Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

In memoriam Chris J. van der Hoef

Den 5en Maart is te Kijkduin, waar hij de laatste jaren woonde, na een korte ongesteldheid vrij plotseling overleden Chris J. van der Hoef, beeldhouwer en penningkunstenaar. In hem verliest Nederland een man, die van groote beteekenis was, een beteekenis, die tijdens zijn leven meer door buitenstaanders is gewaardeerd dan door de mannen van het vak.

Zeer begrijpelijk; want de beteekenis van Van der Hoef was meer gelegen in de eenvoudige eerlijkheid en den ernst van zijn werk dan in zijn begaafdheid (hoewel die groot was) en dan in zijn werklust en werkkracht (hoewel die voor zijn begaafdheid niet onderdeden). Wanneer men eens gelegenheid krijgt - en het is te hopen, dat wij die gelegenheid spoedig eens krijgen - om heel het rijke en veelzijdige werk van dezen werker te overzien, dan zal menigeen zich afvragen of de aanduiding beeldhouwer wel geheel juist is, vooral ten aanzien van het latere deel van zijn werkzaamheid.

In zijn jonge jaren, toen hij bij Zijl werkte, na van zijn vader zijn eerste opleiding te hebben ontvangen; toen hij in België werkzaam was; de jaren, waarin hij zijn naturalistische figuurtjes van menschen uit het volk maakte, met die meevoelende spot, die een zijner beste menschelijke eigenschappen

[p. 287]

was, mag de aanduiding beeldhouwer wel gelden; hoewel reeds toen de werkzaamheid op aardewerk gebied, waarvan vooral zijn samenwerking met Hoeker voor Amstelhoek bekend is en zal blijven, in andere richting wees.

Na 1919 verandert dat echter geheel; dan wordt de penning zijn hoofdwerkzaamheid en bij die werkzaamheid voor den penning en vooral in de bezigheden, die hij naast het ontwerpen van penningen toen verrichtte, openbaart hij zich als iemand, wiens begaafdheid minstens zooveel op graphisch gebied lag als op het gebied van de behandeling der massa's en vlakken, wat toch wel als het wezenlijke voor den ras-beeldhouwer moet blijven gelden.

Daarmee is niet alleen niets ten nadeele van zijn penningen gezegd, veeleer is Van der Hoef daarmee geschikt in de rij van de velen, die de penningkunst vanuit de graphische of schilderkunst of daarmee samenhangende takken van kunst en kunstnijverheid hebben benaderd en waaronder, om nu hier geen andere namen te noemen, de groote inleider van de penningkunst Pisanello zelf behoort.

Persoonlijk neig ik tot dit oordeel vooral door de bijzondere hoedanigheden, die zijn penning ontwerpen hebben, de teekeningen dus, die hij voor een penning maakte alsook door de kracht en het meesterschap van de diploma's en affiches, die hij ontwierp. Kennen we niet allen het affiche der Vereenigde Blikfabrieken, op zoovele stations der Nederlandsche Spoorwegen de aandacht trekkend met zijn zware zwart en rood? En is niet het diploma, dat Van der Hoef voor het Nederlandsch Olympisch Comité ontwierp met zijn kinderlijk-bekoorlijke werking van veel echt goud een kostelijk voorbeeld van Nederlandsche graphische kunst?

Trouwens ook de belangrijke plaats, die in zijn werk de letter inneemt, wijst in dezelfde richting. Jarenlang is het ernstige zoeken van dezen in bescheiden afzondering geheel voor zijn werk levenden kunstenaar gericht geweest op het vinden van nieuwe oplossingen voor de letters op den penning. En al heeft hij in zijn durf om steeds nieuwe mogelijkheden te verkennen vaak vormen opgeroepen, die niet algemeen met geestdrift werden verwelkomd, anderzijds kunnen we zonder eenige overdrijving zeggen, dat Van der Hoef alléén op dit gebied in Nederland meer heeft bereikt en meer geslaagde oplossingen heeft gevonden en uitgevoerd dan de andere levende penningkunstenaars allen tezamen.

Naast de letters was het vlakvulling en indeeling van den penning, die hem steeds weer tot nieuw zoeken, tot nieuw pogen prikkelden en opwekten; ook dit weer vraagstukken, die meer den graphischen kunstenaar dan den rasbeeldhouwer kenmerken.

Men kan het daarom betreuren, dat Van der Hoef bij alle veelzijdigheid van zijn werkzaamheid weinig of geen eigenlijk typographische ontwerpen heeft gemaakt; maar daarvoor zou waarschijnlijk de dwang, die de eenmaal gegeven lettervormen aan de scheppende verbeelding opleggen, een hinder-

[p. 288]

paal zijn geweest. En dwang was iets, waar Cris van der Hoef niet voor thuis was. Want hij was een echte onafhankelijke; niet in den zin, dat hij geen plicht kende of erkende - integendeel: zijn verplichtingen tegenover zijn opdrachtgevers heeft hij steeds uitermate nauwgezet vervuld. Maar dat zeer ontwikkelde plichtsgevoel verhinderde hem niet alleen niet - neen het versterkte zelfs zijn behoefte om zich zoo min mogelijk te binden.

Een voorbeeld daarvan was zijn verhouding tot zijn kunstbroeders. Fijngevoelig als hij was, had hij eerder dan menig ander de groote stem van dezen tijd verstaan, die maant tot werken in gemeenschap, en omdat hij ook in dat opzicht wilde doen, wat hij plicht achtte, heeft hij meer dan eens getracht werkzaam aandeel te nemen aan het vereenigingsleven - maar voor hem, den in wezen eenzame, was de aanraking met de vele kleine kanten, die menschen in hun omgang met elkaar altijd na zekeren tijd toonen, zulk een kwelling, dat hij zich meer dan eens teleurgesteld terugtrok.

Dit, gevoegd bij zijn afkeer van alles, wat naar reclame voor eigen persoon zweemde, en zijn hooghartige minachting voor vleierij of wat daar op kon lijken, heeft gemaakt, dat hij ondanks zijn vele werk en ondanks zijn samenwerking met meerdere nijverheidsondernemingen (waaronder de ‘Koninklijke Begeer’ ongetwijfeld de grootste plaats voor hem innam, doch waarnaast vooral voor de latere jaren de Gerofabriek in Zeist en de Plateelbakkerij Zuid-Holland ernstig meetelden door mooie opdrachten) - nijverheidsondernemingen, die niet nalieten de aandacht op hun zoo gewaardeerden medewerker te vestigen, veel minder algemeen bekend is geweest, dan zijn begaafdheid en zijn vruchtbaar werken billijkerwijze hadden mogen doen verwachten.

Zelf heeft hij dit nooit als een gemis gevoeld; als hij maar werken kon zonder lastig te worden gevallen door maatschappelijke zorgen, waar hij als echt kunstenaar al bijster slecht tegen kon; als hij maar rustig in zijn atelier te Kijkduin kon zoeken en zijn zeer rijke verbeelding en weelderig vormgevoel de vrije loop kon laten bij de uitvoering van opdrachten, waarvoor hij belangstelling had, dan was hij zielstevreden.

Groote opdrachten heeft hij gehad als daar is het monument voor burgemeester Tellegen (een opdracht, die hem zeer welkom was, omdat hij dezen magistraat hoog schatte); veel en velerlei werk heeft hij verricht, op een zeer vruchtbaar leven zien wij terug als wij nagaan hoe in de laatste veertien jaar welhaast geen eenigermate belangrijke gebeurtenis in Nederland heeft plaats gehad, die niet op de een of andere wijze in Van der Hoef's werk is weerspiegeld - en toch had Van der Hoef zelf in echten eenvoud en groot geloof in de toekomst de stellige overtuiging, dat hij slechts wegbreider was. Zoo ligt daar dan zijn werk voor de jongeren als een sterk voorbeeld en een eisch om verder te gaan.

M.R.J. Brinkgreve