Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

[p. 142]

A-propos der kinder-knipprenten van Miep Dehé

De papiersnede is zoo oud als het mes en dergelijke snij-instrumenten, die tot de oudste werktuigen van den mensch, het werktuigen vervaardigende dier, behooren: de schaar komt reeds voor op oud-egyptische reliefs en handwerken.

De papieren snijkunst is uit het Oosten tot ons gekomen. Men heeft in China, dat in het begin onzer jaartelling het papier uitgevonden had, het land van oorsprong gezien, omdat daar thans nog straatkunstenaars en kleine schoolmeisjes dergelijke sneden in wit of meestal getint papier vervaardigen naar voorbeelden van bekende meesters, leerboeken der schilderkunst, weef- en borduurwerken, die meestal plantaardige of animale, soms ook menschelijke of zakelijke motieven van allerlei aard vertoonen.

De contour hiervan wordt met de schaar, de binnen-teekening met het mes gesneden. Bij gebruik van wit papier worden zij op een blad van contrasteerende kleur gelegd. Bij de schimmen-sneden tracht men door inkervingen met de vingernagels relief-achtige effecten te bereiken. Het meerendeel der Chineesche sneden dient ter versiering der papieren lampions, maar ook der papieren kisten, baren en graf-toevoegsels, die bij de begrafenisplechtigheden meestal verbrand of den dooden meegegeven worden in het graf. Op Nieuwjaarsdag ziet men roode papieren kanten als apotropeion boven de poorten hangen.

Met de opkomst der vrije, alleen als kunst beoefende bloemen-snede geldt Perzië als het vaderland der snijkunst en het in 1586 onder Sultan Muräd II ontstane kunstenaarslexicon van Mustafa ibn Ahmed Ali noemt Abdallah van Herat, den zoon van den beroemden calligraaf Mîr 'Ali, als haar ontdekker. Herat is dus feitelijk het uitgangspunt der Europeesche papiersnede. Voor deze sneden gebruikte men veelkleurige, in den regel echter witte of gelige papieren, die men op éénkleurigen, bij voorkeur blauwen ondergrond opplakte. Men bewaarde deze schrift- en bloemensneden gaarne in prachtige albums.

De West-Europeesche mode der papiersnede begon omstreeks 1600. Sinds het einde der zestiende eeuw werd de vrije papiersnede in Duitschland bij voorkeur bewaard in de toen in ruime kringen gebruikelijke Stammbüchern of Standbüchern.

Voor de kunst begaafde vrouwen, van wie wij enkele bij name kennen, hadden in de zeventiende en ook nog in de achttiende eeuw, hoofdzakelijk deel aan de Duitsche en de Europeesche papiersnede in 't algemeen. Ook in Nederland, waar zij ongeveer terzelfdertijd als in Duitschland geboren is, werd de snijkunst in de eerste plaats door vrouwen beoefend.

* _* *

Johanna Koerten-Block, die in onzen bloeitijd om haar bewonderde

[p. 143]

papiersneden een door kunstenaars en kunstvrienden gehuldigde Europeesche beroemdheid en een bezienswaardigheid van Amsterdam werd, is door dichters dithyrambisch bezongen als schaargodin, schaarnimf, schaarminerve of fenixschaar. Wij zullen Miep Dehé, wier papieren snijkunst onlangs in Metz en Co's magazijnen getoond werd, echter eenvoudig Miep de knipster noemen!

Door de nauwe handelsbetrekkingen, die Nederland na de oprichting der O.I. Compagnie met het Oosten had aangeknoopt, werd Amsterdam de hoofdinvoer- en handelsplaats voor Indische en Perzisch-Turksche kunstvoortbrengselen. Levendig beoefend door de vrouwen, werd de vrije Perzisch-Turksche papiersnede in Nederland inheemsch.

De ‘overheerlijke’ papieren snijkunst, om uit wit papier allerlei figuren op het kunstigste te kunnen snijden, werd in de tweede helft der zeventiende eeuw de groote mode der Hollandsche wereld, in het bijzonder het kunstig en vermakelijk tijdverdrijf der Hollandsche joffers, hoewel ook mannen van rang en stand, zooals de Delftsche chirurg Van den Boogaard er hun krachten op beproefden, evenals de jong gestorven, door zijn tijdgenooten gevierde Gilles van Vliet, Otto van Voorst, enz.

Maar de eerste dier belangrijke Nederlandsche snijkunstenaressen en een van Hollands grootste en zeldzaamste vrouwen was Anna Maria van Schuurman, de mystisch aangelegde leerlinge van den piëtistischen separatist en ex-Jezuïet Jean de Labadie, de dichteres der ‘Heylige gezangen’ der Labadisten: het ‘Utrechtsche wonder’, bezongen als tweede Pallas, als tiende Muze of Hippia, als kunstorakel en wijsheidsfakkel, deugdzon en sieraad der wereld!

Want zij kende de klassieke talen en litteraturen, zooals zij ook de hoofdtalen van het Westen en verschillende schriften van het Oosten beheerschte en zij onderscheidde zich door rijke kennis der schoone- en natuurwetenschappen en door voortreffelijke scheppingen op muzikaal gebied. Zij schitterde als calligrafe, teekende, schilderde, etste, graveerde in koper, sneed in hout, in ivoor, in bokalen en glazen met den diamant en zij modelleerde en beeldhouwde en borduurde op zijde, linnen en tapijten. Bij de papiersnede bediende zij zich zoowel van het pennemes als van de schaar en zij sneed haar prenten nu eens naar voorbeelden van teekeningen en schilderijen, dan weer naar vrije vondsten.

Anna Maria van Schuurman heeft eens een bod van den keurvorst Johann Wilhelm von der Pfalz van duizend gulden voor drie harer knipsels afgeslagen, wijl arbeid, moeite en belooning haar niet in verhouding schenen te staan. En Elisabeth Rhyberg, die in denzelfden tijd te Rotterdam leefde, vroeg voor het geringste harer stukken 600 Hollandsche guldens, ‘wat voor papier, al is het nog zoo kunstig uitgesneden, zeker veel geld is,’ zegt Uffenbach, die haar op zijn beide Hollandsche reizen bezocht.

[p. 144]

Men zou de menschen wel amuseeren willen, als zij slechts amusabel waren, zei Goethe. Miep Dehé amuseert daarom de kinderen en of hare knipprenten behagen, moet gij hun maar vragen! En zijn er niet te veel ernstige pretentieuze en belachelijke zaken, dan dat ook vele ‘grooten’ er geen vreugde in zouden scheppen?

Miep de knipster knipt haar velerlei figuren niet uit wit, maar uit verschillend gekleurd papier, waarmee zij nu enkele jaren geleden, zoo op een avond met haar jongens om zich heen, voor de aardigheid begon. Haar oudste, John, helpt nu reeds mee.

Uit de vrije fantasie maakt zij iets moois, om het plezier van het maken, en niet om het af te maken. Aan een bezoekster, die vroeg waarom zij toch niet vier papieren op elkaar legde en er vier tegelijk knipte, antwoordde zij, dat zij er dan zelf geen plezier meer in zou hebben.

De knipster houdt zelf zoo erg van verjaardagen en vele dezer kinderprenten dienden dan ook om deze familiefeesten op te luisteren en ook met deze gelegenheids- of geluks-sneden zette zij een oud-Hollandsche traditie voort. Als Klaasje, Hanneke, de lieve Tineke of zelfs de lieve beer jarig zijn, dan wordt de kamer met bloemen versierd en de kaarsen in de taart ontstoken, dan is er groot poppenbal en komen de kabouters en de vele dieren in huldigende stoeten aangetreden om bloemen en geschenken aan te brengen, dan wordt er een voorstelling met de poppenkast gegeven en vivat en hiep-hiep-hoera geroepen.

Miep de knipster is een groot vertelster van sprookjes in prenten, waarop uit alle hoeken en gaten de vreesachtige oogen van dieren u aanzien. Haar decoratief gestyleerde weergaven van vogels en vlinders, planten en bloemen, zou men zingende prenten kunnen noemen.

Kasper Niehaus