Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

[p. 196]

De opstand
door K.J. Erenst

JULI.

Overal onder den strak blauwen hemel wuift het groene koren, tot aan den horizon. Alleen heel in de verte, naar den kant van de Wjatkarivier, zijn de heuvels zichtbaar, grootendeels begroeid met dennen, wier toppen als scherpomlijnde silhouetjes op het blauw geplakt schijnen. Tusschen de boomen, fonkelt een groot, wit landhuis.... Er voor ligt een uitgestrekt grasveld, aan weerszijden ingesloten door de hooge, geurige dennen.

Maar wanneer men door de hoofddeur naar binnen gaat, komt men niet, zooals men zal verwachten in een voorname hal, maar staat weer onder den blooten hemel, die hier echter in stukjes verdeeld lijkt door de vele stutten en balken, die den gevel moeten steunen. Van het landhuis bestaat namelijk alleen de voorzijde.... Aan den achterkant staan op een felblinkende zandvlakte vele loodsen en een steenen gebouwtje.

Boris Iljawitsch staart over zijn met papieren beladen bureau uit over de loodsen. Het heftig weerkaatste licht op de plaatijzeren daken pijnigt zijn oogen....

Boris Iljawitsch, de regisseur. Maar hij is meer dan dat, leider, heerscher en tyran is hij. Reeds jaren vervaardigt hij films in opdracht van de Sovjetregeering, propagandafilms voor het communisme. Hij heeft er meesterwerken van weten te maken, die overal, waar ze vertoond zijn, ontroering en enthousiasme teweeg hebben gebracht. In Moskou staat hij dan ook in hoog aanzien bij de regeering, maar zijn spelers mogen hem minder graag, zij vinden hem eerzuchtig en buitengewoon veeleischend... Dezen winter heeft hij wederom opdracht gekregen een film te maken, die tot uiting moet brengen den strijd, dien de pachters van voor de revolutie hebben moeten voeren tegen de grootgrondbezitters en hun overwinning. Moskou verschaft hem geld en zegt medewerking toe, wat betreft voorziening van voedsel. Voor de rest, moet hij zich zelf redden, men heeft in Rusland thans geen tijd voor kleine dingen....

Boris Iljawitsch heeft zich weten te redden. Hij heeft een terrein uitgezocht bij den oorsprong van de Wjatkarivier, midden in de eenzaamheid, ver van steden en dorpen. Met opzet heeft hij dit gebied gekozen, om te verhinderen, dat het volk, hetwelk hij voor zijn massascènes moet engageeren, weg zal loopen, zooals hem vroeger dikwijls overkomen is. Daarna heeft hij in dienst genomen ongeveer zeshonderd boeren, met vrouwen en kinderen, eveneens niet uit de naaste omgeving, een tiental beroepsartisten en een

[p. 197]

kleine staf technisch personeel. Met dit legertje verlaat hij in het voorjaar de bewoonde wereld....

En nu in Juli is alles gereed. Loodsen zijn gebouwd, een steenen gebouwtje is opgetrokken, dat dienst doet als werkplaats voor het technisch personeel en waar ook het kantoor van den regisseur is ondergebracht. Het terrein is in orde, dennen zijn gekapt, een grasveld is aangelegd en de coulissen staan overeind. Voor de fourageering is er een weg gebaand naar de groote spoorlijn van Wjatka naar Perm. Vier tractoren met aanhangwagens, halen twee keer per week de levensmiddelen af....

Boris Iljawitsch ziet trotsch neer op zijn werk, dat hij in enkele maanden tot stand heeft weten te brengen. Er is reden tot tevredenheid, maar voldaan is Boris pas, wanneer de opnamen gelukt zijn....

Augustus.

Al een maand lang speelt men, maar verschillende scènes bevallen Boris nog niet. Nog één maand, dan moet er gedraaid worden, daaraan valt niet te ontkomen. Begin October is het koren rijp en dan is het tijd, de scène van de boeren, die in opstand komen en weigeren te oogsten, op te nemen. Elken dag laat Iljawitsch deze scène van de massa herhalen, maar steeds weer schudt hij ontevreden zijn hoofd. Dergelijke scènes vergen immer veel moeite en herhaling, maar dit keer gaat het zeldzaam slecht. Hij vindt alles te veel spel, te slap. Alleen wanneer een menigte werkelijk bezield is, kan een propagandafilm slagen. Iljawitsch denkt aan zijn vroegere successen en hij is vast besloten ditmaal even goed, zoo niet beter werk te leveren....

Zoo gaan de weken voorbij, zonder variatie: spelen en spelen, maar draaien nooit.

October.

Het koren is vrijwel rijp.

Iederen dag beklimt Iljawitsch zijn regiegestoelte en iederen dag verlaat hij het weer, ontevreden, zonder dat er opnamen gemaakt zijn. De boeren beginnen te mopperen. De artisten kijken zuur. Het verveelt hen elken dag hetzelfde te spelen, elken dag hetzelfde ontevreden gezicht te zien en verwenschingen te moeten hooren of afgesnauwd te worden. Het volk wil terug naar hun dagelijksch werk. Het begint te broeien. Wel maant de eerste operateur Boris Iljawitsch aan tot voorzichtigheid, maar deze is niet te vermurwen. - ‘Het moet eerst goed zijn, eerder wordt er niet gedraaid.’

En wanneer het avond is, zit Boris ineengedoken voor zijn bureau en staart in den rooden gloed, die de ondergaande zon spreidt over de plaatijzeren daken der loodsen. Er moet iets gevonden worden, om de scène te

[p. 198]

doen slagen. Maar wat? Alles heeft hij geprobeerd, hij heeft voorgedaan, hoe ze moeten samenloopen, hij heeft redevoeringen gehouden, om hen tot enthousiasme te brengen, maar het resultaat wordt steeds te slap bevonden. Hij weet, dat men ontevreden is, maar het werk zál goed worden, het koste, wat het kost! Dan, eindelijk, komt er langzaam een plan in hem op, tegelijk listig, gewaagd en magistraal, volkomen beantwoordend aan zijn natuur. En nog voor hij elk onderdeel heeft uitgebalanceerd, besluit hij het ten uitvoer te brengen. Doch zulke ideeën zijn als een samenloop van groote rivieren. Waar zij bijeenkomen zijn hun omtrekken duidelijk te onderscheiden, maar naarmate ze verder uiteengaan, verdwijnen ze in nevel en vervagen gestadig....

Dien avond echter lachte Boris Iljawitsch fijntjes.

Den volgenden morgen verlaten de vier tractoren met aanhangwagens het kamp, om voedsel te halen van de spoorlijn. 's Avonds kunnen ze terug zijn. Tegen den middag laat Boris weer oproepen om te spelen. Met tegenzin komen de menschen, de mannen met sikkels en strooien hoeden, de vrouwen met hoofddoeken en manden aan den arm. Daar tusschen opgeschoten jongens en meisjes.... De regisseur laat midden in de scène ophouden en zonder ook maar een woord te spreken gaat hij naar zijn kantoor; dien dag laat hij zich niet meer zien.

Twaalf uur 's nachts. De auto's nog niet terug; het volk wordt onrustig. Men weet algemeen, dat er in het kamp geen voorraad is en de weg naar de spoorlijn is te lang om te voet af te leggen. Is er een ongeluk gebeurd? In de loodsen blijven de lampen branden, of worden voorzoover ze uit waren, weer aangestoken. De onrust tast het geheele kamp aan. De deuren staan open. Op het zand zijn groote lichtplekken zichtbaar, met de scherpe schaduwdonkerten van hen, die op de drempels hokken. Kinderen huilen. Vrouwen willen weg. Maar de mannen weigeren. Ze weten, dat het geld pas uitbetaald wordt, als de opnamen gereed zijn.... Tegen den morgen houdt men het niet meer uit en gaat naar het kantoor van den regisseur. Wat of de reden is, dat de auto's niet terug zijn? ‘De trein zal te laat zijn geweest, anders was er toch wel één van de vier wagens terug gekomen?’

Eenigszins gerustgesteld gaat het volk heen. Maar er is geen voedsel meer. Ook 's middags krijgen ze niet te eten. Een twintigtal mannen is weggegaan, naar de spoorlijn toe. Boris wordt er mee op de hoogte gesteld. Hij neemt zijn maatregelen. Het volk moet bijeenkomen voor het landhuis. Hij wil spreken. Eerst willen de boeren niet. Maar wanneer er bekend gemaakt wordt, dat weigering beteekent: geen geld, drommen ze morrend van alle kanten op....

[p. 199]

Voor het landhuis staat de hooge regietoren en op het balkon van het landhuis en aan weerszijden van het terrein zijn camera's geplaatst. Precies als altijd. Na een kwartier op zich te hebben laten wachten, komt Iljawitsch opdagen. Langzaam beklimt hij het gestoelte, drinkt een slok water en begint voor de microfoon te spreken:

‘Ik weet, dat jullie ontevreden bent, maar het is jullie eigen schuld. In al de jaren, dat ik de regie heb gehad, heb ik nog nooit behoeven te werken met menschen, zooals jullie, die eenvoudig te lui zijt, om te doen, wat ik zeg....’

Er gaat een hoongelach op, eerst in één hoek, donker opkomend als het geluid van een sirene, dan uitklaterend over de geheele menigte....

Boris Iljawitsch wacht, tot het weer stil wordt.

Hij ziet, hoe aan den anderen kant van het terrein leden van het technisch personeel en enkele artisten hem waarschuwende teekenen geven. Hij kijkt naar de operateurs. Dan vervolgt hij:

‘Nu is er geen voedsel, maar eigenlijk verdien jullie niet beter. Wanneer er van nu af aan niet beter gespeeld wordt, zal ik anders optreden en er rapport over uitbrengen in Moskou. Jullie weet, wat dat beteekent. En nu, over een half uur repeteeren, basta!’

Hij heft de vuist op en laat die kletterend neerkomen op den lessenaar. Meteen flitst er een zilverstraal uit het gestoelte. Iljawitsch heeft het glas water, dat op den rand van den lessenaar stond er af geslagen, het is in de menigte terecht gekomen en de scherven hebben een jonge vrouw aan het gezicht verwond. Ze heeft een gil gegeven. Even doodstilte. Dan beginnen ze aan alle kanten te schreeuwen en dringen naar den regietoren, waar Boris Iljawitsch als verdoofd staat. Het technisch personeel komt aangerend, maar het is te laat. Er valt niet meer te redden. De regietoren slaat om en verdwijnt met Iljawitsch tusschen de dreigende lichamen....

Tegen vier uur komen de auto's terug. Zij hadden niet eerder mogen komen. Dan begrijpt men den truc. Alleen de operateurs wisten er van. Zij hebben gedraaid tijdens de rede van Iljawitsch. De scène is volkomen gelukt. Maar het kleine incident heeft den regisseur het leven gekost.