Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 45

[p. 415]

De kat Zwartsa
door Dorothee de Escofet-Buys

SINDS drie uur, na het zondagsvroege middagmaal, zaten ze in afwachting van Henri's bezoek op het achterplat boven de keuken. Liever had Elly hem ontvangen in de mooie voorkamer beneden; het rook er naar boenwas, het antiek porcelein glom geheimzinnig, alles sprak er van een welvarend verleden, in de roze hoornschelpen op den schoorsteenmantel hoorde je de zee ruischen. Het was daar een oven nu, ondanks de lancasters, altijd neergelaten vanwege het verschieten der beste stoelen. Bij het stof afnemen had ze de straat leeg zien liggen; geen schepsel waagde zich buiten, zon flikkerde op de daken, in ruiten, dat het zeer deed aan de oogen. Overbodig den doek wrijvend over de zelden gebruikte meubelen had haar zelfs de lust ontbroken het verbeeldings-spelletje van Henri-en-zij-in-eigen-huis te doen. Maar toen de kerkklokken te luiden aanvingen, was klaar het beeld van haar dorp opgerezen, dat ze toch in geen zes jaar, na den dood van haar ouders, weerom zag: Paaschbeste kerkgangers in de nauwe laantjes vol geuren van zomergroen, kruizemunt langs de slootjes. Ze zag de populieren wuiven, wuiven boven den kerktoren .... heel zeker had ze toen geweten, dat Henri door God haar gezonden werd.

De hitte deed haar duizelen. Beter hem te ontvangen op het, nog in schaduw liggend plat, balcon, zooals tante Melia het noemde. Eigenlijk was het ook een balcon, met de witte hekjes erom heen, het glinsterend grint op den zinkvloer, buitenachtig de bakken vuurroode geraniums, lobelia's en witte margrieten. Ze had die nog eens frisch begoten, een gloednieuw kleedje gespreid op de tafel, de rieten stoelen eromheen geschikt. Suffiger dan gewoonlijk door de hitte dommelde grootmoeder in haar armstoel, schrompelig en stil als dood. Achter het ritselend ochtendblad school tante Jeltje, nietig in haar zwart kleed. Maar tante Melia troonde statig achter de tafel, waarop haar bezittingen lagen uitgestald als te koop: medicijnflesch, geslepen flacon eau de cologne, zijden zakdoek, brillehuis en antiek zilveren doosje met sterke pepermunt. Zondag of geen Zondag, ze droeg haar wijden ochtendjapon; haar zwaar lichaam bolde daarin als in een gebloemden zak. Ze pufte en blies, iedereen moest het weten hoe slecht dit weer werkte op haar zwak hart. In haar ruimen schoot nestelde Zwartsa, de kat, als in een lappenmand. Elly kon zijn weelderig spinnen hooren. Ze hoorde ook het tikken van de grootvaderklok op het portaal, bazig, ruzieachtig, als wie het laatste woord verlangt. Van haar bankje zag ze hem daar staan, als een halsstarrig oud mannetje. Toen ze, als kind hier kwam, had ze ook werkelijk die klok vereenzelvigd met den grootvader, dien ze nooit kende. Ze heugde zich dat nu, het idee moest zijn ontstaan door het gepraat van vader, hij kon grootvader niet goed lijden.

[p. 416]

Van het lage bankje, tegen de balustrade aangeschoven, kon Elly diep beneden de gracht zien; het leek of een vlies van vettig stof de oppervlakte verdofte. Aarzelend, als weerzinnig, lieten daarop de linden aan den overkant hooikleurige bloesem neerdwarrelen. Een kwalijke adem steeg op, als van een ziek dier, een glibberig dier, dat de vestingstad omvangen hield in zijn kronkels. Het leek daar stil te liggen, machteloos, tusschen steile wallen. Maar nu Elly een stukje hout omlaag wierp, kon ze opnieuw zien hoe het geniepig dier voortschoof, langzaam.... langzaam....

‘Straks komt Elly's onbekende ridder,’ snerpte plots de krakerige stem van tante Melia. Ze hief de kat omhoog tegen haar gele wang, zijn lang lijf bungelde onwillig. ‘Zwartsa, Zwartsa, zwart satijn,’ heesch neuriede de tante. ‘Hij is het riddertje van de vrouw, háár vrijertje, trouwer dan alle mannen....’

Tante Jeltje giechelde onnoozel, ze bewonderde haar zuster zóó. Al wilde Elly niet opkijken, ze wist hoe de slaafsche oogen van tante Jeltje opkeken. In de sarrende stilte sloeg weer eens in vlam de smeulende weerzin, die haar had aangegrepen, toen ze hier moest komen, de afkeer van haar frissche jeugd tegen deze omgeving, grootmoeders kindsche murmelen, haar voedsel spillend over haar kin. Het weeë sollen van de tantes met de katten, vooral Zwartsa, hier en daar kaal van ouderdom. De lucht in huis, een mengsel van medicijn en kruiden, opgedroogd reukwater, de mufheid van lang gedragen kleeren en vergeeld linnen, als kasten en laden opengingen, en dan de gracht, daar omlaag, ademend dood en verderf....

Ze zuchtte diep. Als een verlossing bleef haar de veilige zekerheid van Henri's liefde. In de koestering van dien overvloed kon ze oprecht deernis voelen voor de tantes, stellig nooit door een man bemind. Ze sprong gewillig overeind, nu tante Melia, goed gehumeurd opperde:

‘Waarom schuiven jullie niet liever gezellig bij de tafel? Je zit er zoo tragisch bij of er een begrafenis op komst is, inplaats van een bruiloft.’

Daar zaten ze dan in de krakende stoelen van riet. Enkel die van Henri stond leeg. Elly stelde zich voor, hoe hij daar zou zitten, met zijn breede schouders en zijn luiden lach. Hij was haar zoo vertrouwd als kende ze hem jaren, inplaats van weken.

Onwillekeurig wijlden haar gedachten bij dien noodlottigen avond, toen toevallig tante Melia hen had zien komen uit de bioskoop. Haar zalvende verontwaardiging en de ophef, dien ze had gemaakt over de verantwoordelijkheid van haar eenig overgebleven familielid, over eer en deugd en onschuldige buitenmeisjes! Ze dreigde zelfs Elly gevangen te houden, tot die meneer behoorlijk zijn opwachting kwam maken, toonen de eerlijkheid van zijn bedoelingen! Henri lachte eerst wat, toen ze het hem met tegenzin vertelde, noemde het onbeschrijfelijk ouderwetsch, bekrompen oudevrijsters-

[p. 417]

ideeën, waar hij zich niet kon aan gelegen laten, maar zij, radeloos, hield aan, smeekte. In de koele duisternis van het park gaf hij toe, beloofde, onder het kussen, alles wat ze wilde.... En juist op tijd; morgen reisde hij weer verder voor zijn firma, die zat te wachten op orders, door dien gewieksten Henri verkregen. Ze wist dit. Al zouden ze elkaar dus niet zien voor een poos, ze zou nooit weer dien angst, hier altijd te moeten blijven, voelen; de vrees te worden als de tantes zou haar gerust laten. O Henri! Henri!

In een extaze van dankbaarheid straalde Elly op in de twee verlepte gezichten. Zwartsa, in zijn slaap, maakte dwaze kirrende geluidjes, waarom de tantes verteederd glimlachten. Een haast onmerkbaar zuchtje droeg een vleugje van den lindegeur over de gracht; langs de Singel klonken stemmen van kinderen op weg naar zondagschool. Ze luisterden allen, maar het geluid verstierf. Plotseling merkte Elly hoe vreemd stil het was vandaag, als zou de roezige stad ver weg wezen, het plat een eilandje drijvend in een heete zee van vredigheid, tijdeloos. De knagende onrust van weken was van Elly afgegleden; dof-loom leunde ze achterover, geeuwend van ontspanning; nu te slapen, van niets weten, tot zijn stem je wekte.... Het leek een lange wijle eer uit de verte tot haar doordrong tante Jeltje's gebabbel:

‘Vertel eens, hoe ziet hij eruit, Elly? Is hij groot, donker of blond?’

‘Welja, laat eens wat hooren,’ moedigde ook tante Melia aan.

Die onverwachte vriendelijkheid na zooveel morren en verwijten maakte Elly week; een overweldigende behoefte zich te uiten verdrong vroegere terughoudendheid. Met gedempte stem, als gold het een heilig geheim, beschreef ze wat ze aan hem bewonderde: zijn forsche gestalte, het donker golvend haar, zijn guitige oogen, de blinkende witheid van zijn tanden. Ze weidde uit over een ring met gladde zegelsteen, een dasspeld met parel, en hoe hij leefde in handelshotels, als een prins.

De twee tanige gezichten luisterden gespannen, tante Jeltje uitte schrille kreetjes, tante Melia wou weten of Elly later ook in hotels leven zou. Ze schudde ernstig het hoofd; nee, voor haar een eigen woning liefst, misschien een huisje aan den buitenkant der stad, een lapje grond om bloemen te laten groeien en een appelboom op het grasveldje.... om daar te rusten, samen....

Nu ze ophield, wat beschaamd om het zich laten gaan, scheen het visioen van groen te verwazen voor haar oogen, de hitte benauwder te drukken. Tante Jeltje fluisterde gretig:

‘Zoent hij je, Elly? Zit je op zijn knie.’

Doch dadelijk verontschuldigde ze zich:

‘Ja, zie-je, dat heb ik nooit gekend, een beminde.... Melia wel, hé Melia.’

Ze keken beiden naar het groote hoofd met de hangwangen, de grauwe haartoet, weggetrokken van het voorhoofd, Jeltje met zusterlijken trots,

[p. 418]

Elly verwonderd. Tante Melia bevestigde, noch ontkende, ze streelde zoetjes Zwartsa en ook Jeltje zweeg, Elly vroeg niet verder. Het scheen haar toe, dat het machtig verlangen hen alledrie omspande. Ze hijgde stilletjes.

Met gekreun en geratel van de roestige kettingen sloeg plots de grootvaderklok het heele uur. Ze schrokken er alledrie van, ook grootmoeder werd wakker; klagelijk vroeg ze of het bedtijd was. Tante Jeltje veerde al op, hielp haar uit den stoel, schreeuwend in haar oor van nog niet, eerst nog eten immers. Ze talmde als in bezinning. Toen giechelde ze ineens vol verbazing:

‘Hé, hij is niet gekomen, Elly's ridder!’

‘Die komt niet ook,’ grinnikte tante Melia welgeweten.

Elly was overeind gesprongen, leunde tegen de balustrade als om steun. Ze wou hem verdedigen, roepen dat hij verlaat moest zijn, toch nog komen kon. De woorden stokten in haar keel, haar oogen groot van schrik, dwaalden van het eene naar het andere gezicht, smeekend om geruststelling, om bevestiging van haar meening. Ze ontmoette de dwaze oogen van tante Jeltje vol van dom leedvermaak, en felle voldoening in tante Melia's blikken. Een moment stonden ze alledrie roerloos, als in luistering. Dan greep Jeltje grootmoeders arm, verdween met haar in het somber portaaltje.

Zorgvuldig gaarde tante Melia haar bezittingen bij elkaar en borg ze in haar beugeltasch: de flesch, brillehuisje, zakdoek.... Ze stootte onderwijl minachtende klanken uit en heesch zich omhoog, met de kat in haar armen. Bedachtzaam waggelde ze naar Elly toe, die daar stond, als een idioot, vond ze, bleek en bibberend tegen het hekje. Gemaakt meewarig zei ze spottend:

‘Je zult nog een poos moeten wachten op je huisje aan den rand van de stad en je appelboompje, dwaze meid.... stel je maar niet zooveel voor. Voorloopig zou ik maar een riddertje van Zwartsa maken, net als je oude tantes, waar je zoo op neerkijkt, jij, met je jeugd.’

En onverwachts duwde ze de slapende kat tegen het meisje. Werktuigelijk had Elly het spartelend dier gegrepen, maar Zwartsa, ruw opgeschrikt uit haar slaap, sloeg zijn voorpooten uit, een nagel klauwde in den blooten, blanken hals, een roode felle kras. De pijn ervan bracht haar tot bezinning. Heftig duwde ze het dier terug. Tegelijk besefte ze met meedoogenlooze helderheid, dat Henri niet meer komen zou, dat hij nooit meende te komen. Een golf van wanhoop en vernedering sloeg over haar als een waanzin. Ze vocht nu tegen de tante, die de kat bleef opdringen, zoodat ze geheel over het hek leunde en voor ze besefte wat ze deed, opende ze haar armen wijd. Als een zwarte steen schoot Zwartsa omlaag in het trage, troebele grachtwater.

Ontzet zag Elly hoe tante Melia neerviel. Haar Zwartsa....