Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

Twee medailles door Prof. J. Bronner

W.A. van Konijnenburg, de eerste schilder, die in geschrifte nadrukkelijk een aesthetische mathematiek in verband met de schilderkunst te berde bracht, noemde den cirkel een bron van absolute schoonheid. In zijn bekend boek ‘De aesthetische idée’ schrijft hij o.a.: ‘De cirkel heeft het karakter der gelijkheid in de verscheidenheid, en hij heeft bepaaldheid, hij wekt afmetingsgevoel, hij heeft de gedaante van een figuur. Het gevoel verbindt onafgebroken, volgens rechte lijnen, middellijnen, omtrek met middelpunt en voert onrustige bewegelijkheid in het bepaalde beeld van deze algemeenheid. Bij den cirkel snijden de rechte lijnen, die de geest in de voorstelling door het middelpunt trekt, den omtrek volgens gelijke hoeken.’

De voor- en keerzijden van Prof. J. Bronner's hierbij afgebeelde proeven van medaille-kunst, - die uiteraard op voor-aanzicht berekend zijn -, toonen hoe noch de omtrek, noch de oppervlakte van den cirkel door de versiering verborgen werden. De omtrek en de oppervlakte dezer medailles komen duidelijk te voorschijn en verliezen hun effect niet door de decoratie: beiden blijven voor het oog bestaan.

De stand, waarin de voorstellingen op deze medailles, - die met hunne rond omlijnde vlakken geen vaste plaats in de ruimte innemen -, beschouwd moeten worden, wordt aangeduid door de verticalen en horizontalen. De omtrek van het schip op de universiteitsmedaille werd in overeenstemming met den omtrek van het vlak opgevat en is op 't eerste gezicht als halve-cirkelvormig te onderkennen.

De cirkelvormige rand der onderscheidingsmedaille voor de Rijksregeering is aan de voorzijde rythmisch verdeeld door de provinciewapens en aan de keerzijde door het randschrift. Bij de universiteitsmedaille werd het heele cirkelvlak rythmisch georganiseerd; aan de voorzijde o.a. door de verticalen en horizontalen, aan de keerzijde door meerdere stralen. Hierbij valt op te merken, dat een met middellijnen en concentrische cirkels versierde cirkel het schoonheidsgevoel volkomener tegemoet komt dan een versiering volgens concentrische cirkels alleen.

De voorzijde der onderscheidingsmedaille en de keerzijde der universiteits-

[p. LIX]

j. de bray
mansportret uit de familie bor. (museum boymans)

[p. LX]

prof. j. bronner: medaille voor de universiteit van amsterdam. voorzijde

prof. j. bronner: medaille voor de universiteit van amsterdam. keerzijde

prof. j. bronner: medaille voor het ministerie van binnenlandsche zaken en landbouw. voorzijde

prof. j. bronner: medaille voor het ministerie van binnenlandsche zaken en landbouw. keerzijde

[p. 285]

medaille zijn ongeveer symmetrisch geordonneerd, waarbij de verticale middellijn geaccentueerd werd. Links en rechts van deze middellijn contrasteeren de beide helften bijna of geheel gelijk- en gelijkvormig met elkaar.

Van de medailles door andere Nederlandsche beeldhouwers, welke ik in den laatsten tijd in de gelegenheid was te zien, zou dit alles niet gezegd kunnen worden.

De medaille, die Prof. J. Bronner onlangs in opdracht van de Rijksregeering maakte, is een onderscheidingsmedaille, welke de staat uitreikt. Voor elk ministerie is een ander randschrift opgesteld. De Hollandsche maagd in den Hollandschen tuin geeft de idee ‘staat’ weer. Bronner heeft op zijn medaille, - een schitterend bewijs zijner bekwaamheid gedachten in beperkte ruimte treffend voor te stellen -, dezen Hollandschen tuin, die vroeger altijd in perspectief gebracht werd, in den cirkel geprojecteerd. Het motief van het vlechtwerk keert steeds terug tusschen de provinciewapens in den rand.

In de rechterhand houdt de in bloemen bij een oranjeboom zittende Hollandsche maagd den vrijheidshoed; in de linker- een lauwertak. In tegenstelling met oude medailles, die direct op ware grootte in metaal gesneden werden, werd het 30 c.M. groote model eerst in klei geboetseerd, in gips afgegoten en vervolgens op de reductiebank verkleind tot een medaille van 6 c.M. middellijn, die 's Rijks Munt uitstekend reproduceerde. Deze ‘Fransche’ werkwijze belette den kunstenaar niet een stuk van klaren, eenvoudigen en grooten stijl te maken. Hij vermeed alle kleinheid, waartoe het groote model vaak aanleiding geeft.

Bronner slaagde even volledig in het - niet uitgevoerde - ontwerp voor de Universiteitsmedaille. Op de voorzijde zeilt het op het zegel van Amsterdam voorkomende Koggeschip met den wimpel van Amsterdam in top, met vol zeil voor den wind. Op de voorplecht staat, als het beeld der victorie, Minerva met den fakkel der wetenschap en het schild der wijsheid. De zes faculteiten zijn representatief voorgesteld door zes figuren van hoogleeraren met toga en baret, een ware vondst, die aan antieke dingen doet denken -, onder de emblemen hunner faculteiten: het lam en het kruis voor de theologie; de weegschaal voor de wetenschap van het recht; de slang en de bokaal voor de geneeskunde; de distilleerkolf en het kristal voor de wisen natuurkunde; het boek en de lauwerkrans voor de letteren en wijsbegeerte; de Mercuriushoed en de slangen voor de handelswetenschappen.

De romp van het schip wordt omsloten door het randschrift met den ouden naam der gemeente-universiteit en de jaartallen van het jubileum, 1632 - Athenaeum Illustre 1932. Het schip is bij deze sterk op de middellijnen gecomponeerde voorzijde der medaille zóo in den cirkel geplaatst, dat het dit vlak zonder bekrompenheid goed vult.

[p. 286]

Op de keerzijde staat het met rozen omkranste Amsterdam in het centrum: het wapen met de keizerskroon is gevat in zes rozen, die den bloei der zes faculteiten van de gemeente-universiteit zinnebeeldig voorstellen. Men kan de beteekenis der bloeiende en groeiende universiteit voor de stad niet eenvoudiger en duidelijker suggereeren dan met deze sierlijke en lustige medaille. De bedoeling was bij uitvoering het negatief te snijden. Want Bronner gaat uit van de overtuiging, dat de beste medailles van de hand zijn der kunstenaars, die op de wijze der Italiaansche en Duitsche renaissancemeesters de modellen hunner medailles op ware grootte in was vormden of in steen, hout of staal sneden: een technisch middel, dat de vorming van een klaren en sterken stijl kan bevorderen. Om dit oude, moeizame handwerk in eere te herstellen, liet prof. Bronner zijne leerlingen op de Rijksacademie voor beeldende kunsten, waar hij hoogleeraar in de beeldhouwkunst is, naar hunne ontwerpen, negatieven op ware grootte in lei snijden.

Prof. Bronner heeft zijn geheele leven z'n bezigheid gemaakt van de ‘versierende en monumentale beeldhouwkunst’. Maar van z'n Hildebrandmonument bijv., - waarvoor nog steeds niet de plaats bepaald werd, terwijl het ontwerp reeds lang voor uitvoering gereed kwam -, kon nog niets geëxposeerd of afgebeeld worden. Het verheugt mij daarom, op deze plaats een paar medailles van dezen stillen en eenzamen beeldhouwer, wiens expressieve of decoratieve, maar altijd levende kunst buiten de naar haar waarde overschatte exposities omgaat, te kunnen reproduceeren, de medaille voor de Rijksregeering voor het eerst.

Kasper Niehaus