Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

[p. 386]

Julio Romero de Torres
de schilder der Tristeza Andaluza
door Hermann Goetz

EEN klassicist heeft men hem genoemd, dezen schilder der Spaansche society, Julio Romero de Torres, die twee jaar geleden, nog jong, gestorven is; tot den grooten impressionistischen stijl van een Zuolaga of Sorolla heeft hij het nooit gebracht ondanks zijn bestendigen groei. In 1880 werd hij geboren te Cordoba als zoon van den directeur van het schilderijenmuseum en groeide op te midden der meesterwerken uit de 16e en 17e eeuw. Daar leerde hij de schoone dingen van het verleden liefhebben. Als een muur van onzichtbare schimmen stonden deze schoonheden zijn leven lang tusschen zijn oog en de wereld om hem heen, dreven zijn geest in de strooming eener verfijnde, aesthetische zelfbespiegeling, waaruit in de toenmalige litteratuur het symbolisme ontstond, brachten hem tot een aristokratischen stijl van bijna te strengen eenvoud en een breedheid, die nog onderstreept werd door enkele pronkende détails van klassieke afkomst. Toch is dit ‘klassicisme’ slechts een uiterlijke vorm, die met moeite de eruptieve hartstochten van deze louter op zich zelf en haar droomen aangewezen persoonlijkheid in bedwang houdt. Zoo heeft van ouds de Spanjaard in eenzamen trots zijn temperament voor het profanum vulgus achter een strenge etikette verborgen. Dit klassicisme is noodgedrongen de taal van een gemoed, dat de buitenwereld niet objectief weerspiegelen kan, omdat het die alleen maar beleeft in hartstochtelijk verband met zich zelf, als reflex van het eigen ik. Deze kunst, die ‘het spaansche milieu’ toch slechts voorzichtig en zonder eenig misbruik aanwendt, moest voor het moderne Spanje, het moderne Andalusië juist daardoor het sterkst en volmaaktst het nationale karakter vertegenwoordigen. Want Julio Romero de Torres is de schilder der ‘Tristeza Andaluza’. De droefheid van Andalusië! Er bestaat een legende van een vroolijk land aan de oevers van den Guadalquivir, sommige volkstafereelen uit de Sevillaansche schilderschool en de liefelijke madonna's van Murillo schijnen die legende te bevestigen. Maar het bekende bericht van den ouden Pacheco had toch eigenlijk alleen betrekking op het internationale Sevilla, waar de zilvervloten van Amerika vroeger hun schatten uitstortten. Andalusië echter is somber, over de tristeza andaluza spreken alle iberische dichters. Hier, waar de gloed van een hartstochtelijk, zinnelijk temperament en de verzengende hitte van een afrikaansch klimaat samentreffen, staat achter het bedwelmende geheim der

[p. 387]

levenscheppende liefde het grootere geheim van den dood; achter Don Juan staan Valdès Leal's schilderijen van dooden, in het door Juan gestichtte hospitaal.

Zoo is ook de natuur van den vrouwenschilder Romero de Torres, het is het typisch spaansche in dezen ‘klassicist’. Zinnenlust en mystiek, liefde en dood staan in zijn werken schril naast elkaar. Een naakte vrouw met als achtergrond een kloostertuin, het portret van twee bloeiende jonge meisjes voor de troostelooze doodkistnissen op een verwilderd spaansch kerkhof. Natuurlijk zonder de perversiteit eener symboliek als die van Rops, die reflex is van superraffinement en dierlijkheid, zinnelijkheid en ontbinding. Natuurlijk hier gegroeid uit de atmosfeer van Cordoba, die een spaansch schrijver karakteriseert als ‘een opwindende mengeling van zinnelijkheid en mystiek, wazig licht, van non en courtisane, en de klagende copla; een atmosfeer, waarin de ziel zich niet durft verheffen, alsof haar vleugels gevangen waren in het slijk van deze wereld, in de dronkenheid van zon en wijn, in den bleeken morgen na een nacht vol zonde, in de triestheid, de onbegrijpelijke triestheid van Andalusië. Dat is de ziel van Andalusië, de ziel van Cordoba, die onder oranjebloesems en wierook schijnt te weenen, maar die door een Piropo of een zigeunerlied tot demonischen hartstocht opgezweept wordt, gevangen in den gouden schaduw van cypressen in een kloostertuin.’

Als in de middeleeuwen is hier het ‘vleesch’ nog element van het leven, contrast en complement van den dood. Er bestaat hier geen onbevangen bewondering voor de schoonheid van het menschelijk lichaam als in de Oudheid en in de Renaissance, ook niet het zinnelijk-zakelijk plezier in vrouwennaakt van een wereldsch-burgerlijk tijdperk. Wanneer een schilder zooals Romero de Torres het in Spanje aandurft zich te wijden aan den cultus der vrouwelijke schoonheid, kan hij dat alleen doen in de symboliek van leven en dood.

Zijn ‘Retablo del Amor’ is een wereldsche paraphrase van een altaar der hemelsche Santisima Virgèn, zijn voornaamste schilderij is een gewijzigde Annunciata; zijn heiligen bestaan uit courtisanen en nonnen. ‘La Gracia’: een naakt van een doodziek meisje, in een omgeving van nonnen en in het zwart gekleede treurenden; Las dos sendas, een rustende jonge schoonheid, voor wie twee wegen openstaan: de een naar den tuin der liefde, de ander naar het klooster. Cante jondo, de hartstochtelijke muse van de liederen der Gitanas en Flamencas, die bij de guitaar zingen van de ‘liefde van den zigeunerstam’, van roes en jalousie, haat en moord. In La coronacion de la Copla zet hij het minnelied op den troon, die in de Semana Santa de Madonna door de straten draagt, en bisschoppen en abdissen knielen voor deze nieuwe godheid.

Welk een hartstocht in deze lichamen en tevens, welk een strengheid,

[p. 388]

welk een trots! Koninginnen, wier gunsten men met het leven betaalt, zooals Gautier van Cleopatra vertelt. Nu ja, Julio Romero de Torres is toch ook de schilder der aristocratie! Niet, dat op zijn schilderijen de menschen uit het volk ontbreken. Volkstypen komen voor in zijn Poema de Cordoba, zijn Vrouwen aan de bron, zijn Cordobesas en andere stukken; hij heeft ze afgebeeld in zijn Majas en Toreros, waar men de bekendste namen vinden kan: Pastora Imperio, de Trini etc. Toch is hij in de eerste plaats schilder der groote wereld, wier karakter hij begrijpt en typeert als vroeger een Van Dijck. Hij houdt van de fijnbesneden meisjeskopjes en de vergeestelijkte oude Grandes en dames, hij houdt van parken met standbeelden en de terrassen van andalusische kasteelen. Daarom is hij ‘klassicist’. In de jaren van zijn grootsten bloei, kort voor den oorlog, beheerschte Ruben Dario den spaanschen geest. Deze leefde in den ivoren toren van het symbolisme in zijn koele, exclusieve eenzaamheid tusschen schatten uit het verleden. Maar in dit symbolisme bracht Dario het sombere vuur van zijn vaderland Guatemala, den hartstocht en den angst voor den dood van zijn spaansch-indiaansch bloed. Hij was de bemiddelaar tot het romantische klassicisme van het Noorden, waar d' Annunzio en Barrès zich het sterkst tot den spaanschen geest aangetrokken voelden, dien geest het best begrepen en ook verkeerd begrepen hebben. Du sang, de la volupté et de la mort! Hier vonden zij een aesthetische sensatie, waarnaar hun oververfijnde, geïnverteerde ik-cultuur dorstte. In den regel zochten zij die sensatie elders; in de weelderigheid van het keizerlijke Rome, in den praal en de extasen van het Oosten en de Middeleeuwen. Het romantische klassicisme zwelgt in den glans en de betoovering van juweelen en edelsmeedwerk uit goud en ivoor, in het geritsel van zijde en het ruischen van brokaat; het wandelt in eenzame zwoele tuinen, waar in de schemering wit marmer van antieke standbeelden opblinkt en het gevederte van zwanen die op het donkere water drijven; het verbergt in portieken en paleizen zijn hoogmoedig ik voor het profanum vulgus.

Het aristokratische ideaal uit den tijd van voor den oorlog! Voor den schilder der spaansche aristokratie was dit aangewezen, evenals voor zijn tijdgenooten uit de letterkunde Ruben Darío en Ramón del Valle-Inclán. Zijn lijn streeft naar antieke strengheid, maar daartegen kontrasteert hij enkele, weer dikwijls aan de Oudheid ontleende détails, prachtige wapens of pantsers, gouden schalen en iriseerende glazen, kostbare bronzen bedden en rijke kanten mantilla's.

Hier liggen echter de grenzen van Romero de Torres' kunst. Een dergelijke aesthetische opvatting moet noodzakelijkerwijs een abstract-eclectisch karakter dragen. Al zoekt zij ook het verleden af naar nieuwe schatten, het opgestelde ideaal kan zich ten slotte slechts in een klein aantal typen van begrensde variatie belichamen. Daardoor verliezen deze hun fraîcheur, en

[p. LXXXVII]

j. romero de torres
in het patio

[p. LXXXVIII]

j. romero de torres
drieluik der liefde

[p. 389]

dreigen door te veel herhaling in een koude vormentaal te vervallen, die het innerlijk diep doorleefde niet meer weer kan geven. Waaruit ontstond eigenlijk deze stijl? Het was de laatste toevlucht der meest verfijnden uit een generatie, die verzadigd was en geen taak meer voor zich zag, die zich afgestooten voelde door de banaliteit harer omgeving en die, daar zij geen nieuwe scheppende aandrift vond, ondanks het vampierachtige uitzuigen der groote werken van het verleden, in haar ik-cultus eenzaam en leeg bleef. Maar zoo waren er in de decenniën vóór en na 1900 maar al te veel onder de geestelijke élite van Europa! En in Spanje heeft deze stemming bij velen langer geduurd, tot in den tijd der nieuwe omwentelingen, zoolang het idealisme van den enkeling onder het schijnparlamentarische caciquisme der monarchie van Alfons XIII geen vrije baan in het openbare leven vond. In dit sedert zijn bloeitijd bij de ontwikkeling van Europa achtergebleven land zijn alle geestelijke stroomingen later dan elders tot uiting gekomen. Dat is nog zoo. Ze hebben echter op dezen aan tradities zoo rijken en na lange rust toch ook weer maagdelijken bodem niet dezelfde beteekenis. Du sang, de la volupté et de la mort! Wat in het overige Europa de kern van het symbolisme en wat daar geestelijk mee verwant is, uitmaakt, is hier alleen gewaad, beperkende vorm; wat ginds slechts nagevoeld werd, moest de kunst van Romero de Torres juist als het meest eigene en echte uitspreken. Er zijn tegenwoordig misschien betere schilders in Spanje. Torres' klassicisme behoort tot een verdwijnende periode. Maar achter deze kastiliaansche grandezza en haar strengen, trotschen praal gloeit, nauwelijks beheerscht, opgestuwd, de uit zinnenhartstocht en doodsverlangen geboren tristeza andaluza. Sedert Goya heeft niemand meer zoo zeer de taal gevonden van de spaansche ziel; daarom eert Spanje Romero de Torres als een van zijn meest representatieve kunstenaars.