Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 45

[p. 403]

De weg naar Mekka
door E.N. Harold

EINDELIJK is alles nu toch werkelijk klaar voor de reis naar Mekka. De norsche Syriër heeft zooveel pelgrims in zijn kleine vrachtauto geduwd, dat hij er zelfs met geweld geen meer bij in zou kunnen persen. Als één groote massa mensch zitten zij geduldig te wachten, tot het hem zal behagen te vertrekken. Maar meneer heeft geen haast, en uur na uur verstrijkt.

Om hen slaapt de stad in de middaghitte. De zon slaat alle leven neer. Zelfs de stofwolken zijn gaan liggen.

Achter een muur ruischt water in een tuin, verder is alles stil. De huizen zijn dicht, en de bergen, die een halve dagreis verder uit de vlakte opstijgen, lijken bedriegelijk nabij in de droge lucht.

De auto is een kleine een-ton-Chevrolet. Een groote kooi van staaldraadgaas is er achterop gebouwd. Een kooi vol wachtende menschen. Gesluierde vrouwen, allen gelijk in hun zwarte kleeren, en mannen van allerlei soort. Maar man of vrouw, boer of koopman zij hebben één ding gemeen: het wachten op het begin van de reis. Sommigen denken, gedurende dat wachten, anderen staren dof voor zich uit en enkelen slapen. Maar al hun gedachten, blikken en droomen zoeken nu al het zelfde beeld: de aankomst in Mekka!

Zoo gaat de middag voorbij en de stad begint weer te leven. Luiken gaan open, stemmen ontwaken en stappen komen door het stof. Die stappen brengen de laatste drie pelgrims. Maar hoewel de Syriër hen wel tien keer voor ‘hoerezonen’ scheldt, slagen zij er niet in een plaats in de kooi te veroveren, om de eenvoudige reden, dat daar geen plaats meer is, waar allen tegen-, op- en overelkaar staan, liggen of zitten. Na een lange ruzie, maakt hij ruimte voor hen tusschen de bagage op het dak van de kooi. Zij klimmen onhandig naar boven en zitten als groote verschrikte vogels tusschen den warboel van touwen, pakken en bundels. Dan eindelijk rijden zij weg. De bergen in de verte zijn nu donkerblauw, en het einde van de dag komt als een zegen.

Zoo verlaten zij de ontwakende stad in de eerste koelte van den schemer. Schokkend en stootend, bonkend en slingerend beginnen zij te rijden. Men kan nauwelijks zeggen, dat het een weg is, dien zij volgen. Neen, het is niets dan een ruw spoor vol gevaarlijke steenen en verraderlijke gaten, dat naar de bergen voert.

Het duurt niet lang of de nacht omgeeft hun kleine rijdende wereld met duisternis. Zij zien niets meer, dan de witte lichten, die ver vooruit schijnen over het verlaten spoor.

[p. 404]

Zij rijden pas enkele uren, maar het lijken nu al dagen en nachten, dat zij zoo voortrazen, schokkend en bonkend achter den onbeweeglijken rug van den Syrischen chauffeur, die hen naar Mekka brengen moet.

Al gauw begint het koud te worden, en voor het eerst zijn zij dankbaar, zoo dicht opeen te zitten, dat zij nauwelijks adem halen kunnen. Zij denken met leedvermaak aan de drie bovenop, die zich nu vast moeten klampen aan de bagage, met vingers stijf van de kou.

Langzaam begint de weg te stijgen. Soms suist een boom voorbij, dan weer wordt een slapend dorp vervuld van stof en echo's, als zij er langs razen, en één keer hooren zij water ruischen, maar zij zien het niet.

De vroege maan gaat onder achter de kale toppen en het wordt steeds kouder. De wagen klimt hooger en hooger. Sterren zijn er niet meer. Ook onder hen is leege duisternis, en in die leegte huilt een hond, mijlenver onder hen, in een andere wereld misschien.

Het gaat nog altijd hooger, maar zij zijn niet bang. Al zou de weg eeuwig stijgen, ergens daar heelemaal boven zouden zij toch Mekka vinden, en daar is immers het eind van hun reis.

Zij weten niets van Mekka. Zij kunnen geen kaarten lezen en hebben nooit platen gezien. Toch zullen zij weten, wanneer het komt. Want het zal vol lichten zijn en vervuld van duizend stemmen en er zal nog meer zijn....

Maar nu zijn zij eerst aan het begin van hun reis en dat begin is niet schoon! Hun vaders zijn met karavanen naar Mekka getrokken, voor hen is een auto sneller en goedkooper, maar ook minder gemakkelijk. Zij kunnen zich niet bewegen. Kramp en pijn kruipen door hun beenen en hun ruggen, hooger en hooger, uur na uur. Zij klagen niet, maar zwaaien allen samen, als één groot lichaam vol pijn, willoos heen en weer, met iedere kronkel van den weg, met elke slingering van de auto. Zij hebben de drie bovenop al lang vergeten. Zij hebben genoeg met zich zelf te stellen. Het is of hun ruggen nu al gebroken-, hun armen en beenen nu al verlamd zijn. En toch is dit eerst het begin van de reis, het begin van den nacht zelfs!

De dorpen aan hun weg zijn alle diep in slaap, maar lang nadat de donderende wagen voorbij is, wanneer de honden al weer zwijgen, hangt het stof er nog in de roerlooze duisternis.

Stof is het eenige wat leeft in dezen nacht. Het knarst tusschen hun tanden, het schuurt in alle plooien van hun huid, het brandt in hun oogen en hun keelen en het volgt als een bruine geruischlooze wolk den dreunenden wagen op zijn tocht naar onzichtbare hoogten.

Maar het is niet alleen het stof, dat hen kwelt. De weg zelf is even erg. Iedere stoot van den wagen treft elk afzonderlijk lichaam van de massa in de kooi als een steenworp, die hun beenderen verbrijzelen moet.

Zij weten niet, hoe lang zij al rijden. Zij weten niet, hoe lang nu al bocht na bocht hen tegen het snijdende staaldraad slingert. Zij weten niets meer.

[p. 405]

Zij zijn zoozeer gepijnigd door koude en uitputting, door slingeren en stooten, dat het hun lijkt, of hun lichamen al dood zijn en zij alleen nog met hun oogen leven. Groote brandende oogen, onafgewend starend op den weg, dien de wielen verslinden, den weg naar Mekka!

Zij verlangen naar de vlucht in den barmhartigen slaap, maar pijn en koude houden hen vast, en in plaats van den slaap komt de koorts. Zij komen uit een malariastreek. De koorts loert in hun bloed op elk oogenblik van zwakte om hen te overvallen, en nu is zijn kans schoon!

In hen brandt het geteisterde leven hoog en hel, als een vlam, die dadelijk zal uitdooven. Maar wanneer die vlam werkelijk ineenschrompelt en niets meer dan een glimmende vonk is, dan overwint de slaap koorts en koude, en redt hen.

De slaap duurt uren. Maar ook nu, in koortsdroomen, reizen zij verder naar Mekka. Ook nu vliegen zij door dorpen, die zich achter hen vullen met stof en het gehuil van honden. Ook nu schuiven de witte lichtbundels altijd voort over het verlaten spoor. En ook nu kermen de jakhalzen boven en beneden in de zwarte ravijnen langs den weg naar Mekka.

Later, wanneer slaap en koorts onmerkbaar in bewustzijn overgaan, zien zij de vlammen van een roode zon op puntige, volmaakt kale bergen, die een bruine vlakte omsluiten. Er zijn daar alleen maar twee arenden, die langzaam en onverschillig voorbij zeilen, verder niets.

Half wakker, vragen zij zich af, wat hen eigenlijk naar deze woesternij gebracht heeft en wat zij hier eigenlijk te doen hebben. Maar wakend of slapend, zij weten, dat ergens achter deze bergen Mekka liggen moet en dat ook deze vlakte slechts een deel is van den weg daarheen.

Dit bewustzijn geeft hun zulk een rust en zekerheid, dat zij, de een na de ander weer inslapen. Maar ook nu voelen zij dat de tocht verdergaat. Een paar maal ruischen boomen en water en soms hooren zij de vilten stappen van kameelen tot in hun slaap; één keer zelfs menschenstemmen.

Maar dat alles drijft voorbij en verdwijnt achter hen in stof en vergetelheid.

Misschien zijn zij eigenlijk wakker en slapen alleen hun uitgeputte lichamen, maar hoe dat ook zij, het is goed zoo: de koorts is verdwenen, het begint warm te worden en een groote vrede komt over hen.

Bij een leemen dorp in de vlakte houden zij stil. Zij zijn aan de een of andere grens. Zij kruipen uit den wagen. Hoewel zij een gevoel hebben alsof hun ruggen gebroken zijn, komt een kinderlijke uitgelatenheid over hen, want de slagboom over den weg is een duidelijk teeken van het gewicht van hun reis. Zij zijn erg dankbaar, want zij zien nu, hoe ver zij al gevorderd zijn

[p. 406]

op de weg naar Mekka. Zij beginnen opgewonden te redeneeren. Maar als de douaniers en de soldaten komen worden zij weer stil.

Papieren en bagage worden nagekeken. Schrille en grommende stemmen verheffen zich in protest of verontwaardiging. De dorpsjeugd komt staan staren en de chauffeur doet aanmatigend en familiaar tegen den commandant van de post om te laten zien wat een groot heer hij is.

Eindelijk is alles in orde. De slagboom gaat omhoog en zij mogen het dorp binnen rijden. Daar blijven zij tot den middag. De chauffeur verdwijnt om te slapen. De pelgrims zitten in groepjes om den wagen, eten wat, trachten een paar vlooien te vangen en praten lang en breed over den stand van den oogst of de prijzen op de markt in hun land, dat al zoo verwonderlijk ver weg is. Zij voelen zich uiterst tevreden. De kou, de koorts en de pijnen zijn vergeten en verder is er niets, waarover zij zich bezorgd moeten maken. Zij hebben hun passage betaald en de chauffeur kent den weg naar Mekka.

De hitte van de dag wordt zwaarder. Zij zoeken de schaduw onder of in den wagen. Alleen de allerrijkste veroorlooft zich de koelte en het gemak van een schamel theehuisje aan de dorpstraat. Het wordt later. Het dorp slaapt in de middaghitte, zooals gisteren de stad van hun vertrek. Maar het dorp slaapt niet zoo diep, want het werk op de akkers gaat door en in de verte klinken voortdurend de kreten van een boer bij het ploegen. Maar verder is alles als gisteren: achter een muur ruischt water, de hutten zijn dicht en de bergen die uit de vlakte opstijgen lijken bedrieglijk dichtbij in de droge lucht.

Ditmaal hoeven zij niet tot den avond te wachten. Nog vóór het dorp weer ontwaakt, komt de norsche chauffeur weer te voorschijn, en moeten zij instappen. De rijkaard komt haastig uit den schemer van het kroegje aangesloft, maar hij komt toch te laat. De drie, die den heelen nacht bovenop gezeten hebben, zijn nu als de eersten naar binnen gekropen en de kooi is tot berstens toe vol. Zij zijn bijna gestorven van de kou en zij weigeren hun oude plaatsen weer in te nemen. De rijkaard begint verschrikkelijk te schelden, maar ook de anderen laten zich niet onbetuigd en het wordt een wilde verwarring van krijschende stemmen en dreigende handen. Het dorp schrikt wakker en de hanen beginnen te kraaien. Een heelen tijd lang is het woord ‘hoerezoon’ niet van de lucht. Het tumult verheft zich tot gevaarlijke hoogten van woede en wraakzucht. Maar juist wanneer de woorden al even snel gaan als de messen die zoo dadelijk zullen flitsen, legt de storm zich plotseling en met vereende krachten wordt de rijkaard naar binnen geperst.

Daarop rijden zij weg. Een uur later zijn de bergen weer om hen. Zij zien de vlakte onder zich wegzinken, dieper en dieper. Hij is bruin en leeg. Weldra verdwijnt hij achter een bocht. Nu dreunt de motor als een onweer tusschen loodrechte rotswanden. Hier is alles steen en hemel. Nog één keer

[p. 407]

verschijnt de vlakte, onbegrijpelijk diep onder hen. Een mijlenlange stofwolk kronkelt zich nog langs den weg, dien zij gekomen zijn. Maar dadelijk sluiten de bergen zich weer om hen. Toch vindt de weg telkens nog een opening waar hij doorkruipen kan en zoo razen zij omhoog naar den blauwen hemel. Boven vliegen arenden om de rotsen en er waait een wind, zoo koel en zoo sterkend alsof hij van zee kwam.

Zij zuigen begeerig zijn frisschen adem op, maar in het zelfde oogenblik hebben zij het zadel van de pas al bereikt en kronkelt de weg weer langs afgronden en ravijnen naar beneden, naar een tweede vlakte, even kaal, even bruin, even leeg als de eerste.

De wind is weer weg en een zware hitte stijgt als rook uit de diepte omhoog.

De tweede nacht is als de eerste. Vóór hen is de onbeweeglijke rug van den chauffeur en de witte lichten op een onbekenden weg, achter hen is het stof. Alles is zooals het gisteren was: de kou, de koorts en het verschrikkelijke stooten. Honden en jakhalzen huilen in den nacht, als gisteren, als altijd lijkt het.

Alleen de maan staat een uur langer aan den hemel.

Wat zal ik verder nog zeggen van hun reis? De eene dag is als de andere. Soms rijden zij door vlakten, soms door bergen. Den eenen keer slapen zij 's nachts en den anderen keer overdag. Zij rijden over grenzen en bruggen, door dorpen en steden. Maar de namen dringen nauwelijks tot hen door. Hun reis wordt een martelende opeenvolging van rijden en stilstaan, van hitte en koude, van honger, dorst, stof en slaap. Soms staan zij ergens midden in de verlaten wereld stil. Dan luisteren zij verbaasd naar de stilte, die zij al bijna vergeten hadden bij het eeuwige razen van den motor. De chauffeur kruipt vloekend onder den wagen en werkt met klinkende ijzeren instrumenten. Om hen is de vlakte, boven hen de zon. Het duurt dikwijls uren voor de wagen hersteld is. De zon is verschrikkelijk en doet hen zelfs de weldaad van de stilte vergeten.

Soms ook moeten zij er allemaal uit, om te duwen, tot hun beenderen kraken. Soms vlammen plotselinge twisten op, in vervaarlijke heftigheid, die plotseling uitloopen in een dof zwijgen. Maar als zij duwen of trekken moeten, helpen zij allen eendrachtig, want zij weten, dat iedere duw, iedere wenteling van de wielen, iedere schok op steenen of in kuilen hen dichter bij Mekka brengt. En hoe zwaarder hun weg wordt, hoe lichtender aan het eind daarvan Mekka oprijst voor hun brandende oogen.

Er gebeurt niet veel op hun reis. De wagen stort niet in een afgrond, roovers laten hen met rust, pest en cholera gaan aan hen voorbij. Zij tellen

[p. 408]

de dagen niet, maar zij zien iederen nacht de maan voller en ronder opkomen achter den horizon, die Mekka verbergt.

Soms denken zij aan hun thuis. Aan hun akkertje, of aan hun winkeltje in de bazaar. Maar dat alles ligt in een wereld, die zij verlaten hebben, misschien voorgoed, om die andere wereld te bereiken, waarvan Mekka de poort is.

Ergens op de reis ontdekken zij bij het ontwaken, dat twee hunner gestorven zijn. Van honger of uitputting. Zij weten het niet. Het doet er ook niet veel toe. Maar wat er wel toe doet, is de wilde twist, die opvlamt over hun lijken. Een neef van een van de dooden wil met alle geweld het lijk van zijn oom verder meenemen, maar de chauffeur en de anderen weigeren en de woede aan beide zijden laait op tot razernij. Tenslotte blijft de doode oom natuurlijk toch met het andere lijk achter, haastig begraven ergens aan den weg naar Mekka.

De anderen zijn dankbaar, want nu hebben zij tenminste iets meer plaats. Maar uit de volgende stad neemt de chauffeur twee nieuwe pelgrims mee, en alles is weer als te voren.

Slechts één gebeurtenis breekt nog de eentonigheid van hun lijdensweg. Tusschen wat verwaaide palmen staan zij plotseling voor de zee. Zij schrikken. Geen van hen heeft ooit de zee gezien. Zij is blauw en geweldig en heeft geen overkant. Vlak en lichtend ligt zij daar voor hen, eeuwig en raadselachtig. Zij ziet er tam genoeg uit, maar zij vertrouwen haar niet.

Over het strand bereiken zij een witte stad aan de kust. Daar overnachten zij. Zij zien een electrische tram, maar zelfs die kan den indruk van de zee niet uitwisschen. Zij blijven argwanend naar de blauwe vlakte staan kijken. Zij vergeten zelfs hun honger, zoozeer zijn zij vervuld van wantrouwen tegen het groote water.

Zij slapen niet, dien nacht. Zij hebben het blauwe water zwart zien worden en zij hebben de maan zien verdwijnen achter dikke wolken, die de zee naar het land gestuurd heeft. Zij hebben ook gezien, dat de booten in de haven nog eens extra vastgemaakt werden en de kameelen van een voorbijkomende karavaan rusteloos in den wind gesnoven hebben, met hoog opgeheven koppen.

Nu hooren zij in de stilte de stem van de zee, hol en dreigend tegen de rotsen. Hij zwijgt telkens heel even. Dan houden allen de adem in, en allen hooren zijn vervaarlijke stem mijlen verder langs de kust. Zij kruipen angstig bij elkaar. Het stof begint in de donkere straten te wervelen en de branding roept luider en luider in den nacht zonder lichten. Plotseling strijkt een heete wind gierend neer over de stad, maar hij brengt geen regen, en het stof verheft zich als een plaag boven land en water.

Zij liggen huiverend bijeen en luisteren. Het donderen van de branding

[p. 409]

komt nader en nader, tot het den grond onder hen trillen doet. Zij weten dat de branding nog slechts de stem is van het groote water zonder overkant, en zij vreezen, dat nu het water zelf zal opstaan en zich tot de wolken zal verheffen om het land waarop zij liggen te verslinden, het land aan den weg naar Mekka.

Wat zal ik verder nog zeggen van hun reis? Zij blijven in leven en zien de maan iederen nacht ronder worden. Dat is alles.

Maar eindelijk komt een nacht, dat de maan vol is, en Mekka nabij! Het stof hangt nu als een bruine nevel langs den weg, die wemelt van auto's, menschen en dieren. Telkens doemen onzichtbare karavanen vlak voor hen op. Eén oogenblik verblinden de lichten verschrikte kameelen, dan zijn zij al verdwenen in den nacht vol stof onder de groote volle maan.

En dan eindelijk komt Mekka!

En het is, zooals zij het in duizend droomen hebben gezien. Het is vol lichten en vervuld van duizend stemmen! Stemmen, die tot één groot gebed worden, lichten, die tot één groot licht worden. Een licht, dat hun honger en dorst vermag te stillen, dat hun wonden heelt, hun koude lichamen verwarmt, een licht dat troost en belofte, genade en zaligheid beteekent en de heele wereld bestraalt! Het licht van Mekka!....