Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 44

Nagelaten werk van Patrick Bakker, bij Brok te Hilversum

In de nieuwe kunstzalen Willem Brok werd gedurende de maand October te Hilversum een overzicht gegeven van het teeken- en schilderwerk van Patrick Bakker. Had men niets naders omtrent den kunstenaar vernomen, men zou het beweeglijk, moedig, vooral ook kundig werk geboeid en verwonderd in zich hebben opgenomen. Maar de verwondering stijgt tot een lichte verbazing wanneer men weet, dat de schepper ervan zijn twee en twintigste jaar nog niet had bereikt, toen hij zijn laatste teekening maakte.

Patrick Bakker, 12 November 1910 te Apeldoorn geboren, overleed 28 December van het vorig jaar te Amsterdam, een maand na het sluiten van zijn eerste, kleine tentoonstelling daar ter stede. Van den kindertijd af had hij geteekend, en onder die jeugdprobeersels zijn verrassend aardige dingen; portretten o.a. die getuigen van een volkomen zelfvertrouwen en een duidelijk illustratief-psychologisch vermogen. Zooals iedere vitale jongen, kon hij zijn krachten wel eens overschatten en op hol slaan, maar onderhoudend was hij altijd en van eenige angstvalligheid of pietepeuterigheid valt nergens een spoor te ontdekken. De schoolvacanties werden steeds in het buitenland doorgebracht, waar Patrick graag de Fransche of Engelsche kasteelen en kathedralen op papier bracht. En deze vroege reizen, gepaard aan het feit dat hij, door zijn afstamming, van twee rassen - het Hollandsche en het Iersche - de eigenschappen bezat, verklaren al goeddeels het eenigszins cosmopolitisch, hoofdzakelijk Fransch geaccentueerd karakter van zijn kunst.

Het vroegste werk op de expositie was een zelfportret, door den toen zeventienjarige tusschen en ná de schooluren in pastel gedaan, een in die dagen door hem geliefd materiaal. Het eenvoudig, voornaam werkstuk zou op iedere tentoonstelling kunnen opvallen door zijn wakkere, eerlijke onbevangenheid, alsmee door een breede en royale manier van doen, waaraan alle kleinheid ten eenenmale vreemd is. Teer en vaag, maar zonder aarzeling geteekend, ademt het een geest van verwachting en van ontluiking; spreekt

[p. 79]

het van een ingehouden vurigheid, vooralsnog meer voelbaar, dan zichtbaar. Het krampachtige ambitieuze, dat zoovaak eerste en laatste kenteeken moet heeten van knap jeugdwerk, ontbreekt hier geheel: het werk schijnt geboren uit zuiverste gevoelsaandriften en uit den onverholen lust, zich beeldend op het leven te bezinnen.

Dat de ruime en stellige vormaanduiding nog eenigszins onpersoonlijk aandoet, zal geen verwondering wekken. Reeds herkent men in deze zoekende vormgeving het handschrift van een persoonlijkheid, reeds verraadt de blik de manier van kijken van een geboren schilder. Er is iets in dit pastelportret, dat mij onwillekeurig doet denken aan een vroeg zelfportret in dezelfde materie van de groote Fransche schilderes Suzanne Valadon, aan wier kunst ook latere uitingen van Patrick Bakker terloops herinneren. Dat geldt bijv. voor de zeer opmerkelijke, vroeg begonnen, maar nooit geheel voltooide Familiegroep en voor het hierbij afgebeeld, verbluffend vrij geschilderd en in zijn prachtige kleur naar het Spaansche neigend Vrouweportret. In hoeverre Bakker het werk van deze schilderes en van andere Franschen gekend heeft, weet ik niet. Hij werkte voor korten tijd onder Lucien Simon te Parijs op de Ecole des Beaux Arts, waar hij zonder examen werd toegelaten, en was ook bevriend met den bekenden schilder-criticus Jacques-Emile Blanche, die hem sterk aanmoedigde en eens een portret van hem schilderde; maar dit alles was pas korten tijd vóór zijn heengaan en kan dus in geen geval den Franschen inslag van het vroege werk verklaren.

Voorkeur voor een bepaald onderwerp bleek Patrick Bakker nog niet te bezitten: onder het nagelaten werk vindt men nevens de portretten ook landschappen en stadsbeelden, stillevens en interieurs. Maar onder het schilderwerk overheerschen de portretten, en zij lijken over 't geheel het rijpst en persoonlijkst. Zij zijn zoo nu en dan van een bezielde en felle directheid in de zielkundige waarneming en van een speelsch uitbundige lenigheid in de voordracht - alle worsteling met de verf ten spijt! - welke ons ieder maal opnieuw den leeftijd van den schilder volkomen doen vergeten. Zij duiden dan ook niet op een tijdelijke phase van persoonlijken groei, behooren evenmin tot een bepaalde stylistische periode in de moderne kunstontwikkeling, maar blijken spontane en onberedeneerde, als noodzakelijk ondervonden reacties van een mensch op zijn medemenschen. Het merkwaardigst in deze doeken is misschien nog wel de totale afwezigheid van conventioneele tegemoetkomendheid. Hoewel niet enkel met een ingaande menschenkennis, maar ook met warmte en liefde gedaan, denkt men bij sommige dezer beeltenissen, door de scherpte van hun karakteristiek eer aan een karikatuur, dan aan een portret in den gebruikelijken, meer of minder geflatteerden zin.

Stellig is de kleur van dit werk mede een belangrijke factor, niet het minst daar zij - in de portretten - den drang toont boven het enkel picturale uit te gaan. Ongelijk van coloriet zijn de schilderijen zonder twijfel, maar in

[p. 80]

nagenoeg ieder doek zou men kleurpartijen kunnen aanwijzen, zoo ongedwongen fijn en welig, dat menig schilder zich gelukkig zou achten deze na een leven van inspannenden arbeid te verwerkelijken. Kan méér gezegd worden over de kunst van een, die slechts vier jaren heeft kunnen werken?

Al te onvolledig zou deze bespreking ten slotte zijn, wanneer niet met eenige klem nog gewezen werd op Patrick Bakker's teekeningen, die trouwens tot het laatste behooren dat hij maakte, en een essentieele aanvulling mogen heeten van zijn schilderijen. Met de laatste hebben zij gemeen het aristocratische en het onbekommerde, het spontane zelfstandige, en den hartgrondigen afkeer van al wat braaf, schoolsch en leerstellig is. Toch is er ook wezenlijk verschil en doen de teekeningen aanmerkelijk milder en ingetogener aan, technisch doorwerkter en gaver. Het zwierige en hevig geïnteresseerde maakte plaats voor een rustiger innigheid, een melodieuzer gelatenheid, en men krijgt onwillekeurig het gevoel, dat de jonge kunstenaar reeds afstand neemt tot de dingen, zich spelenderwijze van het leven loszingt. De ruimte in het werk wordt dieper, het verzwegene er in krijgt een overwicht boven het gesprokene. Of men ziet de prachtige boomteekeningen, de statig strakke bruggen of de parkachtige tuinen, alles duidt op een behoefte aan dichterlijke verstilling en aan de grootst mogelijke overzichtelijkheid. Zonder begeerte, zonder hartstocht, maar met een sierlijke, geestrijke levendigheid, zijn de dingen verhalenderwijze opgeteekend, eenvoudigweg als een sprookje opgeschreven, alsof het álles van de andere zijde kwam en de kunstenaar niet meer was dan een gewillig instrument. Het element der begenadigdheid voelt men stuk voor stuk in deze bladen, zij het sterker hier, dan daar - want Patrick Bakker was bij alle meesterschap over zijn middelen tenslotte een mensch, die nog midden in zijn eerste worsteling stond!

Dat de kunstenaar zeldzame dingen gepresteerd zou hebben, indien hij was blijven leven, men behoeft er niet aan te twijfelen. Belangrijker echter is het te beseffen, dat het thans bereikte reeds een duurzame troost en een werkelijke vreugde voor de achtergeblevenen kan zijn.

W. Jos. de Gruyter