Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 44

Tentoonstelling van moderne Chineesche schilderkunst, stedelijk museum, Amsterdam, en gemeentemuseum, Den Haag

De beroemde dichter, schilder en staatsman Su Tung-p'o (1039-1112) heeft in een van zijn critische opstellen gezegd, dat de schilderkunst, wanneer zij slechts streeft naar het treffen van de uiterlijke gelijkenis, niet veel meer is dan een spel van kinderen. De kunstenaar moet er in de eerste plaats naar streven in de streken van zijn penseel vast te leggen het onvergankelijke, het eeuwige, dat alleen blijvend is in de zeer tijdelijke vormen en gestalten dezer wereld.

De oude Chineesche schilders hadden dus hun doel wel hoog gesteld! Dat er nochtans meer dan een onder hen was, die vermocht deze gedachte te verwerkelijken, moet worden toegeschreven aan de hooge gaven, waarmede eenigen van hen waren bedeeld.

Het behoeft geen betoog, dat hedendaagsche Chineesche schilders zich een zware en tevens ondankbare taak kiezen, wanneer zij blijven werken volgens de aloude regels van de Chineesche schilderkunst. Het oog van den beschouwer is verwend door het zien van de oude meesterstukken, en hiermede gaat men onwillekeurig het werk der modernen vergelijken; hoewel

[p. XLIII]

jen pai-nien
stilleven

[p. XLIV]

valentin le campion
boekillustratie

valentin le campion
ouessant

[p. 213]

dit niet geheel rechtvaardig is, aangezien datgene wat van die oude kunst bewaard bleef, als het ware een bloemlezing is uit een groote hoeveelheid meest minder goed werk. Maar dit zijn niet meer dan verstandelijke overwegingen: men kan licht begrijpen, dat er onder de hedendaagsche Chineesche schilders vele zijn, die, geboeid door de zekere schoonheid der oude meesters, hun werkwijze trachten na te volgen.

Op deze tentoonstelling van moderne Chineesche schilderkunst zijn de schilders welke volgens de oude regels werken met eenige tientallen stukken vertegenwoordigd. Hoewel er bedreven werk bij is, kan toch geen stuk de hoogte der verheven voorbeelden benaderen. Het beste is wel een rol in zwart en wit van Liu Hai-su (No. 53), voorstellend twee mandarijneenden onder bamboe. Dit paar vogels is in de Chineesche literatuur het zinnebeeld van huwelijkstrouw. Met forsche halen verdeelt de bamboe het vlak diagonaals-gewijze van links naar rechts; onder deze bamboe zitten de twee eenden, hun karakteristieke houding in enkele lijnen uitmuntend vastgelegd. Over het algemeen is op deze tentoonstelling het werk in zwart en wit het beste. De ‘Kalebas’ (No. 4) in inkt en kleuren van denzelfden schilder bij voorbeeld doet uiterst onbeholpen aan. Hij heeft hier getracht met waterverf-kleuren een soort olieverf-effect te bereiken. Ook het werk in inkt en kleuren van Wu Hsing-fen (No. 76, 77), Wu Fu-chih (74), Liang K'ai-shih (40) en anderen is zeer middelmatig. Dat het wel anders kan toont het mooie schilderij ‘Nieuwjaarsdansen’ (No. 26) van Han San-ch'iao. Twee mannen, verkleed als een blauwe en een roode leeuw vullen met hun dans de linkerhelft van het stuk; rechts staat een groep muzikanten, gespannen de bewegingen van de dansers volgend. De volkomen beheerschte techniek en de fijne keuze van kleuren (men zie in het bijzonder het diepe, oud-Chineesche blauw van den eenen leeuw) maken dit tot een evenwichtig en boeiend schilderstuk. Verre van middelmatig is zeker ook het bezonken stilleven van Jen Pai-nien (No. 32, zie de Plaat). Het geheel is in een vlakke, geelachtige tint gehouden. Er staat een vaas met een paar schriftrollen en penseelen, daarbij een boek en wat bloemen. Dit stilleven is geheel doordrongen van de rustige sfeer van het studeer-vertrek van een geleerde, hetgeen nog onderstreept wordt door de geslaagde compositie en de zekere penseelstreek. Dit is wel een der meest aantrekkelijke stukken der tentoonstelling.

De ‘Jonk in stroomversnellingen’ (No. 11), een bescheiden stuk van de schilderes Ch'en Wei-hua valt op door de teere kleuren en de uitnemende teekening. Alleen de blauwe bergen op den achtergrond links lijken zwak. Zal een der moderne Chineesche schilders ons ooit die onvergelijkelijke, in de verten verzinkende berg-achtergronden der oude meesters kunnen schenken, met hun nauwelijks zichtbare omtrekken, hun in mist vervloeiende glooiingen? De weg die tot deze volmaaktheid voert is lang en moeilijk.

[p. 214]

Een oud Chineesch schilder (cf. Catalogus, blz. 14) raadt tienduizend mijlen te wandelen en tienduizend boekdeelen te lezen. Door tienduizend mijlen te wandelen immers leert men de natuur geheel in zich op te nemen, en door tienduizend boekdeelen te lezen zal men door de wijsbegeerte het wezen der dingen leeren aanschouwen. Ik zeide het reeds: het doel is hoog gesteld!

Belangwekkend is de richting, die de inleider van den Catalogus den ‘Weg van het Midden’ noemt. De vertegenwoordigers hiervan trachten de Westersche en de Chineesche techniek te combineeren tot een nieuw geheel. Indertijd heb ik op deze plaats (Kroniek E.G.M. jaargang 1932, blz. 294, ‘Op den Viersprong, problemen der moderne Chineesche Kunstenaars’) dit streven reeds besproken. Het origineel van de reproductie, welke ik toen als illustratie gebruikte, namelijk de ‘Afgedankte Paarden’ van Liu Hai-su, is nu op deze tentoonstelling als No. 46 aanwezig. Dit is een zeer geslaagd stuk. Veel minder is de ‘Brug in de Regen’ van Kao Ch'i-feng, welke min of meer plaatjes-achtig aandoet. Het mooiste van dit stuk is eigenlijk bovenaan de krachtige calligrafie van Yeh Kung-ch'o. Maar goed geslaagd is weer de ‘Tijger’ van den Cantonneeschen schilder Jung Ta-K'uai.

Het zou mij te ver voeren hier meer stukken afzonderlijk te bespreken. Hoewel men niet kan zeggen, dat de tentoonstelling een algemeen overzicht geeft van de moderne Chineesche schilderkunst - daarvoor is de keuze teveel gedaan uit een bepaalde coterie, n.l. die om en bij de Kunst-Academie te Shanghai - moet men toch de Nederlandsch-Chineesche Vereeniging en de Vereeniging van Vrienden der Aziatische Kunst, die deze expositie organiseerden, dankbaar zijn voor al het gebodene. Dat ondanks de moeilijkheden die overwonnen moesten worden deze tentoonstelling toch tot stand is gekomen, strekt deze beide Vereenigingen, die reeds zooveel gedaan hebben voor het hier te lande verspreiden van kennis omtrent het Verre Oosten, ook nu wederom tot eer.

R.H. van Gulik