. 170]

Groningen. Van oudsher ‘teekenacademie’ was het de Vries Lam die haar afdeelingen bouwkunde en kunstnijverheid tot bloei en beteekenis bracht, en streefde naar een goed Middelbaar Technisch Onderwijs. Bitter moet het voor hem geweest zijn dat ten slotte zijn streven tot resultaat had dat de Academie Minerva ten onder ging, doordat zij opgenomen werd in een volledige M.T.S., maar een voldoening daarentegen om bij het beëindigen van zijn werkzaamheid bij het onderwijs in 1934 te mogen ondervinden hoe algemeen werd gewaardeerd het zeer vele dat hij gedaan heeft voor het cultureele leven in Groningen.

Gedurende zijn laatste levensjaren kon hij zich weer volledig aan zijn kunst wijden, en hij was gelukkig zich weer geheel schilder te kunnen voelen. In het voorjaar van '37 sprak hij nog de hoop uit dien zomer werk te kunnen scheppen dat hem zelf geheel zou kunnen bevredigen. Het heeft niet mogen zijn, hij overleed den 5den Juli van dat jaar, maar dit werkzaam leven werd niet afgesloten zonder ons een rijke oogst aan kunstwerken van zeer zuivere gestemdheid en hoog gehalte na te laten.

Wanneer men dit oeuvre overziet en nagaat welke onderwerpen de Vries Lam zich koos, dan openbaart zich al spoedig de reeds genoemde voorkeur voor de architectuur van oude en stille stadjes, veelal die aan de vroegere Zuiderzee, zoodat ook water en schepen vaak op zijn werken voorkomen. Maar ook op buitenlandsche reizen bleef hij zich in keuze van onderwerp getrouw, zoo werkte hij o.a. in Rothenburg, en was hij zeer gelukkig in de weergave der oude architectuur van Bretagne. Deze belangstelling voor bouwkunst is er echter niet eene die enkel de vormgeving betreft; in hooge mate hangt zij samen met het menschelijk doorleefde dat alle oude bouwsels eigen is. De Vries Lam blijkt in zijn werk vol aandacht voor al datgene dat door menschenhanden liefdevol werd tot stand gebracht, aan de weergave daarvan kon hij, wederom, vol liefde zich geven. Het is echter de beeldende kunstenaar die zich dan geeft en aan ons zijn wereld, wiens innerlijke ontroering zich uit in kleur bovenal. Wij beleven in zijn schilderwerken de stille, intieme sfeer van oude stadjes, soms in het licht van den vallenden avond of bij het gelen der bladeren, dikwerf niet zonder eenigen weemoed, en nooit zonder droom. Hij schept ons dié wereld, welke een troostvolle toevlucht moet geweest zijn voor den fijngevoeligen kunstenaar die zich zoo vaak geroepen voelde te strijden, soms tegen zulken, die nóch den strijder, nóch zijn doel konden begrijpen.

Schilderkundig bezien is de kleur in het werk van de Vries Lam van alles overheerschende beteekenis. Deze is zeldzaam zuiver en sterk, men hervindt er de kracht en de teederheid in die hem als mensch kenmerkten. Bovendien is die kleur een zeer ‘eigene’; onvergelijkelijk bijvoorbeeld is een rose dat men vaak aantreft, en dat nooit week wordt. Hoe schoon openbaart het zich tusschen de ijsschotsen in het water van den Groningschen Oosterhaven,

[p. 171]

waarin zich de avondhemel weerkaatst, hoe fijn kan het opbloeien in een schilderij naar huizen in aanbouw. Welk een zuivere, lyrische, harmonieën ontstaan waar het gecombineerd wordt met geelen en grijzen, met wat wit en groen. Zonder aarzeling wordt de verf neergezet, direct van het palet, zeker als hij was van een feilloos kleurgevoel.

De factuur van het schilderwerk is gemeenlijk gesloten en bezonnen, bezonnen immers en sterk van tucht was de maker; maar in hem was een hevige, soms heftig zich uitende bewogenheid, en zoo ook is het werk vol innerlijke spanning.

Naast zijn werken in olieverf moeten in het bijzonder vermeld worden zijn aquarellen (zuiver aquarellen en geen gekleurde teekeningen) waarin hij een zeer aparte techniek tot volmaking bracht door meesterlijke behandeling van dekverven.

Invloeden van belang vallen niet aan te wijzen, zonder eigendunk maar door de groote eerlijkheid van zijn kernachtige persoonlijkheid heeft hij steeds zichzelf gegeven. Te gedenken valt hier slechts de groote en diepe bewondering welke hij gevoelde voor het werk van den iets ouderen Tholen, met wien hij een zomervacantie te zamen buiten werkte. Even als dit met Tholen het geval was, stond hij geheel los van de ‘Haagsche school’ en is zijn werk eer te zien als een voortbouwen op de schoonste tradities der 17de eeuwers, waarbij echter onderwerpen, zéér van dezen tijd, en soms schijnbaar nuchter, niet gemeden werden.

In al zijn werken uitte zich steeds een voorname geest, die nooit transigeerde terwille van makkelijk succes. De kunst was hem boven alles heilig, maar zijn belangstellingen waren universeel, zijn weten op menig gebied gedegen en verrassend. Zoo had de militaire organisatie en de historie der uniformen zijn interesse, in die mate zelfs dat de voorzitter der ‘Société d'étude des uniformes’, de commandant Bocquoy, bij zijn dood schreef: ‘Il y a plus de 20 ans que j'étais en rapport avec le grand savant qui était D. de Vries Lam.’ Oogenschijnlijk weder een dualisme? Maar wij hervinden in die belangstelling zijn zin voor organisatie, voor tucht en plicht, voor het zich opofferen van het individu voor een grooter, meer omvattend doel en daarbij de bekoring van karakteristiek en kleur dier oude uniformen.

Bij den dood van de Vries Lam kwam een leven ten einde dat schijnbaar kalm verliep, maar dat innerlijken strijd en conflicten gekend heeft, het leven van een mensch die eerlijk en zuiver was in al zijn werken. Een mensch die voor ál wat hulp en steun noodig had vol mededoogen was en mild in zijn oordeel, maar die aan zichzelf de hoogste eischen stelde, aan zichzelf en aan zijn kunst. De bloeiende, zuivere kleur zijner werken is als de openbaring van een gelouterd, nobel kunstenaarschap.