Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 44

S. Moulijn

Naar aanleiding van de overzichtstentoonstelling (Maart-April 1934) bij Kunsthandel Nieuwenhuizen Segaar - Den Haag

De 68-jarige lithograaf en schilder S. Moulijn is altijd een onopzichtige maar hardnekkige, een stille maar tevens markante verschijning geweest. Zijn werk deed ‘ouderwetsch’ aan. Niemand heeft daar ooit de karakteristieken precies voor aangegeven, maar iedereen voelt wat daarmee bedoeld wordt. Wij zijn gewend aan en vaak bedorven door de expressieve excessen van de kunst na 1890. Wij vragen kracht, geweld, harde, schreeuwende effecten. Wij herkennen gemakkelijk wat ‘sterk’ is en wij zien even gemakkelijk over het hoofd wat evenwichtig is, stil, teeder. Ik ken jongere talenten met eenigen naam, die van Tholen niets wisten, van Eduard Karsen wel eens vaag iets gehoord, maar geen bepaalde voorstelling van zijn werk hadden. Een zee van Permeke, algemeen bekend, maar een zee van Tholen? Moulijn, de graficus, heeft nog al eens, ook als leeraar in Rotterdam van zich doen spreken. Als schilder bleef hij achteraf. Of hij sterker is in litho's kan onbesproken blijven. Wie zijn overzichtstentoonstelling goed zag moet naar huis zijn gegaan met den indruk, dat Moulijn zich in het een zoowel als in het ander zeer wezenlijk heeft gegeven.

[p. 362]

Hij blijkt eenigszins verwant aan Eduard Karsen. Eenige malen heeft hij schilderijtjes gemaakt, die Karsen zeer sterk nabij komen (o.a. no. 32 uit 1903). Beiden werken in eenzelfde plan: tusschen stad en natuur, tusschen menschelijkheid en natuurlijkheid. Maar Moulijn is ietwat gestyleerder, meer park-achtig dan Karsen. Moulijn is romantisch; d.w.z. vliedend de menschelijke drukte, vluchtend naar de eenzaamheid van natuurstemmingen. Maar zooals alle goede romantici: goed observeerend. Niet verslaafd aan het hemelsche, noch verslingerd aan den droom, maar op een basis van goed geobserveerde werkelijkheid genietend de stemmingen en de diepere vastheid in stemmingen, die we sfeer noemen en die juist over de grens van het zichtbare der dingen is. De dingen zijn er in verdronken; ze klinken nog juist sterk genoeg door, dat we hun stemmen verstaan, maar toch verglijden die stemmen en verzinken. Wat sfeer is, kunnen we niet grijpen.

Moulijn is een dichter; hij heeft nog het typisch dichterlijke in al zijn werk. Het beminnen van wat rijk van stijl is; het beminnen van wat eenzaam is; het schuwen van wat stoort, luid en fel is. Maar tegelijk genietend de fijne hand van den mensch, waar zijn geest in aanraking kwam met de natuur. Overal zoekend wat menschelijke geest, met zin voor orde, zin voor schoonheid en het edel-aardige, in de natuur verschikte, veranderde, toevoegde.

Het kan zijn dat dit nu uit den tijd lijkt. Maar het is het niet. Want die dichterlijke gesteldheid, die lichtelijk maanziek is en gaarne luistert naar de vertelsels van Chopin, beantwoordt aan een eeuwig menschelijke drang in den mensch. Dichterlijke schilders van sfeer zijn vrij zeldzaam. Zij groeien zelden, want zij zijn vroeg rijp en vroeg bewust. Zij hebben alles reeds als zij beginnen: een zekere mate van wijsheid, een bewust kennen van eigen grenzen, een zich niet forceeren. Het essentieele is in hun vroegste - en als zij het geluk en de gave hebben zich zuiver te houden en levend te blijven - ook in hun laatste werk. Eénzelfde blik, éénzelfde paar vastgerichte helderziende oogen, met het vermogen tot den droom, komt ons uit al hun werk tegen. Het zijn prinsen onder ons, die wij als afgezanten van het stille rijk moeten eeren naar hun trant. Dat wil zeggen, zonder vertoon en zonder zwaarte, met erkenning van hun opdracht.

* _* *

Het werk van Moulijn ontwikkelde zich eigenlijk niet, maar heeft toch eenige lichte golvingen en schakeeringen getoond. Het oudere was op de tentoonstelling gemakkelijk te herkennen. Het is geserreerder, puntiger, met een innigheid, die zich gaarne uitdrukt in een verfijnd detail, (no. 21 avond, uit 1902, heel vast geschilderd en zeer innig). Soms lijkt het werk op een Duitsche prent (een park met herten b.v. of een sprookjesachtig huisje met een meisje en een beekje). Maar het is beter en iets anders dan een prent als

[p. 363]

ge let op de wonderlijk fijne manier waarop Moulijn een boom of een groep van boomen kan teekenen en schilderen, met al de fijnste takjes tegen de lucht uit en toch groot, massaal en zwaar. Soms, in de litho's, is er iets van Redon in die boschgezichten te bespeuren. Hij is een meester in het schilderen van de laatste plans in zijn landschappen. Wat bij de impressionisten slechts een tonige lichte schakeering bleef, een suggestie van boomgroepen, dat wordt bij Moulijn een geheimzinnig-doorwerkt en doorleefd iets, vol fluisterend leven. Als hij een bronzen fonteintje op het landgoed de Pauw schildert tegen een haag en een border, dan wemelt het daarin en daaromheen van tinten, die meer dan tinten zijn. Ge herkent er den dichter aan, den droomer, voor wien de dingen altijd nog een verdere en diepere beteekenis hebben.

In een andere groep werken is Moulijn niet ontkomen aan zekere invloeden van een iets fellere expressie (Vincent?). Deze felheid ligt hem niet. De boomen geeft hij dan in aangezette contouren, de luchten krijgen een symbolischen gang. Het is Böcklin niet en het is niet Vincent. Het is luider en geaccentueerder dan wij van Moulijn gewoon zijn. Hij heeft er zich misschien meer vastheid en zekerheid mee veroverd; hij was misschien bang voor een te groote wazigheid en verdrooming en sprak het symbolische wat sterker uit. Maar het is overgegaan. Zijn later werk is iets lichter van toets dan het vroegere, lichter, minder nadrukkelijk geschilderd naar het lijkt, maar in wezen toch altijd nog hetzelfde. Het is minder Duitsch, eerder Fransch; evenwichtig, stil, rustig en eenvoudig. Saint Cloud, Versailles, Fontainebleau, de Pauw. Zoo moeilijk als ik een groot doek (olijven uit 1913) kan bewonderen, noch compositorisch, noch de kleur of de lijn, zoo fijn en zuiver en harmonieus zie ik die kleine latere doekjes, van de parken met de wonderlijke gemengde werking daarin van de stille sculpturen.

De zekerheid van zijn dichterschap is ook in dat eene heldere Hollandsche landschapje (1932, no. 18 Angstel), dat qua uitvoering en motief niet dadelijk aan Moulijn doet denken, maar dat bij nader zien toch alleen van hem kan zijn, omdat geen ander, bij een zoo zuivere observatie van licht en wolken en water, door alles heen van een stil stralend gemoed doet blijken.

Dit essentieele, dichterlijke, in bijna al zijn werk gepaard aan een zuivere stille observatie, dat is voor mij de bijzondere waarde van zijn kunst. Belangrijker ten slotte, wezenlijker, dan de kwestie van zijn lithographische of schilderlijke gedisponeerdheid.

A.M. Hammacher