Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 48

[p. 352]

kwezelke
Door Leo Rikmenspoel

EEN vrouw uit het arbeidersvolk met zes kleine kinderen kon geen drukker leven hebben gehad dan Kwezelke, die moederziel-alleen op de wereld was.

Ik zal u wat gaan vertellen van Kwezelke, dat wijfke van diep in de zeventig, dat al meer dan dertig jaren in den weduwestaat leefde en in een hut van mergelblokken woonde ten plattelande, waar de Maas stroomt. Het kleinste pensioentje, dat mogelijk was, vormde haar vaste inkomsten en als zij geen bijverdienste had gehad, dan zou zij misschien al lang verhongerd, begraven en vergeten zijn geweest.

Den naam Kwezelke hadden de menschen haar niet zoo maar gegeven. De jongere menschen van het dorp wisten niet beter, of Kwezelke was met dien naam geboren, getrouwd en weduwe geworden, maar de dorpsgenooten, die kleinkinderen hadden, konden des te beter vertellen, hoe het wijfke aan dien misprijzenden en toch goedig-gewoon geworden bijnaam gekomen was. Dat was, toen zij eens, lang geleden, maanden achtereen, elken dag opnieuw, in de kerk had zitten bidden, urenlang, voor de genezing van de zieke dochter van den toenmaligen burgemeester.

In die dagen was Dorus van Halen, de man van Kwezelke, gemeente-bode en doodgraver, en ook zoo'n beetje huisknecht bij den burgemeester. Zoodoende waren de centjes uit die drie beroepen net voldoende geweest voor het onderhoud van twee eenvoudige menschen. De vrouw van den gemeentebeambte was daar erkentelijk voor en van louter dankbaarheid had zij mijnheer den burgemeester beloofd, dat zij elken dag voor zijn dochter zou bidden, totdat Onze Lieve Heer juffrouw Lena zou hebben beter gemaakt. En toen hadden de burgemeester en zijn vrouw en alle menschen van het dorp na vijf maanden het wonder zien gebeuren, dat juffrouw Lena van den burgemeester weer gezond was geworden.

Daarmee had de vrouw van den gemeente-bode een ongewone reputatie gemaakt, want iedereen wist, dat die groote gunst door het aanhoudend gebed van vrouw van Halen van den hemel verkregen was.

Van dien tijd af sprak niemand meer van vrouw van Halen, maar van Kwezelke. Dorus van Halen zelf had de populariteit van zijn vrouw niet lang beleefd, want het volgende jaar stierf hij en werd begraven met de eer, die een gemeente-beambte toekomt.

Nu zouden moeilijke dagen voor Kwezelke met het magere weduwenpensioentje zijn aangebroken, als de menschen van het dorp haar niet op een eigenaardige manier voor geld in dienst van de gemeenschap hadden gesteld. Het duurde namelijk geen half jaar, of het was een volledig beroep

[p. 353]

van het wijfke geworden, om op bestelling te bidden voor al wie een gunst van den hemel te vragen had en de gebeden daarvoor goed bezorgd wilde weten. Kwezelke bad in de kerk, zoolang die open bleef, en thuis werd het beroep voortgezet, zoolang er nog bid-opdrachten voor denzelfden dag te vervullen waren. Ze bad voor elken prijs. Betaalde men weinig, dan was Kwezelke natuurlijk nogal gauw met bidden klaar, maar wie meer betaalde, had, naar den tijdsduur der gebeden gerekend, meer kans, om de verlangde gunst van Onze Lieve Heer te verkrijgen. En als men eenig begrip heeft van de nooden en verlangens der menschen op een dorp, dan zal men zich niet verwonderen over alles, waarvoor Kwezelke in den loop der jaren zoo al gebeden heeft. Dat was: voor de genezing van zieken, voor de bekeering van zondaars, voor huwbare dochters, die noodig een vrijer moesten hebben, voor den goeden afloop bij het kalveren van koeien, voor een goeden oogst, voor de vruchtbaarheid van gehuwde vrouwen, die te lang kinderloos waren gebleven, kortom voor alles, wat tot geluk en voorspoed van het dorp en zijn bewoners kon bijdragen.

Meestal ging Kwezelke met haar voorover gebogen figuurke éénen dag in de week langs de huizen, om de orders op te halen, maar voor nood-gevallen kwam men ook wel tusschentijds bij het wijfke aan huis om voorrang verzoeken op de goed-gevulde beurtlijst van verlangde gunsten. Aan de nauwgezetheid van Kwezelke behoefde niemand te twijfelen en de stiptheid, waarmee zij de opdrachten uitvoerde, kwam meer voort uit braafheid dan uit zakelijk inzicht of angst klanten te verliezen. En zoo had zij dat beroep van vertrouwen al tientallen van jaren zonder concurrentie kunnen uitoefenen. Maar ge begrijpt, dat zij er niet bij iedereen mee te koop had geloopen, dat er vooral in den eersten tijd wel eens opdrachten waren geweest, waarmee zij een beetje in het nauw had gezeten. Want wat moest zij doen, als boer Mulders haar vroeg om te bidden voor wat malschen regen op zijn karotenakker en boer Stevens terzelfder tijd dringend behoefte had aan droog weer op zijn korenvelden? Daar had zij dan wel eens geen raad mee geweten. Maar van lieverlee was Kwezelke in dergelijke gevallen al meer en meer een neutraal standpunt gaan innemen en had in volgorde der ontvangen verzoeken op denzelfden dag maar gebeden om regen en zonneschijn en het aan Onze Lieve Heer overgelaten, wat hij geven wilde. Daar was er een, wien dat niet naar den zin was. Dat was Manus Volders, de oude schoenlapper, die vond, dat het allesbehalve te pas kwam, dat Kwezelke op een en denzelfden dag zat te bidden voor een malsche bui regen en tegelijk voor zonneschijn en warmte. Dat was bedonderderij!

Nu moet ge niet denken, dat het ongedeukte rechtschapenheid van Volders, den schoenlapper was, om er zoo over te denken. De ware reden was, dat hij het wijfke niet mocht! Hoe dat gekomen was? Ja, dat was een geheim gebleven voor het dorp. Toen de gemeente-bode gestorven was en Kwezelke

[p. 354]

daar zoo alleen achterbleef, had de weduwnaar Volders zoo gedacht: Kwezelke is altijd goed geweest voor haren man, waarom zou zij het voor een tweeden ook niet zijn? En van twee halve huishoudens kan men beter één heel maken. Dat had hij haar met mooie woorden en schoone beloften willen doen verstaan, maar Kwezelke had daar niet van willen weten en was niet te bewegen geweest om nog eens te trouwen.

Sindsdien stookte de schoenlapper onder de menschen van het dorp tegen het wijfke, dat hij niet had kunnen krijgen, en ontzag zich zelfs niet te zeggen, dat de Kwezel lang niet altijd bad voor de gekregen centen. Dat was zeer leelijk van Volders, want Kwezelke was nooit zoo slecht geweest, om niet te bidden, als zij geld daarvoor van de menschen had aangenomen. Het scheen, of Onze Lieve Heer zich eindelijk zelf er mee ging bemoeien. Op eenen dag werd de oude schoenlapper ziek, erg ziek. Het ging elken dag slechter met hem en daar had hij zelf drommels goed het besef van. Zijn broer Bertus, de smid, meende, als de dokter er niets aan doen kon, dat dan hulp bij Kwezelke moest worden gezocht. Daarom vroeg hij aan Manus:

- Zêk jong, wat dunk diech, zouwe veer Kwezelke 'ns laote beîje?

Maar, hoe ziek Manus ook was, de naam van Kwezelke joeg een verborgen kracht naar zijn kop, dat zich wat hooger op het kussen rukte. Met kwaadaardige oogen keek Manus zijn broer Bertus aan en wat hij antwoordde, was:

- Iech gaôn nog liever kapot!

Bertus zei niets meer. Achter den rug van Manus ging hij 's avonds naar Kwezelke en vroeg haar kort-weg:

- Drei daog achterein, eed'ren daag e kerteerke, veur Manus, verstei-ste? 'r Kin al bijnaô geinen aôsem mie kriege....

Hij wierp een gulden op tafel en haastte zich om weg te komen.

Van dit verzoek was Kwezelke nu heelemaal van streek geworden. Het wijfke had nog nooit verzuimd te bidden, als het haar gevraagd, en er geld voor gegeven was. Aan Bertus den gulden teruggeven en zeggen, dat zij voor Manus niet wilde bidden, dat ging niet....

Ondanks dat het nu een spoedgeval was, wachtte Kwezelke tot den volgenden dag. Urenlang lag zij dien nacht wakker. Manus Volders was het begin en het einde van haar gedachten. Van angst, dat Manus dien nacht zou sterven, vond zij geen rust op haar bed.

Den volgenden ochtend was Kwezelke de eerste, die over den kerkweg liep. Zij liep zoo gauw als zij gaan kon. Er was nog geen ander levend wezen in de kerk, toen zij er aankwam. Alleen Onze Lieve Heer telde in een mysterieuze stilte de vlugge voetstappen van Kwezelke op de groote vloertegels van het koude steenen gebouw, waar de kleine vlam van de Godslamp zacht heen en weer wiegde, alsof pas een engel uit den hemel wat olie had bijgevuld.

Bij het groote houten offerblok bleef zij, bevend in al haar leden, staan.

[p. 355]

Toen sloeg zij haar vochtige oogjes hemelwaarts en begon te bidden. Maar zij bad geheel anders dan gewoonlijk, Niemand kon hooren wat ze zei:

's Leeven'ierke, vergêf et miech. Veur Manus Volders beîj iech neet, noets vaan ze leve....

Meteen liet Kwezelke den gulden van Bertus door de gleuf van het offerblok vallen en de slag van het geldstuk op den bodem was de vergiffenis van haar zonde, 't Was of de poort van de hel, waaruit de vlammen al naar buiten sloegen in haar oogen, plotseling weer was dichtgevallen. Zij was zoo blij, dat onnoozele wijfke, dat toen zij op den terugweg Anna, de oude pastoorsmeid tegenkwam, zij haar heel in vertrouwen vertelde wat haar overkomen was.

Anna had niet goed geweten, of zij moest lachen of meewarig kijken en toen had zij de oogen neergeslagen en wijs geknikt, dat zij het begrepen had.

Drie dagen later was Manus, de schoenlapper, tot ontsteltenis van zijn broer Bertus gestorven. Nu had Kwezelke voor den tweeden keer hevige wroeging en om haar geweten opnieuw tot rust te brengen, bad zij een week lang, elken dag, voor de zielerust van Manus. Want in haar hart was Kwezelke rechtvaardig als een kind. Zij had ternauwernood tijd gehad voor die extra-gebeden, want de laatste weken waren er zoóveel opdrachten gekomen! Meestal tot diep in den nacht zat Kwezelke in haar kamerke bij het zwakke schijnsel van de petroleumlamp nog haar gebeden te prevelen.

Op een avond, toen de wind nogal hevig te keer ging, zat zij ook omtrent middernacht nog Onze Vaders en Wees gegroeten te mummelen. De wind deed de ruiten rammelen, de maan was met haar verlichte gondel door een groote wolk verzwolgen en de sterren hadden zich van angst verborgen. Juist sloeg de klok van den kerktoren twaalf onnoodige slagen over het slapende dorp. Alleen Kwezelke deed nog haar werk en bad, half in slaap.

Opeens werd zij opgeschrikt door drie harde bonzen op het bovenlicht van het raam. Een koude huivering trilde door haar zenuwen, toen ze opkeek en tegen het zwarte vlak van den donkeren hemel onder een langen, knokigen tak van een zwaren eik een spook in een wit laken zag staan op een ladder. Het spook spreidde de armen zijwaarts onder de plooien van het laken en begon met een rauw, heesch geluid te spreken:

- Iech bin.... Manus.... Volders. Doe hûbs veur miech neet wille beîje.... Doe hûbs miech laôte sterve.... D'n duvel zal diech hole....

Kwezelke was bijna van haar stoel gevallen bij het hooren van dat ontzettend verwijt van den dooden Manus. Maar terwijl ze haar oogen niet durfde afwenden van het spook, kwam ineens de gedachte haar te hulp:

- 'n Ech spook heet geine leer nudig, um ziech in de loch te hâwe.

Meteen kwam zij tot zichzelf, liep naar de kast, greep een bezem en ging daarmee bij het raam staan, den boender naar het spook opgeheven, terwijl ze krijschte:

[p. 356]

- Lieleke duvelskop, wils doe 'ns gâw make tots-te wegkums, aanders zal iech diech liere!

Ze had nog niet geheel die bedreiging uitgeschreeuwd, of het spook sloeg de handen aan den ladder en zonk ter aarde, om te verdwijnen in den donkeren nacht, achterna gezeten door den baldadigen wind.

Zou het spook straks nog kunnen terugkomen, of had ze den kwaden geest op de vlucht geslagen? Om zekerheid te hebben, sloeg ze drie kruisen achter elkaar.

Half-dood van den schrik was ze weer op haar stoel gaan zitten. In de kilte van haar angst, ging ze maar weer bidden, het beste wat ze nu doen kon. Het was diep in den nacht, toen aan alle verzoeken om te bidden, met een toegift, was voldaan.

Toen ze eindelijk naar bed was gegaan, kon Kwezelke niet slapen. Al haar zenuwen trilden om het hardst in haar lichaam, zoodat zij er pijn in den buik van kreeg. Zij was pas een beetje rustiger, toen het eerste licht van den volgenden dag te zien kwam aan het raam, waar de verschrikkelijke spookgedaante had gestaan.

Kwezelke heeft daarna nog menigen dag om gunsten voor de menschen gebeden, maar nooit is er een dag gekomen, dat zij het gewaagd heeft met iemand te spreken over het spook en het geheim van Manus Volders, den dooden schoenlapper. Maar zij heeft er ook nooit erg in gehad, dat zij Anna, de pastoorsmeid, eens achter den sluier van het geheim had laten kijken. En nog minder is Kwezelke te weten gekomen, dat Bertus, de smid, den dag, nadat Kwezelke dien helschen gulden in het offerblok had laten vallen, een nieuwe pijp in het keukenfornuis der pastorie heeft moeten maken. Bij die gelegenheid had Anna iets aan den smid verteld. En ze had toen den vinger op den mond gelegd en haar oogen ondeugend toegeknepen.