Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

Affiche- en reclamekunst van Von Stein

Er was geen betere gelegenheid om vast te stellen, hoe arm ons land is aan goede ontwerpers van affiches en reclame dan toen Cassandre in 1931 een deel van zijn werk toonde bij Buffa in Amsterdam en in 1932 zijn volledig oeuvre door de Leidsche Kunstvereeniging in de Lakenhal aldaar werd getoond. Wie daarna rondzag over onze Hollandsche schuttingen, stations en andere lustoorden der reclame werd getroffen door het geringe aantal van goede Hollandsche affiches. Ook nu nog staat men versteld van de poovere uitingen op dit gebied van groote ondernemingen als b.v. de Nederlandsche Spoorwegen, de Utrechtsche Jaarbeurs, enz. Maar Stork-Hijsch, de Vries Robbé, Holland-Amerika Lijn, Van Nelle, Philips wendden zich tot Cassandre en met succes!

Het is daarom des te gelukkiger, dat er in den laatsten tijd enkele affiches zijn verschenen van een Hollandschen reclame-teekenaar, die door haar goede kwaliteiten onze aandacht waard zijn, n.l. van Von Stein, die ondanks zijn Duitschen naam op en top Nederlander is en daarvan in zijn werk de duidelijke blijken geeft. Sinds enkele jaren is Von Stein in deze richting werkzaam en reeds zijn tal van affiches, kalenders en reclame-drukwerken van allerlei aard uit zijn handen gekomen. Zien wij in zijn vroegere werk

[p. 355]

nog een neiging tot uitvoerigheid en schilderachtigheid, meer en meer doordringt hem het besef van de noodzakelijkheid om in zijn werk te gaan vereenvoudigen en het zakelijke te comprimeeren tot het essentieele en dit essentieele in een schoonen vorm te besluiten. Twee voorbeelden van zijn werkwijze, welke zeer veel verschilt van de ons bekende Fransche en Duitsche reclamekunst, hebben vooral bekendheid gekregen: de groote affiche in grijs en blauw voor den nieuwen druk van de encyclopaedie van Winkler Prins en die voor de Rotterdamsche Loyd met de Baloeran, die wij in grijs, wit en blauw langs de zwarte stammen van cocospalmen voorbij zien varen.

Een derde zou ik er nog bij kunnen voegen, uitvoeriger en minder strak maar toch ook pakkend, die voor den A.N.W.B. met het bij het instrumentenbord kaartlezende paar in de auto bij den bondswegwijzer.

De affiche (Cassandre heeft dat het beste begrepen) gedoogt geen enkel ‘te veel’. Wie het beste een idee, een heel bedrijf weet samen te vatten in een enkele menschelijke of zakelijke figuur en die figuur zóó in het vlak weet te plaatsen en zóó weet te distingeeren door kleur en lijn, dat ons het kenmerkende, het wezenlijke, het exclusieve, waardoor het object zich onderscheidt van al het andere, zoo snel mogelijk en zoo raak mogelijk duidelijk wordt, wint het. Menschen in den stroom van het jachtende leven moeten worden gepakt; zich reppend over de straat, rennend in een auto langs een schutting, trappen op- of afvliegend in den ‘ondergrond’, moet de mensch, tusschen al zijn vele gedachten en indrukken dien éénen indruk ontvangen én behouden en als hij thuiskomt na een langen kokenden werkdag, moet hij nog die eene affiche voor zich zien, en weten, dat dit de zeep is, waarmee hij zich moet scheren en dát de expresse, die hem des zomers zal brengen naar zijn vacantieoord. De rest - wat het kost en wat dies meer zij - zal hij wel te weten komen, als hij éérst maar beseft, dat déze zeep de beste en die expresse de snelste is.

Uit dat oogpunt bekeken is Von Stein's beste plaat ongetwijfeld die voor de encyclopaedie van Winkler Prins; hoogst eenvoudig, de strak-gestyleerde Minerva, die langs haar schouder den besterden nachthemel inziet en zeer suggestief de onderaan gedrukte woorden - samenvatting van het doel dezer encyclopaedie - in beeld brengt: ‘klassiek beeld van modern weten’. De andere plaat, die voor de Rotterdamsche Lloyd, treft eveneens door bijzondere kwaliteiten. Hier moest verbeeld worden, hoe het groote passagiersschip, blank op de blauwe wateren schier onbeweeglijk en dus stevig en vast op het water liggend, haast ongemerkt voortglijdt langs de Indische kust en hoe dit schip een eenheid is van onberispelijke afwerking, comfortabele indeeling en Hollandsche keurigheid. Hier werd in beeld gebracht, wat Cassandre schreef bij zijn plaat voor den Chemin de fer du Nord: ‘luxe, vitesse, confort’. Kijken wij naar deze affiche van Von Stein, dan begrijpen

[p. 356]

wij in een seconde, waar het om gaat. En bovendien, wij zijn onmiddellijk verplaatst in die vreemde, schier onwezenlijke sfeer van een mailboot in Oostersche wateren; dat bereikt Von Stein door, met behoud van natuurlijke, zij het ook hier en daar gestyleerde vormen, met uiterst-fijne tinten en gevoelige contrasten van kleur en lijn iets sprookjesachtigs op te roepen, dat het heele geval verheft tot een droom, die intusschen op een gegeven oogenblik voor ons bereikbaar is en werkelijkheid kan worden. Deze plaat wekt onmiddellijk de begeerte, om op dát schip dié reis te maken. De gouden letters, die de noodzakelijke legenda geven, zijn met juist begrip voor typografie in het vlak gezet.

Van Von Stein's kleinere drukwerken noem ik den voortreffelijken kalender 1932 voor Van der Elst en Matthes (kunstmest) te Amsterdam met de twee fiere figuren van maaiers, die de woorden ‘houd moed’ in beeld brengen, de kalender 1933 voor diezelfde onderneming met de goed gegroepeerde, zij het ook iets te naturalistische koppen, die Hoop, Vastberadenheid en Ernst symboliseeren, de fijn-overwogen, gedistingeerde reclameboeken voor de Rotterdamsche Lloyd, de Kon. Paket Mij. en de Nationale Levensverzekering-Bank, den omslag van de tijdschriften ‘Natuur en Techniek’ en ‘De Reclame’.

In al deze werken onderscheidt Von Stein zich door een fijn begrip voor kleur en een gevoelige lijn. Ongetwijfeld is Cassandre sterker, overtuigender en praegnanter. Von Stein zal nog dieper moeten doordringen tot de kern en zal die kern, dat allerwezenlijkste, waar het om gaat in elk afzonderlijk geval, nog in een suggestiever vorm kunnen brengen. Maar we hebben hier te doen met een kunstenaar, die niet slechts iets heel eigens weet te brengen in de veelheid, waar zoo talrijken elkaar copieeren, maar die ook in zijn werk een groei toont, welke tot de beste verwachtingen wettigt. Daarom heb ik gegronde hoop, dat Von Stein de Nederlandsche affiche-kunst een eind verder zal brengen!

J.S.